Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ೪. ವೋದಾನಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    4. Vodānañāṇaniddesavaṇṇanā

    ೧೫೮. ವೋದಾನೇ ಞಾಣಾನೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಞಾಣಾನಿ। ತಂ ವಿವಜ್ಜಯಿತ್ವಾತಿ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಅತೀತಾನುಧಾವನಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖೇಪಾನುಪತಿತಂ, ತಂ ವಿವಜ್ಜಯಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾದಹತೀತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಫುಸನಟ್ಠಾನೇ ಸಮಂ ಆದಹತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ತತ್ಥೇವ ಅಧಿಮೋಚೇತೀತಿ ಏಕಟ್ಠಾನೇತಿ ವುತ್ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಫುಸನಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಸನ್ನಿಟ್ಠಪೇತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋತಿ। ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಯ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ವಿನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಯ ವಿನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ। ‘‘ಸತಿನ್ದ್ರಿಯವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ವಿನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅಸುಭಭಾವನಾದೀಹಿ। ಪುನ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾದೀಹಿ। ಯೇನ ರಾಗೇನ ಅನುಪತಿತಂ, ಯೇನ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಅನುಪತಿತಂ, ತಂ ಪಜಹತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಈದಿಸನ್ತಿ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತೋ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ರಾಗಂ ಪಜಹತಿ, ಬ್ಯಾಪಾದಂ ಪಜಹತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ। ಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ಪಭಸ್ಸರಂ। ಏಕತ್ತಗತಂ ಹೋತೀತಿ ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ತಂ ತಂ ಏಕತ್ತಂ ಗತಂ ಹೋತಿ।

    158.Vodāne ñāṇānīti visuddhañāṇāni. Taṃ vivajjayitvāti yaṃ pubbe vuttaṃ atītānudhāvanaṃ cittaṃ vikkhepānupatitaṃ, taṃ vivajjayitvāti sambandhitabbaṃ. Ekaṭṭhāne samādahatīti assāsapassāsānaṃ phusanaṭṭhāne samaṃ ādahati patiṭṭhāpeti. Tattheva adhimocetīti ekaṭṭhāneti vutte assāsapassāsānaṃ phusanaṭṭhāneyeva sanniṭṭhapeti sanniṭṭhānaṃ karoti. Paggaṇhitvāti dhammavicayapītisambojjhaṅgabhāvanāya paggahetvā. Viniggaṇhitvāti passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgabhāvanāya viniggaṇhitvā. ‘‘Satindriyavīriyindriyehi paggahetvā, satindriyasamādhindriyehi viniggahetvā’’tipi vadanti. Sampajāno hutvāti asubhabhāvanādīhi. Puna sampajāno hutvāti mettābhāvanādīhi. Yena rāgena anupatitaṃ, yena byāpādena anupatitaṃ, taṃ pajahatīti sambandho. Taṃ cittaṃ īdisanti sampajānanto tappaṭipakkhena rāgaṃ pajahati, byāpādaṃ pajahatīti vā attho. Parisuddhanti nirupakkilesaṃ. Pariyodātanti pabhassaraṃ. Ekattagataṃ hotīti taṃ taṃ visesaṃ pattassa taṃ taṃ ekattaṃ gataṃ hoti.

    ಕತಮೇ ತೇ ಏಕತ್ತಾತಿ ಇಧ ಯುಜ್ಜಮಾನಾಯುಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಏಕತ್ತೇ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ। ದಾನೂಪಸಗ್ಗುಪಟ್ಠಾನೇಕತ್ತನ್ತಿ ದಾನವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಉಪಸಗ್ಗೋ ವೋಸಜ್ಜನಂ ದಾನೂಪಸಗ್ಗೋ, ದಾನವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಾ। ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ ದಾನೂಪಸಗ್ಗುಪಟ್ಠಾನಂ, ತದೇವ ಏಕತ್ತಂ, ತೇನ ವಾ ಏಕತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಭಾವೋ ದಾನೂಪಸಗ್ಗುಪಟ್ಠಾನೇಕತ್ತಂ। ದಾನವೋಸಗ್ಗುಪಟ್ಠಾನೇಕತ್ತನ್ತಿ ಪಾಠೋ ಸುನ್ದರತರೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ। ಏತೇನ ಪದುದ್ಧಾರವಸೇನ ಚಾಗಾನುಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿ ವುತ್ತೋ। ಪದುದ್ಧಾರವಸೇನ ವುತ್ತೋಪಿ ಚೇಸ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಏಕತ್ತಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ವಿಸಾಖಾಪಿ ಹಿ ಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾ ಆಹ – ‘‘ಇಧ, ಭನ್ತೇ, ದಿಸಾಸು ವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ, ತೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲಙ್ಕತೋ, ತಸ್ಸ ಕಾ ಗತಿ, ಕೋ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೋ’ತಿ? ತಂ ಭಗವಾ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ವಾ। ತ್ಯಾಹಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ ‘ಆಗತಪುಬ್ಬಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ತೇನ ಅಯ್ಯೇನ ಸಾವತ್ಥೀ’ತಿ? ಸಚೇ ಮೇ ವಕ್ಖನ್ತಿ ‘ಆಗತಪುಬ್ಬಾ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಾವತ್ಥೀ’ತಿ। ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಪರಿಭುತ್ತಂ ತೇನ ಅಯ್ಯೇನ ವಸ್ಸಿಕಸಾಟಿಕಾ ವಾ ಆಗನ್ತುಕಭತ್ತಂ ವಾ ಗಮಿಕಭತ್ತಂ ವಾ ಗಿಲಾನಭತ್ತಂ ವಾ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಭತ್ತಂ ವಾ ಗಿಲಾನಭೇಸಜ್ಜಂ ವಾ ಧುವಯಾಗು ವಾತಿ। ತಸ್ಸಾ ಮೇ ತದನುಸ್ಸರನ್ತಿಯಾ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಪಮುದಿತಾಯ ಪೀತಿ ಜಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಪೀತಿಮನಾಯ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭಿಸ್ಸತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಾ ಸುಖಂ ವೇದಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುಖಿನಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯಿಸ್ಸತಿ, ಸಾ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವನಾ ಬಲಭಾವನಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೫೧)। ಅಥ ವಾ ಏಕತ್ತೇಸು ಪಠಮಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ದುತಿಯಂ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿವಸೇನ, ತತಿಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ಚತುತ್ಥಂ ಮಗ್ಗಫಲವಸೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಮಥಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ। ವಯೋ ಭಙ್ಗೋ ಏವ ಲಕ್ಖಣಂ ವಯಲಕ್ಖಣಂ। ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಸೇಸಮೇತೇಸು ತೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Katame te ekattāti idha yujjamānāyujjamānepi ekatte ekato katvā pucchati. Dānūpasaggupaṭṭhānekattanti dānavatthusaṅkhātassa dānassa upasaggo vosajjanaṃ dānūpasaggo, dānavatthupariccāgacetanā. Tassa upaṭṭhānaṃ ārammaṇakaraṇavasena upagantvā ṭhānaṃ dānūpasaggupaṭṭhānaṃ, tadeva ekattaṃ, tena vā ekattaṃ ekaggabhāvo dānūpasaggupaṭṭhānekattaṃ. Dānavosaggupaṭṭhānekattanti pāṭho sundarataro, so evattho. Etena paduddhāravasena cāgānussatisamādhi vutto. Paduddhāravasena vuttopi cesa itaresaṃ tiṇṇampi ekattānaṃ upanissayapaccayo hoti, tasmā idha niddiṭṭhanti vadanti. Visākhāpi hi mahāupāsikā āha – ‘‘idha, bhante, disāsu vassaṃvuṭṭhā bhikkhū sāvatthiṃ āgacchissanti bhagavantaṃ dassanāya, te bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchissanti ‘itthannāmo, bhante, bhikkhu kālaṅkato, tassa kā gati, ko abhisamparāyo’ti? Taṃ bhagavā byākarissati sotāpattiphale vā sakadāgāmiphale vā anāgāmiphale vā arahatte vā. Tyāhaṃ upasaṅkamitvā pucchissāmi ‘āgatapubbā nu kho, bhante, tena ayyena sāvatthī’ti? Sace me vakkhanti ‘āgatapubbā tena bhikkhunā sāvatthī’ti. Niṭṭhamettha gacchissāmi nissaṃsayaṃ paribhuttaṃ tena ayyena vassikasāṭikā vā āgantukabhattaṃ vā gamikabhattaṃ vā gilānabhattaṃ vā gilānupaṭṭhākabhattaṃ vā gilānabhesajjaṃ vā dhuvayāgu vāti. Tassā me tadanussarantiyā pāmojjaṃ jāyissati, pamuditāya pīti jāyissati, pītimanāya kāyo passambhissati, passaddhakāyā sukhaṃ vedayissāmi, sukhiniyā cittaṃ samādhiyissati, sā me bhavissati indriyabhāvanā balabhāvanā bojjhaṅgabhāvanā’’ti (mahāva. 351). Atha vā ekattesu paṭhamaṃ upacārasamādhivasena vuttaṃ, dutiyaṃ appanāsamādhivasena, tatiyaṃ vipassanāvasena, catutthaṃ maggaphalavasenāti veditabbaṃ. Samathassa nimittaṃ samathanimittaṃ. Vayo bhaṅgo eva lakkhaṇaṃ vayalakkhaṇaṃ. Nirodho nibbānaṃ. Sesametesu tīsu vuttanayeneva yojetabbaṃ.

