| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi |
१७०. यागुमधुगोळकानुजानना
170. Yāgumadhugoḷakānujānanā
२८२. अथ खो भगवा बाराणसियं यथाभिरन्तं विहरित्वा येन अन्धकविन्दं तेन चारिकं पक्कामि, महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं, अड्ढतेलसेहि भिक्खुसतेहि। तेन खो पन समयेन जानपदा मनुस्सा बहुं लोणम्पि, तेलम्पि, तण्डुलम्पि, खादनीयम्पि सकटेसु आरोपेत्वा बुद्धप्पमुखस्स भिक्खुसङ्घस्स पिट्ठितो पिट्ठितो अनुबन्धा होन्ति – यदा पटिपाटिं लभिस्साम तदा भत्तं करिस्सामाति, पञ्चमत्तानि च विघासादसतानि। अथ खो भगवा अनुपुब्बेन चारिकं चरमानो येन अन्धकविन्दं तदवसरि। अथ खो अञ्ञतरस्स ब्राह्मणस्स पटिपाटिं अलभन्तस्स एतदहोसि – ‘‘अतीतानि 1 खो मे द्वे मासानि बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं अनुबन्धन्तस्स ‘यदा पटिपाटिं लभिस्सामि तदा भत्तं करिस्सामी’ति, न च मे पटिपाटि लब्भति, अहञ्चम्हि एकत्तको 2, बहु च मे घरावासत्थो हायति। यंनूनाहं भत्तग्गं ओलोकेय्यं; यं भत्तग्गे नास्स, तं पटियादेय्य’’न्ति। अथ खो सो ब्राह्मणो भत्तग्गं ओलोकेन्तो द्वे नाद्दस – यागुञ्च मधुगोळकञ्च । अथ खो सो ब्राह्मणो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘इध मे, भो आनन्द, पटिपाटिं अलभन्तस्स एतदहोसि ‘अतीतानि खो मे द्वे मासानि बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं अनुबन्धन्तस्स, यदा पटिपाटिं लभिस्सामि तदा भत्तं करिस्सामीति। न च मे पटिपाटि लब्भति , अहञ्चम्हि एकत्तको, बहु च मे घरावासत्थो हायति। यंनूनाहं भत्तग्गं ओलोकेय्यं; यं भत्तग्गे नास्स, तं पटियादेय्य’न्ति। सो खो अहं, भो आनन्द, भत्तग्गं ओलोकेन्तो द्वे नाद्दसं – यागुञ्च मधुगोळकञ्च। सचाहं, भो आनन्द, पटियादेय्यं यागुञ्च मधुगोळकञ्च, पटिग्गण्हेय्य मे भवं गोतमो’’ति? ‘‘तेन हि, ब्राह्मण, भगवन्तं पटिपुच्छिस्सामी’’ति। अथ खो आयस्मा आनन्दो भगवतो एतमत्थं आरोचेसि। तेन हानन्द, पटियादेतूति। तेन हि, ब्राह्मण, पटियादेहीति। अथ खो सो ब्राह्मणो तस्सा रत्तिया अच्चयेन पहूतं यागुञ्च मधुगोळकञ्च पटियादापेत्वा भगवतो उपनामेसि – पटिग्गण्हातु मे भवं गोतमो यागुञ्च मधुगोळकञ्चाति। तेन हि, ब्राह्मण, भिक्खूनं देहीति। भिक्खू कुक्कुच्चायन्ता न पटिग्गण्हन्ति। पटिग्गण्हथ, भिक्खवे, परिभुञ्जथाति। अथ खो सो ब्राह्मणो बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं पहूताय यागुया च मधुगोळकेन च सहत्था सन्तप्पेत्वा सम्पवारेत्वा भगवन्तं धोतहत्थं ओनीतपत्तपाणिं एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो तं ब्राह्मणं भगवा एतदवोच –
282. Atha kho bhagavā bārāṇasiyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena andhakavindaṃ tena cārikaṃ pakkāmi, mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ, aḍḍhatelasehi bhikkhusatehi. Tena kho pana samayena jānapadā manussā bahuṃ loṇampi, telampi, taṇḍulampi, khādanīyampi sakaṭesu āropetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa piṭṭhito piṭṭhito anubandhā honti – yadā paṭipāṭiṃ labhissāma tadā bhattaṃ karissāmāti, pañcamattāni ca vighāsādasatāni. Atha kho bhagavā anupubbena cārikaṃ caramāno yena andhakavindaṃ tadavasari. Atha kho aññatarassa brāhmaṇassa paṭipāṭiṃ alabhantassa etadahosi – ‘‘atītāni 3 kho me dve māsāni buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ anubandhantassa ‘yadā paṭipāṭiṃ labhissāmi tadā bhattaṃ karissāmī’ti, na ca me paṭipāṭi labbhati, ahañcamhi ekattako 4, bahu