| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
6. විතක්‌කත්‌තිකවණ්‌ණනා
6. Vitakkattikavaṇṇanā
22. විතක්‌කත්‌තිකෙ සත්‌තසු මූලකෙසූති ‘‘සවිතක්‌කසවිචාරං ධම්‌මං පටිච්‌චා’’තිආදිනා ආගතානි තීණි එකකානි, තීණි දුකානි, එකං තිකන්‌ති එවං එකමූලකානි යානි සත්‌තමූලකානි, තෙසු. යථාක්‌කමන්‌ති පාළියං ආගතානුක්‌කමෙන. සත්‌තාති පඨමෙ එකකෙ සත්‌ත. පඤ්‌චාති දුතියෙ පඤ්‌ච. තානිමානි හෙතුපච්‌චයෙ වුත්‌තනයෙන වෙදිතබ්‌බානි. ඉධ පන පවත්‌තිවසෙනෙව යොජෙතබ්‌බං. තීණීතිආදීසු තතියෙ තීණි, චතුත්‌ථෙ එකං, පඤ්‌චමෙ තීණි, ඡට්‌ඨෙපි තීණි, සත්‌තමෙ එකං. තානි පන යථාක්‌කමං තතියපදං පටිච්‌ච තතියපදදුතියපදතදුභයවසෙන, පඨමපදතතියපදානි පටිච්‌ච තතියපදවසෙන, පඨමපදදුතියපදානි පටිච්‌ච පඨමපදතතියපදතදුභයවසෙන, දුතියපදතතියපදානි පටිච්‌ච පඨමපදතතියපදතදුභයවසෙන, පඨමදුතියතතියපදානි පටිච්‌ච තතියපදවසෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ අට්‌ඨවීසාතිආදීසුපි ඉමිනාව නයෙන ගණනා වෙදිතබ්‌බා. එවන්‌ති යථාවුත්‌තං ගණනං පච්‌චාමසති. දුතියතතියමූලකෙසු එකං එකන්‌ති දුතියමූලකෙ එකං, තතියමූලකෙ එකන්‌ති යොජෙතබ්‌බං. තථා ආසෙවනෙති යථා පුරෙජාතෙ එකාදස, තථා ආසෙවනෙති අත්‌ථො. අඤ්‌ඤානීති අධිපතිඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපුරෙජාතාසෙවනතො අඤ්‌ඤෙසු පච්‌චයෙසු ගණනානි. හෙතුආරම්‌මණසදිසානීති හෙතුආරම්‌මණපච්‌චයෙසු ගණනාසදිසානි.
22. Vitakkattike sattasu mūlakesūti ‘‘savitakkasavicāraṃ dhammaṃ paṭiccā’’tiādinā āgatāni tīṇi ekakāni, tīṇi dukāni, ekaṃ tikanti evaṃ ekamūlakāni yāni sattamūlakāni, tesu. Yathākkamanti pāḷiyaṃ āgatānukkamena. Sattāti paṭhame ekake satta. Pañcāti dutiye pañca. Tānimāni hetupaccaye vuttanayena veditabbāni. Idha pana pavattivaseneva yojetabbaṃ. Tīṇītiādīsu tatiye tīṇi, catutthe ekaṃ, pañcame tīṇi, chaṭṭhepi tīṇi, sattame ekaṃ. Tāni pana yathākkamaṃ tatiyapadaṃ paṭicca tatiyapadadutiyapadatadubhayavasena, paṭhamapadatatiyapadāni paṭicca tatiyapadavasena, paṭhamapadadutiyapadāni paṭicca paṭhamapadatatiyapadatadubhayavasena, dutiyapadatatiyapadāni paṭicca paṭhamapadatatiyapadatadubhayavasena, paṭhamadutiyatatiyapadāni paṭicca tatiyapadavaseneva veditabbāni. Aññamaññe aṭṭhavīsātiādīsupi imināva nayena gaṇanā veditabbā. Evanti yathāvuttaṃ gaṇanaṃ paccāmasati. Dutiyatatiyamūlakesu ekaṃ ekanti dutiyamūlake ekaṃ, tatiyamūlake ekanti yojetabbaṃ. Tathā āsevaneti yathā purejāte ekādasa, tathā āsevaneti attho. Aññānīti adhipatiaññamaññapurejātāsevanato aññesu paccayesu gaṇanāni. Hetuārammaṇasadisānīti hetuārammaṇapaccayesu gaṇanāsadisāni.