    ಚಾಗಾಧಿಮುತ್ತಾನನ್ತಿ ದಾನೇ ಅಧಿಮುತ್ತಾನಂ। ಅಧಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಸಮಾಧಿ। ವಿಪಸ್ಸಕಾನನ್ತಿ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೀಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ। ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠನ್ನಂ। ದುತಿಯಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಏಕತ್ತಾನಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿವಸೇನ ಸೇಸಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ ಚ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ। ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹೀತಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಏಕತ್ತಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖನ್ದಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹಿತಞ್ಚ ಞಾಣೇನ ಚ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತ’’ನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸಪದಾನಿ। ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಕೋ ಆದೀ’’ತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂ ಉದ್ದೇಸಪದಾನಂ ವಿತ್ಥಾರೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾನಿ ನಿದ್ದೇಸಪದಾನಿ। ತತ್ಥ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖನ್ದನ್ತಿ ಪಟಿಪದಾ ಏವ ನೀವರಣಮಲವಿಸೋಧನತೋ ವಿಸುದ್ಧಿ, ತಂ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪಕ್ಖನ್ದಂ ಪವಿಟ್ಠಂ। ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹಿತನ್ತಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಬ್ರೂಹಿತಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ಞಾಣೇನ ಚ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತನ್ತಿ ಪರಿಯೋದಾಪಕೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತಂ ಪರಿಯೋದಾಪಿತಂ ವಿಸೋಧಿತಂ। ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ನಾಮ ಸಸಮ್ಭಾರಿಕೋ ಉಪಚಾರೋ, ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪನಾ, ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ನಾಮ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಏಕತ್ತಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖನ್ದಞ್ಚೇವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಮೇವ ಆಗಮನವಸೇನ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ, ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಾದಿಭಾವಸಾಧನೇನ ಪರಿಯೋದಾಪಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಾರೇ ಅಪ್ಪನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಯೋ ನೀವರಣಸಙ್ಖಾತೋ ಕಿಲೇಸಗಣೋ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪರಿಪನ್ಥೋ, ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಆವರಣವಿರಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ। ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೋ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಯೇವ। ತದನನ್ತರಂ ಪನ ಪುರಿಮಚಿತ್ತಂ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಣಾಮನಯೇನ ತಥತ್ತಂ ಉಪಗಚ್ಛಮಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ತಥತ್ತುಪಗಮನೇನ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ತಾವ ಪುರಿಮಚಿತ್ತೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಕಾರನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇಯೇವ ಆಗಮನವಸೇನ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ವಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಪನ ತಸ್ಸ ಪುನ ವಿಸೋಧೇತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ವಿಸೋಧನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ವಿಸುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ ನಾಮ। ಸಮಥಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪುನ ಸಮಾದಾನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ ನಾಮ। ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಭಾವತೋ ಏವ ಚಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸಂಸಗ್ಗಂ ಪಹಾಯ ಏಕತ್ತೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಪುನ ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Cāgādhimuttānanti dāne adhimuttānaṃ. Adhicittanti vipassanāpādakasamādhi. Vipassakānanti bhaṅgānupassanato paṭṭhāya tīhi anupassanāhi saṅkhāre vipassantānaṃ. Ariyapuggalānanti aṭṭhannaṃ. Dutiyādīni tīṇi ekattāni ānāpānassativasena sesakammaṭṭhānavasena ca yujjanti. Catūhi ṭhānehīti catūhi kāraṇehi. Samādhivipassanāmaggaphalānaṃ vasena ‘‘ekattagataṃ cittaṃ paṭipadāvisuddhipakkhandañceva hoti upekkhānubrūhitañca ñāṇena ca sampahaṃsita’’nti uddesapadāni. ‘‘Paṭhamassa jhānassa ko ādī’’tiādīni tesaṃ uddesapadānaṃ vitthāretukamyatāpucchāpubbaṅgamāni niddesapadāni. Tattha paṭipadāvisuddhipakkhandanti paṭipadā eva nīvaraṇamalavisodhanato visuddhi, taṃ paṭipadāvisuddhiṃ pakkhandaṃ paviṭṭhaṃ. Upekkhānubrūhitanti tatramajjhattupekkhāya brūhitaṃ vaḍḍhitaṃ. Ñāṇena ca sampahaṃsitanti pariyodāpakena ñāṇena sampahaṃsitaṃ pariyodāpitaṃ visodhitaṃ. Paṭipadāvisuddhi nāma sasambhāriko upacāro, upekkhānubrūhanā nāma appanā, sampahaṃsanā nāma paccavekkhaṇāti evameke vaṇṇayanti. Yasmā pana ‘‘ekattagataṃ cittaṃ paṭipadāvisuddhipakkhandañceva hotī’’tiādi vuttaṃ, tasmā antoappanāyameva āgamanavasena paṭipadāvisuddhi, tatramajjhattupekkhāya kiccavasena upekkhānubrūhanā, dhammānaṃ anativattanādibhāvasādhanena pariyodāpakassa ñāṇassa kiccanipphattivasena sampahaṃsanā veditabbā. Kathaṃ? Yasmiñhi vāre appanā uppajjati, tasmiṃ yo nīvaraṇasaṅkhāto kilesagaṇo tassa jhānassa paripantho, tato cittaṃ visujjhati, visuddhattā āvaraṇavirahitaṃ hutvā majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipajjati. Majjhimaṃ samathanimittaṃ nāma samappavatto appanāsamādhiyeva. Tadanantaraṃ pana purimacittaṃ ekasantatipariṇāmanayena tathattaṃ upagacchamānaṃ majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipajjati nāma. Evaṃ paṭipannattā tathattupagamanena tattha pakkhandati nāma. Evaṃ tāva purimacitte vijjamānākāranipphādikā paṭhamassa jhānassa uppādakkhaṇeyeva āgamanavasena paṭipadāvisuddhi veditabbā. Evaṃ visuddhassa pana tassa puna visodhetabbābhāvato visodhane byāpāraṃ akaronto visuddhaṃ cittaṃ ajjhupekkhati nāma. Samathabhāvūpagamanena samathapaṭipannassa puna samādāne byāpāraṃ akaronto samathapaṭipannaṃ ajjhupekkhati nāma. Samathapaṭipannabhāvato eva cassa kilesasaṃsaggaṃ pahāya ekattena upaṭṭhitassa puna ekattupaṭṭhāne byāpāraṃ akaronto ekattupaṭṭhānaṃ ajjhupekkhati nāma. Evaṃ tatramajjhattupekkhāya kiccavasena upekkhānubrūhanā veditabbā.

    ಯೇ ಪನೇತೇ ಏವಂ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹಿತೇ ತತ್ಥ ಜಾತಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾ ಯುಗನದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನತಿವತ್ತಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ, ಯಾನಿ ಚ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ನಾನಾಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತಿರಸೇನ ಏಕರಸಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಾನಿ, ಯಂ ಚೇಸ ತದುಪಗಂ ತೇಸಂ ಅನತಿವತ್ತನಏಕರಸಭಾವಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ವೀರಿಯಂ ವಾಹಯತಿ, ಯಾ ಚಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪವತ್ತಾ ಆಸೇವನಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಆಕಾರಾ ಯಸ್ಮಾ ಞಾಣೇನ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನೇಸು ತಂ ತಂ ಆದೀನವಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ತಥಾ ತಥಾ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತತ್ತಾ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ ಪರಿಯೋದಾಪಿತತ್ತಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಾದಿಭಾವಸಾಧನೇನ ಪರಿಯೋದಾಪಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾಹ – ‘‘ತಥಾಪಗ್ಗಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಾಧುಕಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ನಾನತ್ತಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ವಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕರಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕರಸಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೦೧)। ತಸ್ಮಾ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಭೂತಾ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಾ।

    Ye panete evaṃ upekkhānubrūhite tattha jātā samādhipaññāsaṅkhātā yuganaddhadhammā aññamaññaṃ anativattamānā hutvā pavattā, yāni ca saddhādīni indriyāni nānākilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasāni hutvā pavattāni, yaṃ cesa tadupagaṃ tesaṃ anativattanaekarasabhāvānaṃ anucchavikaṃ vīriyaṃ vāhayati, yā cassa tasmiṃ khaṇe pavattā āsevanā, sabbepi te ākārā yasmā ñāṇena saṃkilesavodānesu taṃ taṃ ādīnavañca ānisaṃsañca disvā tathā tathā sampahaṃsitattā visodhitattā pariyodāpitattā nipphannā, tasmā dhammānaṃ anativattanādibhāvasādhanena pariyodāpakassa ñāṇassa kiccanipphattivasena sampahaṃsanā veditabbāti vuttaṃ. Tattha yasmā upekkhāvasena ñāṇaṃ pākaṭaṃ hoti, yathāha – ‘‘tathāpaggahitaṃ cittaṃ sādhukaṃ ajjhupekkhati, upekkhāvasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Upekkhāvasena nānattakilesehi cittaṃ vimuccati, vimokkhavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vimuttattā te dhammā ekarasā honti, ekarasaṭṭhena bhāvanā’’ti (paṭi. ma. 1.201). Tasmā ñāṇakiccabhūtā sampahaṃsanā pariyosānanti vuttā.

    ಏವಂ ತಿವತ್ತಗತನ್ತಿಆದೀನಿ ತಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥೋಮನವಚನಾನಿ। ತತ್ಥ ಏವಂ ತಿವತ್ತಗತನ್ತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖನ್ದನಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾಞಾಣಸಮ್ಪಹಂಸನಾವಸೇನ ತಿವಿಧಭಾವಂ ಗತಂ। ವಿತಕ್ಕಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಕ್ಖೋಭವಿರಹಿತತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕೇನ ಸುನ್ದರಭಾವಂ ಪನ್ನಂ ಗತಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅನೂನಂ। ಯಥಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಝಾನಪ್ಪವತ್ತಿ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ನ ಏತ್ಥ ವಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ। ‘‘ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸೇವ ಝಾನಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಝಾನಙ್ಗಪಞ್ಚಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಞ್ಚಕವಸೇನ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀಸು ಪನ ಅಲಬ್ಭಮಾನಾನಿ ಪದಾನಿ ಪಹಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನಕವಸೇನ ಪೀತಿಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Evaṃ tivattagatantiādīni tasseva cittassa thomanavacanāni. Tattha evaṃ tivattagatanti evaṃ yathāvuttena vidhinā paṭipadāvisuddhipakkhandanaupekkhānubrūhanāñāṇasampahaṃsanāvasena tividhabhāvaṃ gataṃ. Vitakkasampannanti kilesakkhobhavirahitattā vitakkena sundarabhāvaṃ pannaṃ gataṃ. Cittassa adhiṭṭhānasampannanti tasmiṃyeva ārammaṇe cittassa nirantarappavattisaṅkhātena adhiṭṭhānena sampannaṃ anūnaṃ. Yathā adhiṭṭhānavasiyaṃ adhiṭṭhānanti jhānappavatti, tathā idhāpi cittassa adhiṭṭhānanti cittekaggatāpi yujjati. Tena hi ekasmiṃyeva ārammaṇe cittaṃ adhiṭṭhāti, na ettha vikkhipatīti. ‘‘Samādhisampanna’’nti visuṃ vuttattā pana vuttanayeneva gahetabbaṃ. Atha vā samādhisseva jhānasaṅgahitattā cittassa adhiṭṭhānasampannanti jhānaṅgapañcakavasena vuttaṃ. Samādhisampannanti indriyasaṅgahitattā indriyapañcakavasena, dutiyajjhānādīsu pana alabbhamānāni padāni pahāya labbhamānakavasena pītisampannantiādi vuttaṃ.

    ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾಸು ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯೇವ ತಾಸಂ ಕಾಮಾವಚರತ್ತಾ। ಏತಾಸು ಚ ಅಪ್ಪನಾಯ ಅಭಾವತೋ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಆದಯೋ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕವಸೇನ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ಲಬ್ಭನತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಕವಸೇನೇವ ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ವುತ್ತಾ। ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾದೀಸು ಹಿ ಮಗ್ಗೇಸು ವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಝಾನೇಸು ವಿಯ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ತೇರಸ ವೋದಾನಞಾಣಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ? ಏಕಟ್ಠಾನೇ ಸಮಾದಹನೇನ ತತ್ಥೇವ ಅಧಿಮುಚ್ಚನೇನ ಕೋಸಜ್ಜಪ್ಪಜಹನೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಪ್ಪಜಹನೇನ ರಾಗಪ್ಪಜಹನೇನ ಬ್ಯಾಪಾದಪ್ಪಜಹನೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಛ ಞಾಣಾನಿ, ಚತೂಹಿ ಏಕತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಞಾಣಾನಿ, ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾಸಮ್ಪಹಂಸನಾಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ತೀಣಿ ಞಾಣಾನೀತಿ ಏವಂ ತೇರಸ ಞಾಣಾನಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ।

    Aniccānupassanādīsu aṭṭhārasasu mahāvipassanāsu vitakkādayo paripuṇṇāyeva tāsaṃ kāmāvacarattā. Etāsu ca appanāya abhāvato paṭipadāvisuddhiādayo khaṇikasamādhivasena yojetabbā. Catūsu maggesu paṭhamajjhānikavasena vitakkādīnaṃ labbhanato labbhamānakavaseneva vitakkādayo paripuṇṇā vuttā. Dutiyajjhānikādīsu hi maggesu vitakkādayo jhānesu viya parihāyantīti. Ettāvatā terasa vodānañāṇāni vitthārato niddiṭṭhāni honti. Kathaṃ? Ekaṭṭhāne samādahanena tattheva adhimuccanena kosajjappajahanena uddhaccappajahanena rāgappajahanena byāpādappajahanena sampayuttāni cha ñāṇāni, catūhi ekattehi sampayuttāni cattāri ñāṇāni, paṭipadāvisuddhiupekkhānubrūhanāsampahaṃsanāhi sampayuttāni tīṇi ñāṇānīti evaṃ terasa ñāṇāni niddiṭṭhāni.

    ೧೫೯. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಭಾವನಾವಸೇನ ತೇಸಂ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ಅನಿಗಮೇತ್ವಾವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಚೋದನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಭಾವನಾವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅನ್ತೇ ತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ನಿಗಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ। ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಂ ವುತ್ತಮೇವ। ಅನಾರಮ್ಮಣಾಮೇಕಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅನಾರಮ್ಮಣಾ ಏಕಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಮ-ಕಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ಅನಾರಮ್ಮಣಮೇಕಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಭವನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಯೋ ಧಮ್ಮೇತಿ ನಿಮಿತ್ತಾದಯೋ ತಯೋ ಧಮ್ಮೇ। ಭಾವನಾತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಭಾವನಾ। ಕಥನ್ತಿ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಾಯ ಚೋದನಾಗಾಥಾಯ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತಾಯ ಪರಿಹಾರಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ। ನ ಚಿಮೇತಿ ನ ಚ ಇಮೇ। ನ ಚಮೇತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವ ಪದಚ್ಛೇದೋ। ಕಥಂ ನ ಚ ಅವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಥಂ ನ ಚ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸದ್ದೋ ಸೇಸೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಪಧಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಭಾವನಾರಮ್ಭಕಂ ವೀರಿಯಂ ಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ। ವೀರಿಯಞ್ಹಿ ಪದಹನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಪಧಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಯೋಗಞ್ಚ ಸಾಧೇತೀತಿ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭಕಂ ಝಾನಞ್ಚ ಯೋಗೀ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ। ಝಾನಞ್ಹಿ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭನಾಯ ಪಯುಞ್ಜೀಯತೀತಿ ಪಯೋಗೋತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನಕರಂ ಮಗ್ಗಞ್ಚ ಪಟಿಲಭತಿ। ಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಆನಿಸಂಸತ್ತಾ ವಿಸೇಸೋತಿ ವುತ್ತೋ। ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಚ ಪಮುಖಭೂತತ್ತಾ ಚ-ಕಾರೇನ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ನ ಕತೋ।

    159. Evaṃ santepi ānāpānassatisamādhibhāvanāvasena tesaṃ nipphattiṃ dassetukāmo tāni ñāṇāni anigametvāva nimittaṃ assāsapassāsātiādinā nayena codanāpubbaṅgamaṃ ānāpānassatisamādhibhāvanāvidhiṃ dassetvā ante tāni ñāṇāni nigametvā dassesi. Tattha nimittaṃ vuttameva. Anārammaṇāmekacittassāti anārammaṇā ekacittassa. Ma-kāro panettha padasandhikaro. Anārammaṇamekacittassātipi pāṭho, ekassa cittassa ārammaṇaṃ na bhavantīti attho. Tayo dhammeti nimittādayo tayo dhamme. Bhāvanāti ānāpānassatisamādhibhāvanā. Kathanti paṭhamaṃ vuttāya codanāgāthāya anantaraṃ vuttāya parihāragāthāya atthaṃ kathetukamyatāpucchā. Na cimeti na ca ime. Na cametipi pāṭho, soyeva padacchedo. Kathaṃ na ca aviditā honti, kathaṃ na ca cittaṃ vikkhepaṃ gacchatīti evaṃ kathaṃ saddo sesehi pañcahi yojetabbo. Padhānañca paññāyatīti ānāpānassatisamādhibhāvanārambhakaṃ vīriyaṃ sandissati. Vīriyañhi padahanti tenāti padhānanti vuccati. Payogañca sādhetīti nīvaraṇavikkhambhakaṃ jhānañca yogī nipphādeti. Jhānañhi nīvaraṇavikkhambhanāya payuñjīyatīti payogoti vuttaṃ. Visesamadhigacchatīti saṃyojanappahānakaraṃ maggañca paṭilabhati. Maggo hi samathavipassanānaṃ ānisaṃsattā visesoti vutto. Visesassa ca pamukhabhūtattā ca-kārena samuccayo na kato.

    ಇದಾನಿ ತಂ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ರುಕ್ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಥಾ ನಾಮ ಕಕಚೇನ ಫಾಲನತ್ಥಂ ವಾಸಿಯಾ ತಚ್ಛಿತ್ವಾ ರುಕ್ಖೋ ಫಾಲನಕಾಲೇ ನಿಚ್ಚಲಭಾವತ್ಥಂ ಸಮೇ ಭೂಮಿಪದೇಸೇ ಪಯೋಗಕ್ಖಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತೋ। ಕಕಚೇನಾತಿ ಹತ್ಥಕಕಚೇನ। ಆಗತೇತಿ ರುಕ್ಖಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪಭಾಗಂ ಆಗತೇ। ಗತೇತಿ ರುಕ್ಖಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಪರಭಾಗಂ ಗತೇ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ನ ಅವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ರುಕ್ಖೇ ಕಕಚದನ್ತೇಹಿ ಫುಟ್ಠಂ ಪುರಿಸೇನ ಪೇಕ್ಖಮಾನಂ ಠಾನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ತೇಸಂ ಆಗಮನಗಮನಾಭಾವತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಕಚದನ್ತಾ ವಿದಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಪಧಾನನ್ತಿ ರುಕ್ಖಚ್ಛೇದನವೀರಿಯಂ। ಪಯೋಗನ್ತಿ ರುಕ್ಖಚ್ಛೇದನಕಿರಿಯಂ। ‘‘ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಉಪಮಾಯ ನತ್ಥಿ। ಉಪನಿಬನ್ಧನಾ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನಾಯ ಸತಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ಕಾರಣಭೂತಂ ನಾಸಿಕಗ್ಗಂ ವಾ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ। ಉಪನಿಬನ್ಧತಿ ಏತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನಾ ನಾಮ ಸತಿ। ನಾಸಿಕಗ್ಗೇ ವಾತಿ ದೀಘನಾಸಿಕೋ ನಾಸಿಕಗ್ಗೇ। ಮುಖನಿಮಿತ್ತೇ ವಾತಿ ರಸ್ಸನಾಸಿಕೋ ಉತ್ತರೋಟ್ಠೇ। ಉತ್ತರೋಟ್ಠೋ ಹಿ ಮುಖೇ ಸತಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಮುಖನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತೋ। ಆಗತೇತಿ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಆಗತೇ। ಗತೇತಿ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಗತೇ। ನ ಅವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಫುಸನಟ್ಠಾನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಆಗಮನಗಮನಾಭಾವತೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ವಿದಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಕಮ್ಮನಿಯಂ ಹೋತೀತಿ ಯೇನ ವೀರಿಯೇನ ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮನಿಯಂ ಭಾವನಾಕಮ್ಮಕ್ಖಮಂ ಭಾವನಾಕಮ್ಮಯೋಗ್ಗಂ ಹೋತಿ। ಇದಂ ವೀರಿಯಂ ಪಧಾನಂ ನಾಮಾತಿ ಫಲೇನ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ನೀವರಣಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ವಿತಕ್ಕಾ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣಚಾರಿನೋ ಅನವಟ್ಠಿತಾ ವಿತಕ್ಕಾ ಉಪಸಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಯೇನ ಝಾನೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ವಿತಕ್ಕಾ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪಯೋಗೋತಿ ಪಯೋಗಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಸಞ್ಞೋಜನಾ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಸಞ್ಞೋಜನಾ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ಅನುಸಯಾ ಬ್ಯನ್ತೀಹೋನ್ತೀತಿ ಪಹೀನಾನಂ ಪುನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮಕತ್ತಾ ವಿಗತೋ ಉಪ್ಪಾದನ್ತೋ ವಾ ವಯನ್ತೋ ವಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಬ್ಯನ್ತಾ, ಪುಬ್ಬೇ ಅಬ್ಯನ್ತಾ ಬ್ಯನ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಬ್ಯನ್ತೀಹೋನ್ತಿ, ವಿನಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಞ್ಞೋಜನಪ್ಪಹಾನಂ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನೇನ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನಮಾಹ। ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಸಞ್ಞೋಜನಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ ಅನುಸಯಾ ಬ್ಯನ್ತೀಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುತ್ಥಚತುಕ್ಕೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸಾಪಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಇಧ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ವುತ್ತೋ। ಏಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣದ್ವಯಾಭಾವಸ್ಸ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ತಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಏವಂ ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ನಿಗಮನಂ ಕತಂ।

