Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
5. වීතසොකත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
5. Vītasokattheragāthāvaṇṇanā
කෙසෙ මෙ ඔලිඛිස්සන්තීතිආදිකා ආයස්මතො වීතසොකත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා බ්රාහ්මණානං විජ්ජාසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගතො කාමෙ පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා මහතා ඉසිගණෙන පරිවුතො අරඤ්ඤෙ වසන්තො බුද්ධුප්පාදං සුත්වා හට්ඨතුට්ඨො ‘‘උදුම්බරපුප්ඵසදිසා දුල්ලභදස්සනා බුද්ධා භගවන්තො, ඉදානෙව උපගන්තබ්බා’’ති මහතියා පරිසාය සද්ධිං සත්ථාරං දට්ඨුං ගච්ඡන්තො දියඩ්ඪයොජනෙ සෙසෙ බ්යාධිකො හුත්වා බුද්ධගතාය සඤ්ඤාය කාලඞ්කතො දෙවෙසු උප්පජ්ජිත්වා අපරාපරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ අට්ඨාරසවස්සාධිකානං ද්වින්නං වස්සසතානං මත්ථකෙ ධම්මාසොකරඤ්ඤො කනිට්ඨභාතා හුත්වා නිබ්බත්ති, තස්ස වීතසොකොති නාම අහොසි. සො වයප්පත්තො ඛත්තියකුමාරෙහි සික්ඛිතබ්බවිජ්ජාසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගතො ගිරිදත්තත්ථෙරං නිස්සාය ගිහිභූතො සුත්තන්තපිටකෙ අභිධම්මපිටකෙ ච විසාරදො හුත්වා එකදිවසං මස්සුකම්මසමයෙ කප්පකස්ස හත්ථතො ආදාසං ගහෙත්වා කායං ඔලොකෙන්තො වලිතපලිතාදීනි දිස්වා සඤ්ජාතසංවෙගො විපස්සනාය චිත්තං ඔතාරෙත්වා භාවනං උස්සුක්කාපෙත්වා තස්මිංයෙව ආසනෙ සොතාපන්නො හුත්වා ගිරිදත්තත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.49.9-26) –
Kese me olikhissantītiādikā āyasmato vītasokattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā mahatā isigaṇena parivuto araññe vasanto buddhuppādaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭho ‘‘udumbarapupphasadisā dullabhadassanā buddhā bhagavanto, idāneva upagantabbā’’ti mahatiyā parisāya saddhiṃ satthāraṃ daṭṭhuṃ gacchanto diyaḍḍhayojane sese byādhiko hutvā buddhagatāya saññāya kālaṅkato devesu uppajjitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aṭṭhārasavassādhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ matthake dhammāsokarañño kaniṭṭhabhātā hutvā nibbatti, tassa vītasokoti nāma ahosi. So vayappatto khattiyakumārehi sikkhitabbavijjāsippesu nipphattiṃ gato giridattattheraṃ nissāya gihibhūto suttantapiṭake abhidhammapiṭake ca visārado hutvā ekadivasaṃ massukammasamaye kappakassa hatthato ādāsaṃ gahetvā kāyaṃ olokento valitapalitādīni disvā sañjātasaṃvego vipassanāya cittaṃ otāretvā bhāvanaṃ ussukkāpetvā tasmiṃyeva āsane sotāpanno hutvā giridattattherassa santike pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.9-26) –
‘‘අජ්ඣායකො මන්තධරො, තිණ්ණං වෙදාන පාරගූ;
‘‘Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;
ලක්ඛණෙ ඉතිහාසෙ ච, සනිඝණ්ඩුසකෙටුභෙ.
Lakkhaṇe itihāse ca, sanighaṇḍusakeṭubhe.
‘‘නදීසොතපටිභාගා, සිස්සා ආයන්ති මෙ තදා;
‘‘Nadīsotapaṭibhāgā, sissā āyanti me tadā;
තෙසාහං මන්තෙ වාචෙමි, රත්තින්දිවමතන්දිතො.
Tesāhaṃ mante vācemi, rattindivamatandito.
‘‘සිද්ධත්ථො නාම සම්බුද්ධො, ලොකෙ උප්පජ්ජි තාවදෙ;
‘‘Siddhattho nāma sambuddho, loke uppajji tāvade;
තමන්ධකාරං නාසෙත්වා, ඤාණාලොකං පවත්තයි.
Tamandhakāraṃ nāsetvā, ñāṇālokaṃ pavattayi.
