| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
६. वितक्कत्तिकवण्णना
6. Vitakkattikavaṇṇanā
२२. वितक्कत्तिके सत्तसु मूलकेसूति ‘‘सवितक्कसविचारं धम्मं पटिच्चा’’तिआदिना आगतानि तीणि एककानि, तीणि दुकानि, एकं तिकन्ति एवं एकमूलकानि यानि सत्तमूलकानि, तेसु। यथाक्कमन्ति पाळियं आगतानुक्कमेन। सत्ताति पठमे एकके सत्त। पञ्चाति दुतिये पञ्च। तानिमानि हेतुपच्चये वुत्तनयेन वेदितब्बानि। इध पन पवत्तिवसेनेव योजेतब्बं। तीणीतिआदीसु ततिये तीणि, चतुत्थे एकं, पञ्चमे तीणि, छट्ठेपि तीणि, सत्तमे एकं। तानि पन यथाक्कमं ततियपदं पटिच्च ततियपददुतियपदतदुभयवसेन, पठमपदततियपदानि पटिच्च ततियपदवसेन, पठमपददुतियपदानि पटिच्च पठमपदततियपदतदुभयवसेन, दुतियपदततियपदानि पटिच्च पठमपदततियपदतदुभयवसेन, पठमदुतियततियपदानि पटिच्च ततियपदवसेनेव वेदितब्बानि। अञ्ञमञ्ञे अट्ठवीसातिआदीसुपि इमिनाव नयेन गणना वेदितब्बा। एवन्ति यथावुत्तं गणनं पच्चामसति। दुतियततियमूलकेसु एकं एकन्ति दुतियमूलके एकं, ततियमूलके एकन्ति योजेतब्बं। तथा आसेवनेति यथा पुरेजाते एकादस, तथा आसेवनेति अत्थो। अञ्ञानीति अधिपतिअञ्ञमञ्ञपुरेजातासेवनतो अञ्ञेसु पच्चयेसु गणनानि। हेतुआरम्मणसदिसानीति हेतुआरम्मणपच्चयेसु गणनासदिसानि।
22. Vitakkattike sattasu mūlakesūti ‘‘savitakkasavicāraṃ dhammaṃ paṭiccā’’tiādinā āgatāni tīṇi ekakāni, tīṇi dukāni, ekaṃ tikanti evaṃ ekamūlakāni yāni sattamūlakāni, tesu. Yathākkamanti pāḷiyaṃ āgatānukkamena. Sattāti paṭhame ekake satta. Pañcāti dutiye pañca. Tānimāni hetupaccaye vuttanayena veditabbāni. Idha pana pavattivaseneva yojetabbaṃ. Tīṇītiādīsu tatiye tīṇi, catutthe ekaṃ, pañcame tīṇi, chaṭṭhepi tīṇi, sattame ekaṃ. Tāni pana yathākkamaṃ tatiyapadaṃ paṭicca tatiyapadadutiyapadatadubhayavasena, paṭhamapadatatiyapadāni paṭicca tatiyapadavasena, paṭhamapadadutiyapadāni paṭicca paṭhamapadatatiyapadatadubhayavasena, dutiyapadatatiyapadāni paṭicca paṭhamapadatatiyapadatadubhayavasena, paṭhamadutiyatatiyapadāni paṭicca tatiyapadavaseneva veditabbāni. Aññamaññe aṭṭhavīsātiādīsupi imināva nayena gaṇanā veditabbā. Evanti yathāvuttaṃ gaṇanaṃ paccāmasati. Dutiyatatiyamūlakesu ekaṃ ekanti dutiyamūlake ekaṃ, tatiyamūlake ekanti yojetabbaṃ. Tathā āsevaneti yathā purejāte ekādasa, tathā āsevaneti attho. Aññānīti adhipatiaññamaññapurejātāsevanato aññesu paccayesu gaṇanāni. Hetuārammaṇasadisānīti hetuārammaṇapaccayesu gaṇanāsadisāni.
३१. अविसेसेनाति ‘‘विपाक’’न्ति विसेसनं अकत्वा न पन विस्सज्जनं कतन्ति योजना। तत्थ कारणं वत्तुं ‘‘कस्मा’’तिआदिमाह। इतरेसन्ति लोकियविपाकानं। ते विसुं निद्धारेत्वा वुत्ताति ते यथावुत्तलोकियविपाका अवितक्कविचारमत्तसामञ्ञतो विसुं नीहरित्वा वुत्ता। ‘‘अवितक्कविचारमत्ते खन्धे पटिच्च अवितक्कविचारमत्ता अधिपती’’ति वुत्तरासि पुरिमकोट्ठासो।
31. Avisesenāti ‘‘vipāka’’nti visesanaṃ akatvā na pana vissajjanaṃ katanti yojanā. Tattha kāraṇaṃ vattuṃ ‘‘kasmā’’tiādimāha. Itaresanti lokiyavipākānaṃ. Te visuṃ niddhāretvā vuttāti te yathāvuttalokiyavipākā avitakkavicāramattasāmaññato visuṃ nīharitvā vuttā. ‘‘Avitakkavicāramatte khandhe paṭicca avitakkavicāramattā adhipatī’’ti vuttarāsi purimakoṭṭhāso.