    Idāni taṃ pucchitamatthaṃ upamāya sādhento seyyathāpi rukkhotiādimāha. Tassattho – yathā nāma kakacena phālanatthaṃ vāsiyā tacchitvā rukkho phālanakāle niccalabhāvatthaṃ same bhūmipadese payogakkhamaṃ katvā ṭhapito. Kakacenāti hatthakakacena. Āgateti rukkhaṃ phusitvā attano samīpabhāgaṃ āgate. Gateti rukkhaṃ phusitvā parabhāgaṃ gate. Vā-saddo samuccayattho. Na aviditā hontīti rukkhe kakacadantehi phuṭṭhaṃ purisena pekkhamānaṃ ṭhānaṃ appatvā tesaṃ āgamanagamanābhāvato sabbepi kakacadantā viditāva honti. Padhānanti rukkhacchedanavīriyaṃ. Payoganti rukkhacchedanakiriyaṃ. ‘‘Visesamadhigacchatī’’ti vacanaṃ upamāya natthi. Upanibandhanā nimittanti upanibandhanāya satiyā nimittabhūtaṃ kāraṇabhūtaṃ nāsikaggaṃ vā mukhanimittaṃ vā. Upanibandhati etāya ārammaṇe cittanti upanibandhanā nāma sati. Nāsikagge vāti dīghanāsiko nāsikagge. Mukhanimitte vāti rassanāsiko uttaroṭṭhe. Uttaroṭṭho hi mukhe satiyā nimittanti mukhanimittanti vutto. Āgateti phuṭṭhaṭṭhānato abbhantaraṃ āgate. Gateti phuṭṭhaṭṭhānato bahiddhā gate. Na aviditā hontīti phusanaṭṭhānaṃ appatvā assāsapassāsānaṃ āgamanagamanābhāvato sabbepi te viditā eva honti. Kammaniyaṃ hotīti yena vīriyena kāyopi cittampi kammaniyaṃ bhāvanākammakkhamaṃ bhāvanākammayoggaṃ hoti. Idaṃ vīriyaṃ padhānaṃ nāmāti phalena kāraṇaṃ vuttaṃ hoti. Upakkilesā pahīyantīti vikkhambhanavasena nīvaraṇāni pahīyanti. Vitakkā vūpasammantīti nānārammaṇacārino anavaṭṭhitā vitakkā upasamaṃ gacchanti. Yena jhānena upakkilesā pahīyanti, vitakkā vūpasammanti. Ayaṃ payogoti payogamapekkhitvā pulliṅganiddeso kato. Saññojanā pahīyantīti taṃtaṃmaggavajjhā saññojanā samucchedappahānena pahīyanti. Anusayā byantīhontīti pahīnānaṃ puna anuppattidhammakattā vigato uppādanto vā vayanto vā etesanti byantā, pubbe abyantā byantā hontīti byantīhonti, vinassantīti attho. Saññojanappahānaṃ anusayappahānena hoti, na aññathāti dassanatthaṃ anusayappahānamāha. Yena maggena saññojanā pahīyanti anusayā byantīhonti, ayaṃ visesoti attho. Catutthacatukke ariyamaggassāpi niddiṭṭhattā idha ariyamaggo vutto. Ekacittassa ārammaṇadvayābhāvassa avuttepi siddhattā taṃ avissajjetvāva evaṃ ime tayo dhammā ekacittassa ārammaṇā na hontīti nigamanaṃ kataṃ.

    ೧೬೦. ಇದಾನಿ ತಂ ಭಾವನಾಸಿದ್ಧಿಸಾಧಕಂ ಯೋಗಾವಚರಂ ಥುನನ್ತೋ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ ಯಸ್ಸಾತಿ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ನಿದ್ದೇಸಮಾಹ। ತತ್ಥ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯೋ ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಾ, ತಥಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಸುಭಾವಿತಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಪರಿಚಿತಾ ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ। ಸೋ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಪಭಾಸೇತಿ। ಕಿಂ ವಿಯ? ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾ ಯಥಾ ಅಬ್ಭಾದೀಹಿ ಮುತ್ತೋ ಚನ್ದಿಮಾ ಇಮಂ ಓಕಾಸಲೋಕಂ ಪಭಾಸೇತಿ, ತಥಾ ಸೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಇಮಂ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕಂ ಪಭಾಸೇತೀತಿ ಗಾಥಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ ಚ ಪದಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ ಮಹಿಕಾದೀನಮ್ಪಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದಲೋಪೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸೇ ನೋ ಪಸ್ಸಾಸೋ ನೋ ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಸೋ ಸೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಪಟಿಸೇಧೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತೀತಿ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನತಾಯ ತಮೇವ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ ಸತಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಪಸ್ಸಾಸಂ। ಏತ್ತಾವತಾ ಆನಾಪಾನೇಸು ಸತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ।

    160. Idāni taṃ bhāvanāsiddhisādhakaṃ yogāvacaraṃ thunanto ānāpānassati yassāti gāthaṃ vatvā tassā niddesamāha. Tattha ānāpānassatiyo yathā buddhena desitā, tathā paripuṇṇā subhāvitā anupubbaṃ paricitā yassa atthi saṃvijjanti. So imaṃ lokaṃ pabhāseti. Kiṃ viya? Abbhā muttova candimā yathā abbhādīhi mutto candimā imaṃ okāsalokaṃ pabhāseti, tathā so yogāvacaro imaṃ khandhādilokaṃ pabhāsetīti gāthāya sambandho. ‘‘Abbhā muttova candimā’’ti ca padassa niddese mahikādīnampi vuttattā ettha ādisaddalopo katoti veditabbo. Gāthāniddese no passāso no assāsoti so soyeva attho paṭisedhena visesetvā vutto. Upaṭṭhānaṃ satīti asammussanatāya tameva assāsaṃ upagantvā ṭhānaṃ sati nāmāti attho. Tathā passāsaṃ. Ettāvatā ānāpānesu sati ānāpānassatīti attho vutto hoti.

    ಇದಾನಿ ಸತಿವಸೇನೇವ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೋ ಯೋ ಅಸ್ಸಸತಿ, ತಸ್ಸುಪಟ್ಠಾತಿ। ಯೋ ಪಸ್ಸಸತಿ, ತಸ್ಸುಪಟ್ಠಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಅಸ್ಸಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸತಿ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಯೋ ಪಸ್ಸಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸತಿ ಪಸ್ಸಾಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಪುಣ್ಣಾತಿ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಪರಮ್ಪರಾಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ। ತೇಯೇವ ಹಿ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇ ಸನ್ಧಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೇನಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಯೋಗಿನಾ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ ಪರಿಗ್ಗಹಾ, ತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿವಾರತ್ತಾ ಪರಿವಾರಟ್ಠೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ। ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಪರಿಪೂರಟ್ಠೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ। ಚತಸ್ಸೋ ಭಾವನಾತಿಆದೀನಿ ಸುಭಾವಿತಾತಿ ವುತ್ತಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಚತಸ್ಸೋ ಭಾವನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಯೇವ। ಯಾನೀಕತಾತಿ ಯುತ್ತಯಾನಸದಿಸಾ ಕತಾ। ವತ್ಥುಕತಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ವತ್ಥುಸದಿಸಾ ಕತಾ। ಅನುಟ್ಠಿತಾತಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ। ಪರಿಚಿತಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚಿತಾ ಉಪಚಿತಾ। ಸುಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾ ಸುಕತಾ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಆಕಙ್ಖತೀತಿ ಯೇಸು ಯೇಸು ಝಾನೇಸು ಯಾಸು ಯಾಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಸಚೇ ಇಚ್ಛತಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಝಾನೇಸು ತಾಸು ತಾಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಸು। ವಸಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ವಸೀಭಾವಂ ಬಹುಭಾವಂ ಪತ್ತೋ। ಬಲಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಬಲಪ್ಪತ್ತೋ। ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋತಿ ವಿಸಾರದಭಾವಂ ಪಟುಭಾವಂ ಪತ್ತೋ। ತೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಧಮ್ಮಾ। ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಆವಜ್ಜನಾಯತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜಿತಮತ್ತೇಯೇವ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇನ, ಞಾಣೇನ ವಾ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಕಙ್ಖಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ರುಚಿಆಯತ್ತಾ, ರೋಚಿತಮತ್ತೇಯೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನಸಿಕಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ಆಕಙ್ಖನಾಯ ವೇವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥವಿವರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಯಾನೀಕತಾತಿ ಏವಂ ಕತತ್ತಾಯೇವ ತೇ ಯುತ್ತಯಾನಸದಿಸಾ ಕತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Idāni sativaseneva ‘‘yassā’’ti vuttaṃ puggalaṃ niddisitukāmo yo assasati, tassupaṭṭhāti. Yo passasati, tassupaṭṭhātīti vuttaṃ. Yo assasati, tassa sati assāsaṃ upagantvā tiṭṭhati. Yo passasati, tassa sati passāsaṃ upagantvā tiṭṭhatīti attho. Paripuṇṇāti jhānavipassanāmaggaparamparāya arahattamaggappattiyā paripuṇṇā. Teyeva hi jhānavipassanāmaggadhamme sandhāya pariggahaṭṭhenātiādimāha. Te hi dhammā iminā yoginā pariggayhamānattā pariggahā, tena pariggahaṭṭhena paripuṇṇā. Tattha sabbesaṃ cittacetasikānaṃ aññamaññaparivārattā parivāraṭṭhena paripuṇṇā. Bhāvanāpāripūrivasena paripūraṭṭhena paripuṇṇā. Catasso bhāvanātiādīni subhāvitāti vuttapadassa atthavasena vuttāni. Catasso bhāvanā heṭṭhā vuttāyeva. Yānīkatāti yuttayānasadisā katā. Vatthukatāti patiṭṭhaṭṭhena vatthusadisā katā. Anuṭṭhitāti paccupaṭṭhitā. Paricitāti samantato citā upacitā. Susamāraddhāti suṭṭhu samāraddhā sukatā. Yattha yattha ākaṅkhatīti yesu yesu jhānesu yāsu yāsu vipassanāsu sace icchati. Tattha tatthāti tesu tesu jhānesu tāsu tāsu vipassanāsu. Vasippattoti vasībhāvaṃ bahubhāvaṃ patto. Balappattoti samathavipassanābalappatto. Vesārajjappattoti visāradabhāvaṃ paṭubhāvaṃ patto. Te dhammāti samathavipassanā dhammā. Āvajjanapaṭibaddhāti āvajjanāyattā, āvajjitamatteyeva tassa santānena, ñāṇena vā sampayogaṃ gacchantīti attho. Ākaṅkhapaṭibaddhāti ruciāyattā, rocitamatteyeva vuttanayena sampayogaṃ gacchantīti attho. Manasikāro panettha āvajjanāya cittuppādo. Ākaṅkhanāya vevacanavasena atthavivaraṇatthaṃ vutto. Tena vuccati yānīkatāti evaṃ katattāyeva te yuttayānasadisā katā hontīti vuttaṃ hoti.

    ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸೋಳಸಸು ವತ್ಥೂಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ। ಸ್ವಾಧಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ। ಸೂಪಟ್ಠಿತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಉಪಟ್ಠಿತಾ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸತೀನಂ ಸಹೇವ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮವಸೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವತ್ಥುಕತಾತಿ ಏವಂ ಭೂತತ್ತಾಯೇವ ಕತಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯೇನ ಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತೀತಿ ಪುಬ್ಬಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪನೇತಿ। ತೇನ ತೇನ ಸತಿ ಅನುಪರಿವತ್ತತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇ ಸತಿ ಅನುಕೂಲಾ ಹುತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ। ‘‘ಯೇನ, ತೇನಾ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಖು॰ ಪಾ॰ ೫.೧; ಸು॰ ನಿ॰ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತ) ವಿಯ ಭುಮ್ಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಅನುಟ್ಠಿತಾತಿ ಏವಂ ಕರಣತೋಯೇವ ತಂ ತಂ ಭಾವನಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯಾ ಸತಿಪಧಾನತ್ತಾ ವತ್ಥುಕತಾನುಟ್ಠಿತಪದೇಸು ಸತಿಯಾ ಸಹ ಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Yasmiṃ yasmiṃ vatthusminti soḷasasu vatthūsu ekekasmiṃ. Svādhiṭṭhitanti suppatiṭṭhitaṃ. Sūpaṭṭhitāti suṭṭhu upaṭṭhitā. Sampayuttacittasatīnaṃ saheva sakasakakiccakaraṇato anulomapaṭilomavasena yojetvā te dve dhammā dassitā. Tena vuccati vatthukatāti evaṃ bhūtattāyeva katapatiṭṭhā hontīti vuttaṃ hoti. Yena yena cittaṃ abhinīharatīti pubbappavattito apanetvā yattha yattha bhāvanāvisese cittaṃ upaneti. Tena tena sati anuparivattatīti tasmiṃ tasmiṃyeva bhāvanāvisese sati anukūlā hutvā pubbappavattito nivattitvā pavattati. ‘‘Yena, tenā’’ti cettha ‘‘yena bhagavā tenupasaṅkamī’’tiādīsu (khu. pā. 5.1; su. ni. maṅgalasutta) viya bhummattho veditabbo. Tena vuccati anuṭṭhitāti evaṃ karaṇatoyeva taṃ taṃ bhāvanaṃ anugantvā ṭhitā hontīti vuttaṃ hoti. Ānāpānassatiyā satipadhānattā vatthukatānuṭṭhitapadesu satiyā saha yojanā katāti veditabbā.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯೇವ ಪರಿಚಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ವಡ್ಢಿತಾ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಾ’’ತಿಪದೇ ವುತ್ತಾ ತಯೋ ಅತ್ಥಾ ‘‘ಪರಿಚಿತಾ’’ತಿಪದೇಪಿ ವುತ್ತಾ, ಚತುತ್ಥೋ ವಿಸೇಸತ್ಥೋಪಿ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಸತಿಯಾ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಾಯ ವಾ ಸತಿಯಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಯೋಗೀ। ಜಿನಾತಿ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಲಾಮಕೇ ಕಿಲೇಸೇ ಜಿನಾತಿ ಅಭಿಭವತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ। ಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಜಿನನ್ತೇಸು ತಂಧಮ್ಮಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಜಿನಾತಿ ನಾಮ। ತೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಸತಿಂ ಅವಿಹಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಜಿನಿತುಮಾರದ್ಧಾ ಜಿತಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಭುಞ್ಜಿತುಮಾರದ್ಧೋ ಭುತ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಲಕ್ಖಣಂ ಪನೇತ್ಥ ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ‘‘ಪರಿಜಿತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಜ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಚಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ಸಮ್ಮಾ ಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುಗತೋತಿ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರೋ ನಿರುತ್ತಿಲಕ್ಖಣೇನ ಕತೋ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಪರಿಚಿತಾತಿ ಪದಂ ಕತ್ತುಸಾಧನಂ, ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಕಮ್ಮಸಾಧನಾನಿ।

    Yasmā pana paripuṇṇāyeva paricitā honti vaḍḍhitā laddhāsevanā, tasmā ‘‘paripuṇṇā’’tipade vuttā tayo atthā ‘‘paricitā’’tipadepi vuttā, catuttho visesatthopi vutto. Tattha satiyā pariggaṇhantoti sampayuttāya, pubbabhāgāya vā satiyā pariggahetabbe pariggaṇhanto yogī. Jināti pāpake akusale dhammeti samucchedavasena lāmake kilese jināti abhibhavati. Ayañca puggalādhiṭṭhānā dhammadesanā. Dhammesu hi jinantesu taṃdhammasamaṅgīpuggalopi jināti nāma. Te ca dhammā satiṃ avihāya attano pavattikkhaṇe jinitumāraddhā jitāti vuccanti yathā ‘‘bhuñjitumāraddho bhutto’’ti vuccati. Lakkhaṇaṃ panettha saddasatthato veditabbaṃ. Evaṃ santepi ‘‘parijitā’’ti vattabbe ja-kārassa ca-kāraṃ katvā ‘‘paricitā’’ti vuttaṃ, yathā sammā gado assāti sugatoti atthavikappe da-kārassa ta-kāro niruttilakkhaṇena kato, evamidhāpi veditabbo. Imasmiṃ atthavikappe paricitāti padaṃ kattusādhanaṃ, purimāni tīṇi kammasādhanāni.

    ಚತ್ತಾರೋ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸುಸಮಾರದ್ಧತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅತ್ಥಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸುಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಇಧ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸುಸಮಾರದ್ಧಧಮ್ಮಾ ವಾ। ಚತುರತ್ಥಭೇದತೋ ಚತ್ತಾರೋತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಧಮ್ಮಭೇದತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸುಭಾವಿತಾಯೇವ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇ, ತಸ್ಮಾ ತಯೋ ಭಾವನತ್ಥಾ ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾ। ಆಸೇವನತ್ಥೋಪಿ ತೀಸು ವುತ್ತೇಸು ವುತ್ತೋಯೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅವತ್ವಾ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಸುಸಮೂಹತತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಪಚ್ಚನೀಕಸಮುಗ್ಘಾತೇನ ಹಿ ಆರದ್ಧಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತೇನ ಸುಸಮಾರದ್ಧಸ್ಸ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಕಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾನಂ। ಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಾದೀನಞ್ಚ। ಸುಸಮೂಹತತ್ತಾತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಮೂಹತತ್ತಾ ನಾಸಿತತ್ತಾ। ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ‘‘ಸುಸಮುಗ್ಘಾತತ್ತಾ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ।

    Cattāro susamāraddhāti cattāro susamāraddhatthāti vuttaṃ hoti, atthasaddassa lopo daṭṭhabbo. Susamāraddhāti padassa atthāpi hi idha susamāraddhāti vuttāti veditabbā, susamāraddhadhammā vā. Caturatthabhedato cattāroti vuttāti veditabbā, na dhammabhedato. Yasmā pana subhāvitāyeva susamāraddhā honti, na aññe, tasmā tayo bhāvanatthā idhāpi vuttā. Āsevanatthopi tīsu vuttesu vuttoyeva hoti, tasmā taṃ avatvā tappaccanīkānaṃ susamūhatattho vutto. Paccanīkasamugghātena hi āraddhapariyosānaṃ paññāyati, tena susamāraddhassa sikhāppatto attho vutto hoti. Tattha tappaccanīkānanti tesaṃ jhānavipassanāmaggānaṃ paṭipakkhabhūtānaṃ. Kilesānanti kāmacchandādīnaṃ niccasaññādisampayuttānaṃ sakkāyadiṭṭhādīnañca. Susamūhatattāti vikkhambhanatadaṅgasamucchedavasena suṭṭhu samūhatattā nāsitattā. Potthakesu pana ‘‘susamugghātattā’’ti likhanti, taṃ na sundaraṃ.