‘‘මම අඤ්ඤතරො සිස්සො, සිස්සානං සො කථෙසි මෙ;
‘‘Mama aññataro sisso, sissānaṃ so kathesi me;
සුත්වාන තෙ එතමත්ථං, ආරොචෙසුං මමං තදා.
Sutvāna te etamatthaṃ, ārocesuṃ mamaṃ tadā.
‘‘බුද්ධො ලොකෙ සමුප්පන්නො, සබ්බඤ්ඤූ ලොකනායකො;
‘‘Buddho loke samuppanno, sabbaññū lokanāyako;
තස්සානුවත්තති ජනො, ලාභො අම්හං න විජ්ජති.
Tassānuvattati jano, lābho amhaṃ na vijjati.
‘‘අධිච්චුප්පත්තිකා බුද්ධා, චක්ඛුමන්තො මහායසා;
‘‘Adhiccuppattikā buddhā, cakkhumanto mahāyasā;
යංනූනාහං බුද්ධසෙට්ඨං, පස්සෙය්යං ලොකනායකං.
Yaṃnūnāhaṃ buddhaseṭṭhaṃ, passeyyaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘අජිනං මෙ ගහෙත්වාන, වාකචීරං කමණ්ඩලුං;
‘‘Ajinaṃ me gahetvāna, vākacīraṃ kamaṇḍaluṃ;
අස්සමා අභිනික්ඛම්ම, සිස්සෙ ආමන්තයිං අහං.
Assamā abhinikkhamma, sisse āmantayiṃ ahaṃ.
‘‘ඔදුම්බරිකපුප්ඵංව, චන්දම්හි සසකං යථා;
‘‘Odumbarikapupphaṃva, candamhi sasakaṃ yathā;
වායසානං යථා ඛීරං, දුල්ලභො ලොකනායකො.
Vāyasānaṃ yathā khīraṃ, dullabho lokanāyako.
‘‘බුද්ධො ලොකම්හි උප්පන්නො, මනුස්සත්තම්පි දුල්ලභං;
‘‘Buddho lokamhi uppanno, manussattampi dullabhaṃ;
උභොසු විජ්ජමානෙසු, සවනඤ්ච සුදුල්ලභං.
Ubhosu vijjamānesu, savanañca sudullabhaṃ.
‘‘බුද්ධො ලොකෙ සමුප්පන්නො, චක්ඛුං ලච්ඡාම නො භවං;
‘‘Buddho loke samuppanno, cakkhuṃ lacchāma no bhavaṃ;
එථ සබ්බෙ ගමිස්සාම, සම්මාසම්බුද්ධසන්තිකං.
Etha sabbe gamissāma, sammāsambuddhasantikaṃ.
‘‘කමණ්ඩලුධරා සබ්බෙ, ඛරාජිනනිවාසිනො;
‘‘Kamaṇḍaludharā sabbe, kharājinanivāsino;
තෙ ජටාභාරභරිතා, නික්ඛමුං විපිනා තදා.
Te jaṭābhārabharitā, nikkhamuṃ vipinā tadā.
‘‘යුගමත්තං පෙක්ඛමානා, උත්තමත්ථං ගවෙසිනො;
‘‘Yugamattaṃ pekkhamānā, uttamatthaṃ gavesino;
ආසත්තිදොසරහිතා, අසම්භීතාව කෙසරී.
Āsattidosarahitā, asambhītāva kesarī.
‘‘අප්පකිච්චා අලොලුප්පා, නිපකා සන්තවුත්තිනො;
‘‘Appakiccā aloluppā, nipakā santavuttino;
උඤ්ඡාය චරමානා තෙ, බුද්ධසෙට්ඨමුපාගමුං.
Uñchāya caramānā te, buddhaseṭṭhamupāgamuṃ.
‘‘දියඩ්ඪයොජනෙ සෙසෙ, බ්යාධි මෙ උපපජ්ජථ;
‘‘Diyaḍḍhayojane sese, byādhi me upapajjatha;
බුද්ධසෙට්ඨං සරිත්වාන, තත්ථ කාලඞ්කතො අහං.
Buddhaseṭṭhaṃ saritvāna, tattha kālaṅkato ahaṃ.
‘‘චතුන්නවුතිතො කප්පෙ, යං සඤ්ඤමලභිං තදා;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, බුද්ධසඤ්ඤායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākaronto –
169.
169.
‘‘කෙසෙ මෙ ඔලිඛිස්සන්ති, කප්පකො උපසඞ්කමි;
‘‘Kese me olikhissanti, kappako upasaṅkami;
තතො ආදාසමාදාය, සරීරං පච්චවෙක්ඛිසං.
Tato ādāsamādāya, sarīraṃ paccavekkhisaṃ.
170.
170.
