| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
70. යමකපාටිහීරඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
70. Yamakapāṭihīrañāṇaniddesavaṇṇanā
116. යමකපාටිහීරඤාණනිද්‌දෙසෙ අසාධාරණං සාවකෙහීති සෙසාසාධාරණඤාණනිද්‌දෙසෙ අඤ්‌ඤවචනෙහි ඔකාසාභාවතො න වුත්‌තං, ඉධ පන අඤ්‌ඤවචනාභාවතො වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. උපරිමකායතොති නාභියා උද්‌ධං සරීරතො. අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො පවත්‌තතීති තෙජොකසිණාරම්‌මණං පාදකජ්‌ඣානං සමාපජ්‌ජිත්‌වා වුට්‌ඨාය ‘‘උපරිමකායතො අග්‌ගිජාලා වුට්‌ඨාතූ’’ති ආවජ්‌ජිත්‌වා පරිකම්‌මං කත්‌වා අනන්‌තරං අභිඤ්‌ඤාඤාණෙන ‘‘උපරිමකායතො අග්‌ගිජාලා වුට්‌ඨාතූ’’ති අධිට්‌ඨිතෙ සහ අධිට්‌ඨානා උපරිමකායතො අග්‌ගිජාලා වුට්‌ඨාති. සා හි ඉධ රාසට්‌ඨෙන ඛන්‌ධොති වුත්‌තා. හෙට්‌ඨිමකායතොති නාභිතො හෙට්‌ඨා සරීරතො. උදකධාරා පවත්‌තතීති ආපොකසිණාරම්‌මණං පාදකජ්‌ඣානං සමාපජ්‌ජිත්‌වා වුට්‌ඨාය ‘‘හෙට්‌ඨිමකායතො උදකධාරා වුට්‌ඨාතූ’’ති ආවජ්‌ජිත්‌වා පරිකම්‌මං කත්‌වා අනන්‌තරං අභිඤ්‌ඤාඤාණෙන ‘‘හෙට්‌ඨිමකායතො උදකධාරා වුට්‌ඨාතූ’’ති අධිට්‌ඨිතෙ සහ අධිට්‌ඨානා හෙට්‌ඨිමකායතො උදකධාරා වුට්‌ඨාති. උභයත්‌ථාපි අබ්‌බොච්‌ඡෙදවසෙන පවත්‌තතීති වුත්‌තං. අධිට්‌ඨානස්‌ස ආවජ්‌ජනස්‌ස ච අන්‌තරෙ ද්‌වෙ භවඞ්‌ගචිත්‌තානි වත්‌තන්‌ති. තස්‌මායෙව යුගලා හුත්‌වා අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධඋදකධාරා පවත්‌තන්‌ති, අන්‌තරං න පඤ්‌ඤායති. අඤ්‌ඤෙසං පන භවඞ්‌ගපරිච්‌ඡෙදො නත්‌ථි . පුරත්‌ථිමකායතොති අභිමුඛපස්‌සතො. පච්‌ඡිමකායතොති පිට්‌ඨිපස්‌සතො. දක්‌ඛිණඅක්‌ඛිතො වාමඅක්‌ඛිතොතිආදි සමාසපාඨොයෙව, න අඤ්‌ඤො. දක්‌ඛිණනාසිකාසොතතො වාමනාසිකාසොතතොති පාඨො සුන්‌දරො. රස්‌සං කත්‌වාපි පඨන්‌ති. අංසකූටතොති එත්‌ථ අබ්‌භුග්‌ගතට්‌ඨෙන කූටො වියාති කූටො, අංසොයෙව කූටො අංසකූටො. අඞ්‌ගුලඞ්‌ගුලෙහීති අඞ්‌ගුලීහි අඞ්‌ගුලීහි. අඞ්‌ගුලන්‌තරිකාහීති අඞ්‌ගුලීනං අන්‌තරිකාහි. එකෙකලොමතො අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො පවත්‌තති, එකෙකලොමතො උදකධාරා පවත්‌තතීති උභයත්‌ථාපි ආමෙඩිතවචනෙන සබ්‌බලොමානං පරියාදින්‌නත්‌තා එකෙකලොමතොව අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධඋදකධාරා යුගලා යුගලා හුත්‌වා පවත්‌තන්‌තීති වුත්‌තං හොති. ලොමකූපතො ලොමකූපතො අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො පවත්‌තති, ලොමකූපතො ලොමකූපතො උදකධාරා පවත්‌තතීති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. කෙසුචි පොත්‌ථකෙසු ‘‘එකෙකලොමතො අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො පවත්‌තති. ලොමකූපතො ලොමකූපතො උදකධාරා පවත්‌තති, ලොමකූපතො ලොමකූපතො අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො පවත්‌තති, එකෙකලොමතො උදකධාරා පවත්‌තතී’’ති ලිඛිතං. තම්‌පි යුජ්‌ජතියෙව. පාටිහීරස්‌ස අතිසුඛුමත්‌තදීපනතො පන පුරිමපාඨොයෙව සුන්‌දරතරො.
