| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
४. विवेककथा
4. Vivekakathā
विवेककथावण्णना
Vivekakathāvaṇṇanā
२२. इदानि पहानावसानाय अभिसमयकथाय अनन्तरं पहानाकारं दस्सेन्तेन कथिताय सुत्तन्तपुब्बङ्गमाय विवेककथाय अपुब्बत्थानुवण्णना। तत्थ सुत्तन्ते ताव ये केचीति अनवसेसपरियादानं। बलकरणीयाति ऊरुबलेन बाहुबलेन कत्तब्बा। कम्मन्ताति धावनलङ्घनकसनवपनादीनि कम्मानि। करीयन्तीति बलवन्तेहि करीयन्ति। सीलं निस्सायाति चतुपारिसुद्धिसीलं निस्सयं कत्वा। भावेतीति भिन्नसीलस्स भावनाभावतो इध पन लोकियलोकुत्तरा मग्गभावना अधिप्पेताति। विवेकनिस्सितन्ति तदङ्गविवेकं समुच्छेदविवेकं निस्सरणविवेकं निस्सितं। विवेकोति विवित्तता। अयञ्हि अरियमग्गभावनानुयुत्तो योगी विपस्सनाक्खणे किच्चतो तदङ्गविवेकनिस्सितं, अज्झासयतो निस्सरणविवेकनिस्सितं, मग्गक्खणे किच्चतो समुच्छेदविवेकनिस्सितं, आरम्मणतो निस्सरणविवेकनिस्सितं भावेति। एस नयो विरागनिस्सितादीसु। विवेकोयेव हि विरज्जनट्ठेन विरागो, निरोधट्ठेन निरोधो, वोसज्जनट्ठेन वोसग्गो। अथ वा किलेसेहि विवित्तत्ता विवेको, किलेसेहि विरत्तत्ता विरागो, किलेसानं निरुद्धत्ता निरोधो, किलेसानञ्च परिच्चत्तत्ता विस्सट्ठत्ता, निब्बानेचत्तस्स च विस्सट्ठत्ता वोसग्गो। वोसग्गो पन दुविधो परिच्चागवोसग्गो च पक्खन्दनवोसग्गो च। तत्थ परिच्चागवोसग्गोति विपस्सनाक्खणे तदङ्गवसेन, मग्गक्खणे समुच्छेदवसेन किलेसप्पहानं। पक्खन्दनवोसग्गोति विपस्सनाक्खणे तन्निन्नभावेन, मग्गक्खणे आरम्मणकरणेन निब्बानपक्खन्दनं। तदुभयम्पि इमस्मिं लोकियलोकुत्तरमिस्सके अत्थवण्णनानये वट्टति। तथा हि अयं सम्मादिट्ठिआदीसु एकेको धम्मो यथावुत्तेन पकारेन किलेसे च परिच्चजति, निब्बानञ्च पक्खन्दति। वोसग्गपरिणामिन्ति इमिना पन सकलेन वचनेन वोसग्गत्थं परिणामितं परिणतं, परिपच्चितं परिपक्कञ्चाति वुत्तं होति। अयम्पि अरियमग्गभावनानुयुत्तो भिक्खु यथा सम्मादिट्ठिआदीसु एकेको धम्मो किलेसपरिच्चागवोसग्गत्थञ्च निब्बानपक्खन्दनवोसग्गत्थञ्च परिपच्चति, यथा च परिपक्को होति, तथा नं भावेति।
22. Idāni pahānāvasānāya abhisamayakathāya anantaraṃ pahānākāraṃ dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya vivekakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva ye kecīti anavasesapariyādānaṃ. Balakaraṇīyāti ūrubalena bāhubalena kattabbā. Kammantāti dhāvanalaṅghanakasanavapanādīni kammāni. Karīyantīti balavantehi karīyanti. Sīlaṃ nissāyāti catupārisuddhisīlaṃ nissayaṃ katvā. Bhāvetīti bhinnasīlassa bhāvanābhāvato idha pana lokiyalokuttarā maggabhāvanā adhippetāti. Vivekanissitanti tadaṅgavivekaṃ samucchedavivekaṃ nissaraṇavivekaṃ nissitaṃ. Vivekoti vivittatā. Ayañhi ariyamaggabhāvanānuyutto yogī vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakkhaṇe kiccato samucchedavivekanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitaṃ bhāveti. Esa nayo virāganissitādīsu. Vivekoyeva hi virajjanaṭṭhena virāgo, nirodhaṭṭhena nirodho, vosajjanaṭṭhena vosaggo. Atha vā kilesehi vivittattā viveko, kilesehi virattattā virāgo, kilesānaṃ niruddhattā nirodho, kilesānañca pariccattattā vissaṭṭhattā, nibbānecattassa ca vissaṭṭhattā vosaggo. Vosaggo pana duvidho pariccāgavosaggo ca pakkhandanavosaggo ca. Tattha pariccāgavosaggoti vipassanākkhaṇe tadaṅgavasena, maggakkhaṇe samucchedavasena kilesappahānaṃ. Pakkhandanavosaggoti vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanaṃ. Tadubhayampi imasmiṃ lokiyalokuttaramissake atthavaṇṇanānaye vaṭṭati. Tathā hi ayaṃ sammādiṭṭhiādīsu ekeko dhammo yathāvuttena pakārena kilese ca pariccajati, nibbānañca pakkhandati. Vosaggapariṇāminti iminā pana sakalena vacanena vosaggatthaṃ pariṇāmitaṃ pariṇataṃ, paripaccitaṃ paripakkañcāti vuttaṃ hoti. Ayampi ariyamaggabhāvanānuyutto bhikkhu yathā sammādiṭṭhiādīsu ekeko dhammo kilesapariccāgavosaggatthañca nibbānapakkhandanavosaggatthañca paripaccati, yathā ca paripakko hoti, tathā naṃ bhāveti.
२३. बीजगामभूतगामाति एत्थ मूलबीजं खन्धबीजं अग्गबीजं फळुबीजं बीजबीजन्ति (पाचि॰ ९१) पञ्चविधं बीजं, बीजगामो नाम बीजसमूहोति अत्थो। तदेव पन सम्पन्ननीलङ्कुरपातुभावतो पट्ठाय भूतगामो नाम, भूतानं जातानं निब्बत्तमूलनीलङ्कुरानं समूहोति अत्थो। देवतापरिग्गहे सति नीलङ्कुरकालतो पभुति होतीति तेसं देवतासङ्खातानं भूतानं गामोतिपि भूतगामोति वदन्ति। वुद्धिन्ति अङ्कुरादिवसेन। विरुळ्हिन्ति खन्धादिवसेन। वेपुल्लन्ति पुप्फादिवसेन। धम्मेसु पन वुद्धिन्ति अपुब्बधम्मप्पवत्तिवसेन। विरुळिन्ति सकिच्चकरणसाधनवसेन। वेपुल्लन्ति किच्चनिप्फत्तिवसेन विपुलभावन्ति अत्थो। विपुलत्तन्तिपि पाठो। अथ वा एतानि तीणि पदानि सीलसमाधिपञ्ञाहिपि योजेन्ति।
23.Bījagāmabhūtagāmāti ettha mūlabījaṃ khandhabījaṃ aggabījaṃ phaḷubījaṃ bījabījanti (pāci. 91) pañcavidhaṃ bījaṃ, bījagāmo nāma bījasamūhoti attho. Tadeva pana sampannanīlaṅkurapātubhāvato paṭṭhāya bhūtagāmo nāma, bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattamūlanīlaṅkurānaṃ samūhoti attho. Devatāpariggahe sati nīlaṅkurakālato pabhuti hotīti tesaṃ devatāsaṅkhātānaṃ bhūtānaṃ gāmotipi bhūtagāmoti vadanti. Vuddhinti aṅkurādivasena. Viruḷhinti khandhādivasena. Vepullanti pupphādivasena. Dhammesu pana vuddhinti apubbadhammappavattivasena. Viruḷinti sakiccakaraṇasādhanavasena. Vepullanti kiccanipphattivasena vipulabhāvanti attho. Vipulattantipi pāṭho. Atha vā etāni tīṇi padāni sīlasamādhipaññāhipi yojenti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ४. विवेककथा • 4. Vivekakathā
