| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
६. विवादमूलसुत्तवण्णना
6. Vivādamūlasuttavaṇṇanā
३६. छट्ठे कोधनोति कुज्झनसीलो। यस्मा सो अप्पहीनकोधताय अधिगतकोधो नाम होति, तस्मा ‘‘कोधेन समन्नागतो’’ति आह। उपनाहो एतस्स अत्थीति उपनाही, उपनय्हनसीलोति वा उपनाही। विवादो नाम उप्पज्जमानो येभुय्येन पठमं द्विन्नं वसेन उप्पज्जतीति वुत्तं ‘‘द्विन्नं भिक्खूनं विवादो’’ति। सो पन यथा बहूनं अनत्थावहो होति, तं निदस्सनमुखेन निदस्सेन्तो ‘‘कथ’’न्तिआदिमाह। अब्भन्तरपरिसायाति परिसब्भन्तरे।
36. Chaṭṭhe kodhanoti kujjhanasīlo. Yasmā so appahīnakodhatāya adhigatakodho nāma hoti, tasmā ‘‘kodhena samannāgato’’ti āha. Upanāho etassa atthīti upanāhī, upanayhanasīloti vā upanāhī. Vivādo nāma uppajjamāno yebhuyyena paṭhamaṃ dvinnaṃ vasena uppajjatīti vuttaṃ ‘‘dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo’’ti. So pana yathā bahūnaṃ anatthāvaho hoti, taṃ nidassanamukhena nidassento ‘‘katha’’ntiādimāha. Abbhantaraparisāyāti parisabbhantare.
गुणमक्खनाय पवत्तोपि अत्तनो कारकं गूथेन पहरन्तिं गूथो विय पठमतरं मक्खेतीति मक्खो, सो एतस्स अत्थीति मक्खी। पळासतीति पळासो, परस्स गुणे डंसित्वा विय अपनेतीति अत्थो। सो एतस्स अत्थीति पळासी। पळासी पुग्गलो हि दुतियस्स धुरं न देति, समं हरित्वा अतिवदति। तेनाह ‘‘युगग्गाहलक्खणेन पळासेन समन्नागतो’’ति। इस्सतीति इस्सुकी। मच्छरायतीति मच्छरं, तं एतस्स अत्थीति मच्छरी। सठयति न सम्मा भासतीति सठो अञ्ञथा सन्तं अत्तानं अञ्ञथा पवेदनतो। माया एतस्स अत्थी मायावी। मिच्छा पापिका विञ्ञुगरहिता एतस्स दिट्ठीति मिच्छादिट्ठि, कम्मपथपरियापन्नाय ‘‘नत्थि दिन्न’’न्तिआदिवत्थुकाय मिच्छत्तपरियापन्नाय अनिय्यानिकाय दिट्ठिया समन्नागतोति अत्थो। तेनाह ‘‘नत्थिकवादी’’तिआदि।
Guṇamakkhanāya pavattopi attano kārakaṃ gūthena paharantiṃ gūtho viya paṭhamataraṃ makkhetīti makkho, so etassa atthīti makkhī. Paḷāsatīti paḷāso, parassa guṇe ḍaṃsitvā viya apanetīti attho. So etassa atthīti paḷāsī. Paḷāsī puggalo hi dutiyassa dhuraṃ na deti, samaṃ haritvā ativadati. Tenāha ‘‘yugaggāhalakkhaṇena paḷāsena samannāgato’’ti. Issatīti issukī. Maccharāyatīti maccharaṃ, taṃ etassa atthīti maccharī. Saṭhayati na sammā bhāsatīti saṭho aññathā santaṃ attānaṃ aññathā pavedanato. Māyā etassa atthī māyāvī. Micchā pāpikā viññugarahitā etassa diṭṭhīti micchādiṭṭhi, kammapathapariyāpannāya ‘‘natthi dinna’’ntiādivatthukāya micchattapariyāpannāya aniyyānikāya diṭṭhiyā samannāgatoti attho. Tenāha ‘‘natthikavādī’’tiādi.