116. Yamakapāṭihīrañāṇaniddese asādhāraṇaṃ sāvakehīti sesāsādhāraṇañāṇaniddese aññavacanehi okāsābhāvato na vuttaṃ, idha pana aññavacanābhāvato vuttanti veditabbaṃ. Uparimakāyatoti nābhiyā uddhaṃ sarīrato. Aggikkhandho pavattatīti tejokasiṇārammaṇaṃ pādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ‘‘uparimakāyato aggijālā vuṭṭhātū’’ti āvajjitvā parikammaṃ katvā anantaraṃ abhiññāñāṇena ‘‘uparimakāyato aggijālā vuṭṭhātū’’ti adhiṭṭhite saha adhiṭṭhānā uparimakāyato aggijālā vuṭṭhāti. Sā hi idha rāsaṭṭhena khandhoti vuttā. Heṭṭhimakāyatoti nābhito heṭṭhā sarīrato. Udakadhārā pavattatīti āpokasiṇārammaṇaṃ pādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ‘‘heṭṭhimakāyato udakadhārā vuṭṭhātū’’ti āvajjitvā parikammaṃ katvā anantaraṃ abhiññāñāṇena ‘‘heṭṭhimakāyato udakadhārā vuṭṭhātū’’ti adhiṭṭhite saha adhiṭṭhānā heṭṭhimakāyato udakadhārā vuṭṭhāti. Ubhayatthāpi abbocchedavasena pavattatīti vuttaṃ. Adhiṭṭhānassa āvajjanassa ca antare dve bhavaṅgacittāni vattanti. Tasmāyeva yugalā hutvā aggikkhandhaudakadhārā pavattanti, antaraṃ na paññāyati. Aññesaṃ pana bhavaṅgaparicchedo natthi . Puratthimakāyatoti abhimukhapassato. Pacchimakāyatoti piṭṭhipassato. Dakkhiṇaakkhito vāmaakkhitotiādi samāsapāṭhoyeva, na añño. Dakkhiṇanāsikāsotato vāmanāsikāsotatoti pāṭho sundaro. Rassaṃ katvāpi paṭhanti. Aṃsakūṭatoti ettha abbhuggataṭṭhena kūṭo viyāti kūṭo, aṃsoyeva kūṭo aṃsakūṭo. Aṅgulaṅgulehīti aṅgulīhi aṅgulīhi. Aṅgulantarikāhīti aṅgulīnaṃ antarikāhi. Ekekalomato aggikkhandho pavattati, ekekalomato udakadhārā pavattatīti ubhayatthāpi āmeḍitavacanena sabbalomānaṃ pariyādinnattā ekekalomatova aggikkhandhaudakadhārā yugalā yugalā hutvā pavattantīti vuttaṃ hoti. Lomakūpato lomakūpato aggikkhandho pavattati, lomakūpato lomakūpato udakadhārā pavattatīti etthāpi eseva nayo. Kesuci potthakesu ‘‘ekekalomato aggikkhandho pavattati. Lomakūpato lomakūpato udakadhārā pavattati, lomakūpato lomakūpato aggikkhandho pavattati, ekekalomato udakadhārā pavattatī’’ti likhitaṃ. Tampi yujjatiyeva. Pāṭihīrassa atisukhumattadīpanato pana purimapāṭhoyeva sundarataro.