    ೧೬೧. ಪುನ ತಸ್ಸೇವ ಪದಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸುಸಮನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಜಾತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಭಾವನಾವಿಸೇಸೇ ಜಾತಾ। ಅನವಜ್ಜಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಾನುಪಗಮನೇನ ಕಿಲೇಸದೋಸವಿರಹಿತಾ। ಕುಸಲಾತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ಕುಸಲಾ। ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾತಿ ಬುಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಬೋಧೀತಿ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ ಅರಿಯಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇ ಭವತ್ತಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ। ಪಕ್ಖೇ ಭವತ್ತಾತಿ ಹಿ ಉಪಕಾರಭಾವೇ ಠಿತತ್ತಾ। ತೇ ಚ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫; ಚೂಳನಿ॰ ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೨; ಮಿ॰ ಪ॰ ೫.೪.೧) ಸತ್ತತಿಂಸ ಧಮ್ಮಾ। ಇದಂ ಸಮನ್ತಿ ಇದಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮೇತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಸಮಂ ನಾಮ। ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧತ್ತಾ ನಿರೋಧೋ, ವಾನಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಇದಂ ಸುಸಮನ್ತಿ ಇದಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿಸಮಾಪಗತತ್ತಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮನ್ತಿ ಸುಸಮಂ ನಾಮ। ಞಾತನ್ತಿ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮಂ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಞಾಣೇನ ಞಾತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಸುಸಮಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಞಾಣೇನ ಞಾತಂ। ತದೇವ ದ್ವಯಂ ತೇನೇವ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಂ। ವಿದಿತನ್ತಿ ತದೇವ ದ್ವಯಂ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದನೇನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಚ ಪಟಿಲದ್ಧಂ। ಞಾತಂ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಚ್ಛಿಕತಂ ಫಸ್ಸಿತಞ್ಚ। ‘‘ಅಸಲ್ಲೀನಂ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾ ಅಸಾರದ್ಧೋ ಏಕಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಂ। ತತ್ಥ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ಪಟ್ಠಪಿತಂ। ಅಸಲ್ಲೀನನ್ತಿ ಅಸಙ್ಕುಚಿತಂ। ಉಪಟ್ಠಿತಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಾ। ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠಾತಿ ಅವಿನಟ್ಠಾ। ಪಸ್ಸದ್ಧೋತಿ ನಿಬ್ಬುತೋ। ಅಸಾರದ್ಧೋತಿ ನಿದ್ದರಥೋ। ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಸಮಂ ಠಪಿತಂ। ಏಕಗ್ಗನ್ತಿ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ।

    161. Puna tasseva padassa aññampi atthavikappaṃ dassento susamantiādimāha. Tattha tattha jātāti tasmiṃ sikhāppattabhāvanāvisese jātā. Anavajjāti kilesānaṃ ārammaṇabhāvānupagamanena kilesadosavirahitā. Kusalāti jātivasena kusalā. Bodhipakkhiyāti bujjhanaṭṭhena bodhīti laddhanāmassa ariyassa pakkhe bhavattā bodhipakkhiyā. Pakkhe bhavattāti hi upakārabhāve ṭhitattā. Te ca ‘‘cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti (ma. ni. 3.35; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 22; mi. pa. 5.4.1) sattatiṃsa dhammā. Idaṃ samanti idaṃ maggakkhaṇe dhammajātaṃ samucchedavasena kilese sameti vināsetīti samaṃ nāma. Nirodhonibbānanti dukkhanirodhattā nirodho, vānasaṅkhātāya taṇhāya abhāvā nibbānaṃ. Idaṃ susamanti idaṃ nibbānaṃ sabbasaṅkhatavisamāpagatattā suṭṭhu samanti susamaṃ nāma. Ñātanti bodhipakkhiyasaṅkhātaṃ samaṃ asammohato ñāṇena ñātaṃ, nibbānasaṅkhātaṃ susamaṃ ārammaṇato ñāṇena ñātaṃ. Tadeva dvayaṃ teneva cakkhunā viya diṭṭhaṃ. Viditanti tadeva dvayaṃ santāne uppādanena ārammaṇakaraṇena ca paṭiladdhaṃ. Ñātaṃ viya paññāya sacchikataṃ phassitañca. ‘‘Asallīnaṃ asammuṭṭhā asāraddho ekagga’’nti purimassa purimassa padassa atthappakāsanaṃ. Tattha āraddhanti paṭṭhapitaṃ. Asallīnanti asaṅkucitaṃ. Upaṭṭhitāti upagantvā ṭhitā. Asammuṭṭhāti avinaṭṭhā. Passaddhoti nibbuto. Asāraddhoti niddaratho. Samāhitanti samaṃ ṭhapitaṃ. Ekagganti avikkhittaṃ.

    ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ’’ತಿಆದಿ ಸಕಲಸ್ಸ ಸುಸಮಾರದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಮೂಲತ್ಥೋ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಸಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪನ ಸುಸಮವಚನಸ್ಸ, ‘‘ಞಾತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧವಚನಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥಾ। ತತ್ಥಾಯಂ ಪದತ್ಥಸಂಸನ್ದನಾ – ‘‘ಸಮಾ ಚ ಸುಸಮಾ ಚ ಸಮಸುಸಮಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಸಮಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಾ ಯಥಾ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ। ‘‘ಇದಂ ಸಮಂ, ಇದಂ ಸುಸಮ’’ನ್ತಿ ಪನ ಅನಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ನಪುಂಸಕವಚನಂ ಕತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಞಾತಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ದಿಟ್ಠಞ್ಚ ಆರದ್ಧಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ವಿದಿತಸಚ್ಛಿಕತಫಸ್ಸಿತಾನಿ ಪನ ಞಾತವೇವಚನಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಞಾತನ್ತಿ ಆರದ್ಧತ್ಥೋಯೇವ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ।

    ‘‘Cattāro susamāraddhā’’tiādi sakalassa susamāraddhavacanassa mūlattho. ‘‘Atthi sama’’ntiādi pana susamavacanassa, ‘‘ñāta’’ntiādi āraddhavacanassa vikappatthā. Tatthāyaṃ padatthasaṃsandanā – ‘‘samā ca susamā ca samasusamā’’ti vattabbe ekadesasarūpekasesaṃ katvā ‘‘susamā’’ icceva vuttā yathā nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpanti. ‘‘Idaṃ samaṃ, idaṃ susama’’nti pana anaññāpekkhaṃ katvā napuṃsakavacanaṃ kataṃ. Yasmā pana ñātampi diṭṭhanti vuccati, diṭṭhañca āraddhañca atthato ekaṃ. Viditasacchikataphassitāni pana ñātavevacanāni, tasmā ñātanti āraddhatthoyeva vutto hoti.

    ಆರದ್ಧಂ ಹೋತಿ ವೀರಿಯಂ ಅಸಲ್ಲೀನನ್ತಿ ಅಯಂ ಪನ ಆರದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಉಜುಕತ್ಥೋಯೇವ। ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಸತೀತಿಆದೀನಿ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವೀರಿಯಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಆರದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಪುರಿಮೇನ ಅತ್ಥೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ ಚ, ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಸುಸಮಾ ಆರದ್ಧಾತಿ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ ಚ ಏಕಸೇಸೇ ಕತೇ ‘‘ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇಮಮತ್ಥಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸುಸಮಾರದ್ಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Āraddhaṃ hoti vīriyaṃ asallīnanti ayaṃ pana āraddhavacanassa ujukatthoyeva. Upaṭṭhitā satītiādīni pana sampayuttavīriyassa upakārakadhammadassanatthaṃ vuttāni, na āraddhavacanassa atthadassanatthaṃ. Purimena atthena suṭṭhu samāraddhāti susamāraddhā ca, iminā atthena susamā āraddhāti susamāraddhā ca ekasese kate ‘‘susamāraddhā’’ti vuccanti. Imamatthaṃ pariggahetvā ‘‘tena vuccati susamāraddhā’’ti vuttaṃ.

    ಅನುಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾನುಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪುಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಂ ಅನೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿ ದೀಘನ್ತಿ ವುತ್ತಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ। ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾತಿ ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಸತಿ। ಏತೇನ ಪುಬ್ಬನ್ತಿಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾತಿ ಸತಿಯೇವ। ಏತೇನ ಅನೂತಿಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಉಭಯೇನ ಪುಬ್ಬಞ್ಚ ಅನು ಚ ಪರಿಚಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಉಪರಿ ಸೋಳಸ ವತ್ಥೂನಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ವಚನತೋ ಇಧ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಅನ್ತಿಮಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಭಾವನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತನತೋ ಅನುಪರಿಚಿತಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪರಿಚಿತಾ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಅನುಪರಿಚಿತಾ ಚಾ’’ತಿ।

    Anupubbanti yathānukkamenāti attho, pubbaṃ pubbaṃ anūti vuttaṃ hoti. Dīghaṃ assāsavasenāti dīghanti vuttaassāsavasena. Purimā purimāti purimā purimā sati. Etena pubbantipadassa attho vutto hoti. Pacchimā pacchimāti satiyeva. Etena anūtipadassa attho vutto hoti. Ubhayena pubbañca anu ca paricitāti attho vutto hoti. Upari soḷasa vatthūni vitthāretvā vacanato idha saṅkhipitvā ‘‘paṭinissaggānupassī’’ti antimameva dassitaṃ. Yasmā sikhāppattabhāvanassa sabbāpi ānāpānassatiyo punappunaṃ yathāruci pavattanato anuparicitāpi honti. Tena vuttaṃ – ‘‘aññamaññaṃ paricitā ceva honti anuparicitā cā’’ti.

    ಯಥತ್ಥಾತಿ ಯಥಾಸಭಾವತ್ಥಾ। ಅತ್ತದಮಥತ್ಥೋತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಅತ್ತನೋ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನತ್ಥೋ। ಸಮಥತ್ಥೋತಿ ಸೀತಿಭಾವತ್ಥೋ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪನತ್ಥೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ। ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥೋತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮವಸೇನ। ಪರಿಞ್ಞತ್ಥಾದಯೋ ಮಗ್ಗಞಾಣಕಿಚ್ಚವಸೇನ। ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯತ್ಥೋ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಏಕಪಟಿವೇಧದಸ್ಸನವಸೇನ। ನಿರೋಧೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಕತ್ಥೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ।

    Yathatthāti yathāsabhāvatthā. Attadamathatthoti arahattamaggakkhaṇe attano nibbisevanattho. Samathatthoti sītibhāvattho. Parinibbāpanatthoti kilesaparinibbānena. Abhiññatthoti sabbadhammavasena. Pariññatthādayo maggañāṇakiccavasena. Saccābhisamayattho catunnaṃ saccānaṃ ekapaṭivedhadassanavasena. Nirodhe patiṭṭhāpakattho ārammaṇakaraṇavasena.