31. අවිසෙසෙනාති ‘‘විපාක’’න්‌ති විසෙසනං අකත්‌වා න පන විස්‌සජ්‌ජනං කතන්‌ති යොජනා. තත්‌ථ කාරණං වත්‌තුං ‘‘කස්‌මා’’තිආදිමාහ. ඉතරෙසන්‌ති ලොකියවිපාකානං. තෙ විසුං නිද්‌ධාරෙත්‌වා වුත්‌තාති තෙ යථාවුත්‌තලොකියවිපාකා අවිතක්‌කවිචාරමත්‌තසාමඤ්‌ඤතො විසුං නීහරිත්‌වා වුත්‌තා. ‘‘අවිතක්‌කවිචාරමත්‌තෙ ඛන්‌ධෙ පටිච්‌ච අවිතක්‌කවිචාරමත්‌තා අධිපතී’’ති වුත්‌තරාසි පුරිමකොට්‌ඨාසො.
31. Avisesenāti ‘‘vipāka’’nti visesanaṃ akatvā na pana vissajjanaṃ katanti yojanā. Tattha kāraṇaṃ vattuṃ ‘‘kasmā’’tiādimāha. Itaresanti lokiyavipākānaṃ. Te visuṃ niddhāretvā vuttāti te yathāvuttalokiyavipākā avitakkavicāramattasāmaññato visuṃ nīharitvā vuttā. ‘‘Avitakkavicāramatte khandhe paṭicca avitakkavicāramattā adhipatī’’ti vuttarāsi purimakoṭṭhāso.
38. එතන්‌ති ‘‘අවිතක්‌කවිචාරමත්‌තං අවිතක්‌ක…පෙ.… සහ ගච්‌ඡන්‌තෙනා’’ති ආගතපාළිපදං. තස්‌ස අත්‌ථං දස්‌සෙතුං ‘‘මූලං…පෙ.… වුත්‌තං හොතී’’ති ආහ. තත්‌ථ අවිතක්‌ක…පෙ.… යොජෙන්‌තෙනාති අවිතක්‌කෙහි අවිතක්‌කපරියායෙන වුත්‌තෙහි අවිතක්‌කවිචාරමත්‌තඅවිතක්‌කඅවිචාරපදෙහි සහ මූලපදං , ආසෙවනමූලකමෙව වා ගච්‌ඡන්‌තෙන යොජෙන්‌තෙන නපුරෙජාතසදිසං නාසෙවනෙ පාළිගමනං කාතබ්‌බං, පඨිතබ්‌බන්‌ති අත්‌ථො. පොත්‌ථකෙසු පන ‘‘අවිතක්‌කවිචාරමත්‌තං විපාකෙන සහ ගච්‌ඡන්‌තෙනා’’ති දිස්‌සති, විපාකෙන විසෙසනභූතෙන සහ යොජෙන්‌තෙනාති අත්‌ථො. තෙනෙවාහ ‘‘විපාකං අවිතක්‌කවිචාරමත්‌තන්‌තිආදි යොජෙතබ්‌බ’’න්‌ති.
