Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၅. ဝီတသောကတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
5. Vītasokattheragāthāvaṇṇanā
ကေသေ မေ ဩလိခိသ္သန္တီတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဝီတသောကတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိဒ္ဓတ္ထသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ကာမေ ပဟာယ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ မဟတာ ဣသိဂဏေန ပရိဝုတော အရညေ ဝသန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သုတ္ဝာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ‘‘ဥဒုမ္ဗရပုပ္ဖသဒိသာ ဒုလ္လဘဒသ္သနာ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော, ဣဒာနေဝ ဥပဂန္တဗ္ဗာ’’တိ မဟတိယာ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆန္တော ဒိယဍ္ဎယောဇနေ သေသေ ဗ္ယာဓိကော ဟုတ္ဝာ ဗုဒ္ဓဂတာယ သညာယ ကာလင္ကတော ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ အပရာပရံ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အဋ္ဌာရသဝသ္သာဓိကာနံ ဒ္ဝိန္နံ ဝသ္သသတာနံ မတ္ထကေ ဓမ္မာသောကရညော ကနိဋ္ဌဘာတာ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, တသ္သ ဝီတသောကောတိ နာမ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ခတ္တိယကုမာရေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဂိရိဒတ္တတ္ထေရံ နိသ္သာယ ဂိဟိဘူတော သုတ္တန္တပိဋကေ အဘိဓမ္မပိဋကေ စ ဝိသာရဒော ဟုတ္ဝာ ဧကဒိဝသံ မသ္သုကမ္မသမယေ ကပ္ပကသ္သ ဟတ္ထတော အာဒာသံ ဂဟေတ္ဝာ ကာယံ ဩလောကေန္တော ဝလိတပလိတာဒီနိ ဒိသ္ဝာ သဉ္ဇာတသံဝေဂော ဝိပသ္သနာယ စိတ္တံ ဩတာရေတ္ဝာ ဘာဝနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ တသ္မိံယေဝ အာသနေ သောတာပန္နော ဟုတ္ဝာ ဂိရိဒတ္တတ္ထေရသ္သ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ နစိရသ္သေဝ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၄၉.၉-၂၆) –
Kese me olikhissantītiādikā āyasmato vītasokattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā mahatā isigaṇena parivuto araññe vasanto buddhuppādaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭho ‘‘udumbarapupphasadisā dullabhadassanā buddhā bhagavanto, idāneva upagantabbā’’ti mahatiyā parisāya saddhiṃ satthāraṃ daṭṭhuṃ gacchanto diyaḍḍhayojane sese byādhiko hutvā buddhagatāya saññāya kālaṅkato devesu uppajjitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aṭṭhārasavassādhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ matthake dhammāsokarañño kaniṭṭhabhātā hutvā nibbatti, tassa vītasokoti nāma ahosi. So vayappatto khattiyakumārehi sikkhitabbavijjāsippesu nipphattiṃ gato giridattattheraṃ nissāya gihibhūto suttantapiṭake abhidhammapiṭake ca visārado hutvā ekadivasaṃ massukammasamaye kappakassa hatthato ādāsaṃ gahetvā kāyaṃ olokento valitapalitādīni disvā sañjātasaṃvego vipassanāya cittaṃ otāretvā bhāvanaṃ ussukkāpetvā tasmiṃyeva āsane sotāpanno hutvā giridattattherassa santike pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.9-26) –
‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒာန ပာရဂူ။
‘‘Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;
လက္ခဏေ ဣတိဟာသေ စ၊ သနိဃဏ္ဍုသကေဋုဘေ။
Lakkhaṇe itihāse ca, sanighaṇḍusakeṭubhe.
‘‘နဒီသောတပဋိဘာဂာ၊ သိသ္သာ အာယန္တိ မေ တဒာ။
‘‘Nadīsotapaṭibhāgā, sissā āyanti me tadā;
တေသာဟံ မန္တေ ဝာစေမိ၊ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော။
Tesāhaṃ mante vācemi, rattindivamatandito.
‘‘သိဒ္ဓတ္ထော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓော၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ။
‘‘Siddhattho nāma sambuddho, loke uppajji tāvade;
တမန္ဓကာရံ နာသေတ္ဝာ၊ ဉာဏာလောကံ ပဝတ္တယိ။
Tamandhakāraṃ nāsetvā, ñāṇālokaṃ pavattayi.
‘‘မမ အညတရော သိသ္သော၊ သိသ္သာနံ သော ကထေသိ မေ။
‘‘Mama aññataro sisso, sissānaṃ so kathesi me;
သုတ္ဝာန တေ ဧတမတ္ထံ၊ အာရောစေသုံ မမံ တဒာ။
Sutvāna te etamatthaṃ, ārocesuṃ mamaṃ tadā.
