| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੪੪-੪੯. વਿવਟ੍ਟਞਾਣਛਕ੍ਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
44-49. Vivaṭṭañāṇachakkaniddesavaṇṇanā
੯੫. વਿવਟ੍ਟਞਾਣਛਕ੍ਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਧਿਪਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਅਧਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਧਿਕਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾ। ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਤੋ ਸਞ੍ਞਾਯ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਧਿਪਤਿਕਤਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ ਹੇਤੁਭੂਤਾਯ, ਕਰਣਭੂਤਾਯ વਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਤੋ વਿવਟ੍ਟਤਿ ਪਰਾવਤ੍ਤਤਿ, ਪਰਮ੍ਮੁਖੀ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ।
95. Vivaṭṭañāṇachakkaniddese nekkhammādhipatattā paññāti nekkhammaṃ adhikaṃ katvā nekkhammādhikabhāvena pavattā paññā. Kāmacchandato saññāya vivaṭṭatīti nekkhammādhipatikatapaññāsampayuttasaññāya hetubhūtāya, karaṇabhūtāya vā kāmacchandato vivaṭṭati parāvattati, parammukhī hotīti attho. Esa nayo sesesu.
੯੬. ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਨਾਨਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਅਭਾવਤੋ ਨ ਏਕਸਭਾવੋ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਏਕਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ ਏਕਸਭਾવੋ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇਕਤ੍ਤਂ ਚੇਤਯਤੋਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੇ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨੇਨ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਪવਤ੍ਤਯਤੋ। ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨવਤੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਕ੍ਖਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਟ੍ਟਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ।
96.Kāmacchando nānattanti kāmacchando santavuttitāya abhāvato na ekasabhāvo. Nekkhammaṃ ekattanti nekkhammaṃ santavuttibhāvato ekasabhāvo. Nekkhammekattaṃ cetayatoti kāmacchande ādīnavadassanena nekkhammaṃ pavattayato. Kāmacchandato cittaṃ vivaṭṭatīti diṭṭhādīnavato kāmacchandato nekkhammakkhaṇe cittaṃ vivaṭṭati. Esa nayo sesesu.
੯੭. ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਪਜਹਨ੍ਤੋ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਤਿਟ੍ਠਤਿ ਅਧਿਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ।
97.Kāmacchandaṃ pajahantoti nekkhammapavattikkhaṇe kāmacchandaṃ vikkhambhanappahānena pajahanto. Nekkhammavasena cittaṃ adhiṭṭhātīti paṭiladdhassa nekkhammassa vasena taṃsampayuttacittaṃ adhitiṭṭhati adhikaṃ karonto tiṭṭhati, pavattetīti attho. Esa nayo sesesu.
੯੮. ਚਕ੍ਖੁ ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾਤਿ ਬਾਲਜਨਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਕਾਰਕવੇਦਕਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਾવਾ ਚਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਤੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਯਞ੍ਹਿ ਯਤ੍ਥ ਨ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਤਂ ਸੁਞ੍ਞਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਾવੇਨੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਸ੍ਸਪਿ ਅਭਾવਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਚ ਅਤ੍ਤਨਿਯਨ੍ਤਿ ਚ ਉਭਯਥਾ ਗਾਹਸਮ੍ਭવਤੋ ਤਦੁਭਯਗਾਹਪਟਿਸੇਧਨਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਾਭਾવੋ ਚ ਅਤ੍ਤਨਿਯਾਭਾવੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ। ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾਤਿ ਭਙ੍ਗਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਤੋ ਨਿਚ੍ਚੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਧੁવੇਨ વਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਪਿ ਥਿਰਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਤੋ ਧੁવੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾਤਿ ਸਬ੍ਬਕਾਲੇਪਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਤੋ ਸਸ੍ਸਤੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾਤਿ ਜਰਾਭਙ੍ਗવਸੇਨ ਦ੍વਿਧਾ ਅਪਰਿવਤ੍ਤਮਾਨਪਕਤਿਕਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਅਥ વਾ ਨਿਚ੍ਚਭਾવੇਨ ਚ ਧੁવਭਾવੇਨ ਚ ਸਸ੍ਸਤਭਾવੇਨ ਚ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਭਾવੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ। ਯਥਾਭੂਤਂ ਜਾਨਤੋ ਪਸ੍ਸਤੋਤਿ ਇਚ੍ਚੇવਂ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਯਥਾਸਭਾવੇਨ ਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਯ ਚ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਚਕ੍ਖਾਭਿਨਿવੇਸਤੋ ਞਾਣਂ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਤਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਨ੍ਤਿ વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਤੋ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸਤੋ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਞਾਣਂ વਿવਟ੍ਟਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ।