38. Etanti ‘‘avitakkavicāramattaṃ avitakka…pe… saha gacchantenā’’ti āgatapāḷipadaṃ. Tassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘mūlaṃ…pe… vuttaṃ hotī’’ti āha. Tattha avitakka…pe… yojentenāti avitakkehi avitakkapariyāyena vuttehi avitakkavicāramattaavitakkaavicārapadehi saha mūlapadaṃ , āsevanamūlakameva vā gacchantena yojentena napurejātasadisaṃ nāsevane pāḷigamanaṃ kātabbaṃ, paṭhitabbanti attho. Potthakesu pana ‘‘avitakkavicāramattaṃ vipākena saha gacchantenā’’ti dissati, vipākena visesanabhūtena saha yojentenāti attho. Tenevāha ‘‘vipākaṃ avitakkavicāramattantiādi yojetabba’’nti.
එකමූලකෙ පාළියං යොජිතමෙවාති ‘‘දුමූලකෙසු පඨමෙ’’ති වුත්‌තං.
Ekamūlake pāḷiyaṃ yojitamevāti ‘‘dumūlakesu paṭhame’’ti vuttaṃ.
49. මූලපදමෙව අවසානභාවෙනාති ‘‘සවිතක්‌කසවිචාරං ධම්‌මං පච්‌චයා සවිතක්‌කසවිචාරො ධම්‌මො උප්‌පජ්‌ජති නහෙතුපච්‌චයා’’තිආදිනා මූලපදමෙව අවසානභාවෙන යොජිතං. සත්‌ත මොහා උද්‌ධරිතබ්‌බාති ඉදං නහෙතුපච්‌චයං සන්‌ධාය වුත්‌තං. පටිච්‌චවාරෙ හි අහෙතුකමොහො තික්‌ඛත්‌තුමෙව ආගතො. ඉධ පන ‘‘වත්‌ථුං පච්‌චයා’’තිආදිනා චතූසුපි මූලකෙසු ආගතො, තස්‌මා සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං ආගමනං සන්‌ධාය ‘‘සත්‌ත මොහා’’ති වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
49. Mūlapadameva avasānabhāvenāti ‘‘savitakkasavicāraṃ dhammaṃ paccayā savitakkasavicāro dhammo uppajjati nahetupaccayā’’tiādinā mūlapadameva avasānabhāvena yojitaṃ. Satta mohā uddharitabbāti idaṃ nahetupaccayaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭiccavāre hi ahetukamoho tikkhattumeva āgato. Idha pana ‘‘vatthuṃ paccayā’’tiādinā catūsupi mūlakesu āgato, tasmā sattakkhattuṃ āgamanaṃ sandhāya ‘‘satta mohā’’ti vuttanti veditabbaṃ.
උපනිස්‌සයෙන සඞ්‌ගහිතත්‌තාති උපනිස්‌සයපච්‌චයෙනෙව කම්‌මපච්‌චයස්‌ස සඞ්‌ගහිතත්‌තා. සබ්‌බස්‌සපි රූපාරූපාවචරකම්‌මස්‌ස බලවභාවතො උපනිස්‌සයත්‌තාභාවො නත්‌ථි, යතො තං ‘‘ගරූ’’ති වුච්‌චති, කම්‌මක්‌ඛයකරස්‌ස පන කම්‌මස්‌ස බලවභාවෙ වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථීති ඉමමත්‌ථං පාළියා එව විභාවෙතුං වුත්‌තං ‘‘උපාදින්‌නත්‌තිකපඤ්‌හාවාරපච්‌චනීයෙ හි…පෙ.… විඤ්‌ඤායතී’’ති.
Upanissayena saṅgahitattāti upanissayapaccayeneva kammapaccayassa saṅgahitattā. Sabbassapi rūpārūpāvacarakammassa balavabhāvato upanissayattābhāvo natthi, yato taṃ ‘‘garū’’ti vuccati, kammakkhayakarassa pana kammassa balavabhāve vattabbameva natthīti imamatthaṃ pāḷiyā eva vibhāvetuṃ vuttaṃ ‘‘upādinnattikapañhāvārapaccanīye hi…pe… viññāyatī’’ti.
විතක්‌කත්‌තිකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Vitakkattikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 6. විතක්‌කත්‌තිකවණ්‌ණනා • 6. Vitakkattikavaṇṇanā