३८. एतन्ति ‘‘अवितक्कविचारमत्तं अवितक्क…पे॰… सह गच्छन्तेना’’ति आगतपाळिपदं। तस्स अत्थं दस्सेतुं ‘‘मूलं…पे॰… वुत्तं होती’’ति आह। तत्थ अवितक्क…पे॰… योजेन्तेनाति अवितक्केहि अवितक्कपरियायेन वुत्तेहि अवितक्कविचारमत्तअवितक्कअविचारपदेहि सह मूलपदं , आसेवनमूलकमेव वा गच्छन्तेन योजेन्तेन नपुरेजातसदिसं नासेवने पाळिगमनं कातब्बं, पठितब्बन्ति अत्थो। पोत्थकेसु पन ‘‘अवितक्कविचारमत्तं विपाकेन सह गच्छन्तेना’’ति दिस्सति, विपाकेन विसेसनभूतेन सह योजेन्तेनाति अत्थो। तेनेवाह ‘‘विपाकं अवितक्कविचारमत्तन्तिआदि योजेतब्ब’’न्ति।
38. Etanti ‘‘avitakkavicāramattaṃ avitakka…pe… saha gacchantenā’’ti āgatapāḷipadaṃ. Tassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘mūlaṃ…pe… vuttaṃ hotī’’ti āha. Tattha avitakka…pe… yojentenāti avitakkehi avitakkapariyāyena vuttehi avitakkavicāramattaavitakkaavicārapadehi saha mūlapadaṃ , āsevanamūlakameva vā gacchantena yojentena napurejātasadisaṃ nāsevane pāḷigamanaṃ kātabbaṃ, paṭhitabbanti attho. Potthakesu pana ‘‘avitakkavicāramattaṃ vipākena saha gacchantenā’’ti dissati, vipākena visesanabhūtena saha yojentenāti attho. Tenevāha ‘‘vipākaṃ avitakkavicāramattantiādi yojetabba’’nti.
एकमूलके पाळियं योजितमेवाति ‘‘दुमूलकेसु पठमे’’ति वुत्तं।
Ekamūlake pāḷiyaṃ yojitamevāti ‘‘dumūlakesu paṭhame’’ti vuttaṃ.
४९. मूलपदमेव अवसानभावेनाति ‘‘सवितक्कसविचारं धम्मं पच्चया सवितक्कसविचारो धम्मो उप्पज्जति नहेतुपच्चया’’तिआदिना मूलपदमेव अवसानभावेन योजितं। सत्त मोहा उद्धरितब्बाति इदं नहेतुपच्चयं सन्धाय वुत्तं। पटिच्चवारे हि अहेतुकमोहो तिक्खत्तुमेव आगतो। इध पन ‘‘वत्थुं पच्चया’’तिआदिना चतूसुपि मूलकेसु आगतो, तस्मा सत्तक्खत्तुं आगमनं सन्धाय ‘‘सत्त मोहा’’ति वुत्तन्ति वेदितब्बं।
49. Mūlapadameva avasānabhāvenāti ‘‘savitakkasavicāraṃ dhammaṃ paccayā savitakkasavicāro dhammo uppajjati nahetupaccayā’’tiādinā mūlapadameva avasānabhāvena yojitaṃ. Satta mohā uddharitabbāti idaṃ nahetupaccayaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭiccavāre hi ahetukamoho tikkhattumeva āgato. Idha pana ‘‘vatthuṃ paccayā’’tiādinā catūsupi mūlakesu āgato, tasmā sattakkhattuṃ āgamanaṃ sandhāya ‘‘satta mohā’’ti vuttanti veditabbaṃ.
उपनिस्सयेन सङ्गहितत्ताति उपनिस्सयपच्चयेनेव कम्मपच्चयस्स सङ्गहितत्ता। सब्बस्सपि रूपारूपावचरकम्मस्स बलवभावतो उपनिस्सयत्ताभावो नत्थि, यतो तं ‘‘गरू’’ति वुच्चति, कम्मक्खयकरस्स पन कम्मस्स बलवभावे वत्तब्बमेव नत्थीति इममत्थं पाळिया एव विभावेतुं वुत्तं ‘‘उपादिन्नत्तिकपञ्हावारपच्चनीये हि…पे॰… विञ्ञायती’’ति।
Upanissayena saṅgahitattāti upanissayapaccayeneva kammapaccayassa saṅgahitattā. Sabbassapi rūpārūpāvacarakammassa balavabhāvato upanissayattābhāvo natthi, yato taṃ ‘‘garū’’ti vuccati, kammakkhayakarassa pana kammassa balavabhāve vattabbameva natthīti imamatthaṃ pāḷiyā eva vibhāvetuṃ vuttaṃ ‘‘upādinnattikapañhāvārapaccanīye hi…pe… viññāyatī’’ti.
वितक्कत्तिकवण्णना निट्ठिता।
Vitakkattikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ६. वितक्कत्तिकवण्णना • 6. Vitakkattikavaṇṇanā