‘‘තුච්ඡො කායො අදිස්සිත්ථ, අන්ධකාරෙ තමො බ්යගා;
‘‘Tuccho kāyo adissittha, andhakāre tamo byagā;
සබ්බෙ චොළා සමුච්ඡින්නා, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති. – ගාථාද්වයං අභාසි;
Sabbe coḷā samucchinnā, natthi dāni punabbhavo’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
තත්ථ කෙසෙ මෙ ඔලිඛිස්සන්ති, කප්පකො උපසඞ්කමීති ගිහිකාලෙ මස්සුකම්මසමයෙ ‘‘මම කෙසෙ ඔලිඛිස්සං කප්පෙමී’’ති කෙසාදීනං ඡෙදනාදිවසෙන කප්පනතො කප්පකො න්හාපිතො මං උපගච්ඡි. තතොති කප්පකතො. සරීරං පච්චවෙක්ඛිසන්ති සබ්බකායිකෙ ආදාසෙ පලිතවලිතමුඛනිමිත්තාදිදස්සනමුඛෙන ‘‘අභිභූතො වත ජරාය මෙ කායො’’ති ජරාභිභූතං අත්තනො සරීරං පච්චවෙක්ඛිං. එවං පච්චවෙක්ඛතො ච තුච්ඡො කායො අදිස්සිත්ථ නිච්චධුවසුඛසභාවාදීහි රිත්තො හුත්වා මෙ කායො අදිස්සථ පඤ්ඤායි. කස්මා? අන්ධකාරෙ තමො බ්යගා යෙන අයොනිසොමනසිකාරසඞ්ඛාතෙන තමසා අත්තනො කායෙ අන්ධගතා විජ්ජමානම්පි අසුභාදිසභාවං අපස්සන්තා අවිජ්ජමානං සුභාදිආකාරං ගණ්හන්ති, තස්මිං අන්ධකාරෙ අන්ධකරණට්ඨානෙ කායෙ යොනිසොමනසිකාරසඞ්ඛාතෙන ඤාණාලොකෙන අවිජ්ජාතමො විගතො, තතො එව සබ්බෙ චොළා සමුච්ඡින්නා චොරා විය කුසලභණ්ඩච්ඡෙදනතො, සාධූහි අලාතබ්බතො අසඞ්ගහෙතබ්බතො සඞ්කාරකූටාදීසු ඡඩ්ඩිතපිලොතිකඛණ්ඩං විය ඉස්සරජනෙන අරියජනෙන ජිගුච්ඡිතබ්බතාය චොළා වියාති වා ‘‘චොළා’’ති ලද්ධනාමා කිලෙසා සමුච්ඡින්නා. අග්ගමග්ගෙන සමුග්ඝාටිතත්තා එව ච නෙසං නත්ථි දානි පුනබ්භවො ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති නත්ථීති.
Tattha kese me olikhissanti, kappako upasaṅkamīti gihikāle massukammasamaye ‘‘mama kese olikhissaṃ kappemī’’ti kesādīnaṃ chedanādivasena kappanato kappako nhāpito maṃ upagacchi. Tatoti kappakato. Sarīraṃ paccavekkhisanti sabbakāyike ādāse palitavalitamukhanimittādidassanamukhena ‘‘abhibhūto vata jarāya me kāyo’’ti jarābhibhūtaṃ attano sarīraṃ paccavekkhiṃ. Evaṃ paccavekkhato ca tuccho kāyo adissittha niccadhuvasukhasabhāvādīhi ritto hutvā me kāyo adissatha paññāyi. Kasmā? Andhakāre tamo byagā yena ayonisomanasikārasaṅkhātena tamasā attano kāye andhagatā vijjamānampi asubhādisabhāvaṃ apassantā avijjamānaṃ subhādiākāraṃ gaṇhanti, tasmiṃ andhakāre andhakaraṇaṭṭhāne kāye yonisomanasikārasaṅkhātena ñāṇālokena avijjātamo vigato, tato eva sabbe coḷā samucchinnā corā viya kusalabhaṇḍacchedanato, sādhūhi alātabbato asaṅgahetabbato saṅkārakūṭādīsu chaḍḍitapilotikakhaṇḍaṃ viya issarajanena ariyajanena jigucchitabbatāya coḷā viyāti vā ‘‘coḷā’’ti laddhanāmā kilesā samucchinnā. Aggamaggena samugghāṭitattā eva ca nesaṃ natthi dāni punabbhavo āyatiṃ punabbhavābhinibbatti natthīti.
වීතසොකත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Vītasokattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 5. වීතසොකත්ථෙරගාථා • 5. Vītasokattheragāthā