‘‘ဗုဒ္ဓော လောကေ သမုပ္ပန္နော၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော။
‘‘Buddho loke samuppanno, sabbaññū lokanāyako;
တသ္သာနုဝတ္တတိ ဇနော၊ လာဘော အမ္ဟံ န ဝိဇ္ဇတိ။
Tassānuvattati jano, lābho amhaṃ na vijjati.
‘‘အဓိစ္စုပ္ပတ္တိကာ ဗုဒ္ဓာ၊ စက္ခုမန္တော မဟာယသာ။
‘‘Adhiccuppattikā buddhā, cakkhumanto mahāyasā;
ယံနူနာဟံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ၊ ပသ္သေယ္ယံ လောကနာယကံ။
Yaṃnūnāhaṃ buddhaseṭṭhaṃ, passeyyaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘အဇိနံ မေ ဂဟေတ္ဝာန၊ ဝာကစီရံ ကမဏ္ဍလုံ။
‘‘Ajinaṃ me gahetvāna, vākacīraṃ kamaṇḍaluṃ;
အသ္သမာ အဘိနိက္ခမ္မ၊ သိသ္သေ အာမန္တယိံ အဟံ။
Assamā abhinikkhamma, sisse āmantayiṃ ahaṃ.
‘‘ဩဒုမ္ဗရိကပုပ္ဖံဝ၊ စန္ဒမ္ဟိ သသကံ ယထာ။
‘‘Odumbarikapupphaṃva, candamhi sasakaṃ yathā;
ဝာယသာနံ ယထာ ခီရံ၊ ဒုလ္လဘော လောကနာယကော။
Vāyasānaṃ yathā khīraṃ, dullabho lokanāyako.
‘‘ဗုဒ္ဓော လောကမ္ဟိ ဥပ္ပန္နော၊ မနုသ္သတ္တမ္ပိ ဒုလ္လဘံ။
‘‘Buddho lokamhi uppanno, manussattampi dullabhaṃ;
ဥဘောသု ဝိဇ္ဇမာနေသု၊ သဝနဉ္စ သုဒုလ္လဘံ။
Ubhosu vijjamānesu, savanañca sudullabhaṃ.
‘‘ဗုဒ္ဓော လောကေ သမုပ္ပန္နော၊ စက္ခုံ လစ္ဆာမ နော ဘဝံ။
‘‘Buddho loke samuppanno, cakkhuṃ lacchāma no bhavaṃ;
ဧထ သဗ္ဗေ ဂမိသ္သာမ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသန္တိကံ။
Etha sabbe gamissāma, sammāsambuddhasantikaṃ.
‘‘ကမဏ္ဍလုဓရာ သဗ္ဗေ၊ ခရာဇိနနိဝာသိနော။
‘‘Kamaṇḍaludharā sabbe, kharājinanivāsino;
တေ ဇဋာဘာရဘရိတာ၊ နိက္ခမုံ ဝိပိနာ တဒာ။
Te jaṭābhārabharitā, nikkhamuṃ vipinā tadā.
‘‘ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနာ၊ ဥတ္တမတ္ထံ ဂဝေသိနော။
‘‘Yugamattaṃ pekkhamānā, uttamatthaṃ gavesino;
အာသတ္တိဒောသရဟိတာ၊ အသမ္ဘီတာဝ ကေသရီ။
Āsattidosarahitā, asambhītāva kesarī.
‘‘အပ္ပကိစ္စာ အလောလုပ္ပာ၊ နိပကာ သန္တဝုတ္တိနော။
‘‘Appakiccā aloluppā, nipakā santavuttino;
ဥဉ္ဆာယ စရမာနာ တေ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမုပာဂမုံ။
Uñchāya caramānā te, buddhaseṭṭhamupāgamuṃ.
‘‘ဒိယဍ္ဎယောဇနေ သေသေ၊ ဗ္ယာဓိ မေ ဥပပဇ္ဇထ။
‘‘Diyaḍḍhayojane sese, byādhi me upapajjatha;
ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ သရိတ္ဝာန၊ တတ္ထ ကာလင္ကတော အဟံ။
Buddhaseṭṭhaṃ saritvāna, tattha kālaṅkato ahaṃ.
‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒာ။
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓသညာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ အညံ ဗ္ယာကရောန္တော –
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākaronto –
၁၆၉.
169.
‘‘ကေသေ မေ ဩလိခိသ္သန္တိ၊ ကပ္ပကော ဥပသင္ကမိ။
‘‘Kese me olikhissanti, kappako upasaṅkami;
တတော အာဒာသမာဒာယ၊ သရီရံ ပစ္စဝေက္ခိသံ။
Tato ādāsamādāya, sarīraṃ paccavekkhisaṃ.
၁၇၀.
170.