    ಬುದ್ಧೋತಿಪದಸ್ಸ ಅಭಾವೇಪಿ ಬುದ್ಧೇನಾತಿಪದೇ ಯೋ ಸೋ ಬುದ್ಧೋ, ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೇನ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಯಮ್ಭೂತಿ ಉಪದೇಸಂ ವಿನಾ ಸಯಮೇವ ಭೂತೋ। ಅನಾಚರಿಯಕೋತಿ ಸಯಮ್ಭೂಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿವರಣಂ। ಯೋ ಹಿ ಆಚರಿಯಂ ವಿನಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಸೋ ಸಯಮ್ಭೂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸೂತಿಆದಿ ಅನಾಚರಿಯಕಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಅನನುಸ್ಸುತೇಸೂತಿ ಆಚರಿಯಂ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು। ಸಾಮನ್ತಿ ಸಯಮೇವ। ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝೀತಿ ಭುಸಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ। ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ತೇಸು ಚ ಸಚ್ಚೇಸು ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿ। ಯಥಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವನ್ತಿ ದಸಸು ಚ ತಥಾಗತಬಲೇಸು ಇಸ್ಸರಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿ। ಯೋ ಸೋ ಏವಂ ಭೂತೋ, ಸೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣನಿಮಿತ್ತಾನುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖಾಧಿಗಮಪರಿಭಾವಿತಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಣ್ಣತ್ತಿಕೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಪದಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಮುಪಾದಾಯ ಪಣ್ಣತ್ತಿಕೋ ಸತ್ತವಿಸೇಸೋ ಬುದ್ಧೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಅತ್ಥತೋ ಬುದ್ಧವಿಭಾವನಾ ಕತಾ ಹೋತಿ।

    Buddhotipadassa abhāvepi buddhenātipade yo so buddho, taṃ niddisitukāmena buddhoti vuttaṃ. Sayambhūti upadesaṃ vinā sayameva bhūto. Anācariyakoti sayambhūpadassa atthavivaraṇaṃ. Yo hi ācariyaṃ vinā saccāni paṭivijjhati, so sayambhū nāma hoti. Pubbe ananussutesūtiādi anācariyakabhāvassa atthappakāsanaṃ. Ananussutesūti ācariyaṃ ananussutesu. Sāmanti sayameva. Abhisambujjhīti bhusaṃ sammā paṭivijjhi. Tattha ca sabbaññutaṃ pāpuṇīti tesu ca saccesu sabbaññubhāvaṃ pāpuṇi. Yathā saccāni paṭivijjhantā sabbaññuno honti, tathā saccānaṃ paṭividdhattā evaṃ vuttaṃ. Sabbaññutaṃ pattotipi pāṭho. Balesu ca vasībhāvanti dasasu ca tathāgatabalesu issarabhāvaṃ pāpuṇi. Yo so evaṃ bhūto, so buddhoti vuttaṃ hoti. Tattha sabbesu dhammesu appaṭihatañāṇanimittānuttaravimokkhādhigamaparibhāvitaṃ khandhasantānaṃ upādāya paṇṇattiko, sabbaññutapadaṭṭhānaṃ vā saccābhisambodhimupādāya paṇṇattiko sattaviseso buddho. Ettāvatā atthato buddhavibhāvanā katā hoti.

    ೧೬೨. ಇದಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಬುದ್ಧೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಅವಗನ್ತಾ ಅವಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಬುಜ್ಝಿತಾ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಬುದ್ಧೋ। ಯಥಾ ಪಣ್ಣಸೋಸಾ ವಾತಾ ಪಣ್ಣಸುಸಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಬೋಧೇತಾ ಪಜಾಯಾತಿ ಬುದ್ಧೋ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಬುಜ್ಝನಸಮತ್ಥಾಯ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅನಞ್ಞನೇಯ್ಯತಾಯ ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಅಬೋಧನೀಯತೋ ಸಯಮೇವ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿಸವಿತಾಯ ಬುದ್ಧೋತಿ ನಾನಾಗುಣವಿಸವನತೋ ಪದುಮಮಿವ ವಿಕಸನಟ್ಠೇನ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಖೀಣಾಸವಸಙ್ಖಾತೇನ ಬುದ್ಧೋತಿಆದೀಹಿ ಛಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಕೋಚಕರಧಮ್ಮಪ್ಪಹಾನೇನ ನಿದ್ದಕ್ಖಯವಿಬುದ್ಧೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸನಿದ್ದಕ್ಖಯವಿಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸಙ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ವಚನಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಣ್ಹಾಲೇಪದಿಟ್ಠಿಲೇಪಾಭಾವೇನ ನಿರುಪಲೇಪಸಙ್ಖಾತೇನ। ಸವಾಸನಾನಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಏಕನ್ತವಚನೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಏಕನ್ತವೀತರಾಗೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕನ್ತನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾವಸೇಸೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ। ಏಕಾಯನಮಗ್ಗಂ ಗತೋತಿ ಬುದ್ಧೋತಿ ಗಮನತ್ಥಾನಂ ಧಾತೂನಂ ಬುಜ್ಝನತ್ಥತ್ತಾ ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಪಿ ಧಾತುಯೋ ಗಮನತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗಂ ಗತತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

    162. Idāni byañjanato vibhāvento buddhoti kenaṭṭhena buddhotiādimāha. Tattha yathā loke avagantā avagatoti vuccati, evaṃ bujjhitā saccānīti buddho. Yathā paṇṇasosā vātā paṇṇasusāti vuccanti, evaṃ bodhetā pajāyāti buddho. Sabbaññutāya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Sabbadassāvitāya buddhoti sabbadhammānaṃ ñāṇacakkhunā diṭṭhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Anaññaneyyatāyabuddhoti aññena abodhanīyato sayameva buddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Visavitāya buddhoti nānāguṇavisavanato padumamiva vikasanaṭṭhena buddhoti vuttaṃ hoti. Khīṇāsavasaṅkhātena buddhotiādīhi chahi pariyāyehi cittasaṅkocakaradhammappahānena niddakkhayavibuddho puriso viya sabbakilesaniddakkhayavibuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Saṅkhā saṅkhātanti atthato ekattā saṅkhātenāti vacanassa koṭṭhāsenāti attho. Taṇhālepadiṭṭhilepābhāvena nirupalepasaṅkhātena. Savāsanānaṃ sabbakilesānaṃ pahīnattā ekantavacanena visesetvā ekantavītarāgotiādi vuttaṃ. Ekantanikkilesoti rāgadosamohāvasesehi sabbakilesehi nikkileso. Ekāyanamaggaṃ gatoti buddhoti gamanatthānaṃ dhātūnaṃ bujjhanatthattā bujjhanatthāpi dhātuyo gamanatthā honti, tasmā ekāyanamaggaṃ gatattā buddhoti vuttaṃ hoti. Ekāyanamaggoti cettha –

    ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಪನ್ಥೋ ಪಥೋ ಪಜ್ಜೋ, ಅಞ್ಜಸಂ ವಟುಮಾಯನಂ।

    ‘‘Maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;

    ನಾವಾ ಉತ್ತರಸೇತು ಚ, ಕುಲ್ಲೋ ಚ ಭಿಸಿ ಸಙ್ಕಮೋ’’ತಿ ॥ (ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೧೦೧) –

    Nāvā uttarasetu ca, kullo ca bhisi saṅkamo’’ti . (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) –

    ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಬಹೂಸು ನಾಮೇಸು ಅಯನನಾಮೇನ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಮಾ ಏಕಮಗ್ಗಭೂತೋ ಮಗ್ಗೋ, ನ ದ್ವೇಧಾಪಥಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಏಕೇನ ಅಯಿತಬ್ಬೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋ। ಏಕೇನಾತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ಪಹಾಯ ಪವಿವೇಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ। ಅಯಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬೋ। ಅಯನ್ತಿ ವಾ ಏತೇನಾತಿ ಅಯನೋ, ಸಂಸಾರತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕೇಸಂ ಅಯನೋ ಏಕಾಯನೋ। ಏಕೇತಿ ಸೇಟ್ಠಾ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಸೇಟ್ಠಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಯನಭೂತೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಯತೀತಿ ವಾ ಅಯನೋ, ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಯನೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಮಗ್ಗೋ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಪಿ ಚ ಏಕಂ ಅಯತೀತಿ ಏಕಾಯನೋ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಮುಖಭಾವನಾನಯಪ್ಪವತ್ತೋಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಏಕಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋತಿ ಏಕನಿಬ್ಬಾನಗಮನಮಗ್ಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕೋ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಬುದ್ಧೋತಿ ನ ಪರೇಹಿ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋ, ಕಿಂ ಪನ ಸಯಮೇವ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಬುದ್ಧಿವಿಹತತ್ತಾ ಬುದ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ಬುದ್ಧಿ ಬುದ್ಧಂ ಬೋಧೋತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಮೇತಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ನೀಲರತ್ತಗುಣಯೋಗಾ ನೀಲೋ ಪಟೋ ರತ್ತೋ ಪಟೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಬುದ್ಧಗುಣಯೋಗಾ ಬುದ್ಧೋತಿ ಞಾಪೇತುಂ ವುತ್ತಂ।

    Maggassa bahūsu nāmesu ayananāmena vutto. Tasmā ekamaggabhūto maggo, na dvedhāpathabhūtoti attho. Atha vā ekena ayitabbo maggoti ekāyanamaggo. Ekenāti gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya pavivekena cittena. Ayitabboti paṭipajjitabbo. Ayanti vā etenāti ayano, saṃsārato nibbānaṃ gacchantīti attho. Ekesaṃ ayano ekāyano. Eketi seṭṭhā, sabbasattaseṭṭhā ca sammāsambuddhā, tasmā ekāyanamaggoti sammāsambuddhānaṃ ayanabhūto maggoti vuttaṃ hoti. Ayatīti vā ayano, gacchati pavattatīti attho. Ekasmiṃ ayano maggoti ekāyanamaggo, ekasmiṃyeva buddhasāsane pavattamāno maggo, na aññatthāti vuttaṃ hoti. Api ca ekaṃ ayatīti ekāyano, pubbabhāge nānāmukhabhāvanānayappavattopi aparabhāge ekaṃ nibbānameva gacchatīti vuttaṃ hoti, tasmā ekāyanamaggoti ekanibbānagamanamaggoti attho. Eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddhoti na parehi buddhattā buddho, kiṃ pana sayameva anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhā buddhoti buddhi buddhaṃ bodhoti pariyāyavacanametaṃ. Tattha yathā nīlarattaguṇayogā nīlo paṭo ratto paṭoti vuccati, evaṃ buddhaguṇayogā buddhoti ñāpetuṃ vuttaṃ.