ca me gharāvāsattho hāyati. Yaṃnūnāhaṃ bhattaggaṃ olokeyyaṃ; yaṃ bhattagge nāssa, taṃ paṭiyādeyya’’nti. Atha kho so brāhmaṇo bhattaggaṃ olokento dve nāddasa – yāguñca madhugoḷakañca . Atha kho so brāhmaṇo yenāyasmā ānando tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘idha me, bho ānanda, paṭipāṭiṃ alabhantassa etadahosi ‘atītāni kho me dve māsāni buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ anubandhantassa, yadā paṭipāṭiṃ labhissāmi tadā bhattaṃ karissāmīti. Na ca me paṭipāṭi labbhati , ahañcamhi ekattako, bahu ca me gharāvāsattho hāyati. Yaṃnūnāhaṃ bhattaggaṃ olokeyyaṃ; yaṃ bhattagge nāssa, taṃ paṭiyādeyya’nti. So kho ahaṃ, bho ānanda, bhattaggaṃ olokento dve nāddasaṃ – yāguñca madhugoḷakañca. Sacāhaṃ, bho ānanda, paṭiyādeyyaṃ yāguñca madhugoḷakañca, paṭiggaṇheyya me bhavaṃ gotamo’’ti? ‘‘Tena hi, brāhmaṇa, bhagavantaṃ paṭipucchissāmī’’ti. Atha kho āyasmā ānando bhagavato etamatthaṃ ārocesi. Tena hānanda, paṭiyādetūti. Tena hi, brāhmaṇa, paṭiyādehīti. Atha kho so brāhmaṇo tassā rattiyā accayena pahūtaṃ yāguñca madhugoḷakañca paṭiyādāpetvā bhagavato upanāmesi – paṭiggaṇhātu me bhavaṃ gotamo yāguñca madhugoḷakañcāti. Tena hi, brāhmaṇa, bhikkhūnaṃ dehīti. Bhikkhū kukkuccāyantā na paṭiggaṇhanti. Paṭiggaṇhatha, bhikkhave, paribhuñjathāti. Atha kho so brāhmaṇo buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ pahūtāya yāguyā ca madhugoḷakena ca sahatthā santappetvā sampavāretvā bhagavantaṃ dhotahatthaṃ onītapattapāṇiṃ ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho taṃ brāhmaṇaṃ bhagavā etadavoca –
कालेन सक्कच्च ददाति यागुं।
Kālena sakkacca dadāti yāguṃ;
दसस्स ठानानि अनुप्पवेच्छति।
Dasassa ṭhānāni anuppavecchati;
आयुञ्च वण्णञ्च सुखं बलञ्च॥
Āyuñca vaṇṇañca sukhaṃ balañca.
पटिभानमस्स उपजायते ततो।
Paṭibhānamassa upajāyate tato;
खुद्दं पिपासञ्च ब्यपनेति वातं।
Khuddaṃ pipāsañca byapaneti vātaṃ;
सोधेति वत्थिं परिणामेति भुत्तं।
Sodheti vatthiṃ pariṇāmeti bhuttaṃ;
भेसज्जमेतं सुगतेन वण्णितं॥
Bhesajjametaṃ sugatena vaṇṇitaṃ.
तस्मा हि यागुं अलमेव दातुं।
Tasmā hi yāguṃ alameva dātuṃ;
निच्चं मनुस्सेन सुखत्थिकेन।
Niccaṃ manussena sukhatthikena;
दिब्बानि वा पत्थयता सुखानि।
Dibbāni vā patthayatā sukhāni;
मनुस्ससोभग्यतमिच्छता वाति॥
Manussasobhagyatamicchatā vāti.
अथ खो भगवा तं ब्राह्मणं इमाहि गाथाहि अनुमोदित्वा उट्ठायासना पक्कामि। अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, यागुञ्च मधुगोळकञ्चा’’ति।
Atha kho bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ imāhi gāthāhi anumoditvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha kho bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, yāguñca madhugoḷakañcā’’ti.
यागुमधुगोळकानुजानना निट्ठिता।
Yāgumadhugoḷakānujānanā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / यागुमधुगोळकादिकथा • Yāgumadhugoḷakādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / यागुमधुगोळकादिकथावण्णना • Yāgumadhugoḷakādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / यागुमधुगोळकादिकथावण्णना • Yāgumadhugoḷakādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १७०. यागुमधुगोळकादिकथा • 170. Yāgumadhugoḷakādikathā