‘‘တုစ္ဆော ကာယော အဒိသ္သိတ္ထ၊ အန္ဓကာရေ တမော ဗ္ယဂာ။
‘‘Tuccho kāyo adissittha, andhakāre tamo byagā;
သဗ္ဗေ စောဠာ သမုစ္ဆိန္နာ၊ နတ္ထိ ဒာနိ ပုနဗ္ဘဝော’’တိ။ – ဂာထာဒ္ဝယံ အဘာသိ။
Sabbe coḷā samucchinnā, natthi dāni punabbhavo’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
တတ္ထ ကေသေ မေ ဩလိခိသ္သန္တိ, ကပ္ပကော ဥပသင္ကမီတိ ဂိဟိကာလေ မသ္သုကမ္မသမယေ ‘‘မမ ကေသေ ဩလိခိသ္သံ ကပ္ပေမီ’’တိ ကေသာဒီနံ ဆေဒနာဒိဝသေန ကပ္ပနတော ကပ္ပကော န္ဟာပိတော မံ ဥပဂစ္ဆိ။ တတောတိ ကပ္ပကတော။ သရီရံ ပစ္စဝေက္ခိသန္တိ သဗ္ဗကာယိကေ အာဒာသေ ပလိတဝလိတမုခနိမိတ္တာဒိဒသ္သနမုခေန ‘‘အဘိဘူတော ဝတ ဇရာယ မေ ကာယော’’တိ ဇရာဘိဘူတံ အတ္တနော သရီရံ ပစ္စဝေက္ခိံ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော စ တုစ္ဆော ကာယော အဒိသ္သိတ္ထ နိစ္စဓုဝသုခသဘာဝာဒီဟိ ရိတ္တော ဟုတ္ဝာ မေ ကာယော အဒိသ္သထ ပညာယိ။ ကသ္မာ? အန္ဓကာရေ တမော ဗ္ယဂာ ယေန အယောနိသောမနသိကာရသင္ခာတေန တမသာ အတ္တနော ကာယေ အန္ဓဂတာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အသုဘာဒိသဘာဝံ အပသ္သန္တာ အဝိဇ္ဇမာနံ သုဘာဒိအာကာရံ ဂဏ္ဟန္တိ, တသ္မိံ အန္ဓကာရေ အန္ဓကရဏဋ္ဌာနေ ကာယေ ယောနိသောမနသိကာရသင္ခာတေန ဉာဏာလောကေန အဝိဇ္ဇာတမော ဝိဂတော, တတော ဧဝ သဗ္ဗေ စောဠာ သမုစ္ဆိန္နာ စောရာ ဝိယ ကုသလဘဏ္ဍစ္ဆေဒနတော, သာဓူဟိ အလာတဗ္ဗတော အသင္ဂဟေတဗ္ဗတော သင္ကာရကူဋာဒီသု ဆဍ္ဍိတပိလောတိကခဏ္ဍံ ဝိယ ဣသ္သရဇနေန အရိယဇနေန ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗတာယ စောဠာ ဝိယာတိ ဝာ ‘‘စောဠာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ကိလေသာ သမုစ္ဆိန္နာ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ ဧဝ စ နေသံ နတ္ထိ ဒာနိ ပုနဗ္ဘဝော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိ နတ္ထီတိ။
Tattha kese me olikhissanti, kappako upasaṅkamīti gihikāle massukammasamaye ‘‘mama kese olikhissaṃ kappemī’’ti kesādīnaṃ chedanādivasena kappanato kappako nhāpito maṃ upagacchi. Tatoti kappakato. Sarīraṃ paccavekkhisanti sabbakāyike ādāse palitavalitamukhanimittādidassanamukhena ‘‘abhibhūto vata jarāya me kāyo’’ti jarābhibhūtaṃ attano sarīraṃ paccavekkhiṃ. Evaṃ paccavekkhato ca tuccho kāyo adissittha niccadhuvasukhasabhāvādīhi ritto hutvā me kāyo adissatha paññāyi. Kasmā? Andhakāre tamo byagā yena ayonisomanasikārasaṅkhātena tamasā attano kāye andhagatā vijjamānampi asubhādisabhāvaṃ apassantā avijjamānaṃ subhādiākāraṃ gaṇhanti, tasmiṃ andhakāre andhakaraṇaṭṭhāne kāye yonisomanasikārasaṅkhātena ñāṇālokena avijjātamo vigato, tato eva sabbe coḷā samucchinnā corā viya kusalabhaṇḍacchedanato, sādhūhi alātabbato asaṅgahetabbato saṅkārakūṭādīsu chaḍḍitapilotikakhaṇḍaṃ viya issarajanena ariyajanena jigucchitabbatāya coḷā viyāti vā ‘‘coḷā’’ti laddhanāmā kilesā samucchinnā. Aggamaggena samugghāṭitattā eva ca nesaṃ natthi dāni punabbhavo āyatiṃ punabbhavābhinibbatti natthīti.
ဝီတသောကတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Vītasokattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၅. ဝီတသောကတ္ထေရဂာထာ • 5. Vītasokattheragāthā