98.Cakkhu suññaṃ attena vāti bālajanaparikappitassa kārakavedakasaṅkhātassa attano abhāvā cakkhu attena ca suññaṃ. Yañhi yattha na hoti, tena taṃ suññaṃ nāma hoti. Attaniyena vāti attano abhāveneva attano santakassapi abhāvā attano santakena ca suññaṃ. Lokassa attāti ca attaniyanti ca ubhayathā gāhasambhavato tadubhayagāhapaṭisedhanatthaṃ attābhāvo ca attaniyābhāvo ca vutto. Niccena vāti bhaṅgaṃ atikkamitvā tiṭṭhantassa kassaci abhāvato niccena ca suññaṃ. Dhuvena vāti pavattikkhaṇepi thirassa kassaci abhāvato dhuvena ca suññaṃ. Sassatena vāti sabbakālepi vijjamānassa kassaci abhāvato sassatena ca suññaṃ. Avipariṇāmadhammena vāti jarābhaṅgavasena dvidhā aparivattamānapakatikassa kassaci abhāvato avipariṇāmadhammena ca suññaṃ. Atha vā niccabhāvena ca dhuvabhāvena ca sassatabhāvena ca avipariṇāmadhammabhāvena ca suññanti attho. Samuccayattho vā-saddo. Yathābhūtaṃ jānato passatoti iccevaṃ anattānupassanāñāṇena yathāsabhāvena jānantassa cakkhunā viya ca passantassa. Cakkhābhinivesato ñāṇaṃ vivaṭṭatīti cakkhu attāti vā attaniyanti vā pavattamānato diṭṭhābhinivesato tadaṅgappahānavasena ñāṇaṃ vivaṭṭati. Esa nayo sesesu.
੯੯. ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ વੋਸਜ੍ਜਤੀਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਲਾਭੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇਨ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ। વੋਸਗ੍ਗੇ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વੋਸਗ੍ਗਭੂਤੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ। ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠਾਦਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਏવ। ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਦੇਸਨਾ, ਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਅਤ੍ਥਂ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਦੁਭਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વਿવਟ੍ਟਤਿ, ਞਾਣવਿવਟ੍ਟਨੇਪਿ ਞਾਣਸਮਙ੍ਗੀ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ।
99.Nekkhammena kāmacchandaṃ vosajjatīti nekkhammalābhī puggalo nekkhammena tappaṭipakkhaṃ kāmacchandaṃ pariccajati. Vosagge paññāti kāmacchandassa vosaggabhūte nekkhamme taṃsampayuttā paññā. Esa nayo sesesu. Pīḷanaṭṭhādayo heṭṭhā vuttatthā eva. Parijānanto vivaṭṭatīti puggalādhiṭṭhānā desanā, maggasamaṅgīpuggalo dukkhassa catubbidhaṃ atthaṃ kiccavasena parijānanto dubhato vuṭṭhānavasena vivaṭṭati, ñāṇavivaṭṭanepi ñāṇasamaṅgī vivaṭṭatīti vutto.
੧੦੦. ਤਥਟ੍ਠੇ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવ ਤਥਟ੍ਠੇ વਿવਟ੍ਟਨਾ ਪਞ੍ਞਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ। ਇਦਾਨਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਆਕਾਰਨਾਨਤ੍ਤਤੋ ਛ વਿવਟ੍ਟਞਾਣਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟੋਤਿਆਦਿਮਾਤਿਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ਸਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦਿਂ ਅਧਿਪਤਿਤੋ ਸਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਯੋਗੀ ਪਚ੍ਛਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞਾਣੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਤੋ વਿવਟ੍ਟਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਞਾਣਂ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚੇਤਯਨ੍ਤੋ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਚੇਤੋવਿવਟ੍ਟੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਯੋਗੀ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇਕਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਚੇਤਯਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞਾਣੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਤੋ વਿવਟ੍ਟਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਞਾਣਂ ਚੇਤੋવਿવਟ੍ਟੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤવਿવਟ੍ਟੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਯੋਗੀ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦਿવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ વਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞਾਣੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਤੋ વਿવਟ੍ਟਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਞਾਣਂ ਚਿਤ੍ਤવਿવਟ੍ਟੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਞਾਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਞਾਣવਿવਟ੍ਟੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਯੋਗੀ ਛਬ੍ਬਿਧਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਂ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤੋ વਿਦਿਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤੇਨੇવ ਞਾਣੇਨ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸਤੋ વਿવਟ੍ਟਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਞਾਣਂ ਞਾਣવਿવਟ੍ਟੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੋਸਜ੍ਜਨ੍ਤੋ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ વਿਮੋਕ੍ਖવਿવਟ੍ਟੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਯੋਗੀ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦੀਹਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਿ વੋਸਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞਾਣੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਤੋ વਿવਟ੍ਟਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਞਾਣਂ વਿਮੋਕ੍ਖવਿવਟ੍ਟੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਟ੍ਠੇ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਯੋਗੀ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ ਤਥਟ੍ਠੇ ਦੁਭਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વਿવਟ੍ਟਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਗ੍ਗਞਾਣਮੇવ વਾ ਤਥਟ੍ਠੇ ਦੁਭਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
100.Tathaṭṭhepaññāti etassa puggalasseva tathaṭṭhe vivaṭṭanā paññā. Esa nayo sesesu. Idāni maggakkhaṇe eva kiccavasena ākāranānattato cha vivaṭṭañāṇāni dassetuṃ saññāvivaṭṭotiādimātikaṃ ṭhapetvā taṃ atthato vibhajanto sañjānanto vivaṭṭatītiādimāha. Tattha sañjānanto vivaṭṭatīti saññāvivaṭṭoti yasmā pubbabhāge nekkhammādiṃ adhipatito sañjānanto yogī pacchā nekkhammasampayuttañāṇena kāmacchandādito vivaṭṭati, tasmā taṃ ñāṇaṃ saññāvivaṭṭo nāmāti attho. Cetayanto vivaṭṭatīti cetovivaṭṭoti yasmā yogī nekkhammekattādīni cetayanto sampayuttañāṇena kāmacchandādito vivaṭṭati, tasmā taṃ ñāṇaṃ cetovivaṭṭo nāmāti attho. Vijānanto vivaṭṭatīti cittavivaṭṭoti yasmā yogī nekkhammādivasena cittādhiṭṭhānena vijānanto taṃsampayuttañāṇena kāmacchandādito vivaṭṭati, tasmā taṃ ñāṇaṃ cittavivaṭṭo nāmāti attho. Ñāṇaṃ karonto vivaṭṭatīti ñāṇavivaṭṭoti yasmā yogī chabbidhaṃ ajjhattikāyatanaṃ anattānupassanāñāṇena suññato viditaṃ karonto teneva ñāṇena diṭṭhābhinivesato vivaṭṭati, tasmā taṃ ñāṇaṃ ñāṇavivaṭṭo nāmāti attho. Vosajjanto vivaṭṭatīti vimokkhavivaṭṭoti yasmā yogī nekkhammādīhi kāmacchandādīni vosajjanto taṃsampayuttañāṇena kāmacchandādito vivaṭṭati, tasmā taṃ ñāṇaṃ vimokkhavivaṭṭo nāmāti attho. Tathaṭṭhe vivaṭṭatīti saccavivaṭṭoti yasmā yogī catubbidhe tathaṭṭhe dubhato vuṭṭhānavasena vivaṭṭati, tasmā maggañāṇaṃ saccavivaṭṭo nāmāti attho. Maggañāṇameva vā tathaṭṭhe dubhato vuṭṭhānabhāvena vivaṭṭatīti saccavivaṭṭoti attho.
ਯਤ੍ਥ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟੋਤਿਆਦਿ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟਞਾਣਕ੍ਖਣਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਹਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ? ਞਾਣવਿવਟ੍ਟੇ ਞਾਣਞ੍ਹਿ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸੇਸੇਸੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਆਗਤੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਨ ਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਸਿਜ੍ਝਨਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਞਾਣવਿવਟ੍ਟਞਾਣਮ੍ਪਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨੇવ વਾ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਸੁਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਤਂ ਞਾਣਂ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿਯੇવ। ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟੋ, ਤਤ੍ਥ ਚੇਤੋવਿવਟ੍ਟੋ। ਯਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚੇਤੋવਿવਟ੍ਟੋ , ਤਤ੍ਥ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਸਂਸਨ੍ਦਨੇਸੁ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਅਥ વਾ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟਚੇਤੋવਿવਟ੍ਟਚਿਤ੍ਤવਿવਟ੍ਟવਿਮੋਕ੍ਖવਿવਟ੍ਟੇਸੁ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟੋ ਆਗਤੋਯੇવ ਹੋਤਿ। ਞਾਣવਿવਟ੍ਟੋ ਚ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟੇਨੇવ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਚੇਤੋਚਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖવਿવਟ੍ਟੇਸ੍વੇવ ਚ ਪੇਯ੍ਯਾਲੇ વਿਤ੍ਥਾਰਿਯਮਾਨੇ ‘‘ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਧਿਪਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾ ਅਭਿਨਿવੇਸਤੋ ਸਞ੍ਞਾਯ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਅਧਿਪਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਚ, ‘‘ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਨਾਨਤ੍ਤਂ, ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਏਕਤ੍ਤਂ। ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨੇਕਤ੍ਤਂ ਚੇਤਯਤੋ ਅਭਿਨਿવੇਸਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤੇ ਪਞ੍ਞਾ ਚੇਤੋવਿવਟ੍ਟੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਚ, ‘‘ਅਭਿਨਿવੇਸਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨੇ ਪਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤવਿવਟ੍ਟੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਚ, ‘‘ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਭਿਨਿવੇਸਂ વੋਸਜ੍ਜਤੀਤਿ વੋਸਗ੍ਗੇ ਪਞ੍ਞਾ વਿਮੋਕ੍ਖવਿવਟ੍ਟੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਪਾਠਸਮ੍ਭવਤੋ ਞਾਣવਿવਟ੍ਟੇ ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਤੇਸੁ ਆਗਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਞਾਣવਿવਟ੍ਟੇ ਚ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વੁਟ੍ਠਾਯ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ’’ਤਿਆਦਿਯੁਜ੍ਜਨਤੋ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ વਿવਟ੍ਟੇ ਸੇਸਾ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ વਿવਟ੍ਟਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਸਞ੍ਞਾવਿવਟ੍ਟੋ, ਤਤ੍ਥ ਚੇਤੋવਿવਟ੍ਟੋ’’ਤਿਆਦਿਕਾਨਿ ਸਂਸਨ੍ਦਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Yatthasaññāvivaṭṭotiādi saccavivaṭṭañāṇaniddese vuttattā saccavivaṭṭañāṇakkhaṇameva sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Maggakkhaṇeyeva hi sabbāni yujjanti. Kathaṃ? Ñāṇavivaṭṭe ñāṇañhi vajjetvā sesesu ariyamaggo sarūpeneva āgato. Vipassanākiccassa pana maggeneva sijjhanato vipassanākiccasiddhivasena ñāṇavivaṭṭañāṇampi maggakkhaṇe yujjati. Maggañāṇeneva vā ‘‘cakkhu suñña’’ntiādi kiccavasena paṭividdhameva hotīti maggakkhaṇe taṃ ñāṇaṃ vattuṃ yujjatiyeva. Atthayojanā panettha ‘‘yattha maggakkhaṇe saññāvivaṭṭo, tattha cetovivaṭṭo. Yattha maggakkhaṇe cetovivaṭṭo , tattha saññāvivaṭṭo’’ti evamādinā nayena sabbasaṃsandanesu yojanā kātabbā. Atha vā saññāvivaṭṭacetovivaṭṭacittavivaṭṭavimokkhavivaṭṭesu catunnaṃ ariyamaggānaṃ āgatattā saccavivaṭṭo āgatoyeva hoti. Ñāṇavivaṭṭo ca saccavivaṭṭeneva kiccavasena siddho hoti. Saññācetocittavimokkhavivaṭṭesveva ca peyyāle vitthāriyamāne ‘‘anattānupassanādhipatattā paññā abhinivesato saññāya vivaṭṭatīti adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇa’’nti ca, ‘‘abhiniveso nānattaṃ, anattānupassanā ekattaṃ. Anattānupassanekattaṃ cetayato abhinivesato cittaṃ vivaṭṭatīti nānatte paññā cetovivaṭṭe ñāṇa’’nti ca, ‘‘abhinivesaṃ pajahanto anattānupassanāvasena cittaṃ adhiṭṭhātīti adhiṭṭhāne paññā cittavivaṭṭe ñāṇa’’nti ca, ‘‘anattānupassanāya abhinivesaṃ vosajjatīti vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇa’’nti ca pāṭhasambhavato ñāṇavivaṭṭe ñāṇampi tesu āgatameva hoti. Ñāṇavivaṭṭe ca anattānupassanāya vuṭṭhāya ariyamaggaṃ paṭiladdhassa kiccavasena ‘‘cakkhu suññaṃ attena vā attaniyena vā’’tiādiyujjanato saccavivaṭṭo labbhati, tasmā ekekasmiṃ vivaṭṭe sesā pañca pañca vivaṭṭā labbhanti. Tasmā evaṃ ‘‘yattha saññāvivaṭṭo, tattha cetovivaṭṭo’’tiādikāni saṃsandanāni vuttānīti veditabbaṃ.
વਿવਟ੍ਟਞਾਣਛਕ੍ਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vivaṭṭañāṇachakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੪੪-੪੯. ਛવਿવਟ੍ਟਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 44-49. Chavivaṭṭañāṇaniddeso