    ತತೋ ಪರಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ನೇತಂ ನಾಮನ್ತಿಆದಿ ‘‘ಅತ್ಥಮನುಗತಾ ಅಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಮಿತ್ತಾ ಸಹಾಯಾ। ಅಮಚ್ಚಾ ಭಚ್ಚಾ। ಞಾತೀ ಪಿತುಪಕ್ಖಿಕಾ। ಸಾಲೋಹಿತಾ ಮಾತುಪಕ್ಖಿಕಾ। ಸಮಣಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗತಾ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಭೋವಾದಿನೋ, ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಾ ವಾ। ದೇವತಾ ಸಕ್ಕಾದಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚ। ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕನ್ತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಫಲಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತೇ ಭವಂ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಂ ನಾಮ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೋ ಹಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಅರಹತ್ತಫಲೋದಯೇ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೋ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತೇ ಭವೋ ಹೋತಿ। ತಂ ನೇಮಿತ್ತಿಕಮ್ಪಿ ನಾಮಂ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತೇ ಭವಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಮೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ। ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇ ಸಹ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾತಿ ಮಹಾಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಯಥಾವುತ್ತಕ್ಖಣೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭೇನ ಸಹ। ಸಚ್ಛಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ವಾ ಜಾತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಯದಿದಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಅಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಬುದ್ಧವಿಭಾವನಾ।

    Tato paraṃ buddhoti netaṃ nāmantiādi ‘‘atthamanugatā ayaṃ paññattī’’ti ñāpanatthaṃ vuttaṃ. Tattha mittā sahāyā. Amaccā bhaccā. Ñātī pitupakkhikā. Sālohitā mātupakkhikā. Samaṇā pabbajjūpagatā. Brāhmaṇā bhovādino, samitapāpabāhitapāpā vā. Devatā sakkādayo brahmāno ca. Vimokkhantikanti vimokkho arahattamaggo, vimokkhassa anto arahattaphalaṃ, tasmiṃ vimokkhante bhavaṃ vimokkhantikaṃ nāma. Sabbaññubhāvo hi arahattamaggena sijjhati, arahattaphalodaye siddho hoti, tasmā sabbaññubhāvo vimokkhante bhavo hoti. Taṃ nemittikampi nāmaṃ vimokkhante bhavaṃ nāma hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantāna’’nti. Bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhāti mahābodhirukkhamūle yathāvuttakkhaṇe sabbaññutaññāṇassa paṭilābhena saha. Sacchikā paññattīti arahattaphalasacchikiriyāya, sabbadhammasacchikiriyāya vā jātā paññatti. Yadidaṃ buddhoti yā ayaṃ buddhoti paññatti, ayaṃ byañjanato buddhavibhāvanā.

    ‘‘ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಾ’’ತಿಗಾಥಾಪಾದಸ್ಸ ಪನ ಇಮಿನಾ ಪದಭಾಜನೀಯೇ ವುತ್ತತ್ಥೇನ ಅಯಂ ಸಂಸನ್ದನಾ – ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯೋ ಚ ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಾ, ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ದೇಸಿತಾ। ಯಥಾಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ದಸ ಯಥತ್ಥಾ ಚ ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಾ, ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ದೇಸಿತಾತಿ ಪಕಾರತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಸದ್ದಸ್ಸ, ಸಭಾವತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಸದ್ದಸ್ಸ ಸರೂಪೇಕಸೇಸವಸೇನ ಏಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪದಭಾಜನೀಯೇ ಪನಸ್ಸ ಯಥತ್ಥೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ಯೋಜನಾವಸೇನ ‘‘ದೇಸಿತೋ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ ಕತಂ।

    ‘‘Yathā buddhena desitā’’tigāthāpādassa pana iminā padabhājanīye vuttatthena ayaṃ saṃsandanā – ānāpānassatiyo ca yathā buddhena desitā, yena pakārena desitā. Yathāsaddena saṅgahitā dasa yathatthā ca yathā buddhena desitā, yena pakārena desitāti pakāratthassa ca yathāsaddassa, sabhāvatthassa ca yathāsaddassa sarūpekasesavasena ekasesaṃ katvā ‘‘yathā’’ti vuttanti veditabbaṃ. Padabhājanīye panassa yathatthesu ekekassa yojanāvasena ‘‘desito’’ti ekavacanaṃ kataṃ.

    ‘‘ಸೋತಿ ಗಹಟ್ಠೋ ವಾ ಹೋತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆದಿಪದೇಪಿ ಯಸ್ಸ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಾತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ಲೋಕತ್ಥೋ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಪಭಾಸೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ । ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾತಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣೇನಪಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವೇನ। ಓಭಾಸೇತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಭೂತಂ ಲೋಕಂ। ಭಾಸೇತೀತಿ ರೂಪಾವಚರಭೂತಂ ಲೋಕಂ। ಪಭಾಸೇತೀತಿ ಅರೂಪಾವಚರಭೂತಂ ಲೋಕಂ।

    ‘‘Soti gahaṭṭho vā hoti pabbajito vā’’ti vuttattā ādipadepi yassa gahaṭṭhassa vā pabbajitassa vāti vuttameva hoti. Lokattho vuttoyeva. Pabhāsetīti attano ñāṇassa pākaṭaṃ karotīti attho . Abhisambuddhattāti sāvakapāramiñāṇenapi paṭividdhabhāvena. Obhāsetīti kāmāvacarabhūtaṃ lokaṃ. Bhāsetīti rūpāvacarabhūtaṃ lokaṃ. Pabhāsetīti arūpāvacarabhūtaṃ lokaṃ.

    ಅರಿಯಞಾಣನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ। ಮಹಿಕಾ ಮುತ್ತೋತಿ ಮಹಿಕಾಯ ಮುತ್ತೋ। ಮಹಿಕಾತಿ ನೀಹಾರೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಮಹಿಯಾ ಮುತ್ತೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಧೂಮರಜಾ ಮುತ್ತೋತಿ ಧೂಮತೋ ಚ ರಜತೋ ಚ ಮುತ್ತೋ। ರಾಹುಗಹಣಾ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋತಿ ರಾಹುನೋ ಚನ್ದಸ್ಸ ಆಸನ್ನುಪಕ್ಕಿಲೇಸತ್ತಾ ದ್ವೀಹಿ ಉಪಸಗ್ಗೇಹಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಭಾಸತೇ ಇತಿ ಸಓಭಾಸಟ್ಠೇನ। ತಪತೇ ಇತಿ ಸತೇಜಟ್ಠೇನ। ವಿರೋಚತೇ ಇತಿ ರುಚಿರಟ್ಠೇನ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಏವಂ ಏವಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಚನ್ದೋಪಿ ಸಯಂ ಭಾಸನ್ತೋ ತಪನ್ತೋ ವಿರೋಚನ್ತೋ ಇಮಂ ಓಕಾಸಲೋಕಂ ಓಭಾಸೇತಿ, ಭಿಕ್ಖು ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಭಾಸನ್ತೋ ತಪನ್ತೋ ವಿರೋಚನ್ತೋ ಇಮಂ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಓಭಾಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಭಯತ್ರಾಪಿ ‘‘ಭಾಸೇತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಭಾಸತೇ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ವುತ್ತೇ ಹೇತುಅತ್ಥೋಪಿ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಅತಿವಿಸದತರಾಭಸೂರಿಯೋಪಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ಚನ್ದೋಪಮಾ ಗಹಿತಾತಿ ಚೇ? ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮೇನ ಸನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸನ್ತಗುಣಯುತ್ತಚನ್ದೋಪಮಾ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾತಿ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಭಾವನಾಸಿದ್ಧಿಸಾಧಕಂ ಯೋಗಾವಚರಂ ಥುನಿತ್ವಾ ಇಮಾನಿ ತೇರಸ ವೋದಾನೇ ಞಾಣಾನೀತಿ ತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ನಿಗಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ।

    Ariyañāṇanti arahattamaggañāṇaṃ. Mahikā muttoti mahikāya mutto. Mahikāti nīhāro vuccati. Mahiyā muttotipi pāṭho. Dhūmarajā muttoti dhūmato ca rajato ca mutto. Rāhugahaṇā vippamuttoti rāhuno candassa āsannupakkilesattā dvīhi upasaggehi visesetvā vuttaṃ. Bhāsate iti saobhāsaṭṭhena. Tapate iti satejaṭṭhena. Virocate iti ruciraṭṭhena. Evamevanti evaṃ evaṃ. Yasmā pana candopi sayaṃ bhāsanto tapanto virocanto imaṃ okāsalokaṃ obhāseti, bhikkhu ca paññāya bhāsanto tapanto virocanto imaṃ khandhādilokaṃ paññāya obhāseti, tasmā ubhayatrāpi ‘‘bhāsetī’’ti avatvā ‘‘bhāsate’’ icceva vuttaṃ. Evañhi vutte hetuatthopi vutto hoti. Ativisadatarābhasūriyopamaṃ aggahetvā kasmā candopamā gahitāti ce? Sabbakilesapariḷāhavūpasamena santassa bhikkhuno santaguṇayuttacandopamā anucchavikāti gahitāti veditabbaṃ. Evaṃ ānāpānassatibhāvanāsiddhisādhakaṃ yogāvacaraṃ thunitvā imāni terasa vodāne ñāṇānīti tāni ñāṇāni nigametvā dassetīti.

    ವೋದಾನಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vodānañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೪. ವೋದಾನಞಾಣನಿದ್ದೇಸೋ • 4. Vodānañāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact