Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
၂. ဒုတိယဝဂ္ဂော
2. Dutiyavaggo
၁. ဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
1. Vitakkasuttavaṇṇanā
၃၈. ဒုတိယဝဂ္ဂသ္သ ပဌမေ တထာဂတံ, ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ တထာဂတ-သဒ္ဒော တာဝ သတ္တဝောဟာရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာဒီသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၆၅) သတ္တဝောဟာရေ။
38. Dutiyavaggassa paṭhame tathāgataṃ, bhikkhaveti ettha tathāgata-saddo tāva sattavohārasammāsambuddhādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’tiādīsu (dī. ni. 1.65) sattavohāre.
‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတံ၊
‘‘Tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ,
ဗုဒ္ဓံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု. ပာ. ၆.၁၆) –
Buddhaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti. (khu. pā. 6.16) –
အာဒီသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။
Ādīsu sammāsambuddhe.
‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတံ၊
‘‘Tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ,
ဓမ္မံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု. ပာ. ၆.၁၇) –
Dhammaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti. (khu. pā. 6.17) –
အာဒီသု ဓမ္မေ။
Ādīsu dhamme.
‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတံ၊
‘‘Tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ,
သင္ဃံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု. ပာ. ၆.၁၈) –
Saṅghaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti. (khu. pā. 6.18) –
အာဒီသု သင္ဃေ။ ဣဓ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။ တသ္မာ တထာဂတန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ ကတမေဟိ အဋ္ဌဟိ? တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော, တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော, တထဝာဒိတာယ တထာဂတော, တထာကာရိတာယ တထာဂတော, အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ။
Ādīsu saṅghe. Idha pana sammāsambuddhe. Tasmā tathāgatanti ettha aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgatoti vuccati. Katamehi aṭṭhahi? Tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.
ကထံ ဘဂဝာ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ ယေန အဘိနီဟာရေန ဒာနပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ ဣမာ ဒသ ပာရမိယော, ဒသ ဥပပာရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပာရမိယောတိ သမတိံသ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ အင္ဂပရိစ္စာဂံ, အတ္တပရိစ္စာဂံ, ဓနပရိစ္စာဂံ, ဒာရပရိစ္စာဂံ, ရဇ္ဇပရိစ္စာဂန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂာနိ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ ယထာ ဝိပသ္သိအာဒယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ အာဂတာ , တထာ အမ္ဟာကံ ဘဂဝာပိ အာဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –
Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā yena abhinīhārena dānapāramiṃ pūretvā sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramiṃ pūretvā imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pūretvā aṅgapariccāgaṃ, attapariccāgaṃ, dhanapariccāgaṃ, dārapariccāgaṃ, rajjapariccāganti imāni pañca mahāpariccāgāni pariccajitvā yathā vipassiādayo sammāsambuddhā āgatā , tathā amhākaṃ bhagavāpi āgatoti tathāgato. Yathāha –
‘‘ယထေဝ လောကမ္ဟိ ဝိပသ္သိအာဒယော၊
‘‘Yatheva lokamhi vipassiādayo,
သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ။
Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;
တထာ အယံ သက္ယမုနီပိ အာဂတော၊
Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။ –
Tathāgato vuccati tena cakkhumā’’ti. –
ဧဝံ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.
ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာဝ ဝိပသ္သိအာဒယော သမေဟိ ပာဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခာ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ, တထာ အမ္ဟာကံ ဘဂဝာပိ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟု –
Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijātāva vipassiādayo samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukhā sattapadavītihārena gatā, tathā amhākaṃ bhagavāpi gatoti tathāgato. Yathāhu –
‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝံပတီ ယထာ၊
‘‘Muhuttajātova gavaṃpatī yathā,
သမေဟိ ပာဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ။
Samehi pādehi phusī vasundharaṃ;
သော ဝိက္ကမီ သတ္တ ပဒာနိ ဂောတမော၊
So vikkamī satta padāni gotamo,
သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။
Setañca chattaṃ anudhārayuṃ marū.
‘‘ဂန္တ္ဝာန သော သတ္တ ပဒာနိ ဂောတမော၊
‘‘Gantvāna so satta padāni gotamo,
ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော။
Disā vilokesi samā samantato;
အဋ္ဌင္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယိ၊
Aṭṭhaṅgupetaṃ giramabbhudīrayi,
သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။ –
Sīho yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti. –
ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
Evaṃ tathā gatoti tathāgato.
ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? သဗ္ဗေသံ ရူပာရူပဓမ္မာနံ သလက္ခဏံ, သာမညလက္ခဏံ, တထံ, အဝိတထံ, ဉာဏဂတိယာ အာဂတော, အဝိရဇ္ဈိတ္ဝာ ပတ္တော, အနုဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –
Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato? Sabbesaṃ rūpārūpadhammānaṃ salakkhaṇaṃ, sāmaññalakkhaṇaṃ, tathaṃ, avitathaṃ, ñāṇagatiyā āgato, avirajjhitvā patto, anubuddhoti tathāgato. Yathāha –
‘‘သဗ္ဗေသံ ပန ဓမ္မာနံ၊ သကသာမညလက္ခဏံ။
‘‘Sabbesaṃ pana dhammānaṃ, sakasāmaññalakkhaṇaṃ;
တထမေဝာဂတော ယသ္မာ၊ တသ္မာ နာထော တထာဂတော’’တိ။ –
Tathamevāgato yasmā, tasmā nātho tathāgato’’ti. –
ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.
ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ , ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, တသ္မာပိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတ-သဒ္ဒော။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti , bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmāpi tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgato. Abhisambuddhattho hi ettha gata-saddo. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.
ကထံ တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော? ယံ သဒေဝကေ လောကေ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ ပဇာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒ္ဝာရေ အာပာထမာဂစ္ဆန္တံ ရူပာရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ ဘဂဝာ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပသ္သတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပသ္သတာ စာနေန တံ ဣဋ္ဌာဒိဝသေန ဝာ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝာ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပာယတနံ, ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပာဒာယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒသ္သနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝာရေဟိ ဒ္ဝေပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ, ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒ္ဝာရာဒီသု အာပာထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒာဒီသု။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –
Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Yaṃ sadevake loke…pe… sadevamanussāya pajāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthamāgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ bhagavā sabbākārato jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā cānena taṃ iṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ, yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvepaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsu āpāthamāgacchantesu saddādīsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ။ပေ.။ တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ, တံ တထာဂတသ္သ ဝိဒိတံ, တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၄)။
‘‘Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi…pe… tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24).
ဧဝံ တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော။ ဧတ္ထ တထဒသ္သိအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒသ္သ သမ္ဘဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Evaṃ tathadassitāya tathāgato. Ettha tathadassiatthe tathāgatoti padassa sambhavo veditabbo.
ကထံ တထဝာဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝသ္သပရိမာဏကာလေ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တဂေယ္ယာဒိ, သဗ္ဗံ တံ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒာဒိနိမ္မဒနံ ဧကသဒိသံ တထံ အဝိတထံ။ တေနာဟ –
Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇakāle yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ suttageyyādi, sabbaṃ taṃ parisuddhaṃ paripuṇṇaṃ rāgamadādinimmadanaṃ ekasadisaṃ tathaṃ avitathaṃ. Tenāha –
‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ, သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ, နော အညထာ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၁၈၈; အ. နိ. ၄.၂၃)။
‘‘Yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti, no aññathā. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188; a. ni. 4.23).
ဂဒအတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒော။ ဧဝံ တထဝာဒိတာယ တထာဂတော။ အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒော, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒော အသ္သာတိ ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ တထာဂတောတိ, ဧဝမ္ပေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Gadaattho hi ettha gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato. Apica āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti, evampettha padasiddhi veditabbā.
ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝာစာယ ကာယော အနုလောမေတိ, ကာယသ္သပိ ဝာစာ။ တသ္မာ ယထာဝာဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတသ္သ စသ္သ ယထာ ဝာစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ ယထာ စ ကာယော, ဝာစာပိ တထာ ဂတာတိ တထာဂတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာဝာဒီ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ။ ဣတိ ယထာဝာဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။
Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi, kāyassapi vācā. Tasmā yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃbhūtassa cassa yathā vācā, kāyopi tathā gato pavatto. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatāti tathāgato. Tenāha ‘‘yathāvādī, bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti. Evaṃ tathākāritāya tathāgato.
ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ယသ္မာ ဘဂဝာ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကရိတ္ဝာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနေနပိ, န တသ္သ တုလာ ဝာ ပမာဏံ ဝာ အတ္ထိ, အထ ခော အတုလော အပ္ပမေယ္ယော အနုတ္တရော ဒေဝာနံ အတိဒေဝော သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗ္ရဟ္မာနံ အတိဗ္ရဟ္မာ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော, တသ္မာ တထာဂတော။ တေနာဟ –
Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Yasmā bhagavā upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ karitvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi vimuttiñāṇadassanenapi, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro devānaṃ atidevo sakkānaṃ atisakko brahmānaṃ atibrahmā sabbasattuttamo, tasmā tathāgato. Tenāha –
‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ။ပေ.။ မနုသ္သာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၁၈၈; အ. နိ. ၄.၂၃)။
‘‘Sadevake, bhikkhave, loke…pe… manussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthu daso vasavattī, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188; a. ni. 4.23).
တတ္ရာယံ ပဒသိဒ္ဓိ – အဂဒော ဝိယ အဂဒော, ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုသ္သယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝော ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ, သဗ္ဗပရပ္ပဝာဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ယထာဝုတ္တော အဂဒော ဧတသ္သာတိ ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။
Tatrāyaṃ padasiddhi – agado viya agado, desanāvilāso ceva puññussayo ca. Tena hesa mahānubhāvo bhisakko viya dibbāgadena sappe, sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbalokābhibhavane tatho aviparīto yathāvutto agado etassāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.
အပိစ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော, တထံ ဂတောတိ တထာဂတော။ တတ္ထ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော, လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော, လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂာမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –
Apica tathāya gatoti tathāgato, tathaṃ gatoti tathāgato. Tattha sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato, lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato, lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato adhigatoti tathāgato. Lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathaṃ gato paṭipannoti tathāgato. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘လောကော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော။ လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, လောကသမုဒယော တထာဂတသ္သ ပဟီနော။ လောကနိရောဓော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, လောကနိရောဓော တထာဂတသ္သ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ, လောကနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ တထာဂတသ္သ ဘာဝိတာ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ။ပေ.။ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၃)။
‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho. Lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno. Lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā, lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).
အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝာ တထာဂတော။ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော, တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထာဝိဓောတိ တထာဂတော, တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော, တထေဟိ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတောတိ။
Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato. Tathāya āgatoti tathāgato, tathāya gatoti tathāgato, tathāni āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathāvidhoti tathāgato, tathāpavattikoti tathāgato, tathehi āgatoti tathāgato, tathā gatabhāvena tathāgatoti.
ကထံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယာ သာ ဘဂဝတာ သုမေဓဘူတေန ဒီပင္ကရဒသဗလသ္သ ပာဒမူလေ –
Kathaṃ tathāya āgatoti tathāgato? Yā sā bhagavatā sumedhabhūtena dīpaṅkaradasabalassa pādamūle –
‘‘မနုသ္သတ္တံ လိင္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒသ္သနံ။
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ။
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၅၉) –
Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –
ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတံ အဘိနီဟာရံ သမ္ပာဒေန္တေန ‘‘အဟံ သဒေဝကံ လောကံ တိဏ္ဏော တာရေသ္သာမိ, မုတ္တော မောစေသ္သာမိ, ဒန္တော ဒမေသ္သာမိ, အသ္သတ္ထော အသ္သာသေသ္သာမိ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေသ္သာမိ , သုဒ္ဓော သောဓေသ္သာမိ , ဗုဒ္ဓော ဗောဓေသ္သာမီ’’တိ မဟာပဋိညာ ပဝတ္တိတာ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –
Evaṃ vuttaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ abhinīhāraṃ sampādentena ‘‘ahaṃ sadevakaṃ lokaṃ tiṇṇo tāressāmi, mutto mocessāmi, danto damessāmi, assattho assāsessāmi, parinibbuto parinibbāpessāmi , suddho sodhessāmi , buddho bodhessāmī’’ti mahāpaṭiññā pavattitā. Vuttaṃ hetaṃ –
‘‘ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန၊ ပုရိသေန ထာမဒသ္သိနာ။
‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ သန္တာရေသ္သံ သဒေဝကံ။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.
‘‘ဣမိနာ မေ အဓိကာရေန၊ ကတေန ပုရိသုတ္တမေ။
‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.
‘‘သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ၊ ဝိဒ္ဓံသေတ္ဝာ တယော ဘဝေ။
‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;
ဓမ္မနာဝံ သမာရုယ္ဟ၊ သန္တာရေသ္သံ သဒေဝကံ။
Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevakaṃ.
‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန၊ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ။
‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ ဗုဒ္ဓော ဟေသ္သံ သဒေဝကေ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၅၅-၅၈)။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake’’ti. (bu. vaṃ. 55-58);
တံ ပနေတံ မဟာပဋိညံ သကလသ္သပိ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမုဒာယသ္သ ပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏသမာဒာနာနံ ကာရဏဘူတံ အဝိသံဝာဒေန္တော လောကနာထော ယသ္မာ မဟာကပ္ပာနံ သတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသတော ဒာနပာရမိအာဒယော သမတိံသပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ, အင္ဂပရိစ္စာဂာဒယော ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ, သစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ ပရိဗ္ရူဟေတ္ဝာ, ပုညဉာဏသမ္ဘာရေ သမ္ဘရိတ္ဝာ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ဥက္ကံသာပေတ္ဝာ, ဗုဒ္ဓိစရိယံ ပရမကောဋိံ ပာပေတ္ဝာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ; တသ္မာ တသ္သေဝ သာ မဟာပဋိညာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ, န တသ္သ ဝာလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝိတထံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဒီပင္ကရော ဒသဗလော ကောဏ္ဍညော, မင္ဂလော။ပေ.။ ကသ္သပော ဘဂဝာတိ ဣမေ စတုဝီသတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ ပဋိပာဋိယာ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သတီ’’တိ နံ ဗ္ယာကရိံသု။ ဧဝံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓာနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗ္ယာကရဏော ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရေဟိ ဗောဓိသတ္တေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗာ အာနိသံသာ, တေ လဘိတ္ဝာဝ အာဂတောတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ မဟာပဋိညာယ တထာယ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Taṃ panetaṃ mahāpaṭiññaṃ sakalassapi buddhakaradhammasamudāyassa pavicayapaccavekkhaṇasamādānānaṃ kāraṇabhūtaṃ avisaṃvādento lokanātho yasmā mahākappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni sakkaccaṃ nirantaraṃ niravasesato dānapāramiādayo samatiṃsapāramiyo pūretvā, aṅgapariccāgādayo pañca mahāpariccāge pariccajitvā, saccādhiṭṭhānādīni cattāri adhiṭṭhānāni paribrūhetvā, puññañāṇasambhāre sambharitvā pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo ukkaṃsāpetvā, buddhicariyaṃ paramakoṭiṃ pāpetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi; tasmā tasseva sā mahāpaṭiññā tathā avitathā anaññathā, na tassa vālaggamattampi vitathaṃ atthi. Tathā hi dīpaṅkaro dasabalo koṇḍañño, maṅgalo…pe… kassapo bhagavāti ime catuvīsati sammāsambuddhā paṭipāṭiyā uppannā ‘‘buddho bhavissatī’’ti naṃ byākariṃsu. Evaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo ye te katābhinīhārehi bodhisattehi laddhabbā ānisaṃsā, te labhitvāva āgatoti tāya yathāvuttāya mahāpaṭiññāya tathāya abhisambuddhabhāvaṃ āgato adhigatoti tathāgato. Evaṃ tathāya āgatoti tathāgato.
ကထံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာယံ မဟာကရုဏာ လောကနာထသ္သ, ယာယ မဟာဒုက္ခသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နံ သတ္တနိကာယံ ဒိသ္ဝာ ‘‘တသ္သ နတ္ထညော ကောစိ ပဋိသရဏံ, အဟမေဝ နံ ဣတော သံသာရဒုက္ခတော မုတ္တော မောစေသ္သာမီ’’တိ သမုသ္သာဟိတမာနသော မဟာဘိနီဟာရံ အကာသိ။ ကတ္ဝာ စ ယထာပဏိဓာနံ သကလလောကဟိတသမ္ပာဒနာယ ဥသ္သုက္ကမာပန္နော အတ္တနော ကာယဇီဝိတနိရပေက္ခော ပရေသံ သောတပထဂမနမတ္တေနပိ စိတ္တုတ္ရာသသမုပ္ပာဒိကာ အတိဒုက္ကရာ ဒုက္ကရစရိယာ သမာစရန္တော ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပဋိပတ္တိ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝာ န ဟောတိ, အထ ခော ဥတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောတိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇမာနော အနုပုဗ္ဗေန နိရဝသေသေ ဗောဓိသမ္ဘာရေ သမာနေတ္ဝာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိ။ တတော ပရဉ္စ တာယေဝ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော ပဝိဝေကရတိံ ပရမဉ္စ သန္တံ ဝိမောက္ခသုခံ ပဟာယ ဗာလဇနဗဟုလေ လောကေ တေဟိ သမုပ္ပာဒိတံ သမ္မာနာဝမာနဝိပ္ပကာရံ အဂဏေတ္ဝာ ဝေနေယ္ယဇနဝိနယနေန နိရဝသေသံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ နိဋ္ဌပေသိ။ တတ္ရ ယော ဘဂဝတော သတ္တေသု မဟာကရုဏာယ သမောက္ကမနာကာရော, သော ပရတော အာဝိ ဘဝိသ္သတိ။ ယထာ ဗုဒ္ဓဘူတသ္သ လောကနာထသ္သ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ, ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သပိ မဟာဘိနီဟာရကာလာဒီသူတိ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒာ စ ဧကသဒိသတာယ တထာဝ သာ အဝိတထာ အနညထာ။ တသ္မာ တီသုပိ အဝတ္ထာသု သဗ္ဗသတ္တေသု သမာနရသာယ တထာယ မဟာကရုဏာယ သကလလောကဟိတာယ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathāya gatoti tathāgato? Yāyaṃ mahākaruṇā lokanāthassa, yāya mahādukkhasambādhappaṭipannaṃ sattanikāyaṃ disvā ‘‘tassa natthañño koci paṭisaraṇaṃ, ahameva naṃ ito saṃsāradukkhato mutto mocessāmī’’ti samussāhitamānaso mahābhinīhāraṃ akāsi. Katvā ca yathāpaṇidhānaṃ sakalalokahitasampādanāya ussukkamāpanno attano kāyajīvitanirapekkho paresaṃ sotapathagamanamattenapi cittutrāsasamuppādikā atidukkarā dukkaracariyā samācaranto yathā mahābodhisattānaṃ paṭipatti hānabhāgiyā saṃkilesabhāgiyā ṭhitibhāgiyā vā na hoti, atha kho uttari visesabhāgiyāva hoti, tathā paṭipajjamāno anupubbena niravasese bodhisambhāre samānetvā abhisambodhiṃ pāpuṇi. Tato parañca tāyeva mahākaruṇāya sañcoditamānaso pavivekaratiṃ paramañca santaṃ vimokkhasukhaṃ pahāya bālajanabahule loke tehi samuppāditaṃ sammānāvamānavippakāraṃ agaṇetvā veneyyajanavinayanena niravasesaṃ buddhakiccaṃ niṭṭhapesi. Tatra yo bhagavato sattesu mahākaruṇāya samokkamanākāro, so parato āvi bhavissati. Yathā buddhabhūtassa lokanāthassa sattesu mahākaruṇā, evaṃ bodhisattabhūtassapi mahābhinīhārakālādīsūti sabbattha sabbadā ca ekasadisatāya tathāva sā avitathā anaññathā. Tasmā tīsupi avatthāsu sabbasattesu samānarasāya tathāya mahākaruṇāya sakalalokahitāya gato paṭipannoti tathāgato. Evaṃ tathāya gatoti tathāgato.
ကထံ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော? တထာနိ နာမ စတ္တာရိ အရိယမဂ္ဂဉာဏာနိ။ တာနိ ဟိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယော, အယံ ဒုက္ခနိရောဓော, အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗဉေယ္ယသင္ဂာဟကာနံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဘူတာနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ, ဒုက္ခသ္သ ပီဠနဋ္ဌော သင္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော, သမုဒယသ္သ အာယူဟနဋ္ဌော နိဒာနဋ္ဌော သံယောဂဋ္ဌော ပလိဗောဓဋ္ဌော, နိရောဓသ္သ နိသ္သရဏဋ္ဌော ဝိဝေကဋ္ဌော အသင္ခတဋ္ဌော အမတဋ္ဌော, မဂ္ဂသ္သ နိယ္ယာနဋ္ဌော ဟေတ္ဝဋ္ဌော ဒသ္သနဋ္ဌော အဓိပတေယ္ယဋ္ဌောတိအာဒီနံ တဗ္ဗိဘာဂာနဉ္စ ယထာဘူတသဘာဝာဝဗောဓဝိဗန္ဓကသ္သ သံကိလေသပက္ခသ္သ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ပဋိလဒ္ဓာယ တတ္ထ အသမ္မောဟာဘိသမယသင္ခာတာယ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏသ္သ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ, တာနိ ဘဂဝာ အနညနေယ္ယော သယမေဝ အာဂတော အဓိဂတော, တသ္မာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathāni āgatoti tathāgato? Tathāni nāma cattāri ariyamaggañāṇāni. Tāni hi ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo, ayaṃ dukkhanirodho, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti evaṃ sabbañeyyasaṅgāhakānaṃ pavattinivattitadubhayahetubhūtānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ, dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho, samudayassa āyūhanaṭṭho nidānaṭṭho saṃyogaṭṭho palibodhaṭṭho, nirodhassa nissaraṇaṭṭho vivekaṭṭho asaṅkhataṭṭho amataṭṭho, maggassa niyyānaṭṭho hetvaṭṭho dassanaṭṭho adhipateyyaṭṭhotiādīnaṃ tabbibhāgānañca yathābhūtasabhāvāvabodhavibandhakassa saṃkilesapakkhassa samucchindanena paṭiladdhāya tattha asammohābhisamayasaṅkhātāya aviparītākārappavattiyā dhammānaṃ sabhāvasarasalakkhaṇassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni, tāni bhagavā anaññaneyyo sayameva āgato adhigato, tasmā tathāni āgatoti tathāgato.
ယထာ စ မဂ္ဂဉာဏာနိ, ဧဝံ ဘဂဝတော တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ စတုပဋိသမ္ဘိဒာဉာဏာနိ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒဉာဏာနိ ဆအသာဓာရဏဉာဏာနိ သတ္တဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အဋ္ဌမဂ္ဂင္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ နဝာနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိဉာဏာနိ ဒသဗလဉာဏာနိ စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာနိ။
Yathā ca maggañāṇāni, evaṃ bhagavato tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni catupaṭisambhidāñāṇāni catuvesārajjañāṇāni pañcagatiparicchedañāṇāni chaasādhāraṇañāṇāni sattabojjhaṅgavibhāvanañāṇāni aṭṭhamaggaṅgavibhāvanañāṇāni navānupubbavihārasamāpattiñāṇāni dasabalañāṇāni ca vibhāvetabbāni.
တတ္ရာယံ ဝိဘာဝနာ – ယဉ္ဟိ ကိဉ္စိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နာသု အတီတာသု ခန္ဓာယတနဓာတူသု သဘာဝကိစ္စာဒိ အဝတ္ထာဝိသေသာဒိ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓနာမဂောတ္တာဒိ စ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အနိန္ဒ္ရိယဗဒ္ဓေသု စ အတိသုခုမတိရောဟိတဝိဒူရဒေသေသု ရူပဓမ္မေသု ယော တံတံပစ္စယဝိသေသေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓရသဖသ္သာဒိဝိသေသော, တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကော ဝိယ ပစ္စက္ခတော အသင္ဂမပ္ပဋိဟတံ ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တထာ အနာဂတာသု ပစ္စုပ္ပန္နာသု စာတိ ဣမာနိ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ။ ယထာဟ –
Tatrāyaṃ vibhāvanā – yañhi kiñci aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ hīnādibhedabhinnānaṃ hīnādibhedabhinnāsu atītāsu khandhāyatanadhātūsu sabhāvakiccādi avatthāvisesādi khandhapaṭibaddhanāmagottādi ca jānitabbaṃ. Anindriyabaddhesu ca atisukhumatirohitavidūradesesu rūpadhammesu yo taṃtaṃpaccayavisesehi saddhiṃ paccayuppannānaṃ vaṇṇasaṇṭhānagandharasaphassādiviseso, tattha sabbattheva hatthatale ṭhapitaāmalako viya paccakkhato asaṅgamappaṭihataṃ bhagavato ñāṇaṃ pavattati, tathā anāgatāsu paccuppannāsu cāti imāni tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni nāma. Yathāha –
‘‘အတီတံသေ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ, အနာဂတံသေ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ, ပစ္စုပ္ပန္နံသေ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ. မ. ၃.၅)။
‘‘Atītaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgataṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppannaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 3.5).
တာနိ ပနေတာနိ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏသ္သ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ, တာနိ ဘဂဝာ သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂဉ္ဆိ။ ဧဝံ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Tāni panetāni tattha tattha dhammānaṃ sabhāvasarasalakkhaṇassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni, tāni bhagavā sayambhuñāṇena adhigañchi. Evaṃ tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ, ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာတိ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ။ တတ္ထ အတ္ထပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဓမ္မပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ နိရုတ္တိပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ။ ပဋိဘာနပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Tathā atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti catasso paṭisambhidā. Tattha atthapabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā. Dhammapabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Niruttipabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Paṭibhānapabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Vuttañhetaṃ –
‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, တတ္ရ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ, ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ (ဝိဘ. ၇၁၈)။
‘‘Atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dhamme ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā’’ti (vibha. 718).
ဧတ္ထ စ ဟေတုအနုသာရေန အရဏီယတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော စ သင္ခေပတော ဟေတုဖလံ အတ္ထော နာမ။ ပဘေဒတော ပန ယံကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ, နိဗ္ဗာနံ, ဘာသိတတ္ထော, ဝိပာကော, ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထော။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဓမ္မောတိ သင္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ အတ္ထံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပာပေတိ စ, တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု, အရိယမဂ္ဂော, ဘာသိတံ, ကုသလံ, အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မော, တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
Ettha ca hetuanusārena araṇīyato adhigantabbato ca saṅkhepato hetuphalaṃ attho nāma. Pabhedato pana yaṃkiñci paccayuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā attho. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā. Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā taṃ taṃ atthaṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ, kusalaṃ, akusalanti ime pañca dhammā dhammo, taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ (ဝိဘ. ၇၁၉)။
‘‘Dukkhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dukkhasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, dukkhanirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti (vibha. 719).
အထ ဝာ ဟေတုမ္ဟိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။ ယေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပာတုဘူတာ, ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။ ယမ္ဟာ ဓမ္မာ တေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပာတုဘူတာ, တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဇရာမရဏေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဇရာမရဏနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဇာတိယာ, ဘဝေ, ဥပာဒာနေ, တဏ္ဟာယ, ဝေဒနာယ, ဖသ္သေ, သဠာယတနေ, နာမရူပေ, ဝိညာဏေ, သင္ခာရေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, သင္ခာရသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ သင္ခာရနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ , သင္ခာရနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။
Atha vā hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā. Ye dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, imesu dhammesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā. Yamhā dhammā te dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, tesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Jarāmaraṇe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Jātiyā, bhave, upādāne, taṇhāya, vedanāya, phasse, saḷāyatane, nāmarūpe, viññāṇe, saṅkhāresu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, saṅkhārasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Saṅkhāranirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā , saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ – သုတ္တံ, ဂေယ္ယံ။ပေ.။ ဝေဒလ္လံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ သော တသ္သ တသ္သေဝ ဘာသိတသ္သ အတ္ထံ ဇာနာတိ – ‘အယံ ဣမသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထော, အယံ ဣမသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထော’တိ, အယံ ဝုစ္စတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ (ဝိဘ. ၇၂၄)။
‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ jānāti – suttaṃ, geyyaṃ…pe… vedallaṃ. Ayaṃ vuccati dhammapaṭisambhidā. So tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti – ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti, ayaṃ vuccati atthapaṭisambhidā (vibha. 724).
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနသ္သသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပာရမ္မဏံ ဝာ။ပေ.။ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝာ ယံ ယံ ဝာ ပနာရဗ္ဘ, တသ္မိံ သမယေ ဖသ္သော ဟောတိ။ပေ.။ အဝိက္ခေပော ဟောတိ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, တေသံ ဝိပာကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိအာဒိ ဝိတ္ထာရော (ဝိဘ. ၇၂၅)။
‘‘Katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā yaṃ yaṃ vā panārabbha, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’tiādi vitthāro (vibha. 725).
တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗ္ယဘိစာရဝောဟာရော အဘိလာပော, တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ မာဂဓိကာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာယ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ။ ယထာဝုတ္တေသု တေသု ဉာဏေသု ဂောစရကိစ္စာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဉာဏမာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဣတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒာဉာဏာနိ သယမေဝ ဘဂဝတာ အဓိဂတာနိ အတ္ထဓမ္မာဒိကေ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တနော ဝိသယေ အဝိသံဝာဒနဝသေန အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Tasmiṃ atthe ca dhamme ca sabhāvanirutti abyabhicāravohāro abhilāpo, tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe māgadhikāya sabbasattānaṃ mūlabhāsāya ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Yathāvuttesu tesu ñāṇesu gocarakiccādivasena vitthārato pavattaṃ sabbampi ñāṇamārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ ñāṇe pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Iti imāni cattāri paṭisambhidāñāṇāni sayameva bhagavatā adhigatāni atthadhammādike tasmiṃ tasmiṃ attano visaye avisaṃvādanavasena aviparītākārappavattiyā tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ ယံ ကိဉ္စိ ဉေယ္ယံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတာ သဗ္ဗာကာရေန ဉာတံ ဒိဋ္ဌံ အဓိဂတံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ဟိသ္သ အဘိညေယ္ယာ ဓမ္မာ အဘိညေယ္ယတော ဗုဒ္ဓာ, ပရိညေယ္ယာ ဓမ္မာ ပရိညေယ္ယတော ဗုဒ္ဓာ, ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓာ, သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓာ, ဘာဝေတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓာ, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဝာ ဒေဝော ဝာ မာရော ဝာ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။
Tathā yaṃ kiñci ñeyyaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavatā sabbākārena ñātaṃ diṭṭhaṃ adhigataṃ abhisambuddhaṃ. Tathā hissa abhiññeyyā dhammā abhiññeyyato buddhā, pariññeyyā dhammā pariññeyyato buddhā, pahātabbā dhammā pahātabbato buddhā, sacchikātabbā dhammā sacchikātabbato buddhā, bhāvetabbā dhammā bhāvetabbato buddhā, yato naṃ koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā ‘‘ime nāma te dhammā anabhisambuddhā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.
ယံ ကိဉ္စိ ပဟာတဗ္ဗံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတာ အနဝသေသတော ဗောဓိမူလေယေဝ ပဟီနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မံ, န တသ္သ ပဟာနာယ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ အတ္ထိ ။ တထာ ဟိသ္သ လောဘဒောသမောဟဝိပရီတမနသိကာရအဟိရိကာနောတ္တပ္ပထိနမိဒ္ဓ- ကောဓူပနာဟမက္ခပလာသဣသ္သာမစ္ဆရိယ- မာယာသာဌေယ္ယထမ္ဘသာရမ္ဘမာနာတိမာနမဒပမာဒတိဝိဓာကုသလမူလဒုစ္စရိတ- ဝိသမသညာမလဝိတက္ကပပဉ္စဧသနာတဏ္ဟာစတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသအာသဝ- ဂန္ထဩဃယောဂာဂတိတဏ္ဟုပာဒာနပဉ္စာဘိနန္ဒနနီဝရဏ- စေတောခိလစေတသောဝိနိဗန္ဓဆဝိဝာဒမူလသတ္တာနုသယ- အဋ္ဌမိစ္ဆတ္တနဝအာဃာတဝတ္ထုတဏ္ဟာမူလကဒသအကုသလ- ကမ္မပထဧကဝီသတိအနေသနဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတအဋ္ဌသတတဏ္ဟာဝိစရိတာဒိပ္ပဘေဒံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟသ္သံ သဟ ဝာသနာယ ပဟီနံ သမုစ္ဆိန္နံ သမူဟတံ, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝာ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ကိလေသာ အပ္ပဟီနာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။
Yaṃ kiñci pahātabbaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavatā anavasesato bodhimūleyeva pahīnaṃ anuppattidhammaṃ, na tassa pahānāya uttari karaṇīyaṃ atthi . Tathā hissa lobhadosamohaviparītamanasikāraahirikānottappathinamiddha- kodhūpanāhamakkhapalāsaissāmacchariya- māyāsāṭheyyathambhasārambhamānātimānamadapamādatividhākusalamūladuccarita- visamasaññāmalavitakkapapañcaesanātaṇhācatubbidhavipariyesaāsava- ganthaoghayogāgatitaṇhupādānapañcābhinandananīvaraṇa- cetokhilacetasovinibandhachavivādamūlasattānusaya- aṭṭhamicchattanavaāghātavatthutaṇhāmūlakadasaakusala- kammapathaekavīsatianesanadvāsaṭṭhidiṭṭhigataaṭṭhasatataṇhāvicaritādippabhedaṃ diyaḍḍhakilesasahassaṃ saha vāsanāya pahīnaṃ samucchinnaṃ samūhataṃ, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘ime nāma te kilesā appahīnā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.
ယေ စိမေ ဘဂဝတာ ကမ္မဝိပာကကိလေသူပဝာဒအာဏာဝီတိက္ကမပ္ပဘေဒာ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, အလမေဝ တေ ဧကန္တေန အန္တရာယာယ, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝာ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ‘‘နာလံ တေ ပဋိသေဝတော အန္တရာယာယာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။
Ye cime bhagavatā kammavipākakilesūpavādaāṇāvītikkamappabhedā antarāyikā dhammā vuttā, alameva te ekantena antarāyāya, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘nālaṃ te paṭisevato antarāyāyā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.
ယော စ ဘဂဝတာ နိရဝသေသဝဋ္ဋဒုက္ခနိသ္သရဏာယ သီလသမာဓိပညာသင္ဂဟော သတ္တကောဋ္ဌာသိကော သတ္တတိံသပ္ပဘေဒော အရိယမဂ္ဂပုဗ္ဗင္ဂမော အနုတ္တရော နိယ္ယာနဓမ္မော ဒေသိတော, သော ဧကန္တေနေဝ နိယ္ယာတိ ပဋိပန္နသ္သ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝာ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ‘‘နိယ္ယာနဓမ္မော တယာ ဒေသိတော န နိယ္ယာတီ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၅၀) ဝိတ္ထာရော။ ဧဝမေတာနိ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဟာနဒေသနာဝိသေသာနံ အဝိတထဘာဝာဝဗောဓနတော အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Yo ca bhagavatā niravasesavaṭṭadukkhanissaraṇāya sīlasamādhipaññāsaṅgaho sattakoṭṭhāsiko sattatiṃsappabhedo ariyamaggapubbaṅgamo anuttaro niyyānadhammo desito, so ekanteneva niyyāti paṭipannassa vaṭṭadukkhato, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘niyyānadhammo tayā desito na niyyātī’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi. Vuttañhetaṃ – ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’ti (ma. ni. 1.150) vitthāro. Evametāni attano ñāṇappahānadesanāvisesānaṃ avitathabhāvāvabodhanato aviparītākārappavattāni bhagavato catuvesārajjañāṇāni tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ နိရယဂတိ, တိရစ္ဆာနဂတိ, ပေတဂတိ, မနုသ္သဂတိ, ဒေဝဂတီတိ ပဉ္စ ဂတိယော။ တာသု သဉ္ဇီဝာဒယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ , ကုက္ကုဠာဒယော သောဠသ ဥသ္သဒနိရယာ, လောကန္တရိကနိရယော စာတိ သဗ္ဗေပိမေ ဧကန္တဒုက္ခတာယ နိရသ္သာဒဋ္ဌေန နိရယာ စ, သကကမ္မုနာ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိ စာတိ နိရယဂတိ ။ တိဗ္ဗန္ဓကာရသီတနရကာပိ ဧတေသ္ဝေဝ အန္တောဂဓာ ကိမိကီဋပဋင္ဂသရီသပပက္ခိသောဏသိင္ဂာလာဒယော တိရိယံ အဉ္ဆိတဘာဝေန တိရစ္ဆာနာ နာမ။ တေ ဧဝ ဂတီတိ တိရစ္ဆာနဂတိ။ ခုပ္ပိပာသိတပရဒတ္တူပဇီဝိနိဇ္ဈာမတဏ္ဟိကာဒယော ဒုက္ခဗဟုလတာယ ပကဋ္ဌသုခတော ဣတာ ဝိဂတာတိ ပေတာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ ပေတဂတိ။ ကာလကဉ္စိကာဒိအသုရာပိ ဧတေသ္ဝေဝ အန္တောဂဓာ။ ပရိတ္တဒီပဝာသီဟိ သဒ္ဓိံ ဇမ္ဗုဒီပာဒိစတုမဟာဒီပဝာသိနော မနသော ဥသ္သန္နတာယ မနုသ္သာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ မနုသ္သဂတိ။ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနူပဂာတိ ဣမေ ဆဗ္ဗီသတိ ဒေဝနိကာယာ ဒိဗ္ဗန္တိ အတ္တနော ဣဒ္ဓာနုဘာဝေန ကီဠန္တိ ဇောတေန္တိ စာတိ ဒေဝာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ ဒေဝဂတိ။
Tathā nirayagati, tiracchānagati, petagati, manussagati, devagatīti pañca gatiyo. Tāsu sañjīvādayo aṭṭha mahānirayā , kukkuḷādayo soḷasa ussadanirayā, lokantarikanirayo cāti sabbepime ekantadukkhatāya nirassādaṭṭhena nirayā ca, sakakammunā gantabbato gati cāti nirayagati. Tibbandhakārasītanarakāpi etesveva antogadhā kimikīṭapaṭaṅgasarīsapapakkhisoṇasiṅgālādayo tiriyaṃ añchitabhāvena tiracchānā nāma. Te eva gatīti tiracchānagati. Khuppipāsitaparadattūpajīvinijjhāmataṇhikādayo dukkhabahulatāya pakaṭṭhasukhato itā vigatāti petā, te eva gatīti petagati. Kālakañcikādiasurāpi etesveva antogadhā. Parittadīpavāsīhi saddhiṃ jambudīpādicatumahādīpavāsino manaso ussannatāya manussā, te eva gatīti manussagati. Cātumahārājikato paṭṭhāya yāva nevasaññānāsaññāyatanūpagāti ime chabbīsati devanikāyā dibbanti attano iddhānubhāvena kīḷanti jotenti cāti devā, te eva gatīti devagati.
တာ ပနေတာ ဂတိယော ယသ္မာ တံတံကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသော, တသ္မာ အတ္ထတော ဝိပာကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ တတ္ထ ‘‘အယံ နာမ ဂတိ နာမ ဣမိနာ ကမ္မုနာ ဇာယတိ, တသ္သ ကမ္မသ္သ ပစ္စယဝိသေသေဟိ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နတ္တာ ဝိသုံ ဧတေ သတ္တနိကာယာ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နာ’’တိ ယထာသကံဟေတုဖလဝိဘာဂပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ဌာနသော ဟေတုသော ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ –
Tā panetā gatiyo yasmā taṃtaṃkammanibbatto upapattibhavaviseso, tasmā atthato vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. Tattha ‘‘ayaṃ nāma gati nāma iminā kammunā jāyati, tassa kammassa paccayavisesehi evaṃ vibhāgabhinnattā visuṃ ete sattanikāyā evaṃ vibhāgabhinnā’’ti yathāsakaṃhetuphalavibhāgaparicchindanavasena ṭhānaso hetuso bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Tenāha bhagavā –
‘‘ပဉ္စ ခော ဣမာ, သာရိပုတ္တ, ဂတိယော။ ကတမာ ပဉ္စ? နိရယော, တိရစ္ဆာနယောနိ, ပေတ္တိဝိသယော, မနုသ္သာ, ဒေဝာ။ နိရယဉ္စာဟံ, သာရိပုတ္တ, ပဇာနာမိ, နိရယဂာမိဉ္စ မဂ္ဂံ, နိရယဂာမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ; ယထာ ပဋိပန္နော စ ကာယသ္သ ဘေဒာ ပရံ မရဏာ အပာယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပာတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ, တဉ္စ ပဇာနာမီ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၁.၁၅၃)။
‘‘Pañca kho imā, sāriputta, gatiyo. Katamā pañca? Nirayo, tiracchānayoni, pettivisayo, manussā, devā. Nirayañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi, nirayagāmiñca maggaṃ, nirayagāminiñca paṭipadaṃ; yathā paṭipanno ca kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati, tañca pajānāmī’’tiādi (ma. ni. 1.153).
တာနိ ပနေတာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Tāni panetāni bhagavato ñāṇāni tasmiṃ tasmiṃ visaye aviparītākārappavattiyā avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ ယံ သတ္တာနံ သဒ္ဓာဒိယောဂဝိကလဘာဝာဝဗောဓေန အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဒိဝိသေသဝိဘာဝနံ ပညာသာယ အာကာရေဟိ ပဝတ္တံ ဘဂဝတော ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘သဒ္ဓော ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော, အသ္သဒ္ဓော ပုဂ္ဂလော မဟာရဇက္ခော’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၁) ဝိတ္ထာရော။
Tathā yaṃ sattānaṃ saddhādiyogavikalabhāvāvabodhena apparajakkhamahārajakkhatādivisesavibhāvanaṃ paññāsāya ākārehi pavattaṃ bhagavato indriyaparopariyattañāṇaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho’’ti (paṭi. ma. 1.111) vitthāro.
ယဉ္စ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော, အယံ သသ္သတဒိဋ္ဌိကော, အယံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော, အယံ အနုလောမိကာယံ ခန္တိယံ ဌိတော, အယံ ယထာဘူတဉာဏေ ဌိတော, အယံ ကာမာသယော, န နေက္ခမ္မာဒိအာသယော, အယံ နေက္ခမ္မာသယော, န ကာမာဒိအာသယော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမသ္သ ကာမရာဂော အတိဝိယ ထာမဂတော, န ပဋိဃာဒိကော, ဣမသ္သ ပဋိဃော အတိဝိယ ထာမဂတော, န ကာမရာဂာဒိကော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမသ္သ ပုညာဘိသင္ခာရော အဓိကော, န အပုညာဘိသင္ခာရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရော, ဣမသ္သ အပုညာဘိသင္ခာရော အဓိကော, န ပုညာဘိသင္ခာရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရော, ဣမသ္သ အာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရော အဓိကော, န ပုညာဘိသင္ခာရော န အပုညာဘိသင္ခာရော။ ဣမသ္သ ကာယသုစရိတံ အဓိကံ, ဣမသ္သ ဝစီသုစရိတံ, ဣမသ္သ မနောသုစရိတံ။ အယံ ဟီနာဓိမုတ္တိကော, အယံ ပဏီတာဓိမုတ္တိကော, အယံ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ ဝိပာကာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ န ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော, န ကိလေသာဝရဏေန, န ဝိပာကာဝရဏေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိနာ စ သတ္တာနံ အာသယာဒီနံ ယထာဘူတံ ဝိဘာဝနာကာရပ္ပဝတ္တံ ဘဂဝတော အာသယာနုသယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Yañca ‘‘ayaṃ puggalo apparajakkho, ayaṃ sassatadiṭṭhiko, ayaṃ ucchedadiṭṭhiko, ayaṃ anulomikāyaṃ khantiyaṃ ṭhito, ayaṃ yathābhūtañāṇe ṭhito, ayaṃ kāmāsayo, na nekkhammādiāsayo, ayaṃ nekkhammāsayo, na kāmādiāsayo’’tiādinā ‘‘imassa kāmarāgo ativiya thāmagato, na paṭighādiko, imassa paṭigho ativiya thāmagato, na kāmarāgādiko’’tiādinā ‘‘imassa puññābhisaṅkhāro adhiko, na apuññābhisaṅkhāro na āneñjābhisaṅkhāro, imassa apuññābhisaṅkhāro adhiko, na puññābhisaṅkhāro na āneñjābhisaṅkhāro, imassa āneñjābhisaṅkhāro adhiko, na puññābhisaṅkhāro na apuññābhisaṅkhāro. Imassa kāyasucaritaṃ adhikaṃ, imassa vacīsucaritaṃ, imassa manosucaritaṃ. Ayaṃ hīnādhimuttiko, ayaṃ paṇītādhimuttiko, ayaṃ kammāvaraṇena samannāgato, ayaṃ kilesāvaraṇena samannāgato, ayaṃ vipākāvaraṇena samannāgato, ayaṃ na kammāvaraṇena samannāgato, na kilesāvaraṇena, na vipākāvaraṇena samannāgato’’tiādinā ca sattānaṃ āsayādīnaṃ yathābhūtaṃ vibhāvanākārappavattaṃ bhagavato āsayānusayañāṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ဣဓ တထာဂတော သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ, အနုသယံ ဇာနာတိ, စရိတံ ဇာနာတိ, အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ, ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၃)။
‘‘Idha tathāgato sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, bhabbābhabbe satte jānātī’’tiādi (paṭi. ma. 1.113).
ယဉ္စ ဥပရိမဟေဋ္ဌိမပုရတ္ထိမပစ္ဆိမကာယေဟိ ဒက္ခိဏဝာမအက္ခိကဏ္ဏသောတနာသိကာသောတအံသကူဋပသ္သဟတ္ထပာဒေဟိ အင္ဂုလင္ဂုလန္တရေဟိ လောမလောမကူပေဟိ စ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူဒကဓာရာပဝတ္တနံ အနညသာဓာရဏံ ဝိဝိဓဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိမ္မာပနကံ ဘဂဝတော ယမကပာဋိဟာရိယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Yañca uparimaheṭṭhimapuratthimapacchimakāyehi dakkhiṇavāmaakkhikaṇṇasotanāsikāsotaaṃsakūṭapassahatthapādehi aṅgulaṅgulantarehi lomalomakūpehi ca aggikkhandhūdakadhārāpavattanaṃ anaññasādhāraṇaṃ vividhavikubbaniddhinimmāpanakaṃ bhagavato yamakapāṭihāriyañāṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ဣဓ တထာဂတော ယမကပာဋိဟာရိယံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ။ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၆)။
‘‘Idha tathāgato yamakapāṭihāriyaṃ karoti asādhāraṇaṃ sāvakehi. Uparimakāyato aggikkhandho pavattati, heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattati. Heṭṭhimakāyato aggikkhandho pavattati, uparimakāyato udakadhārā pavattatī’’tiādi (paṭi. ma. 1.116).
ယဉ္စ ရာဂာဒီဟိ ဇာတိအာဒီဟိ စ အနေကေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ သတ္တနိကာယံ တတော နီဟရိတုကာမတာဝသေန နာနာနယေဟိ ပဝတ္တသ္သ ဘဂဝတော မဟာကရုဏောက္ကမနသ္သ ပစ္စယဘူတံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ။ ယထာဟ –
Yañca rāgādīhi jātiādīhi ca anekehi dukkhadhammehi upaddutaṃ sattanikāyaṃ tato nīharitukāmatāvasena nānānayehi pavattassa bhagavato mahākaruṇokkamanassa paccayabhūtaṃ mahākaruṇāsamāpattiñāṇaṃ. Yathāha –
‘‘ကတမံ တထာဂတသ္သ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ? ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ, အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝာသောတိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိ။ –
‘‘Katamaṃ tathāgatassa mahākaruṇāsamāpattiñāṇaṃ? Bahukehi ākārehi passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati, āditto lokasannivāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamatī’’ti. –
အာဒိနာ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၇) ဧကူနနဝုတိယာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇနံ ကတံ။
Ādinā (paṭi. ma. 1.117) ekūnanavutiyā ākārehi vibhajanaṃ kataṃ.
ယံ ပန ယာဝတာ ဓမ္မဓာတု, ယတ္တကံ ဉာတဗ္ဗံ သင္ခတာသင္ခတာဒိ, တသ္သ သဗ္ဗသ္သ ပရောပဒေသေန ဝိနာ သဗ္ဗာကာရတော ပဋိဇာနနသမတ္ထံ အာကင္ခာမတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိ အနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော ဉာဏံ သဗ္ဗထာ အနဝသေသသင္ခတာသင္ခတသမ္မုတိသစ္စာဝဗောဓတော သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထာဝရဏာဘာဝတောဝ နိသ္သင္ဂပ္ပဝတ္တိံ ဥပာဒာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပန ပရတော အာဝိ ဘဝိသ္သတိ။
Yaṃ pana yāvatā dhammadhātu, yattakaṃ ñātabbaṃ saṅkhatāsaṅkhatādi, tassa sabbassa paropadesena vinā sabbākārato paṭijānanasamatthaṃ ākaṅkhāmattappaṭibaddhavutti anaññasādhāraṇaṃ bhagavato ñāṇaṃ sabbathā anavasesasaṅkhatāsaṅkhatasammutisaccāvabodhato sabbaññutaññāṇaṃ, tatthāvaraṇābhāvatova nissaṅgappavattiṃ upādāya anāvaraṇañāṇanti ca vuccati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana parato āvi bhavissati.
ဧဝမေတာနိ ဘဂဝတော ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ယထာသကံဝိသယသ္သ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Evametāni bhagavato cha asādhāraṇañāṇāni aviparītākārappavattiyā yathāsakaṃvisayassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ ‘‘သတ္တိမေ, ဘိက္ခဝေ, ဗောဇ္ဈင္ဂာ – သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပသ္သဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော’’တိ (ပဋိ. မ. ၂.၁၇; သံ. နိ. ၅.၁၈၅) ဧဝံ သရူပတော ယာယံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသသ္သတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝာနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သတိအာဒိဘေဒာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ, ယာယ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတိ, ကိလေသနိဒ္ဒာယ ဥဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝာ သစ္ဆိကရောတိ, သာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္သာ ဗောဓိယာ အင္ဂာတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ။ အရိယသာဝကော ဝာ ယထာဝုတ္တာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတ္ဝာ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္သ ဗောဓိသ္သ အင္ဂာတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာတိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော , ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပဝိစယလက္ခဏော ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပဂ္ဂဟလက္ခဏော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဖရဏလက္ခဏော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဥပသမလက္ခဏော ပသ္သဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, အဝိက္ခေပလက္ခဏော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော ပဋိသင္ခာနလက္ခဏော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂောတိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။
Tathā ‘‘sattime, bhikkhave, bojjhaṅgā – satisambojjhaṅgo, dhammavicayasambojjhaṅgo, vīriyasambojjhaṅgo, pītisambojjhaṅgo, passaddhisambojjhaṅgo, samādhisambojjhaṅgo, upekkhāsambojjhaṅgo’’ti (paṭi. ma. 2.17; saṃ. ni. 5.185) evaṃ sarūpato yāyaṃ lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānā līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtā satiādibhedā dhammasāmaggī, yāya ariyasāvako bujjhati, kilesaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā saccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikaroti, sā dhammasāmaggī ‘‘bodhī’’ti vuccati, tassā bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgā. Ariyasāvako vā yathāvuttāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ‘‘bodhī’’ti vuccati. Tassa bodhissa aṅgāti bojjhaṅgāti evaṃ sāmaññalakkhaṇato, upaṭṭhānalakkhaṇo satisambojjhaṅgo, pavicayalakkhaṇo dhammavicayasambojjhaṅgo, paggahalakkhaṇo vīriyasambojjhaṅgo, pharaṇalakkhaṇo pītisambojjhaṅgo, upasamalakkhaṇo passaddhisambojjhaṅgo, avikkhepalakkhaṇo samādhisambojjhaṅgo paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgoti evaṃ visesalakkhaṇato.
‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော? ဣဓ ဘိက္ခု သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော, စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ ဟောတိ အနုသ္သရိတာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၆၇) သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ အညမညူပကာရဝသေန ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိဒသ္သနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော? အတ္ထိ အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေသု သတိ, အတ္ထိ ဗဟိဒ္ဓာ ဓမ္မေသု သတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၆၉) တေသံ ဝိသယဝိဘာဝနာပဝတ္တိဒသ္သနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိသ္သိတံ, ဝိရာဂနိသ္သိတံ, နိရောဓနိသ္သိတံ, ဝောသဂ္ဂပရိဏာမိ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၇၁) ဘာဝနာဝိဓိဒသ္သနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ။ပေ.။ တသ္မိံ သမယေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာ ဟောန္တိ, သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော။ပေ.။ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော။ တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော? ယာ သတိ အနုသ္သတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၇၈) ဆနဝုတိယာ နယသဟသ္သဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ နာနာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော ဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ တသ္သ တသ္သ အတ္ထသ္သ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Idha bhikkhu satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā hoti anussaritā’’tiādinā (vibha. 467) sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ aññamaññūpakāravasena ekakkhaṇe pavattidassanato. ‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Atthi ajjhattaṃ dhammesu sati, atthi bahiddhā dhammesu satī’’tiādinā (vibha. 469) tesaṃ visayavibhāvanāpavattidassanato. ‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Idha, bhikkhave, bhikkhu satisambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ, virāganissitaṃ, nirodhanissitaṃ, vosaggapariṇāmi’’ntiādinā (vibha. 471) bhāvanāvidhidassanato. ‘‘Tattha katame satta bojjhaṅgā? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… tasmiṃ samaye satta bojjhaṅgā honti, satisambojjhaṅgo…pe… upekkhāsambojjhaṅgo. Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Yā sati anussatī’’tiādinā (vibha. 478) chanavutiyā nayasahassavibhāgehīti evaṃ nānākārato pavattāni bhagavato bojjhaṅgavibhāvanañāṇāni tassa tassa atthassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ အရိယသစ္စံ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော, သေယ္ယထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ပေ.။ သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဝိဘ. ၂၀၅) ဧဝံ သရူပတော။ သဗ္ဗကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ အရိယာနံ အဋ္ဌဝိဓတ္တာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ဧကန္တကာရဏတ္တာ စ အဋ္ဌင္ဂိကော။ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ, အတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, သယံ ဝာ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂယတီတိ မဂ္ဂောတိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော။ ‘‘သမ္မာဒသ္သနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, သမ္မာအဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင္ကပ္ပော , သမ္မာပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ သမ္မာဝာစာ , သမ္မာသမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော, သမ္မာဝောဒာနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝော, သမ္မာပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝာယာမော, သမ္မာဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ , သမ္မာအဝိက္ခေပလက္ခဏော သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ တာဝ အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ, နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟဝိဓမနေန အသမ္မောဟတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပသ္သတိ, တထာ သမ္မာသင္ကပ္ပာဒယောပိ မိစ္ဆာသင္ကပ္ပာဒီနိ ပဇဟန္တိ, နိရောဓဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ, သဟဇာတဓမ္မာနံ သမ္မာအဘိနိရောပနပရိဂ္ဂဟဏသမုဋ္ဌာပနဝောဒာနပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနသမာဒဟနာနိ စ ကရောန္တီတိ ဧဝံ ကိစ္စဝိဘာဂတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ ဝိသုံ ဒုက္ခာဒိအာရမ္မဏာ ဟုတ္ဝာ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ နိဗ္ဗာနမေဝ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ကိစ္စတော ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာသင္ကပ္ပာဒယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ, မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ, တေသု သမ္မာသင္ကပ္ပော ကိစ္စတော ‘‘နေက္ခမ္မသင္ကပ္ပော’’တိအာဒီနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာဝာစာဒယော တယော ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘မုသာဝာဒာ ဝေရမဏီ’’တိအာဒိဝိဘာဂာ ဝိရတိယောပိ စေတနာယောပိ ဟုတ္ဝာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ, သမ္မာဝာယာမသတိယော ကိစ္စတော သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘန္တိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန မဂ္ဂက္ခဏေပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန နာနာ ဧဝာတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂာပရဘာဂေသု ပဝတ္တိဝိဘာဂတော။ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိသ္သိတ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၈၉) ဘာဝနာဝိဓိတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော? ဣဓ, ဘိက္ခု, ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ။ပေ.။ ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ, တသ္မိံ သမယေ အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော ဟောတိ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင္ကပ္ပော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၉၉) စတုရာသီတိယာ နယသဟသ္သဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ အနေကာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော အရိယမဂ္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အတ္ထသ္သ အဝိသံဝာဒနတော သဗ္ဗာနိပိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Tathā ‘‘tattha katamaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhī’’ti (vibha. 205) evaṃ sarūpato. Sabbakilesehi ārakattā ariyabhāvakarattā ariyaphalapaṭilābhakarattā ca ariyo. Ariyānaṃ aṭṭhavidhattā nibbānādhigamāya ekantakāraṇattā ca aṭṭhaṅgiko. Kilese mārento gacchati, atthikehi maggīyati, sayaṃ vā nibbānaṃ maggayatīti maggoti evaṃ sāmaññalakkhaṇato. ‘‘Sammādassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi, sammāabhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo , sammāpariggahaṇalakkhaṇā sammāvācā , sammāsamuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto, sammāvodānalakkhaṇo sammāājīvo, sammāpaggahalakkhaṇo sammāvāyāmo, sammāupaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati , sammāavikkhepalakkhaṇo sammāsamādhī’’ti evaṃ visesalakkhaṇato. Sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nibbānaṃ ārammaṇaṃ karoti, tappaṭicchādakamohavidhamanena asammohato sampayuttadhamme ca passati, tathā sammāsaṅkappādayopi micchāsaṅkappādīni pajahanti, nirodhañca ārammaṇaṃ karonti, sahajātadhammānaṃ sammāabhiniropanapariggahaṇasamuṭṭhāpanavodānapaggahaupaṭṭhānasamādahanāni ca karontīti evaṃ kiccavibhāgato. Sammādiṭṭhi pubbabhāge nānakkhaṇā visuṃ dukkhādiārammaṇā hutvā maggakāle ekakkhaṇā nibbānameva ārammaṇaṃ katvā kiccato ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādīni cattāri nāmāni labhati. Sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānakkhaṇā nānārammaṇā, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā, tesu sammāsaṅkappo kiccato ‘‘nekkhammasaṅkappo’’tiādīni tīṇi nāmāni labhati. Sammāvācādayo tayo pubbabhāge ‘‘musāvādā veramaṇī’’tiādivibhāgā viratiyopi cetanāyopi hutvā maggakkhaṇe viratiyova, sammāvāyāmasatiyo kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhanti. Sammāsamādhi pana maggakkhaṇepi paṭhamajjhānādivasena nānā evāti evaṃ pubbabhāgāparabhāgesu pavattivibhāgato. ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu sammādiṭṭhiṃ bhāveti vivekanissita’’ntiādinā (vibha. 489) bhāvanāvidhito. ‘‘Tattha katamo aṭṭhaṅgiko maggo? Idha, bhikkhu, yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye aṭṭhaṅgiko maggo hoti – sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo’’tiādinā (vibha. 499) caturāsītiyā nayasahassavibhāgehīti evaṃ anekākārato pavattāni bhagavato ariyamaggavibhāvanañāṇāni atthassa avisaṃvādanato sabbānipi tathāni avitathāni anaññathāni evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ စ နိရောဓသမာပတ္တီတိ ဧတာသု အနုပဋိပာဋိယာ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန စ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီသု သမ္ပာဒနပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ယထာရဟံ သမ္ပယောဂဝသေန စ ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။ တထာ ‘‘ဣဒံ ဣမသ္သ ဌာနံ , ဣဒံ အဋ္ဌာန’’န္တိ အဝိပရီတံ တသ္သ တသ္သ ဖလသ္သ ကာရဏာကာရဏဇာနနံ, တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နသ္သ ကမ္မသမာဒာနသ္သ အနဝသေသတော ယထာဘူတံ ဝိပာကန္တရဇာနနံ, အာယူဟနက္ခဏေယေဝ တသ္သ တသ္သ သတ္တသ္သ ‘‘အယံ နိရယဂာမိနီ ပဋိပဒာ။ပေ.။ အယံ နိဗ္ဗာနဂာမိနီ ပဋိပဒာ’’တိ ယာထာဝတော သာသဝာနာသဝကမ္မဝိဘာဂဇာနနံ, ခန္ဓာယတနာနံ ဥပာဒိန္နာနုပာဒိန္နာဒိအနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ တသ္သ လောကသ္သ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥသ္သန္နတ္တာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ အယံ ဝိသေသော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယထာဘူတံ ဓာတုနာနတ္တဇာနနံ, သဒ္ဓာဒိဣန္ဒ္ရိယာနံ တိက္ခမုဒုတာဇာနနံ သံကိလေသာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဈာနဝိမောက္ခာဒိဇာနနံ, သတ္တာနံ အပရိမာဏာသု ဇာတီသု တပ္ပဋိဗန္ဓေန သဒ္ဓိံ အနဝသေသတော ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိဇာနနံ ဟီနာဒိဝိဘာဂေဟိ သဒ္ဓိံ စုတိပဋိသန္ဓိဇာနနံ, ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုသစ္စဇာနနန္တိ ဣမာနိ ဘဂဝတော ဒသဗလဉာဏာနိ အဝိရဇ္ဈိတ္ဝာ ယထာသကံဝိသယာဝဂာဟနတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနတော စ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Tathā paṭhamajjhānasamāpattiyā ca nirodhasamāpattīti etāsu anupaṭipāṭiyā viharitabbaṭṭhena samāpajjitabbaṭṭhena ca anupubbavihārasamāpattīsu sampādanapaccavekkhaṇādivasena yathārahaṃ sampayogavasena ca pavattāni bhagavato ñāṇāni tadatthasiddhiyā tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato. Tathā ‘‘idaṃ imassa ṭhānaṃ , idaṃ aṭṭhāna’’nti aviparītaṃ tassa tassa phalassa kāraṇākāraṇajānanaṃ, tesaṃ tesaṃ sattānaṃ atītādibhedabhinnassa kammasamādānassa anavasesato yathābhūtaṃ vipākantarajānanaṃ, āyūhanakkhaṇeyeva tassa tassa sattassa ‘‘ayaṃ nirayagāminī paṭipadā…pe… ayaṃ nibbānagāminī paṭipadā’’ti yāthāvato sāsavānāsavakammavibhāgajānanaṃ, khandhāyatanānaṃ upādinnānupādinnādianekasabhāvaṃ nānāsabhāvañca tassa lokassa ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannattā imasmiṃ dhammappabandhe ayaṃ viseso jāyatī’’tiādinā nayena yathābhūtaṃ dhātunānattajānanaṃ, saddhādiindriyānaṃ tikkhamudutājānanaṃ saṃkilesādīhi saddhiṃ jhānavimokkhādijānanaṃ, sattānaṃ aparimāṇāsu jātīsu tappaṭibandhena saddhiṃ anavasesato pubbenivutthakkhandhasantatijānanaṃ hīnādivibhāgehi saddhiṃ cutipaṭisandhijānanaṃ, ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā heṭṭhā vuttanayeneva catusaccajānananti imāni bhagavato dasabalañāṇāni avirajjhitvā yathāsakaṃvisayāvagāhanato yathādhippetatthasādhanato ca yathābhūtavuttiyā tathāni avitathāni anaññathāni. Vuttañhetaṃ –
‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ. ၈၀၉; အ. နိ. ၁၀.၂၁)။
‘‘Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādi (vibha. 809; a. ni. 10.21).
ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
ယထာ စေတေသမ္ပိ ဉာဏာနံ ဝသေန, ဧဝံ ယထာဝုတ္တာနံ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာဒိဝိဘာဝနဉာဏာဒိအနန္တာပရိမေယ္ယဘေဒာနံ အနညသာဓာရဏာနံ ပညာဝိသေသာနံ ဝသေန ဘဂဝာ တထာနိ ဉာဏာနိ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော, ဧဝမ္ပိ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Yathā cetesampi ñāṇānaṃ vasena, evaṃ yathāvuttānaṃ satipaṭṭhānasammappadhānādivibhāvanañāṇādianantāparimeyyabhedānaṃ anaññasādhāraṇānaṃ paññāvisesānaṃ vasena bhagavā tathāni ñāṇāni āgato adhigatoti tathāgato, evampi tathāni āgatoti tathāgato.
ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာ တာ ဘဂဝတော အဘိဇာတိအဘိသမ္ဗောဓိဓမ္မဝိနယပညာပနအနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယော, တာ တထာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒတ္ထံ တာ လောကနာထေန အဘိပတ္ထိတာ ပဝတ္တိတာ စ, တဒတ္ထသ္သ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဝိသံဝာဒနတော အဝိပရီတတ္ထဝုတ္တိယာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ တထာ ဟိ အယံ ဘဂဝာ ဗောဓိသတ္တဘူတော သမတိံသပာရမိပရိပူရဏာဒိကံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓတ္တဟေတုံ သမ္ပာဒေတ္ဝာ တုသိတပုရေ ဌိတော ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ သုတ္ဝာ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠဒေဝတာဟိ ဧကတော သန္နိပတိတာဟိ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ –
Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yā tā bhagavato abhijātiabhisambodhidhammavinayapaññāpanaanupādisesanibbānadhātuyo, tā tathā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yadatthaṃ tā lokanāthena abhipatthitā pavattitā ca, tadatthassa ekantasiddhiyā avisaṃvādanato aviparītatthavuttiyā tathā avitathā anaññathā. Tathā hi ayaṃ bhagavā bodhisattabhūto samatiṃsapāramiparipūraṇādikaṃ vuttappakāraṃ sabbabuddhattahetuṃ sampādetvā tusitapure ṭhito buddhakolāhalaṃ sutvā dasasahassacakkavāḷadevatāhi ekato sannipatitāhi upasaṅkamitvā –
‘‘ကာလော ခော တေ မဟာဝီရ၊ ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ။
‘‘Kālo kho te mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;
သဒေဝကံ တာရယန္တော၊ ဗုဇ္ဈသ္သု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု. ဝံ. ၁.၆၇) –
Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67) –
အာယာစိတော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗနိမိတ္တော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတ္ဝာ ‘‘ဣဒာနိ အဟံ မနုသ္သယောနိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိသ္သာမီ’’တိ အာသာဠ္ဟိပုဏ္ဏမာယံ သက္ယရာဇကုလေ မဟာမာယာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတ္ဝာ ဒသ မာသေ ဒေဝမနုသ္သေဟိ မဟတာ ပရိဟာရေန ပရိဟရိယမာနော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပစ္စူသသမယေ အဘိဇာတိံ ပာပုဏိ။
Āyācito uppannapubbanimitto pañca mahāvilokanāni viloketvā ‘‘idāni ahaṃ manussayoniyaṃ uppajjitvā abhisambujjhissāmī’’ti āsāḷhipuṇṇamāyaṃ sakyarājakule mahāmāyāya deviyā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasa māse devamanussehi mahatā parihārena parihariyamāno visākhapuṇṇamāyaṃ paccūsasamaye abhijātiṃ pāpuṇi.
အဘိဇာတိက္ခဏေ ပနသ္သ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏက္ခဏေ ဝိယ ဒ္ဝတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပာတုရဟေသုံ, အယံ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတု သံကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ, ဒသသု စက္ကဝာဠသဟသ္သေသု အပရိမာဏော ဩဘာသော ဖရိ, တသ္သ, တံ သိရိံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဝိယ အန္ဓာ စက္ခူနိ ပဋိလဘိံသု, ဗဓိရာ သဒ္ဒံ သုဏိံသု, မူဂာ သမာလပိံသု, ခုဇ္ဇာ ဥဇုဂတ္တာ အဟေသုံ, ပင္ဂုလာ ပဒသာ ဂမနံ ပဋိလဘိံသု, ဗန္ဓနဂတာ သဗ္ဗသတ္တာ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ မုစ္စိံသု, သဗ္ဗနရကေသု အဂ္ဂိ နိဗ္ဗာယိ, ပေတ္တိဝိသယေ ခုပ္ပိပာသာ ဝူပသမိ, တိရစ္ဆာနာနံ ဘယံ နာဟောသိ, သဗ္ဗသတ္တာနံ ရောဂော ဝူပသမိ, သဗ္ဗသတ္တာ ပိယံဝဒာ အဟေသုံ, မဓုရေနာကာရေန အသ္သာ ဟသိံသု, ဝာရဏာ ဂဇ္ဇိံသု, သဗ္ဗတူရိယာနိ သကသကနိန္နာဒံ မုဉ္စိံသု, အဃဋ္ဋိတာနိ ဧဝ မနုသ္သာနံ ဟတ္ထူပဂာဒီနိ အာဘရဏာနိ မဓုရေနာကာရေန သဒ္ဒံ မုဉ္စိံသု, သဗ္ဗဒိသာ ဝိပ္ပသန္နာ အဟေသုံ, သတ္တာနံ သုခံ ဥပ္ပာဒယမာနော မုဒုသီတလဝာတော ဝာယိ, အကာလမေဃော ဝသ္သိ, ပထဝိတောပိ ဥဒကံ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတ္ဝာ ဝိသ္သန္ဒိ, ပက္ခိနော အာကာသဂမနံ ဝိဇဟိံသု, နဒိယော အသန္ဒမာနာ အဋ္ဌံသု, မဟာသမုဒ္ဒေ မဓုရံ ဥဒကံ အဟောသိ, ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တေ သူရိယေ ဒိပ္ပမာနေ ဧဝ အာကာသဂတာ သဗ္ဗာ ဇောတိယော ဇောတိံသု, ဌပေတ္ဝာ အရူပာဝစရေ ဒေဝေ အဝသေသာ သဗ္ဗေ ဒေဝာ သဗ္ဗေ စ နေရယိကာ ဒိသ္သမာနရူပာ အဟေသုံ, တရုကုဋ္ဋကဝာဋသေလာဒယော အနာဝရဏဘူတာ အဟေသုံ, သတ္တာနံ စုတူပပာတာ နာဟေသုံ, သဗ္ဗံ အနိဋ္ဌဂန္ဓံ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ပဝာယိ, သဗ္ဗေ ဖလူပဂာ ရုက္ခာ ဖလဓရာ သမ္ပဇ္ဇိံသု, မဟာသမုဒ္ဒော သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နတလော အဟောသိ, ထလဇဇလဇာဒီနိ သဗ္ဗပုပ္ဖာနိ ပုပ္ဖိံသု, ရုက္ခာနံ ခန္ဓေသု ခန္ဓပဒုမာနိ, သာခာသု သာခာပဒုမာနိ, လတာသု လတာပဒုမာနိ, ပုပ္ဖိံသု, မဟီတလသိလာတလာနိ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဥပရူပရိ သတ္တ သတ္တ ဟုတ္ဝာ ဒဏ္ဍပဒုမာနိ နာမ နိက္ခမိံသု, အာကာသေ ဩလမ္ဗကပဒုမာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု, သမန္တတော ပုပ္ဖဝသ္သံ ဝသ္သိ အာကာသေ ဒိဗ္ဗတူရိယာနိ ဝဇ္ဇိံသု, သကလဒသသဟသ္သိလောကဓာတု ဝဋ္ဋေတ္ဝာ ဝိသ္သဋ္ဌမာလာဂုဠံ ဝိယ, ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ ပဝတ္တမာလာကလာပော ဝိယ, အလင္ကတပဋိယတ္တံ မာလာသနံ ဝိယ စ ဧကမာလာမာလိနီ ဝိပ္ဖုရန္တဝာဠဗီဇနီ ပုပ္ဖဓူပဂန္ဓပရိဝာသိတာ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟောသိ, တာနိ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဥပရိ အဓိဂတာနံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ နိမိတ္တဘူတာနိ ဧဝ အဟေသုံ။ ဧဝံ အနေကစ္ဆရိယပာတုဘာဝာ အယံ အဘိဇာတိ ယဒတ္ထံ တေန အဘိပတ္ထိတာ, တသ္သာ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ တထာဝ အဟောသိ အဝိတထာ အနညထာ။
Abhijātikkhaṇe panassa paṭisandhiggahaṇakkhaṇe viya dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ, ayaṃ dasasahassilokadhātu saṃkampi sampakampi sampavedhi, dasasu cakkavāḷasahassesu aparimāṇo obhāso phari, tassa, taṃ siriṃ daṭṭhukāmā viya andhā cakkhūni paṭilabhiṃsu, badhirā saddaṃ suṇiṃsu, mūgā samālapiṃsu, khujjā ujugattā ahesuṃ, paṅgulā padasā gamanaṃ paṭilabhiṃsu, bandhanagatā sabbasattā andubandhanādīhi mucciṃsu, sabbanarakesu aggi nibbāyi, pettivisaye khuppipāsā vūpasami, tiracchānānaṃ bhayaṃ nāhosi, sabbasattānaṃ rogo vūpasami, sabbasattā piyaṃvadā ahesuṃ, madhurenākārena assā hasiṃsu, vāraṇā gajjiṃsu, sabbatūriyāni sakasakaninnādaṃ muñciṃsu, aghaṭṭitāni eva manussānaṃ hatthūpagādīni ābharaṇāni madhurenākārena saddaṃ muñciṃsu, sabbadisā vippasannā ahesuṃ, sattānaṃ sukhaṃ uppādayamāno mudusītalavāto vāyi, akālamegho vassi, pathavitopi udakaṃ ubbhijjitvā vissandi, pakkhino ākāsagamanaṃ vijahiṃsu, nadiyo asandamānā aṭṭhaṃsu, mahāsamudde madhuraṃ udakaṃ ahosi, upakkilesavinimutte sūriye dippamāne eva ākāsagatā sabbā jotiyo jotiṃsu, ṭhapetvā arūpāvacare deve avasesā sabbe devā sabbe ca nerayikā dissamānarūpā ahesuṃ, tarukuṭṭakavāṭaselādayo anāvaraṇabhūtā ahesuṃ, sattānaṃ cutūpapātā nāhesuṃ, sabbaṃ aniṭṭhagandhaṃ abhibhavitvā dibbagandho pavāyi, sabbe phalūpagā rukkhā phaladharā sampajjiṃsu, mahāsamuddo sabbatthakameva pañcavaṇṇehi padumehi sañchannatalo ahosi, thalajajalajādīni sabbapupphāni pupphiṃsu, rukkhānaṃ khandhesu khandhapadumāni, sākhāsu sākhāpadumāni, latāsu latāpadumāni, pupphiṃsu, mahītalasilātalāni bhinditvā uparūpari satta satta hutvā daṇḍapadumāni nāma nikkhamiṃsu, ākāse olambakapadumāni nibbattiṃsu, samantato pupphavassaṃ vassi ākāse dibbatūriyāni vajjiṃsu, sakaladasasahassilokadhātu vaṭṭetvā vissaṭṭhamālāguḷaṃ viya, uppīḷetvā pavattamālākalāpo viya, alaṅkatapaṭiyattaṃ mālāsanaṃ viya ca ekamālāmālinī vipphurantavāḷabījanī pupphadhūpagandhaparivāsitā paramasobhaggappattā ahosi, tāni ca pubbanimittāni upari adhigatānaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ nimittabhūtāni eva ahesuṃ. Evaṃ anekacchariyapātubhāvā ayaṃ abhijāti yadatthaṃ tena abhipatthitā, tassā abhisambodhiyā ekantasiddhiyā tathāva ahosi avitathā anaññathā.
တထာ ယေ ဗုဒ္ဓဝေနေယ္ယာ ဗောဓနေယ္ယဗန္ဓဝာ, တေ သဗ္ဗေပိ အနဝသေသတော သယမေဝ ဘဂဝတာ ဝိနီတာ။ ယေ စ သာဝကဝေနေယ္ယာ ဓမ္မဝေနေယ္ယာ စ, တေပိ သာဝကာဒီဟိ ဝိနီတာ ဝိနယံ ဂစ္ဆန္တိ ဂမိသ္သန္တိ စာတိ ယဒတ္ထံ ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗောဓိ အဘိပတ္ထိတာ, တဒတ္ထသ္သ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။
Tathā ye buddhaveneyyā bodhaneyyabandhavā, te sabbepi anavasesato sayameva bhagavatā vinītā. Ye ca sāvakaveneyyā dhammaveneyyā ca, tepi sāvakādīhi vinītā vinayaṃ gacchanti gamissanti cāti yadatthaṃ bhagavatā abhisambodhi abhipatthitā, tadatthassa ekantasiddhiyā abhisambodhi tathā avitathā anaññathā.
အပိစ ယသ္သ ယသ္သ ဉေယ္ယဓမ္မသ္သ ယော ယော သဘာဝော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော, သော သော ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ အာဝဇ္ဇနမတ္တပဋိဗဒ္ဓေန အတ္တနော ဉာဏေန အဝိပရီတံ အနဝသေသတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ ဧဝမ္ပိ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။
Apica yassa yassa ñeyyadhammassa yo yo sabhāvo bujjhitabbo, so so hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya āvajjanamattapaṭibaddhena attano ñāṇena aviparītaṃ anavasesato bhagavatā abhisambuddhoti evampi abhisambodhi tathā avitathā anaññathā.
တထာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ တထာ တထာ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ, တေသံ တေသဉ္စ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဩလောကေတ္ဝာ ဓမ္မတံ အဝိဇဟန္တေနေဝ ပညတ္တိနယံ ဝောဟာရမတ္တံ အနတိဓာဝန္တေနေဝ စ ဓမ္မတံ ဝိဘာဝေန္တေန ယထာပရာဓံ ယထာဇ္ဈာသယံ ယထာဓမ္မဉ္စ အနုသာသန္တေန ဘဂဝတာ ဝေနေယ္ယာ ဝိနီတာ အရိယဘူမိံ သမ္ပာပိတာတိ ဓမ္မဝိနယပညာပနာပိသ္သ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ စ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။
Tathā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ tathā tathā desetabbappakāraṃ, tesaṃ tesañca sattānaṃ āsayānusayacariyādhimuttiṃ sammadeva oloketvā dhammataṃ avijahanteneva paññattinayaṃ vohāramattaṃ anatidhāvanteneva ca dhammataṃ vibhāventena yathāparādhaṃ yathājjhāsayaṃ yathādhammañca anusāsantena bhagavatā veneyyā vinītā ariyabhūmiṃ sampāpitāti dhammavinayapaññāpanāpissa tadatthasiddhiyā yathābhūtavuttiyā ca tathā avitathā anaññathā.
တထာ ယာ သာ ဘဂဝတာ အနုပ္ပတ္တာ ပထဝိယာဒိဖသ္သဝေဒနာဒိရူပာရူပသဘာဝနိမုတ္တာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဘာဝာဘာဝတော လောကသဘာဝာတီတာ တမသာ ဝိသံသဋ္ဌတ္တာ ကေနစိ အနောဘာသနီယာ လောကသဘာဝာဘာဝတော ဧဝ ဂတိအာဒိဘာဝရဟိတာ အပ္ပတိဋ္ဌာ အနာရမ္မဏာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဓာတု ခန္ဓသင္ခာတာနံ ဥပာဒီနံ လေသမတ္တသ္သာပိ အဘာဝတော ‘‘အနုပာဒိသေသာ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Tathā yā sā bhagavatā anuppattā pathaviyādiphassavedanādirūpārūpasabhāvanimuttā lujjanapalujjanabhāvābhāvato lokasabhāvātītā tamasā visaṃsaṭṭhattā kenaci anobhāsanīyā lokasabhāvābhāvato eva gatiādibhāvarahitā appatiṭṭhā anārammaṇā amatamahānibbānadhātu khandhasaṅkhātānaṃ upādīnaṃ lesamattassāpi abhāvato ‘‘anupādisesā’’tipi vuccati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, တဒာယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပော န တေဇော န ဝာယော န အာကာသာနဉ္စာယတနံ န ဝိညာဏဉ္စာယတနံ န အာကိဉ္စညာယတနံ န နေဝသညာနာသညာယတနံ နာယံ လောကော န ပရော လောကော န စ ဥဘော စန္ဒိမသူရိယာ။ တမဟံ, ဘိက္ခဝေ, နေဝ အာဂတိံ ဝဒာမိ န ဂတိံ န ဌိတိံ န စုတိံ န ဥပပတ္တိံ; အပ္ပတိဋ္ဌံ အပ္ပဝတ္တံ အနာရမ္မဏမေဝေတံ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခသ္သာ’’တိ (ဥဒာ. ၇၁)။
‘‘Atthi, bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo na ākāsānañcāyatanaṃ na viññāṇañcāyatanaṃ na ākiñcaññāyatanaṃ na nevasaññānāsaññāyatanaṃ nāyaṃ loko na paro loko na ca ubho candimasūriyā. Tamahaṃ, bhikkhave, neva āgatiṃ vadāmi na gatiṃ na ṭhitiṃ na cutiṃ na upapattiṃ; appatiṭṭhaṃ appavattaṃ anārammaṇamevetaṃ esevanto dukkhassā’’ti (udā. 71).
သာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပာဒာနက္ခန္ဓာနံ အတ္ထင္ဂမော သဗ္ဗသင္ခာရာနံ သမထော, သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိသ္သဂ္ဂော, သဗ္ဗဒုက္ခာနံ ဝူပသမော, သဗ္ဗာလယာနံ သမုဂ္ဃာတော, သဗ္ဗဝဋ္ဋာနံ ဥပစ္ဆေဒော, အစ္စန္တသန္တိလက္ခဏာတိ ယထာဝုတ္တသဘာဝသ္သ ကဒာစိပိ အဝိသံဝာဒနတော တထာ အဝိတထာ အနညထာ ။ ဧဝမေတာ အဘိဇာတိအာဒိကာ တထာ ဂတော ဥပဂတော အဓိဂတော ပဋိပန္နော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ ဘဂဝာ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
Sā sabbesampi upādānakkhandhānaṃ atthaṅgamo sabbasaṅkhārānaṃ samatho, sabbūpadhīnaṃ paṭinissaggo, sabbadukkhānaṃ vūpasamo, sabbālayānaṃ samugghāto, sabbavaṭṭānaṃ upacchedo, accantasantilakkhaṇāti yathāvuttasabhāvassa kadācipi avisaṃvādanato tathā avitathā anaññathā . Evametā abhijātiādikā tathā gato upagato adhigato paṭipanno pattoti tathāgato. Evaṃ bhagavā tathā gatoti tathāgato.
ကထံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော? ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ, အယမ္ပိ ဘဂဝာ တထာဝိဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာဝိဓာ တေ ဘဂဝန္တော မဂ္ဂသီလေန, ဖလသီလေန, သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသီလေန, မဂ္ဂသမာဓိနာ, ဖလသမာဓိနာ, သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိနာ, မဂ္ဂပညာယ, ဖလပညာယ, သဗ္ဗာယပိ လောကိယလောကုတ္တရပညာယ, ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗေဟိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟသ္သသမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ, တဒင္ဂဝိမုတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယာ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိမုတ္တိယာ နိသ္သရဏဝိမုတ္တိယာတိ သင္ခေပတော, ဝိတ္ထာရတော ပန အနန္တာပရိမာဏဘေဒေဟိ အစိန္တေယ္ယာနုဘာဝေဟိ သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ, အယမ္ပိ အမ္ဟာကံ ဘဂဝာ တထာဝိဓော။ သဗ္ဗေသဉ္ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနံ အာယုဝေမတ္တံ, သရီရပ္ပမာဏဝေမတ္တံ, ကုလဝေမတ္တံ, ဒုက္ကရစရိယာဝေမတ္တံ, ရသ္မိဝေမတ္တန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဝေမတ္တေဟိ သိယာ ဝေမတ္တံ, န ပန သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒီသု ဝိသုဒ္ဓီသု သမထဝိပသ္သနာပဋိပတ္တိယံ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေသု စ ကိဉ္စိ နာနာကရဏံ အတ္ထိ, အထ ခော မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အညံမညံ နိဗ္ဗိသေသာ တေ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော။ တသ္မာ ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ, အယမ္ပိ ဘဂဝာ တထာဝိဓော။ ဧဝံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော။ ဝိဓတ္ထော စေတ္ထ ဂတသဒ္ဒော။ တထာ ဟိ လောကိယာ ဝိဓယုတ္တဂတသဒ္ဒေ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။
Kathaṃ tathāvidhoti tathāgato? Yathāvidhā purimakā sammāsambuddhā, ayampi bhagavā tathāvidho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathāvidhā te bhagavanto maggasīlena, phalasīlena, sabbenapi lokiyalokuttarasīlena, maggasamādhinā, phalasamādhinā, sabbenapi lokiyalokuttarasamādhinā, maggapaññāya, phalapaññāya, sabbāyapi lokiyalokuttarapaññāya, devasikaṃ vaḷañjitabbehi catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattivihārehi, tadaṅgavimuttiyā vikkhambhanavimuttiyā samucchedavimuttiyā paṭippassaddhivimuttiyā nissaraṇavimuttiyāti saṅkhepato, vitthārato pana anantāparimāṇabhedehi acinteyyānubhāvehi sakalasabbaññuguṇehi, ayampi amhākaṃ bhagavā tathāvidho. Sabbesañhi sammāsambuddhānaṃ āyuvemattaṃ, sarīrappamāṇavemattaṃ, kulavemattaṃ, dukkaracariyāvemattaṃ, rasmivemattanti imehi pañcahi vemattehi siyā vemattaṃ, na pana sīlavisuddhiādīsu visuddhīsu samathavipassanāpaṭipattiyaṃ attanā paṭividdhaguṇesu ca kiñci nānākaraṇaṃ atthi, atha kho majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya aññaṃmaññaṃ nibbisesā te buddhā bhagavanto. Tasmā yathāvidhā purimakā sammāsambuddhā, ayampi bhagavā tathāvidho. Evaṃ tathāvidhoti tathāgato. Vidhattho cettha gatasaddo. Tathā hi lokiyā vidhayuttagatasadde pakāratthe vadanti.
ကထံ တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော? အနညသာဓာရဏေန ဣဒ္ဓာနုဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာဒီနံ ဥက္ကံသပာရမိပ္ပတ္တိယာ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘေန စ ဘဂဝတော ကာယပ္ပဝတ္တိယာဒီနံ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာရုစိ တထာ ဂတံ ဂတိ ဂမနံ ကာယဝစီစိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဧတသ္သာတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathāpavattikoti tathāgato? Anaññasādhāraṇena iddhānubhāvena samannāgatattā atthapaṭisambhidādīnaṃ ukkaṃsapāramippattiyā anāvaraṇañāṇapaṭilābhena ca bhagavato kāyappavattiyādīnaṃ katthaci paṭighātābhāvato yathāruci tathā gataṃ gati gamanaṃ kāyavacīcittappavatti etassāti tathāgato. Evaṃ tathāpavattikoti tathāgato.
ကထံ တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော? ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏေ တပ္ပဋိပက္ခပ္ပဝတ္တိသင္ခာတံ နတ္ထိ ဧတသ္သ ဂတန္တိ အဂတော။ သော ပနသ္သ အဂတဘာဝော မစ္ဆေရဒာနပာရမိအာဒီသု အဝိပရီတံ အာဒီနဝာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာဒိနယပ္ပဝတ္တေဟိ ဉာဏေဟီတိ တထေဟိ ဉာဏေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathehi agatoti tathāgato? Bodhisambhārasambharaṇe tappaṭipakkhappavattisaṅkhātaṃ natthi etassa gatanti agato. So panassa agatabhāvo maccheradānapāramiādīsu aviparītaṃ ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇādinayappavattehi ñāṇehīti tathehi ñāṇehi agatoti tathāgato.
အထ ဝာ ကိလေသာဘိသင္ခာရပ္ပဝတ္တိသင္ခာတံ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိသင္ခာတမေဝ ဝာ ပဉ္စသုပိ ဂတီသု ဂတံ ဂမနံ ဧတသ္သ နတ္ထီတိ အဂတော။ သဥပာဒိသေသအနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ သ္ဝာယမသ္သ အဂတဘာဝော တထေဟိ အရိယမဂ္ဂဉာဏေဟီတိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထေဟိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Atha vā kilesābhisaṅkhārappavattisaṅkhātaṃ khandhappavattisaṅkhātameva vā pañcasupi gatīsu gataṃ gamanaṃ etassa natthīti agato. Saupādisesaanupādisesanibbānappattiyā svāyamassa agatabhāvo tathehi ariyamaggañāṇehīti evampi bhagavā tathehi āgatoti tathāgato.
ကထံ တထာဂတဘာဝေန တထာဂတော? တထာဂတဘာဝေနာတိ စ တထာဂတသ္သ သဗ္ဘာဝေန, အတ္ထိတာယာတိ အတ္ထော။ ကော ပနေသ တထာဂတော, ယသ္သ အတ္ထိတာယ ဘဂဝာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ? သဒ္ဓမ္မော။ သဒ္ဓမ္မော ဟိ အရိယမဂ္ဂော တာဝ ယထာ ယုဂနဒ္ဓသမထဝိပသ္သနာဗလေန အနဝသေသကိလေသပက္ခံ သမူဟနန္တေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ, တထာ ဂတော။ ဖလဓမ္မော ယထာ အတ္တနော မဂ္ဂာနုရူပံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ, တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ နိဗ္ဗာနဓမ္မော ပန ယထာ ဂတော ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓော သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဝူပသမာယ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဗုဒ္ဓာဒီဟိ တထာ ဂတော သစ္ဆိကတောတိ တထာဂတော။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ယထာ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟိ သုတ္တဂေယ္ယာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာဒိပ္ပကာသနဝသေန စ ဝေနေယ္ယာနံ အာသယာဒိအနုရူပံ ပဝတ္တိတော, အမ္ဟာကမ္ပိ ဘဂဝတာ တထာ ဂတော ဂဒိတော ပဝတ္တိတောတိ ဝာ တထာဂတော။ ယထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတော, တထာ ဘဂဝတော သာဝကေဟိ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ သဗ္ဗောပိ သဒ္ဓမ္မော တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝာနမိန္ဒော ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတံ, ဓမ္မံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ (ခု. ပာ. ၆.၁၇; သု. နိ. ၂၄၀)။ သ္ဝာသ္သ အတ္ထီတိ ဘဂဝာ တထာဂတော။
Kathaṃ tathāgatabhāvena tathāgato? Tathāgatabhāvenāti ca tathāgatassa sabbhāvena, atthitāyāti attho. Ko panesa tathāgato, yassa atthitāya bhagavā tathāgatoti vuccatīti? Saddhammo. Saddhammo hi ariyamaggo tāva yathā yuganaddhasamathavipassanābalena anavasesakilesapakkhaṃ samūhanantena samucchedappahānavasena gantabbaṃ, tathā gato. Phaladhammo yathā attano maggānurūpaṃ paṭippassaddhippahānavasena gantabbaṃ, tathā gato pavatto. Nibbānadhammo pana yathā gato paññāya paṭividdho sakalavaṭṭadukkhavūpasamāya sampajjati, buddhādīhi tathā gato sacchikatoti tathāgato. Pariyattidhammopi yathā purimabuddhehi suttageyyādivasena pavattiādippakāsanavasena ca veneyyānaṃ āsayādianurūpaṃ pavattito, amhākampi bhagavatā tathā gato gadito pavattitoti vā tathāgato. Yathā bhagavatā desito, tathā bhagavato sāvakehi gato avagatoti tathāgato. Evaṃ sabbopi saddhammo tathāgato. Tenāha sakko devānamindo ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, dhammaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti (khu. pā. 6.17; su. ni. 240). Svāssa atthīti bhagavā tathāgato.
ယထာ စ ဓမ္မော, ဧဝံ အရိယသင္ဃောပိ, ယထာ အတ္တဟိတာယ ပရဟိတာယ စ ပဋိပန္နေဟိ သုဝိသုဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂသမထဝိပသ္သနာပဋိပဒံ ပုရက္ခတ္ဝာ တေန တေန မဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗံ, တံ တံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာ ဝာ ဘဂဝတာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒာဒိနယော ဒေသိတော, တထာ စ ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာ ဂဒနတော စ တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ – ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတံ, သင္ဃံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ (ခု. ပာ. ၆.၁၈; သု. နိ. ၂၄၁), သ္ဝာသ္သ သာဝကဘူတော အတ္ထီတိ ဘဂဝာ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာဂတဘာဝေန တထာဂတော။
Yathā ca dhammo, evaṃ ariyasaṅghopi, yathā attahitāya parahitāya ca paṭipannehi suvisuddhaṃ pubbabhāgasamathavipassanāpaṭipadaṃ purakkhatvā tena tena maggena gantabbaṃ, taṃ taṃ tathā gatoti tathāgato. Yathā vā bhagavatā saccapaṭiccasamuppādādinayo desito, tathā ca buddhattā tathā gadanato ca tathāgato. Tenāha sakko devarājā – ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, saṅghaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti (khu. pā. 6.18; su. ni. 241), svāssa sāvakabhūto atthīti bhagavā tathāgato. Evaṃ tathāgatabhāvena tathāgato.
ဣဒမ္ပိ တထာဂတသ္သ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တကမေဝ, သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတသ္သ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယ္ယ။ ဣဒဉ္ဟိ တထာဂတပဒံ မဟတ္ထံ, မဟာဂတိကံ, မဟာဝိသယံ, တသ္သ အပ္ပမာဒပဒသ္သ ဝိယ တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ယုတ္တိတော အတ္ထဘာဝေန အာဟရန္တော ‘‘အတိတ္ထေန ဓမ္မကထိကော ပက္ခန္ဒော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ။
Idampi tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattakameva, sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya. Idañhi tathāgatapadaṃ mahatthaṃ, mahāgatikaṃ, mahāvisayaṃ, tassa appamādapadassa viya tepiṭakampi buddhavacanaṃ yuttito atthabhāvena āharanto ‘‘atitthena dhammakathiko pakkhando’’ti na vattabboti.
တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –
Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ယထေဝ လောကေ ပုရိမာ မဟေသိနော၊
‘‘Yatheva loke purimā mahesino,
သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ။
Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;
တထာ အယံ သက္ယမုနီပိ အာဂတော၊
Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ။
Tathāgato vuccati tena cakkhumā.
‘‘ပဟာယ ကာမာဒိမလေ အသေသတော၊
‘‘Pahāya kāmādimale asesato,
သမာဓိဉာဏေဟိ ယထာ ဂတာ ဇိနာ။
Samādhiñāṇehi yathā gatā jinā;
ပုရာတနာ သက္ယမုနီ ဇုတိန္ဓရော၊
Purātanā sakyamunī jutindharo,
တထာ ဂတော တေန တထာဂတော မတော။
Tathā gato tena tathāgato mato.
‘‘တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ၊
‘‘Tathañca dhātāyatanādilakkhaṇaṃ,
သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော။
Sabhāvasāmaññavibhāgabhedato;
သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနောယမာဂတော၊
Sayambhuñāṇena jinoyamāgato,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ သက္ယပုင္ဂဝော။
Tathāgato vuccati sakyapuṅgavo.
‘‘တထာနိ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ၊
‘‘Tathāni saccāni samantacakkhunā,
တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော။
Tathā idappaccayatā ca sabbaso;
အနညနေယ္ယာ နယတော ဝိဘာဝိတာ၊
Anaññaneyyā nayato vibhāvitā,
တထာ ဂတော တေန ဇိနော တထာဂတော။
Tathā gato tena jino tathāgato.
‘‘အနေကဘေဒာသုပိ လောကဓာတုသု၊
‘‘Anekabhedāsupi lokadhātusu,
ဇိနသ္သ ရူပာယတနာဒိဂောစရေ။
Jinassa rūpāyatanādigocare;
ဝိစိတ္တဘေဒေ တထမေဝ ဒသ္သနံ၊
Vicittabhede tathameva dassanaṃ,
တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။
Tathāgato tena samantalocano.
‘‘ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ၊
‘‘Yato ca dhammaṃ tathameva bhāsati,
ကရောတိ ဝာစာယနုရူပမတ္တနော။
Karoti vācāyanurūpamattano;
ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယ္ယိရီယတိ၊
Guṇehi lokaṃ abhibhuyyirīyati,
တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။
Tathāgato tenapi lokanāyako.
‘‘တထာ ပရိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော၊
‘‘Tathā pariññāya tathāya sabbaso,
အဝေဒိ လောကံ ပဘဝံ အတိက္ကမိ။
Avedi lokaṃ pabhavaṃ atikkami;
ဂတော စ ပစ္စက္ခကိရိယာယ နိဗ္ဗုတိံ၊
Gato ca paccakkhakiriyāya nibbutiṃ,
အရိယမဂ္ဂဉ္စ ဂတော တထာဂတော။
Ariyamaggañca gato tathāgato.
‘‘တထာ ပဋိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော၊
‘‘Tathā paṭiññāya tathāya sabbaso,
ဟိတာယ လောကသ္သ ယတောယမာဂတော။
Hitāya lokassa yatoyamāgato;
တထာယ နာထော ကရုဏာယ သဗ္ဗဒာ၊
Tathāya nātho karuṇāya sabbadā,
ဂတော စ တေနာပိ ဇိနော တထာဂတော။
Gato ca tenāpi jino tathāgato.
‘‘တထာနိ ဉာဏာနိ ယတောယမာဂတော၊
‘‘Tathāni ñāṇāni yatoyamāgato,
ယထာသဘာဝံ ဝိသယာဝဗောဓတော။
Yathāsabhāvaṃ visayāvabodhato;
တထာဘိဇာတိပ္ပဘုတီ တထာဂတော၊
Tathābhijātippabhutī tathāgato,
တဒတ္ထသမ္ပာဒနတော တထာဂတော။
Tadatthasampādanato tathāgato.
‘‘ယထာဝိဓာ တေ ပုရိမာ မဟေသိနော၊
‘‘Yathāvidhā te purimā mahesino,
တထာဝိဓောယမ္ပိ တထာ ယထာရုစိ။
Tathāvidhoyampi tathā yathāruci;
ပဝတ္တဝာစာ တနုစိတ္တဘာဝတော၊
Pavattavācā tanucittabhāvato,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။
Tathāgato vuccati aggapuggalo.
‘‘သမ္ဗောဓိသမ္ဘာရဝိပက္ခတော ပုရေ၊
‘‘Sambodhisambhāravipakkhato pure,
ဂတံ န သံသာရဂတမ္ပိ တသ္သ ဝာ။
Gataṃ na saṃsāragatampi tassa vā;
န စတ္ထိ နာထသ္သ ဘဝန္တဒသ္သိနော၊
Na catthi nāthassa bhavantadassino,
တထေဟိ တသ္မာ အဂတော တထာဂတော။
Tathehi tasmā agato tathāgato.
‘‘တထာဂတော ဓမ္မဝရော မဟေသိနာ၊
‘‘Tathāgato dhammavaro mahesinā,
ယထာ ပဟာတဗ္ဗမလံ ပဟီယတိ။
Yathā pahātabbamalaṃ pahīyati;
တထာဂတော အရိယဂဏော ဝိနာယကော၊
Tathāgato ariyagaṇo vināyako,
တထာဂတော တေန သမင္ဂိဘာဝတော’’တိ။
Tathāgato tena samaṅgibhāvato’’ti.
အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဧတ္ထ အရဟာတိ ပဒသ္သ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ယံကိဉ္စိ ဉေယ္ယံ နာမ, တသ္သ သဗ္ဗသ္သပိ သဗ္ဗာကာရတော အဝိပရီတတော သယမေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာသ္သ ပရောပဒေသရဟိတသ္သ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထသ္သ အာကင္ခာပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏသင္ခာတသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ အဓိဂမော ဒသ္သိတော။
Arahantaṃ sammāsambuddhanti ettha arahāti padassa attho heṭṭhā vuttoyeva. Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddhaṃ. Yaṃkiñci ñeyyaṃ nāma, tassa sabbassapi sabbākārato aviparītato sayameva abhisambuddhattāti vuttaṃ hoti. Imināssa paropadesarahitassa sabbākārena sabbadhammāvabodhanasamatthassa ākaṅkhāpaṭibaddhavuttino anāvaraṇañāṇasaṅkhātassa sabbaññutaññāṇassa adhigamo dassito.
နနု စ သဗ္ဗညုတညာဏတော အညံ အနာဝရဏံ, အညထာ ဆ အသာဓာရဏာနိ ဉာဏာနိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနီတိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယ္ယာတိ? န ဝိရုဇ္ဈတိ, ဝိသယပ္ပဝတ္တိဘေဒဝသေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ဧကသ္သေဝ ဉာဏသ္သ ဒ္ဝိဓာ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ အနဝသေသသင္ခတာသင္ခတသမ္မုတိဓမ္မဝိသယတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထ စ အာဝရဏာဘာဝတော နိသ္သင္ဂစာရမုပာဒာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပဋိသမ္ဘိဒာယံ –
Nanu ca sabbaññutaññāṇato aññaṃ anāvaraṇaṃ, aññathā cha asādhāraṇāni ñāṇāni buddhañāṇānīti vacanaṃ virujjheyyāti? Na virujjhati, visayappavattibhedavasena aññehi asādhāraṇabhāvadassanatthaṃ ekasseva ñāṇassa dvidhā vuttattā. Ekameva hi taṃ ñāṇaṃ anavasesasaṅkhatāsaṅkhatasammutidhammavisayatāya sabbaññutaññāṇaṃ, tattha ca āvaraṇābhāvato nissaṅgacāramupādāya anāvaraṇañāṇanti vuttaṃ. Yathāha paṭisambhidāyaṃ –
‘‘သဗ္ဗံ သင္ခတာသင္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိအာဒိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၉)။
‘‘Sabbaṃ saṅkhatāsaṅkhataṃ anavasesaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ. Tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇa’’ntiādi (paṭi. ma. 1.119).
တသ္မာ နတ္ထိ နေသံ အတ္ထတော ဘေဒော, ဧကန္တေနေဝေတံ ဧဝမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ သာဓာရဏတာ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတာ စ အာပဇ္ဇေယ္ယ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဉာဏသ္သ အဏုမတ္တမ္ပိ အာဝရဏံ အတ္ထိ, အနာဝရဏဉာဏသ္သ စ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေ ယတ္ထ တံ န ပဝတ္တတိ တတ္ထာဝရဏသဗ္ဘာဝတော အနာဝရဏဘာဝောယေဝ န သိယာ။ အထ ဝာ ပန ဟောတု အညမေဝ အနာဝရဏံ သဗ္ဗညုတညာဏတော, ဣဓ ပန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ, တသ္သေဝာဓိဂမေန ဘဂဝာ သဗ္ဗညူ သဗ္ဗဝိဒူ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောတိ ဝုစ္စတိ, န သကိံယေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒာယံ –
Tasmā natthi nesaṃ atthato bhedo, ekantenevetaṃ evamicchitabbaṃ. Aññathā sabbaññutānāvaraṇañāṇānaṃ sādhāraṇatā asabbadhammārammaṇatā ca āpajjeyya. Na hi bhagavato ñāṇassa aṇumattampi āvaraṇaṃ atthi, anāvaraṇañāṇassa ca asabbadhammārammaṇabhāve yattha taṃ na pavattati tatthāvaraṇasabbhāvato anāvaraṇabhāvoyeva na siyā. Atha vā pana hotu aññameva anāvaraṇaṃ sabbaññutaññāṇato, idha pana sabbattha appaṭihatavuttitāya anāvaraṇañāṇanti sabbaññutaññāṇameva adhippetaṃ, tassevādhigamena bhagavā sabbaññū sabbavidū sammāsambuddhoti vuccati, na sakiṃyeva sabbadhammāvabodhato. Tathā ca vuttaṃ paṭisambhidāyaṃ –
‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓော’’တိ။
‘‘Vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddho’’ti.
သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဉာဏသမဓိဂမေန ဟိ ဘဂဝတော သန္တာနေ အနဝသေသဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထတာ အဟောသီတိ။
Sabbadhammāvabodhanasamatthañāṇasamadhigamena hi bhagavato santāne anavasesadhamme paṭivijjhituṃ samatthatā ahosīti.
ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ ပဝတ္တမာနံ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဥဒာဟု ကမေနာတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, အတီတာနာဂတပ္ပစ္စုပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာဒိဘေဒဘိန္နာနံ သင္ခတဓမ္မာနံ အသင္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဥပဋ္ဌာနေ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပေက္ခန္တသ္သ ဝိယ ဝိသယဝိဘာဂေနာဝဗောဓော န သိယာ, တထာ စ သတိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပသ္သန္တာနံ အနတ္တာကာရေန ဝိယ သဗ္ဗဓမ္မာ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏသ္သ ဝိသယာ ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယေပိ ‘‘သဗ္ဗဉေယ္ယဓမ္မာနံ ဌိတလက္ခဏဝိသယံ ဝိကပ္ပရဟိတံ သဗ္ဗကာလံ ဗုဒ္ဓာနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တေန တေ သဗ္ဗဝိဒူတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ –
Etthāha – kiṃ panidaṃ ñāṇaṃ pavattamānaṃ sakiṃyeva sabbasmiṃ visaye pavattati, udāhu kamenāti? Kiñcettha – yadi tāva sakiṃyeva sabbasmiṃ visaye pavattati, atītānāgatappaccupannaajjhattabahiddhādibhedabhinnānaṃ saṅkhatadhammānaṃ asaṅkhatasammutidhammānañca ekajjhaṃ upaṭṭhāne dūrato cittapaṭaṃ pekkhantassa viya visayavibhāgenāvabodho na siyā, tathā ca sati ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti vipassantānaṃ anattākārena viya sabbadhammā anirūpitarūpena bhagavato ñāṇassa visayā hontīti āpajjati. Yepi ‘‘sabbañeyyadhammānaṃ ṭhitalakkhaṇavisayaṃ vikapparahitaṃ sabbakālaṃ buddhānaṃ ñāṇaṃ pavattati, tena te sabbavidūti vuccanti. Evañca katvā –
‘‘စရံ သမာဟိတော နာဂော၊ တိဋ္ဌန္တောပိ သမာဟိတော’’တိ။ –
‘‘Caraṃ samāhito nāgo, tiṭṭhantopi samāhito’’ti. –
‘‘ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သုဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ ဝုတ္တဒောသာနာတိဝတ္တိ, ဌိတလက္ခဏာရမ္မဏတာယ စ အတီတာနာဂတသမ္မုတိဓမ္မာနံ တဒဘာဝတော, ဧကဒေသဝိသယမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ သိယာ။ တသ္မာ သကိံယေဝ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။
‘‘Idampi vacanaṃ suvuttaṃ hotī’’ti vadanti, tesampi vuttadosānātivatti, ṭhitalakkhaṇārammaṇatāya ca atītānāgatasammutidhammānaṃ tadabhāvato, ekadesavisayameva bhagavato ñāṇaṃ siyā. Tasmā sakiṃyeva ñāṇaṃ pavattatīti na yujjati.
အထ ကမေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ? ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဇာတိဘူမိသဘာဝာဒိဝသေန ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယ္ယေ ကမေန ဂယ္ဟမာနေ တသ္သ အနဝသေသပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယ္ယသ္သ။ ယေ ပန ‘‘အတ္ထသ္သ အဝိသံဝာဒနတော ဉေယ္ယသ္သ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတ္ဝာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတ္ဝာ ဝဝတ္ထာပနေန သဗ္ဗညူ ဘဂဝာ, တဉ္စ ဉာဏံ န အနုမာနိကံ သံသယာဘာဝတော။ သံသယာနုဗဒ္ဓဉ္ဟိ လောကေ အနုမာနဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ န ယုတ္တံ။ သဗ္ဗသ္သ ဟိ အပစ္စက္ခဘာဝေ အတ္ထသ္သ အဝိသံဝာဒနေန ဉေယ္ယသ္သ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတ္ဝာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတ္ဝာ ဝဝတ္ထာပနသ္သ အသမ္ဘဝတော။ ယဉ္ဟိ တံ သေသံ, တံ အပစ္စက္ခန္တိ။ အထ တမ္ပိ ပစ္စက္ခံ, တသ္သ သေသဘာဝော ပန န သိယာတိ သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? အဝိသယဝိစာရဘာဝတော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –
Atha kamena sabbasmiṃ visaye ñāṇaṃ pavattatīti? Evampi na yujjati. Na hi jātibhūmisabhāvādivasena disādesakālādivasena ca anekabhedabhinne ñeyye kamena gayhamāne tassa anavasesapaṭivedho sambhavati apariyantabhāvato ñeyyassa. Ye pana ‘‘atthassa avisaṃvādanato ñeyyassa ekadesaṃ paccakkhaṃ katvā sesepi evanti adhimuccitvā vavatthāpanena sabbaññū bhagavā, tañca ñāṇaṃ na anumānikaṃ saṃsayābhāvato. Saṃsayānubaddhañhi loke anumānañāṇa’’nti vadanti, tesampi na yuttaṃ. Sabbassa hi apaccakkhabhāve atthassa avisaṃvādanena ñeyyassa ekadesaṃ paccakkhaṃ katvā sesepi evanti adhimuccitvā vavatthāpanassa asambhavato. Yañhi taṃ sesaṃ, taṃ apaccakkhanti. Atha tampi paccakkhaṃ, tassa sesabhāvo pana na siyāti sabbametaṃ akāraṇaṃ. Kasmā? Avisayavicārabhāvato. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော, ဘိက္ခဝေ, အစိန္တေယ္ယော, န စိန္တေတဗ္ဗော; ယော စိန္တေယ္ယ, ဥမ္မာဒသ္သ ဝိဃာတသ္သ ဘာဂီ အသ္သာ’’တိ (အ. နိ. ၄.၇၇)။
‘‘Buddhavisayo, bhikkhave, acinteyyo, na cintetabbo; yo cinteyya, ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77).
ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယံကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ သကလမေကဒေသော ဝာ, တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, နိစ္စသမာဓာနဉ္စ ဝိက္ခေပာဘာဝတော, ဉာတုံ ဣစ္ဆိတသ္သ သကလသ္သ အဝိသယဘာဝတော တသ္သ အာကင္ခာပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ န သိယာ, ဧကန္တေနေဝ သာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓာ, အာကင္ခာပဋိဗဒ္ဓာ, မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓာ, စိတ္တုပ္ပာဒပဋိဗဒ္ဓာ’’တိ (မဟာနိ. ၆၉; စူဠနိ. မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဝစနတော။ အတီတာနာဂတဝိသယမ္ပိ ဘဂဝတော ဉာဏံ အနုမာနာဂမနတက္ကဂ္ဂဟဏဝိရဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခမေဝ။
Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – yaṃkiñci bhagavatā ñātuṃ icchitaṃ sakalamekadeso vā, tattha appaṭihatavuttitāya paccakkhato ñāṇaṃ pavattati, niccasamādhānañca vikkhepābhāvato, ñātuṃ icchitassa sakalassa avisayabhāvato tassa ākaṅkhāpaṭibaddhavuttitā na siyā, ekanteneva sā icchitabbā ‘‘sabbe dhammā buddhassa bhagavato āvajjanapaṭibaddhā, ākaṅkhāpaṭibaddhā, manasikārapaṭibaddhā, cittuppādapaṭibaddhā’’ti (mahāni. 69; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) vacanato. Atītānāgatavisayampi bhagavato ñāṇaṃ anumānāgamanatakkaggahaṇavirahitattā paccakkhameva.
နနု စ ဧတသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ ယဒာ သကလံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ, တဒာ သကိမေဝ သကလဝိသယတာယ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တေယ္ယာတိ ဝုတ္တဒောသာနာတိဝတ္တိယေဝာတိ? န, တသ္သ ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓိတော ဟိ သော ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယ္ယောတိ။ အညထာ ပစုရဇနဉာဏသမဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ ဉာဏသ္သ အစိန္တေယ္ယတာ န သိယာ, တသ္မာ သကလဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ တံ ဧကဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိယ သုဝဝတ္ထာပိတေယေဝ တေ ဓမ္မေ ကတ္ဝာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေတ္ထ အစိန္တေယ္ယံ။ ယာဝတကံ ဉေယ္ယံ, တာဝတကံ ဉာဏံ, ယာဝတကံ ဉာဏံ, တာဝတကံ ဉေယ္ယံ, ဉေယ္ယပရိယန္တိကံ ဉာဏံ, ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယ္ယန္တိ ဧဝမေကဇ္ဈံ ဝိသုံ ဝိသုံ သကိံ ကမေန စ ဣစ္ဆာနုရူပံ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ။ တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။
Nanu ca etasmimpi pakkhe yadā sakalaṃ ñātuṃ icchitaṃ, tadā sakimeva sakalavisayatāya anirūpitarūpena bhagavato ñāṇaṃ pavatteyyāti vuttadosānātivattiyevāti? Na, tassa visodhitattā. Visodhito hi so buddhavisayo acinteyyoti. Aññathā pacurajanañāṇasamavuttitāya buddhānaṃ bhagavantānaṃ ñāṇassa acinteyyatā na siyā, tasmā sakaladhammārammaṇampi taṃ ekadhammārammaṇaṃ viya suvavatthāpiteyeva te dhamme katvā pavattatīti idamettha acinteyyaṃ. Yāvatakaṃ ñeyyaṃ, tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ ñeyyanti evamekajjhaṃ visuṃ visuṃ sakiṃ kamena ca icchānurūpaṃ sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddho bhagavā. Taṃ sammāsambuddhaṃ.
ဒ္ဝေ ဝိတက္ကာတိ ဒ္ဝေ သမ္မာ ဝိတက္ကာ။ တတ္ထ ဝိတက္ကေန္တိ ဧတေန, သယံ ဝာ ဝိတက္ကေတိ, ဝိတက္ကနမတ္တမေဝ ဝာတိ ဝိတက္ကော။ သ္ဝာယံ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏော, အာဟနနပရိယာဟနနရသော, အာရမ္မဏေ စိတ္တသ္သ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝိသယဘေဒေန ပန တံ ဒ္ဝိဓာ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒ္ဝေ ဝိတက္ကာ’’တိ။ သမုဒာစရန္တီတိ သမံ သမ္မာ စ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ မရိယာဒာယ စရန္တိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော, တေန စ ယောဂေန ‘‘တထာဂတံ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဣဒံ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တထာဂတသ္သ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ အတ္တနော ဝိသယေ သမံ သမ္မာ စ အညမညံ မရိယာဒံ အနတိက္ကမန္တာ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ဗဟုလံ အဘိဏ္ဟံ စရန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ။
Dve vitakkāti dve sammā vitakkā. Tattha vitakkenti etena, sayaṃ vā vitakketi, vitakkanamattameva vāti vitakko. Svāyaṃ ārammaṇābhiniropanalakkhaṇo, āhananapariyāhananaraso, ārammaṇe cittassa ānayanapaccupaṭṭhāno. Visayabhedena pana taṃ dvidhā katvā vuttaṃ ‘‘dve vitakkā’’ti. Samudācarantīti samaṃ sammā ca uddhamuddhaṃ mariyādāya caranti. Mariyādattho hi ayamākāro, tena ca yogena ‘‘tathāgataṃ arahantaṃ sammāsambuddha’’nti idaṃ sāmiatthe upayogavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa attano visaye samaṃ sammā ca aññamaññaṃ mariyādaṃ anatikkamantā uddhamuddhaṃ bahulaṃ abhiṇhaṃ caranti pavattantīti.
ကော ပန နေသံ ဝိသယော, ကာ ဝာ မရိယာဒာ, ကထဉ္စ တံ အနတိက္ကမိတ္ဝာ တေ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ဗဟုလံ အဘိဏ္ဟံ နိစ္စံ ပဝတ္တန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – ခေမဝိတက္ကော, ပဝိဝေကဝိတက္ကောတိ ဣမေ ဒ္ဝေ ဝိတက္ကာယေဝ။ တေသု ခေမဝိတက္ကော တာဝ ဘဂဝတော ဝိသေသေန ကရုဏာသမ္ပယုတ္တော, မေတ္တာမုဒိတာသမ္ပယုတ္တောပိ လဗ္ဘတေဝ, တသ္မာ သော မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ မေတ္တာဒိသမာပတ္တိယာ စ ပုဗ္ဗင္ဂမော သမ္ပယုတ္တော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝိဝေကဝိတက္ကော ပန ဖလသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗင္ဂမော သမ္ပယုတ္တော စ, ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဝသေနာပိ လဗ္ဘတေဝ။ ဣတိ နေသံ ဝိတက္ကော ဝိသယော, တသ္မာ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာနမ္ပိ ကာလေန ကာလံ သဝိသယသ္မိံယေဝ စရဏတော နတ္ထိ မရိယာဒာ, န သင္ကရေန ဝုတ္တိ။
Ko pana nesaṃ visayo, kā vā mariyādā, kathañca taṃ anatikkamitvā te uddhamuddhaṃ bahulaṃ abhiṇhaṃ niccaṃ pavattantīti? Vuccate – khemavitakko, pavivekavitakkoti ime dve vitakkāyeva. Tesu khemavitakko tāva bhagavato visesena karuṇāsampayutto, mettāmuditāsampayuttopi labbhateva, tasmā so mahākaruṇāsamāpattiyā mettādisamāpattiyā ca pubbaṅgamo sampayutto ca veditabbo. Pavivekavitakko pana phalasamāpattiyā pubbaṅgamo sampayutto ca, dibbavihārādivasenāpi labbhateva. Iti nesaṃ vitakko visayo, tasmā ekasmiṃ santāne bahulaṃ pavattamānānampi kālena kālaṃ savisayasmiṃyeva caraṇato natthi mariyādā, na saṅkarena vutti.
တတ္ထ ခေမဝိတက္ကော ဘဂဝတော ကရုဏောက္ကမနာဒိနာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော, ပဝိဝေကဝိတက္ကော သမာပတ္တီဟိ။ တတ္ရာယံ ဝိဘာဝနာ – ‘‘အယံ လောကော သန္တာပဇာတော ဒုက္ခပရေတော’’တိအာဒိနာ ရာဂဂ္ဂိအာဒီဟိ လောကသန္နိဝာသသ္သ အာဒိတ္တတာဒိအာကာရဒသ္သနေဟိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ , သမာပတ္တိယမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၇-၁၁၈) –
Tattha khemavitakko bhagavato karuṇokkamanādinā vibhāvetabbo, pavivekavitakko samāpattīhi. Tatrāyaṃ vibhāvanā – ‘‘ayaṃ loko santāpajāto dukkhapareto’’tiādinā rāgaggiādīhi lokasannivāsassa ādittatādiākāradassanehi mahākaruṇāsamāpattiyā pubbabhāge , samāpattiyampi paṭhamajjhānavasena vattabbo. Vuttañhetaṃ (paṭi. ma. 1.117-118) –
‘‘ဗဟူဟိ အာကာရေဟိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ, အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝာသောတိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။ ဥယ္ယုတ္တော, ပယာတော, ကုမ္မဂ္ဂပဋိပန္နော, ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝော, အတာဏော လောကော အနဘိသ္သရော, အသ္သကော လောကော, သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ, ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏ္ဟာဒာသော။
‘‘Bahūhi ākārehi passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati, āditto lokasannivāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati. Uyyutto, payāto, kummaggapaṭipanno, upanīyati loko addhuvo, atāṇo loko anabhissaro, assako loko, sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, ūno loko atitto taṇhādāso.
‘‘အတာယနော လောကသန္နိဝာသော, အလေဏော, အသရဏော, အသရဏီဘူတော, ဥဒ္ဓတော လောကော အဝူပသန္တော, သသလ္လော လောကသန္နိဝာသော ဝိဒ္ဓော ပုထုသလ္လေဟိ, အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏော ကိလေသပဉ္ဇရပရိက္ခိတ္တော, အဝိဇ္ဇာဂတော လောကသန္နိဝာသော အဏ္ဍဘူတော ပရိယောနဒ္ဓော တန္တာကုလကဇာတော ကုလာဂုဏ္ဌိကဇာတော မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတော အပာယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပာတံ သံသာရံ နာတိဝတ္တတီတိ ပသ္သန္တာနံ, အဝိဇ္ဇာဝိသဒောသသံလိတ္တော ကိလေသကလလီဘူတော, ရာဂဒောသမောဟဇဋာဇဋိတော။
‘‘Atāyano lokasannivāso, aleṇo, asaraṇo, asaraṇībhūto, uddhato loko avūpasanto, sasallo lokasannivāso viddho puthusallehi, avijjandhakārāvaraṇo kilesapañjaraparikkhitto, avijjāgato lokasannivāso aṇḍabhūto pariyonaddho tantākulakajāto kulāguṇṭhikajāto muñjapabbajabhūto apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattatīti passantānaṃ, avijjāvisadosasaṃlitto kilesakalalībhūto, rāgadosamohajaṭājaṭito.
‘‘တဏ္ဟာသင္ဃာဋပဋိမုက္ကော, တဏ္ဟာဇာလေန ဩတ္ထဋော, တဏ္ဟာသောတေန ဝုယ္ဟတိ, တဏ္ဟာသံယောဇနေန သံယုတ္တော, တဏ္ဟာနုသယေန အနုသဋော, တဏ္ဟာသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ, တဏ္ဟာပရိဠာဟေန ပရိဍယ္ဟတိ။
‘‘Taṇhāsaṅghāṭapaṭimukko, taṇhājālena otthaṭo, taṇhāsotena vuyhati, taṇhāsaṃyojanena saṃyutto, taṇhānusayena anusaṭo, taṇhāsantāpena santappati, taṇhāpariḷāhena pariḍayhati.
‘‘ဒိဋ္ဌိသင္ဃာဋပဋိမုက္ကော, ဒိဋ္ဌိဇာလေန ဩတ္ထဋော, ဒိဋ္ဌိသောတေန ဝုယ္ဟတိ, ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန သံယုတ္တော, ဒိဋ္ဌာနုသယေန အနုသဋော, ဒိဋ္ဌိသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ, ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟေန ပရိဍယ္ဟတိ။
‘‘Diṭṭhisaṅghāṭapaṭimukko, diṭṭhijālena otthaṭo, diṭṭhisotena vuyhati, diṭṭhisaṃyojanena saṃyutto, diṭṭhānusayena anusaṭo, diṭṭhisantāpena santappati, diṭṭhipariḷāhena pariḍayhati.
‘‘ဇာတိယာ အနုဂတော, ဇရာယ အနုသဋော, ဗ္ယာဓိနာ အဘိဘူတော, မရဏေန အဗ္ဘာဟတော, ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတော။
‘‘Jātiyā anugato, jarāya anusaṭo, byādhinā abhibhūto, maraṇena abbhāhato, dukkhe patiṭṭhito.
‘‘တဏ္ဟာယ ဩဍ္ဍိတော, ဇရာပာကာရပရိက္ခိတ္တော, မစ္စုပာသပရိက္ခိတ္တော, မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓော, လောကသန္နိဝာသော, ရာဂဗန္ဓနေန, ဒောသမောဟဗန္ဓနေန, မာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓော, မဟာသမ္ဗာဓပဋိပန္နော, မဟာပလိဗောဓေန ပလိဗုဒ္ဓော, မဟာပပာတေ ပတိတော, မဟာကန္တာရပဋိပန္နော, မဟာသံသာရပဋိပန္နော, မဟာဝိဒုဂ္ဂေ သမ္ပရိဝတ္တတိ, မဟာပလိပေ ပလိပန္နော။
‘‘Taṇhāya oḍḍito, jarāpākāraparikkhitto, maccupāsaparikkhitto, mahābandhanabaddho, lokasannivāso, rāgabandhanena, dosamohabandhanena, mānadiṭṭhikilesaduccaritabandhanena baddho, mahāsambādhapaṭipanno, mahāpalibodhena palibuddho, mahāpapāte patito, mahākantārapaṭipanno, mahāsaṃsārapaṭipanno, mahāvidugge samparivattati, mahāpalipe palipanno.
‘‘အဗ္ဘာဟတော လောကသန္နိဝာသော, အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝာသော ရာဂဂ္ဂိနာ, ဒောသဂ္ဂိနာ, မောဟဂ္ဂိနာ ဇာတိယာ။ပေ.။ ဥပာယာသေဟိ, ဥန္နီတကော လောကသန္နိဝာသော ဟညတိ နိစ္စမတာဏော ပတ္တဒဏ္ဍော တက္ကရော, ဝဇ္ဇဗန္ဓနဗဒ္ဓော အာဃာတနပစ္စုပဋ္ဌိတော, အနာထော လောကသန္နိဝာသော ပရမကာရုညတံ ပတ္တော, ဒုက္ခာဘိတုန္နော စိရရတ္တပီဠိတော, နိစ္စဂဓိတော နိစ္စပိပာသိတော။
‘‘Abbhāhato lokasannivāso, āditto lokasannivāso rāgagginā, dosagginā, mohagginā jātiyā…pe… upāyāsehi, unnītako lokasannivāso haññati niccamatāṇo pattadaṇḍo takkaro, vajjabandhanabaddho āghātanapaccupaṭṭhito, anātho lokasannivāso paramakāruññataṃ patto, dukkhābhitunno cirarattapīḷito, niccagadhito niccapipāsito.
‘‘အန္ဓော, အစက္ခုကော, ဟတနေတ္တော, အပရိဏာယကော, ဝိပထပက္ခန္ဒော, အဉ္ဇသာပရဒ္ဓော, မဟောဃပက္ခန္ဒော။
‘‘Andho, acakkhuko, hatanetto, apariṇāyako, vipathapakkhando, añjasāparaddho, mahoghapakkhando.
‘‘ဒ္ဝီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော, တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟိ ဝိပ္ပဋိပန္နော, စတူဟိ ယောဂေဟိ ယောဇိတော, စတူဟိ ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတော, စတူဟိ ဥပာဒာနေဟိ ဥပာဒီယတိ, ပဉ္စဂတိသမာရုဠ္ဟော, ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ရဇ္ဇတိ, ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ ဩတ္ထဋော, ဆဟိ ဝိဝာဒမူလေဟိ ဝိဝဒတိ, ဆဟိ တဏ္ဟာကာယေဟိ ရဇ္ဇတိ, ဆဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော, သတ္တဟိ အနုသယေဟိ အနုသဋော, သတ္တဟိ သံယောဇနေဟိ သံယုတ္တော, သတ္တဟိ မာနေဟိ ဥန္နတော, အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ သမ္ပရိဝတ္တတိ, အဋ္ဌဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယတော, အဋ္ဌဟိ ပုရိသဒောသေဟိ ဒုသ္သတိ, နဝဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော, နဝဟိ မာနေဟိ ဥန္နတော, နဝဟိ တဏ္ဟာမူလကေဟိ ဓမ္မေဟိ ရဇ္ဇတိ, ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ကိလိသ္သတိ, ဒသဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော, ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ သမန္နာဂတော, ဒသဟိ သံယောဇနေဟိ သံယုတ္တော, ဒသဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယတော, ဒသဝတ္ထုကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော, ဒသဝတ္ထုကာယ အန္တဂ္ဂာဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော, အဋ္ဌသတတဏ္ဟာပပဉ္စေဟိ ပပဉ္စိတော, ဒ္ဝာသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော လောကသန္နိဝာသောတိ သမ္ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။
‘‘Dvīhi diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, tīhi duccaritehi vippaṭipanno, catūhi yogehi yojito, catūhi ganthehi ganthito, catūhi upādānehi upādīyati, pañcagatisamāruḷho, pañcahi kāmaguṇehi rajjati, pañcahi nīvaraṇehi otthaṭo, chahi vivādamūlehi vivadati, chahi taṇhākāyehi rajjati, chahi diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, sattahi anusayehi anusaṭo, sattahi saṃyojanehi saṃyutto, sattahi mānehi unnato, aṭṭhahi lokadhammehi samparivattati, aṭṭhahi micchattehi niyato, aṭṭhahi purisadosehi dussati, navahi āghātavatthūhi āghātito, navahi mānehi unnato, navahi taṇhāmūlakehi dhammehi rajjati, dasahi kilesavatthūhi kilissati, dasahi āghātavatthūhi āghātito, dasahi akusalakammapathehi samannāgato, dasahi saṃyojanehi saṃyutto, dasahi micchattehi niyato, dasavatthukāya diṭṭhiyā samannāgato, dasavatthukāya antaggāhikāya diṭṭhiyā samannāgato, aṭṭhasatataṇhāpapañcehi papañcito, dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito lokasannivāsoti sampassantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati.
‘‘အဟဉ္စမ္ဟိ တိဏ္ဏော, လောကော စ အတိဏ္ဏော။ အဟဉ္စမ္ဟိ မုတ္တော, လောကော စ အမုတ္တော။ အဟဉ္စမ္ဟိ ဒန္တော, လောကော စ အဒန္တော။ အဟဉ္စမ္ဟိ သန္တော, လောကော စ အသန္တော။ အဟဉ္စမ္ဟိ အသ္သတ္ထော, လောကော စ အနသ္သတ္ထော။ အဟဉ္စမ္ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတော, လောကော စ အပရိနိဗ္ဗုတော။ ပဟောမိ ခ္ဝာဟံ တိဏ္ဏော တာရေတုံ, မုတ္တော မောစေတုံ, ဒန္တော ဒမေတုံ, သန္တော သမေတုံ , အသ္သတ္ထော အသ္သာသေတုံ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရေ စ ပရိနိဗ္ဗာပေတုန္တိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၇-၁၁၈)။
‘‘Ahañcamhi tiṇṇo, loko ca atiṇṇo. Ahañcamhi mutto, loko ca amutto. Ahañcamhi danto, loko ca adanto. Ahañcamhi santo, loko ca asanto. Ahañcamhi assattho, loko ca anassattho. Ahañcamhi parinibbuto, loko ca aparinibbuto. Pahomi khvāhaṃ tiṇṇo tāretuṃ, mutto mocetuṃ, danto dametuṃ, santo sametuṃ , assattho assāsetuṃ, parinibbuto pare ca parinibbāpetunti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamatī’’ti (paṭi. ma. 1.117-118).
ဣမိနာဝ နယေန ဘဂဝတော သတ္တေသု မေတ္တာဩက္ကမနဉ္စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ ကရုဏာဝိသယသ္သ ဟိ ဒုက္ခသ္သ ပဋိပက္ခဘူတံ သုခံ သတ္တေသု ဥပသံဟရန္တီ မေတ္တာပိ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ အဗ္ယာပာဒအဝိဟိံသာဝိတက္ကာ ခေမဝိတက္ကော။ ပဝိဝေကဝိတက္ကော ပန နေက္ခမ္မဝိတက္ကောယေဝ, တသ္သ ဒိဗ္ဗဝိဟာရအရိယဝိဟာရေသု ပုဗ္ဗဘာဂသ္သ ပဌမဇ္ဈာနသ္သ ပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယေ တေ ဘဂဝတော ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကဝသေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟသ္သသင္ခာ သမာပတ္တိဝိဟာရာ, ယေသံ ပုရေစရဏဘာဝေန ပဝတ္တံ သမာဓိစရိယာနုဂတံ ဉာဏစရိယာနုဂတံ ဉာဏံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟသ္သသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ, တေသံ ဝသေန ဘဂဝတော ပဝိဝေကဝိတက္ကသ္သ ဗဟုလံ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာသစ္စကသုတ္တေနပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉ္ဟိ တတ္ထ ဘဂဝတာ –
Imināva nayena bhagavato sattesu mettāokkamanañca vibhāvetabbaṃ. Karuṇāvisayassa hi dukkhassa paṭipakkhabhūtaṃ sukhaṃ sattesu upasaṃharantī mettāpi pavattatīti idha abyāpādaavihiṃsāvitakkā khemavitakko. Pavivekavitakko pana nekkhammavitakkoyeva, tassa dibbavihāraariyavihāresu pubbabhāgassa paṭhamajjhānassa paccavekkhaṇāya ca vasena pavatti veditabbā. Tattha ye te bhagavato devasikaṃ vaḷañjanakavasena catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā samāpattivihārā, yesaṃ purecaraṇabhāvena pavattaṃ samādhicariyānugataṃ ñāṇacariyānugataṃ ñāṇaṃ catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇanti vuccati, tesaṃ vasena bhagavato pavivekavitakkassa bahulaṃ pavatti veditabbā. Ayañca attho mahāsaccakasuttenapi veditabbo. Vuttañhi tattha bhagavatā –
‘‘သော ခော အဟံ, အဂ္ဂိဝေသ္သန, တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ, သန္နိသာဒေမိ, ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၃၈၇)။
‘‘So kho ahaṃ, aggivessana, tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi, sannisādemi, yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 1.387).
ဣဒဉ္ဟိ ဘဂဝာ ‘‘သမဏော ဂောတမော အဘိရူပော ပာသာဒိကော သုဖုသိတံ ဒန္တာဝရဏံ, ဇိဝ္ဟာ တနုကာ, မဓုရံ ဝစနံ, တေန ပရိသံ ရဉ္ဇေန္တော မညေ ဝိစရတိ, စိတ္တေ ပနသ္သ ဧကဂ္ဂတာ နတ္ထိ, ယော ဧဝံ သညတ္တိဗဟုလော စရတီ’’တိ သစ္စကေန နိဂဏ္ဌပုတ္တေန ဝိတက္ကိတေ အဝသ္သံ သဟောဎံ စောရံ ဂဏ္ဟန္တော ဝိယ ‘‘န အဂ္ဂိဝေသ္သန တထာဂတော ပရိသံ ရဉ္ဇေန္တော သညတ္တိဗဟုလော ဝိစရတိ, စက္ကဝာဠပရိယန္တာယပိ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, အသလ္လီနော အနုပလိတ္တော ဧကတ္တံ ဧကဝိဟာရိသုညတာဖလသမာပတ္တိဖလံ အနုယုတ္တော’’တိ ဒသ္သေတုံ အာဟရိ။
Idañhi bhagavā ‘‘samaṇo gotamo abhirūpo pāsādiko suphusitaṃ dantāvaraṇaṃ, jivhā tanukā, madhuraṃ vacanaṃ, tena parisaṃ rañjento maññe vicarati, citte panassa ekaggatā natthi, yo evaṃ saññattibahulo caratī’’ti saccakena nigaṇṭhaputtena vitakkite avassaṃ sahoḍhaṃ coraṃ gaṇhanto viya ‘‘na aggivessana tathāgato parisaṃ rañjento saññattibahulo vicarati, cakkavāḷapariyantāyapi parisāya dhammaṃ deseti, asallīno anupalitto ekattaṃ ekavihārisuññatāphalasamāpattiphalaṃ anuyutto’’ti dassetuṃ āhari.
ဘဂဝာ ဟိ ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဒေတိ, ဓမ္မံ ဝာ ပစ္စဝေက္ခတိ, တသ္မိံ ခဏေ ပုဗ္ဗဘာဂေန ကာလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဖလသမာပတ္တိံ အသ္သာသဝာရေ ပသ္သာသဝာရေ သမာပဇ္ဇတိ, သာဓုကာရသဒ္ဒနိဂ္ဃောသေ အဝိစ္ဆိန္နေယေဝ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ပရိယောသာနေ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဗုဒ္ဓာနဉ္ဟိ ဘဝင္ဂပရိဝာသော လဟုကော, အသ္သာသဝာရေ ပသ္သာသဝာရေ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တသမာပတ္တီနံ သပုဗ္ဗဘာဂာနံ ဝသေန ဘဂဝတော ခေမဝိတက္ကသ္သ ပဝိဝေကဝိတက္ကသ္သ စ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Bhagavā hi yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ deti, dhammaṃ vā paccavekkhati, tasmiṃ khaṇe pubbabhāgena kālaṃ paricchinditvā phalasamāpattiṃ assāsavāre passāsavāre samāpajjati, sādhukārasaddanigghose avicchinneyeva dhammapaccavekkhaṇāya ca pariyosāne samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti. Buddhānañhi bhavaṅgaparivāso lahuko, assāsavāre passāsavāre samāpattiyo samāpajjanti. Evaṃ yathāvuttasamāpattīnaṃ sapubbabhāgānaṃ vasena bhagavato khemavitakkassa pavivekavitakkassa ca bahulappavatti veditabbā.
တတ္ထ ယသ္သ ဗ္ယာပာဒဝိဟိံသာဝိတက္ကာဒိသံကိလေသပ္ပဟာနသ္သ အဗ္ယာပာဒဝိတက္ကသ္သ အဝိဟိံသာဝိတက္ကသ္သ စ အာနုဘာဝေန ကုတောစိပိ ဘယာဘာဝတော တံသမင္ဂီ ခေမပ္ပတ္တော စ ဝိဟရတိ, တတော စ သဗ္ဗသ္သပိ သဗ္ဗဒာပိ ခေမမေဝ ဟောတိ အဘယမေဝ။ တသ္မာ ဒုဝိဓောပိ ဥဘယေသံ ခေမင္ကရောတိ ခေမဝိတက္ကော။ ယသ္သ ပန ကာမဝိတက္ကာဒိသံကိလေသပဟာနသ္သ နေက္ခမ္မဝိတက္ကသ္သ အာနုဘာဝေန ကာယဝိဝေကော, စိတ္တဝိဝေကော, ဥပဓိဝိဝေကောတိ တိဝိဓော; တဒင္ဂဝိဝေကော, ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော, သမုစ္ဆေဒဝိဝေကော, ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိဝေကော, နိသ္သရဏဝိဝေကောတိ ပဉ္စဝိဓော စ ဝိဝေကော ပာရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ သော ယထာရဟံ အာရမ္မဏတော သမ္ပယောဂတော စ ပဝိဝေကသဟဂတော ဝိတက္ကောတိ ပဝိဝေကဝိတက္ကော။ ဧတေ စ ဒ္ဝေ ဝိတက္ကာ ဧဝံ ဝိဘတ္တဝိသယာပိ သမာနာ အာဒိကမ္မိကာနံ အညမညူပကာရာယ သမ္ဘဝန္တိ။ ယထာ ဟိ ခေမဝိတက္ကသ္သ ပဝိဝေကဝိတက္ကော အနုပ္ပန္နသ္သ ဥပ္ပာဒာယ ဥပ္ပန္နသ္သ ဘိယ္ယောဘာဝာယ ဝေပုလ္လာယ ဟောတိ, ဧဝံ ပဝိဝေကဝိတက္ကသ္သပိ ခေမဝိတက္ကော။ န ဟိ ဝူပကဋ္ဌကာယစိတ္တာနမန္တရေန မေတ္တာဝိဟာရာဒယော သမ္ဘဝန္တိ ဗ္ယာပာဒာဒိပ္ပဟာနေန စ ဝိနာ စိတ္တဝိဝေကာဒီနံ အသမ္ဘဝောယေဝာတိ အညမညသ္သ ဗဟူပကာရာ ဧတေ ဓမ္မာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘဂဝတော ပန သဗ္ဗသော ပဟီနသံကိလေသသ္သ လောကဟိတတ္ထာယ ဧဝံ ခေမဝိတက္ကော စ ပဝိဝေကဝိတက္ကော စ အသ္သာသဝာရမတ္တေပိ ဟိတသုခမာဝဟန္တိယေဝာတိ။ ခေမော စ ဝိတက္ကော ပဝိဝေကော စ ဝိတက္ကောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
Tattha yassa byāpādavihiṃsāvitakkādisaṃkilesappahānassa abyāpādavitakkassa avihiṃsāvitakkassa ca ānubhāvena kutocipi bhayābhāvato taṃsamaṅgī khemappatto ca viharati, tato ca sabbassapi sabbadāpi khemameva hoti abhayameva. Tasmā duvidhopi ubhayesaṃ khemaṅkaroti khemavitakko. Yassa pana kāmavitakkādisaṃkilesapahānassa nekkhammavitakkassa ānubhāvena kāyaviveko, cittaviveko, upadhivivekoti tividho; tadaṅgaviveko, vikkhambhanaviveko, samucchedaviveko, paṭippassaddhiviveko, nissaraṇavivekoti pañcavidho ca viveko pāripūriṃ gacchati. So yathārahaṃ ārammaṇato sampayogato ca pavivekasahagato vitakkoti pavivekavitakko. Ete ca dve vitakkā evaṃ vibhattavisayāpi samānā ādikammikānaṃ aññamaññūpakārāya sambhavanti. Yathā hi khemavitakkassa pavivekavitakko anuppannassa uppādāya uppannassa bhiyyobhāvāya vepullāya hoti, evaṃ pavivekavitakkassapi khemavitakko. Na hi vūpakaṭṭhakāyacittānamantarena mettāvihārādayo sambhavanti byāpādādippahānena ca vinā cittavivekādīnaṃ asambhavoyevāti aññamaññassa bahūpakārā ete dhammā daṭṭhabbā. Bhagavato pana sabbaso pahīnasaṃkilesassa lokahitatthāya evaṃ khemavitakko ca pavivekavitakko ca assāsavāramattepi hitasukhamāvahantiyevāti. Khemo ca vitakko paviveko ca vitakkoti sambandhitabbaṃ.
ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဒ္ဝေ ဝိတက္ကေ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘အဗ္ယာပဇ္ဈာရာမော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဗ္ယာပဇ္ဈနံ ကသ္သစိ အဒုက္ခနံ အဗ္ယာပဇ္ဈော, သော အာရမိတဗ္ဗတော အာရာမော ဧတသ္သာတိ အဗ္ယာပဇ္ဈာရာမော။ အဗ္ယာပဇ္ဈေ ရတော သေဝနဝသေန နိရတောတိ အဗ္ယာပဇ္ဈရတော။ ဧသေဝာတိ ဧသော ဧဝ။ ဣရိယာယာတိ ကိရိယာယ, ကာယဝစီပယောဂေနာတိ အတ္ထော။ န ကဉ္စိ ဗ္ယာဗာဓေမီတိ ဟီနာဒီသု ကဉ္စိပိ သတ္တံ တဏ္ဟာတသာဒိယောဂတော တသံ ဝာ တဒဘာဝတော ပဟီနသဗ္ဗကိလေသဝိပ္ဖန္ဒိတတ္တာ ထာဝရံ ဝာ န ဗာဓေမိ န ဒုက္ခာပေမိ။ ကရုဏဇ္ဈာသယော ဘဂဝာ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဗဟုလော အတ္တနော ပရမရုစိတကရုဏဇ္ဈာသယာနုရူပမေဝမာဟ။ တေန အဝိဟိံသာဝိတက္ကံ အဗ္ယာပာဒဝိတက္ကဉ္စ ဒသ္သေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘အဟံ ဣမာယ ဣရိယာယ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဧဝံ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ဧဝံ သမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ ဝိဟရန္တော ဧဝံ ပုညတ္ထိကေဟိ ကတာနိ သက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနပူဇနာနိ အဓိဝာသေန္တော သတ္တေသု န ကဉ္စိ ဗ္ယာဗာဓေမိ, အပိစ ခော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထပ္ပဘေဒံ ဟိတသုခမေဝ နေသံ ပရိဗ္ရူဟေမီ’တိ။
Evaṃ uddiṭṭhe dve vitakke niddisituṃ ‘‘abyāpajjhārāmo’’tiādimāha. Tattha abyāpajjhanaṃ kassaci adukkhanaṃ abyāpajjho, so āramitabbato ārāmo etassāti abyāpajjhārāmo. Abyāpajjhe rato sevanavasena niratoti abyāpajjharato. Esevāti eso eva. Iriyāyāti kiriyāya, kāyavacīpayogenāti attho. Na kañci byābādhemīti hīnādīsu kañcipi sattaṃ taṇhātasādiyogato tasaṃ vā tadabhāvato pahīnasabbakilesavipphanditattā thāvaraṃ vā na bādhemi na dukkhāpemi. Karuṇajjhāsayo bhagavā mahākaruṇāsamāpattibahulo attano paramarucitakaruṇajjhāsayānurūpamevamāha. Tena avihiṃsāvitakkaṃ abyāpādavitakkañca dasseti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘ahaṃ imāya iriyāya imāya paṭipattiyā evaṃ sammā paṭipajjanto evaṃ samāpattivihārehi viharanto evaṃ puññatthikehi katāni sakkāragarukāramānanavandanapūjanāni adhivāsento sattesu na kañci byābādhemi, apica kho diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthappabhedaṃ hitasukhameva nesaṃ paribrūhemī’ti.
ယံ အကုသလံ, တံ ပဟီနန္တိ ယံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟသ္သဘေဒံ အညဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တံ အနန္တပ္ပဘေဒံ အကုသလံ, တံ သဗ္ဗံ ဗောဓိမူလေယေဝ မယ္ဟံ ပဟီနံ သမူဟတန္တိ။ ဣမိနာ ပဝိဝေကေသု မုဒ္ဓဘူတေန သဒ္ဓိံ နိသ္သရဏဝိဝေကေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိဝေကေ ဒသ္သေတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ တဒင္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကေပိ ဥဒ္ဓရန္တိ ။ အာဂမနီယပဋိပဒာယ ဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတာ အတ္တနော ကိလေသက္ခယော ဣဓ ဝုတ္တောတိ။
Yaṃ akusalaṃ, taṃ pahīnanti yaṃ diyaḍḍhakilesasahassabhedaṃ aññañca taṃsampayuttaṃ anantappabhedaṃ akusalaṃ, taṃ sabbaṃ bodhimūleyeva mayhaṃ pahīnaṃ samūhatanti. Iminā pavivekesu muddhabhūtena saddhiṃ nissaraṇavivekena samucchedappaṭippassaddhiviveke dasseti. Keci panettha tadaṅgavikkhambhanavivekepi uddharanti . Āgamanīyapaṭipadāya hi saddhiṃ bhagavatā attano kilesakkhayo idha vuttoti.
ဣတိ ဘဂဝာ အပရိမိတကပ္ပပရိစိတ္တံ အတ္တနော ပဝိဝေကဇ္ဈာသယံ သဒ္ဓိံ နိသ္သရဏဇ္ဈာသယေန ဣဒာနိ မတ္ထကံ ပာပေတ္ဝာ ဌိတော တမဇ္ဈာသယံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ အတ္တနော ကိလေသပ္ပဟာနပစ္စဝေက္ခဏမုခေန ဝိဘာဝေတိ။ ယဒတ္ထံ ပနေတ္ထ သတ္ထာ ဣမေ ဒ္ဝေ ဝိတက္ကေ ဥဒ္ဓရိ, ဣဒာနိ တမတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘တသ္မာတိဟ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝာ ဟိ ဣမသ္သ ဝိတက္ကဒ္ဝယသ္သ အတ္တနော ဗဟုလသမုဒာစာရဒသ္သနမုခေနေဝ တတ္ထ ဘိက္ခူ နိဝေသေတုံ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။
Iti bhagavā aparimitakappaparicittaṃ attano pavivekajjhāsayaṃ saddhiṃ nissaraṇajjhāsayena idāni matthakaṃ pāpetvā ṭhito tamajjhāsayaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjitvā attano kilesappahānapaccavekkhaṇamukhena vibhāveti. Yadatthaṃ panettha satthā ime dve vitakke uddhari, idāni tamatthaṃ dassento ‘‘tasmātiha, bhikkhave’’tiādimāha. Bhagavā hi imassa vitakkadvayassa attano bahulasamudācāradassanamukheneva tattha bhikkhū nivesetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ အဗ္ယာပဇ္ဈပဝိဝေကာဘိရတသ္သ မေ ခေမပဝိဝေကဝိတက္ကာယေဝ ဗဟုလံ ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ။ တိဟာတိ နိပာတမတ္တံ။ အဗ္ယာပဇ္ဈာရာမာ ဝိဟရထာတိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာဝိဟာရေန ကရုဏာဝိဟာရေ န စ အဘိရမန္တာ ဝိဟရထ။ တေန ဗ္ယာပာဒသ္သ တဒေကဋ္ဌကိလေသာနဉ္စ ဒူရီကရဏမာဟ။ တေသံ ဝောတိ ဧတ္ထ ဝောတိ နိပာတမတ္တံ။ ပဝိဝေကာရာမာ ဝိဟရထာတိ ကာယာဒိဝိဝေကဉ္စေဝ တဒင္ဂာဒိဝိဝေကဉ္စာတိ သဗ္ဗဝိဝေကေ အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ကတ္ဝာ ဝိဟရထ။ ဣမာယ မယန္တိအာဒိ ယထာ နေသံ ခေမဝိတက္ကသ္သ ပဝတ္တနာကာရဒသ္သနံ, ဧဝံ ကိံ အကုသလန္တိအာဒိ ပဝိဝေကဝိတက္ကသ္သ ပဝတ္တနာကာရဒသ္သနံ။ တတ္ထ ယထာ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ ပရိပူရေတုကာမေန ကိံကုသလဂဝေသိနာ ဟုတ္ဝာ ကုသလဓမ္မပရိယေသနာ ကာတဗ္ဗာဝ, သာဝဇ္ဇဓမ္မေ ပဇဟိတုကာမေနာပိ အကုသလပရိယေသနာ ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ကိံ အကုသလ’’န္တိအာဒိ။ အဘိညာပုဗ္ဗိကာ ဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာ။ တတ္ထ ကိံ အကုသလန္တိ အကုသလံ နာမ ကိံ, သဘာဝတော ကိမသ္သ လက္ခဏံ, ကာနိ ဝာ ရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီတိ အကုသလသ္သ သဘာဝကိစ္စာဒိတော ပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိံ ဒသ္သေတိ။ အာဒိကမ္မိကဝသေန စေသ ဝိတက္ကော အာဂတော, ကိံ အပ္ပဟီနံ ကိံ ပဇဟာမာတိ ဣဒံ ပဒဒ္ဝယံ သေက္ခဝသေန။ တသ္မာ ကိံ အပ္ပဟီနန္တိ ကာမရာဂသံယောဇနာဒီသု အကုသလေသု ကိံ အကုသလံ အမ္ဟာကံ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နံ? ကိံ ပဇဟာမာတိ ကိံ အကုသလံ သမုဂ္ဃာတေမ? အထ ဝာ ကိံ ပဇဟာမာတိ ဝီတိက္ကမပရိယုဋ္ဌာနာနုသယေသု ကိံ ဝိဘာဂံ အကုသလံ ဣဒာနိ မယံ ပဇဟာမာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ကိံ အပ္ပဟီန’’န္တိ ပဌန္တိ။ တေသံ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု အကုသလေသု ကိံ ကတမံ အကုသလံ, ကေန ကတမေန ပကာရေန, ကတမေန ဝာ မဂ္ဂေန အမ္ဟာကံ အပ္ပဟီနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
Tattha tasmāti yasmā abyāpajjhapavivekābhiratassa me khemapavivekavitakkāyeva bahulaṃ pavattanti, tasmā. Tihāti nipātamattaṃ. Abyāpajjhārāmāviharathāti sabbasattesu mettāvihārena karuṇāvihāre na ca abhiramantā viharatha. Tena byāpādassa tadekaṭṭhakilesānañca dūrīkaraṇamāha. Tesaṃ voti ettha voti nipātamattaṃ. Pavivekārāmā viharathāti kāyādivivekañceva tadaṅgādivivekañcāti sabbaviveke āramitabbaṭṭhānaṃ katvā viharatha. Imāya mayantiādi yathā nesaṃ khemavitakkassa pavattanākāradassanaṃ, evaṃ kiṃ akusalantiādi pavivekavitakkassa pavattanākāradassanaṃ. Tattha yathā anavajjadhamme paripūretukāmena kiṃkusalagavesinā hutvā kusaladhammapariyesanā kātabbāva, sāvajjadhamme pajahitukāmenāpi akusalapariyesanā kātabbāti āha ‘‘kiṃ akusala’’ntiādi. Abhiññāpubbikā hi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanā. Tattha kiṃ akusalanti akusalaṃ nāma kiṃ, sabhāvato kimassa lakkhaṇaṃ, kāni vā rasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānānīti akusalassa sabhāvakiccādito paccavekkhaṇavidhiṃ dasseti. Ādikammikavasena cesa vitakko āgato, kiṃ appahīnaṃ kiṃ pajahāmāti idaṃ padadvayaṃ sekkhavasena. Tasmā kiṃ appahīnanti kāmarāgasaṃyojanādīsu akusalesu kiṃ akusalaṃ amhākaṃ maggena asamucchinnaṃ? Kiṃpajahāmāti kiṃ akusalaṃ samugghātema? Atha vā kiṃ pajahāmāti vītikkamapariyuṭṭhānānusayesu kiṃ vibhāgaṃ akusalaṃ idāni mayaṃ pajahāmāti attho. Keci pana ‘‘kiṃ appahīna’’nti paṭhanti. Tesaṃ diṭṭhisaṃyojanādivasena anekabhedesu akusalesu kiṃ katamaṃ akusalaṃ, kena katamena pakārena, katamena vā maggena amhākaṃ appahīnanti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayameva.
ဂာထာသု ဗုဒ္ဓန္တိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဝိပရီတံ သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓံ သစ္စဝိနိမုတ္တသ္သ ဉေယ္ယသ္သ အဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
Gāthāsu buddhanti catunnaṃ ariyasaccānaṃ aviparītaṃ sayambhuñāṇena buddhattā paṭividdhattā buddhaṃ saccavinimuttassa ñeyyassa abhāvato. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘အဘိညေယ္ယံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ။
‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;
ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓောသ္မိ ဗ္ရာဟ္မဏာ’’တိ။ (သု. နိ. ၅၆၃; မ. နိ. ၂.၃၉၉)။
Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (su. ni. 563; ma. ni. 2.399);
ဌပေတ္ဝာ မဟာဗောဓိသတ္တံ အညေဟိ သဟိတုံ ဝဟိတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတ္တာ အသယ္ဟသ္သ သကလသ္သ ဗောဓိသမ္ဘာရသ္သ မဟာကရုဏာဓိကာရသ္သ စ သဟနတော ဝဟနတော, တထာ အညေဟိ သဟိတုံ အဘိဘဝိတုံ ဒုက္ကရတ္တာ အသယ္ဟာနံ ပဉ္စန္နံ မာရာနံ သဟနတော အဘိဘဝနတော, အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဝိဘာဂာဝဗောဓေန ယထာရဟံ ဝေနေယ္ယာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ အနုသာသနသင္ခာတသ္သ အညေဟိ အသယ္ဟသ္သ ဗုဒ္ဓကိစ္စသ္သ သဟနတော ဝဟနတော, တတ္ထ ဝာ သာဓုကာရိဘာဝတော အသယ္ဟသာဟိနံ။ သမုဒာစရန္တိ နန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပာတမတ္တံ, နံ တထာဂတန္တိ ဝာ အတ္ထော။
Ṭhapetvā mahābodhisattaṃ aññehi sahituṃ vahituṃ asakkuṇeyyattā asayhassa sakalassa bodhisambhārassa mahākaruṇādhikārassa ca sahanato vahanato, tathā aññehi sahituṃ abhibhavituṃ dukkarattā asayhānaṃ pañcannaṃ mārānaṃ sahanato abhibhavanato, āsayānusayacariyādhimuttiādivibhāgāvabodhena yathārahaṃ veneyyānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi anusāsanasaṅkhātassa aññehi asayhassa buddhakiccassa sahanato vahanato, tattha vā sādhukāribhāvato asayhasāhinaṃ. Samudācaranti nanti ettha nanti nipātamattaṃ, naṃ tathāgatanti vā attho.
သကပရသန္တာနေသု တမသင္ခာတံ မောဟန္ဓကာရံ နုဒိ ခိပီတိ တမောနုဒော။ ပာရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ ပာရဂတော။ အထ ဝာ ‘‘မုတ္တော မောစေယ္ယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တိတသ္သ မဟာဘိနီဟာရသ္သ သကလသ္သ ဝာ သံသာရဒုက္ခသ္သ သဗ္ဗညုဂုဏာနံ ပာရံ ပရိယန္တံ ဂတောတိ ပာရဂတော, တံ တမောနုဒံ ပာရဂတံ။ တတော ဧဝ ပတ္တိပတ္တံ ဗုဒ္ဓံ, သီလာဒိံ ဒသဗလဉာဏာဒိဉ္စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ပတ္တဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝသိမန္တိ ဈာနာဒီသု အာကင္ခာပဋိဗဒ္ဓော ပရမော အာဝဇ္ဇနာဒိဝသိဘာဝော, အရိယိဒ္ဓိသင္ခာတော အနညသာဓာရဏော စိတ္တဝသိဘာဝော စ အသ္သ အတ္ထီတိ ဝသိမာ, တံ ဝသိမံ, ဝသိနန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသံ ကာမာသဝာဒီနံ အဘာဝေန အနာသဝံ။ ကာယဝိသမာဒိကသ္သ ဝိသမသ္သ ဝန္တတ္တာ ဝာ ဝိသသင္ခာတံ သဗ္ဗံ ကိလေသမလံ တရိတ္ဝာ ဝာ ဝိသံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခံ သယံ တရိတ္ဝာ တာရဏတော ဝိသန္တရော တံ ဝိသန္တရံ။ တဏ္ဟက္ခယေ အရဟတ္တဖလေ နိဗ္ဗာနေ ဝာ ဝိမုတ္တံ, ဥဘယမ္ဟိ ဂမနတော မောနသင္ခာတေန ဉာဏေန ကာယမောနေယ္ယာဒီဟိ ဝာ သာတိသယံ သမန္နာဂတတ္တာ မုနိံ။ မုနီတိ ဟိ အဂာရိယမုနိ, အနဂာရိယမုနိ, သေက္ခမုနိ, အသေက္ခမုနိ, ပစ္စေကမုနိ, မုနိမုနီတိ အနေကဝိဓာ မုနယော။ တတ္ထ ဂိဟီ အာဂတဖလော ဝိညာတသာသနော အဂာရိယမုနိ, တထာရူပော ပဗ္ဗဇိတော အနဂာရိယမုနိ, သတ္တ သေက္ခာ သေက္ခမုနိ, ခီဏာသဝော အသေက္ခမုနိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓော ပစ္စေကမုနိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော မုနိမုနီတိ။ အယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝာဘာဝတော အန္တိမံ, ပစ္ဆိမံ ဒေဟံ ကာယံ ဓာရေတီတိ အန္တိမဒေဟဓာရီ, တံ အန္တိမဒေဟဓာရိံ။ ကိလေသမာရာဒီနံ သမ္မဒေဝ ပရိစ္စတ္တတ္တာ မာရဉ္ဇဟံ။ တတော ဧဝ ဇရာဟေတုသမုစ္ဆေဒတော အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဝသေန ပာကဋဇရာဒိသဗ္ဗဇရာယ ပာရဂုံ။ ဇရာသီသေန စေတ္ထ ဇာတိမရဏသောကာဒီနံ ပာရဂမနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ဧဝံဘူတံ တထာဂတံ ဒုဝေ ဝိတက္ကာ သမုဒာစရန္တီတိ ဗ္ရူမီတိ သမ္ဗန္ဓော။
Sakaparasantānesu tamasaṅkhātaṃ mohandhakāraṃ nudi khipīti tamonudo. Pāraṃ nibbānaṃ gatoti pāragato. Atha vā ‘‘mutto moceyya’’ntiādinā nayena pavattitassa mahābhinīhārassa sakalassa vā saṃsāradukkhassa sabbaññuguṇānaṃ pāraṃ pariyantaṃ gatoti pāragato, taṃ tamonudaṃ pāragataṃ. Tato eva pattipattaṃ buddhaṃ, sīlādiṃ dasabalañāṇādiñca sammāsambuddhehi pattabbaṃ sabbaṃ pattanti attho. Vasimanti jhānādīsu ākaṅkhāpaṭibaddho paramo āvajjanādivasibhāvo, ariyiddhisaṅkhāto anaññasādhāraṇo cittavasibhāvo ca assa atthīti vasimā, taṃ vasimaṃ, vasinanti attho. Sabbesaṃ kāmāsavādīnaṃ abhāvena anāsavaṃ. Kāyavisamādikassa visamassa vantattā vā visasaṅkhātaṃ sabbaṃ kilesamalaṃ taritvā vā visaṃ sakalavaṭṭadukkhaṃ sayaṃ taritvā tāraṇato visantaro taṃ visantaraṃ. Taṇhakkhaye arahattaphale nibbāne vā vimuttaṃ, ubhayamhi gamanato monasaṅkhātena ñāṇena kāyamoneyyādīhi vā sātisayaṃ samannāgatattā muniṃ. Munīti hi agāriyamuni, anagāriyamuni, sekkhamuni, asekkhamuni, paccekamuni, munimunīti anekavidhā munayo. Tattha gihī āgataphalo viññātasāsano agāriyamuni, tathārūpo pabbajito anagāriyamuni, satta sekkhā sekkhamuni, khīṇāsavo asekkhamuni, paccekabuddho paccekamuni, sammāsambuddho munimunīti. Ayameva idhādhippeto. Āyatiṃ punabbhavābhāvato antimaṃ, pacchimaṃ dehaṃ kāyaṃ dhāretīti antimadehadhārī, taṃ antimadehadhāriṃ. Kilesamārādīnaṃ sammadeva pariccattattā mārañjahaṃ. Tato eva jarāhetusamucchedato anupādisesanibbānappattivasena pākaṭajarādisabbajarāya pāraguṃ. Jarāsīsena cettha jātimaraṇasokādīnaṃ pāragamanaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Taṃ evaṃbhūtaṃ tathāgataṃ duve vitakkā samudācarantīti brūmīti sambandho.
ဣတိ ဘဂဝာ ပဌမဂာထာယ ဝိတက္ကဒ္ဝယံ ဥဒ္ဒိသိတ္ဝာ တတော ဒုတိယဂာထာယ ပဝိဝေကဝိတက္ကံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ခေမဝိတက္ကံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သေလေ ယထာ’’တိ တတိယဂာထမာဟ။ တတ္ထ သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတောတိ သေလေ သိလာမယေ ဧကဂ္ဃနပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ယထာ ဌိတော။ န ဟိ တတ္ထ ဌိတသ္သ ဥဒ္ဓံ ဂီဝုက္ခိပနပသာရဏာဒိကိစ္စံ အတ္ထိ။ တထူပမန္တိ တပ္ပဋိဘာဂံ သေလပဗ္ဗတူပမံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင္ခေပတ္ထော – ယထာ သေလပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတော စက္ခုမာ ပုရိသော သမန္တတော ဇနတံ ပသ္သေယ္ယ, ဧဝမေဝ သုမေဓော, သုန္ဒရပညော သဗ္ဗညုတညာဏေန သမန္တစက္ခု ဘဂဝာ ဓမ္မမယံ ပညာမယံ ပာသာဒမာရုယ္ဟ သယံ အပေတသောကော သောကာဝတိဏ္ဏံ ဇာတိဇရာဘိဘူတဉ္စ ဇနတံ သတ္တကာယံ အဝေက္ခတိ ဥပဓာရယတိ ဥပပရိက္ခတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ဟိ ပဗ္ဗတပာဒေ သမန္တာ မဟန္တံ ခေတ္တံ ကတ္ဝာ တတ္ထ ကေဒာရပာဠီသု ကုဋိယော ကတ္ဝာ ရတ္တိံ အဂ္ဂိံ ဇာလေယ္ယ, စတုရင္ဂသမန္နာဂတဉ္စ အန္ဓကာရံ ဘဝေယ္ယ, အထသ္သ ပဗ္ဗတသ္သ မတ္ထကေ ဌတ္ဝာ စက္ခုမတော ပုရိသသ္သ ဘူမိပ္ပဒေသံ ဩလောကယတော နေဝ ခေတ္တံ, န ကေဒာရပာဠိယော, န ကုဋိယော, န တတ္ထ သယိတမနုသ္သာ ပညာယေယ္ယုံ, ကုဋီသု ပန အဂ္ဂိဇာလမတ္တမေဝ ပညာယေယ္ယ, ဧဝံ ဓမ္မမယံ ပာသာဒမာရုယ္ဟ သတ္တကာယံ ဩလောကယတော တထာဂတသ္သ ယေ တေ အကတကလ္ယာဏာ သတ္တာ, တေ ဧကဝိဟာရေ ဒက္ခိဏပသ္သေ နိသိန္နာပိ ဗုဒ္ဓဉာဏသ္သ အာပာထံ နာဂစ္ဆန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တသရာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ယေ ပန ကတကလ္ယာဏာ ဝေနေယ္ယပုဂ္ဂလာ, တေ ဧဝသ္သ ဒူရေပိ ဌိတာ အာပာထံ အာဂစ္ဆန္တိ, သော အဂ္ဂိ ဝိယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
Iti bhagavā paṭhamagāthāya vitakkadvayaṃ uddisitvā tato dutiyagāthāya pavivekavitakkaṃ dassetvā idāni khemavitakkaṃ dassetuṃ ‘‘sele yathā’’ti tatiyagāthamāha. Tattha sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhitoti sele silāmaye ekagghanapabbatamuddhani yathā ṭhito. Na hi tattha ṭhitassa uddhaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthi. Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhani ṭhito cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, evameva sumedho, sundarapañño sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtañca janataṃ sattakāyaṃ avekkhati upadhārayati upaparikkhati. Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭiyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyya, caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ bhaveyya, athassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmippadesaṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ, kuṭīsu pana aggijālamattameva paññāyeyya, evaṃ dhammamayaṃ pāsādamāruyha sattakāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇapasse nisinnāpi buddhañāṇassa āpāthaṃ nāgacchanti, rattiṃ khittasarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthaṃ āgacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca vuttampi cetaṃ –
‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသေန္တိ၊ ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော။
‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;
အသန္တေတ္ထ န ဒိသ္သန္တိ၊ ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၃၀၄; နေတ္တိ. ၁၁)။
Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti. (dha. pa. 304; netti. 11);
ဧဝမေတသ္မိံ သုတ္တေ ဂာထာသု စ ဘဂဝာ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတ္ဝာ ဒသ္သေသိ။
Evametasmiṃ sutte gāthāsu ca bhagavā attānaṃ paraṃ viya katvā dassesi.
ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဣတိဝုတ္တကပာဠိ • Itivuttakapāḷi / ၁. ဝိတက္ကသုတ္တံ • 1. Vitakkasuttaṃ