सं अत्तनो दिट्ठिं, सयं वा अत्तना यथागहितं परामसति, सभावं अतिक्कमित्वा परतो आमसतीति सन्दिट्ठीपरामासी। आधानं दळ्हं गण्हातीति आधानग्गाही, दळ्हग्गाही, ‘‘इदमेव सच्च’’न्ति थिरग्गाहीति अत्थो। युत्तं कारणं दिस्वाव लद्धिं पटिनिस्सज्जतीति पटिनिस्सग्गी, दुक्खेन किच्छेन कसिरेन बहुम्पि कारणं दस्सेत्वा न सक्का पटिनिस्सग्गं कातुन्ति दुप्पटिनिस्सग्गी। यो अत्तनो उप्पन्नदिट्ठिं ‘‘इदमेव सच्च’’न्ति दळ्हं गण्हित्वा अपि बुद्धादीहि कारणं दस्सेत्वा वुच्चमानो न पटिनिस्सज्जति। तस्सेतं अधिवचनं। तादिसो हि पुग्गलो यं यदेव धम्मं वा अधम्मं वा सुणाति, तं सब्बं ‘‘एवं अम्हाकं आचरियेहि कथितं, एवं अम्हेहि सुत’’न्ति कुम्मोव अङ्गानि सके कपाले अन्तोयेव समोदहति। यथा हि कच्छपो अत्तनो हत्थपादादिके अङ्गे केनचि घटिते सब्बानि अङ्गानि अत्तनो कपालेयेव समोदहति, न बहि नीहरति, एवमयम्पि ‘‘न सुन्दरो तव गाहो, छड्डेहि न’’न्ति वुत्तो तं न विस्सज्जति, अन्तोयेव अत्तनो हदये एव ठपेत्वा विचरति, कुम्भीलग्गाहं गण्हाति। यथा सुसुमारा गहितं न पटिनिस्सज्जन्ति, एवं गण्हाति।
Saṃ attano diṭṭhiṃ, sayaṃ vā attanā yathāgahitaṃ parāmasati, sabhāvaṃ atikkamitvā parato āmasatīti sandiṭṭhīparāmāsī. Ādhānaṃ daḷhaṃ gaṇhātīti ādhānaggāhī, daḷhaggāhī, ‘‘idameva sacca’’nti thiraggāhīti attho. Yuttaṃ kāraṇaṃ disvāva laddhiṃ paṭinissajjatīti paṭinissaggī, dukkhena kicchena kasirena bahumpi kāraṇaṃ dassetvā na sakkā paṭinissaggaṃ kātunti duppaṭinissaggī. Yo attano uppannadiṭṭhiṃ ‘‘idameva sacca’’nti daḷhaṃ gaṇhitvā api buddhādīhi kāraṇaṃ dassetvā vuccamāno na paṭinissajjati. Tassetaṃ adhivacanaṃ. Tādiso hi puggalo yaṃ yadeva dhammaṃ vā adhammaṃ vā suṇāti, taṃ sabbaṃ ‘‘evaṃ amhākaṃ ācariyehi kathitaṃ, evaṃ amhehi suta’’nti kummova aṅgāni sake kapāle antoyeva samodahati. Yathā hi kacchapo attano hatthapādādike aṅge kenaci ghaṭite sabbāni aṅgāni attano kapāleyeva samodahati, na bahi nīharati, evamayampi ‘‘na sundaro tava gāho, chaḍḍehi na’’nti vutto taṃ na vissajjati, antoyeva attano hadaye eva ṭhapetvā vicarati, kumbhīlaggāhaṃ gaṇhāti. Yathā susumārā gahitaṃ na paṭinissajjanti, evaṃ gaṇhāti.
विवादमूलसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Vivādamūlasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ६. विवादमूलसुत्तं • 6. Vivādamūlasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ६. विवादमूलसुत्तवण्णना • 6. Vivādamūlasuttavaṇṇanā