ඉදානි ඡන්‌නං වණ්‌ණානන්‌ති කො සම්‌බන්‌ධො? හෙට්‌ඨා ‘‘උපරිමකායතො’’තිආදීහි අනෙකෙහි සරීරාවයවා වුත්‌තා. තෙන සරීරාවයවසම්‌බන්‌ධො පවත්‌තතීති වචනසම්‌බන්‌ධෙන ච යමකපාටිහීරාධිකාරෙන ච ඡන්‌නං වණ්‌ණානං සරීරාවයවභූතානං රස්‌මියො යමකා හුත්‌වා පවත්‌තන්‌තීති වුත්‌තං හොති. සාමිවචනසම්‌බන්‌ධෙන ච අවස්‌සං ‘‘රස්‌මියො’’ති පාඨසෙසො ඉච්‌ඡිතබ්‌බොයෙව. නීලානන්‌ති උමාපුප්‌ඵවණ්‌ණානං. පීතකානන්‌ති කණිකාරපුප්‌ඵවණ්‌ණානං. ලොහිතකානන්‌ති ඉන්‌දගොපකවණ්‌ණානං. ඔදාතානන්‌ති ඔසධිතාරකවණ්‌ණානං. මඤ්‌ජිට්‌ඨානන්‌ති මන්‌දරත්‌තවණ්‌ණානං. පභස්‌සරානන්‌ති පභාසනපකතිකානං පභස්‌සරවණ්‌ණානං. පභස්‌සරවණ්‌ණෙ විසුං අවිජ්‌ජමානෙපි වුත්‌තෙසු පඤ්‌චසු වණ්‌ණෙසු යෙ යෙ පභා සමුජ්‌ජලා, තෙ තෙ පභස්‌සරා. තථා හි තථාගතස්‌ස යමකපාටිහීරං කරොන්‌තස්‌ස යමකපාටිහීරඤාණබලෙනෙව කෙසමස්‌සූනඤ්‌චෙව අක්‌ඛීනඤ්‌ච නීලට්‌ඨානෙහි නීලරස්‌මියො නික්‌ඛමන්‌ති, යාසං වසෙන ගගනතලං අඤ්‌ජනචුණ්‌ණසමොකිණ්‌ණං විය උමාපුප්‌ඵනීලුප්‌පලදලසඤ්‌ඡන්‌නං විය වීතිපතන්‌තමණිතාලවණ්‌ටං විය පසාරිතමෙචකපටං විය ච හොති. ඡවිතො චෙව අක්‌ඛීනඤ්‌ච පීතකට්‌ඨානෙහි පීතරස්‌මියො නික්‌ඛමන්‌ති, යාසං වසෙන දිසාභාගා සුවණ්‌ණරසනිසිඤ්‌චමානා විය සුවණ්‌ණපටපසාරිතා විය කුඞ්‌කුමචුණ්‌ණකණිකාරපුප්‌ඵසම්‌පරිකිණ්‌ණා විය ච විරොචන්‌ති. මංසලොහිතෙහි චෙව අක්‌ඛීනඤ්‌ච රත්‌තට්‌ඨානෙහි ලොහිතරස්‌මියො නික්‌ඛමන්‌ති, යාසං වසෙන දිසාභාගා චිනපිට්‌ඨචුණ්‌ණරඤ්‌ජිතා විය සුපක්‌කලාඛාරසනිසිඤ්‌චමානා විය රත්‌තකම්‌බලපරික්‌ඛිත්‌තා විය ජයසුමනපාලිභද්‌දකබන්‌ධුජීවකකුසුමසම්‌පරිකිණ්‌ණා විය ච විරොචන්‌ති. අට්‌ඨීහි චෙව දන්‌තෙහි ච අක්‌ඛීනඤ්‌ච සෙතට්‌ඨානෙහි ඔදාතරස්‌මියො නික්‌ඛමන්‌ති, යාසං වසෙන දිසාභාගා රජතකුටෙහි ආසිඤ්‌චමානඛීරධාරාසම්‌පරිකිණ්‌ණා විය පසාරිතරජතපට්‌ටවිතානා විය වීතිපතන්‌තරජතතාලවණ්‌ටා විය කුන්‌දකුමුදසින්‌දුවාරසුමනමල්‌ලිකාදිකුසුමසඤ්‌ඡන්‌නා විය ච විරොචන්‌ති. හත්‌ථතලපාදතලාදීහි මන්‌දරත්‌තට්‌ඨානෙහි මඤ්‌ජිට්‌ඨරස්‌මියො නික්‌ඛමන්‌ති, යාසං වසෙන දිසාභාගා පවාළජාලපරික්‌ඛිත්‌තා විය රත්‌තකුරවකකුසුමසමොකිණ්‌ණා විය ච විරොචන්‌ති. උණ්‌ණානඛාදීහි පභස්‌සරට්‌ඨානෙහි පභස්‌සරරස්‌මියො නික්‌ඛමන්‌ති, යාසං වසෙන දිසාභාගා ඔසධිතාරකපුඤ්‌ජපුණ්‌ණා විය විජ්‌ජුපටලාදිපරිපුණ්‌ණා විය ච විරොචන්‌ති.
Idāni channaṃ vaṇṇānanti ko sambandho? Heṭṭhā ‘‘uparimakāyato’’tiādīhi anekehi sarīrāvayavā vuttā. Tena sarīrāvayavasambandho pavattatīti vacanasambandhena ca yamakapāṭihīrādhikārena ca channaṃ vaṇṇānaṃ sarīrāvayavabhūtānaṃ rasmiyo yamakā hutvā pavattantīti vuttaṃ hoti. Sāmivacanasambandhena ca avassaṃ ‘‘rasmiyo’’ti pāṭhaseso icchitabboyeva. Nīlānanti umāpupphavaṇṇānaṃ. Pītakānanti kaṇikārapupphavaṇṇānaṃ. Lohitakānanti indagopakavaṇṇānaṃ. Odātānanti osadhitārakavaṇṇānaṃ. Mañjiṭṭhānanti mandarattavaṇṇānaṃ. Pabhassarānanti pabhāsanapakatikānaṃ pabhassaravaṇṇānaṃ. Pabhassaravaṇṇe visuṃ avijjamānepi vuttesu pañcasu vaṇṇesu ye ye pabhā samujjalā, te te pabhassarā. Tathā hi tathāgatassa yamakapāṭihīraṃ karontassa yamakapāṭihīrañāṇabaleneva kesamassūnañceva akkhīnañca nīlaṭṭhānehi nīlarasmiyo nikkhamanti, yāsaṃ vasena gaganatalaṃ añjanacuṇṇasamokiṇṇaṃ viya umāpupphanīluppaladalasañchannaṃ viya vītipatantamaṇitālavaṇṭaṃ viya pasāritamecakapaṭaṃ viya ca hoti. Chavito ceva akkhīnañca pītakaṭṭhānehi pītarasmiyo nikkhamanti, yāsaṃ vasena disābhāgā suvaṇṇarasanisiñcamānā viya suvaṇṇapaṭapasāritā viya kuṅkumacuṇṇakaṇikārapupphasamparikiṇṇā viya ca virocanti. Maṃsalohitehi ceva akkhīnañca rattaṭṭhānehi lohitarasmiyo nikkhamanti, yāsaṃ vasena disābhāgā cinapiṭṭhacuṇṇarañjitā viya supakkalākhārasanisiñcamānā viya rattakambalaparikkhittā viya jayasumanapālibhaddakabandhujīvakakusumasamparikiṇṇā viya ca virocanti. Aṭṭhīhi ceva dantehi ca akkhīnañca setaṭṭhānehi odātarasmiyo nikkhamanti, yāsaṃ vasena disābhāgā rajatakuṭehi āsiñcamānakhīradhārāsamparikiṇṇā viya pasāritarajatapaṭṭavitānā viya vītipatantarajatatālavaṇṭā viya kundakumudasinduvārasumanamallikādikusumasañchannā viya ca virocanti. Hatthatalapādatalādīhi mandarattaṭṭhānehi mañjiṭṭharasmiyo nikkhamanti, yāsaṃ vasena disābhāgā pavāḷajālaparikkhittā viya rattakuravakakusumasamokiṇṇā viya ca virocanti. Uṇṇānakhādīhi pabhassaraṭṭhānehi pabhassararasmiyo nikkhamanti, yāsaṃ vasena disābhāgā osadhitārakapuñjapuṇṇā viya vijjupaṭalādiparipuṇṇā viya ca virocanti.
භගවා චඞ්‌කමතීතිආදි ‘‘භගවතො ච නිම්‌මිතානඤ්‌ච නානාඉරියාපථකරණං යමකපාටිහීරෙනෙව හොතී’’ති දස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. තෙසඤ්‌හි නිම්‌මිතානං ඉරියාපථා යුගලාව හුත්‌වා වත්‌තන්‌ති. යදි නිම්‌මිතා බහුකා හොන්‌ති, ‘‘නිම්‌මිතො’’තිආදි කස්‌මා එකවචනං කතන්‌ති චෙ? නිම්‌මිතෙසුපි එකෙකස්‌ස නානාඉරියාපථභාවදස්‌සනත්‌ථං. බහුවචනෙන හි වුත්‌තෙ සබ්‌බෙපි නිම්‌මිතා සකිං එකෙකඉරියාපථිකා විය හොන්‌ති. එකවචනෙන පන වුත්‌තෙ නිම්‌මිතෙසු එකෙකො නානාඉරියාපථිකොති ඤායති. තස්‌මා එකවචනනිද්‌දෙසො කතො. චූළපන්‌ථකත්‌ථෙරොපි තාව නානාඉරියාපථිකභික්‌ඛූනං සහස්‌සං මාපෙසි, කිං පන භගවා යමකපාටිහීරෙ බහූ නිම්‌මිතෙ න කරිස්‌සති. චූළපන්‌ථකත්‌ථෙරං මුඤ්‌චිත්‌වා අඤ්‌ඤෙසං සාවකානං එකාවජ්‌ජනෙන නානාඉරියපථිකානං නානාරූපානඤ්‌ච නිම්‌මානං න ඉජ්‌ඣති. අනියමෙත්‌වා හි නිම්‌මිතා ඉද්‌ධිමතා සදිසාව හොන්‌ති. ඨානනිසජ්‌ජාදීසු වා භාසිතතුණ්‌හීභාවාදීසු වා යං යං ඉද්‌ධිමා කරොති, තං තදෙව කරොන්‌ති, විසදිසකරණං නානාකිරියාකරණඤ්‌ච ‘‘එත්‌තකා ඊදිසා හොන්‌තු, එත්‌තකා ඉමං නාම කරොන්‌තූ’’ති විසුං විසුං ආවජ්‌ජිත්‌වා අධිට්‌ඨානෙන ඉජ්‌ඣති. තථාගතස්‌ස පන එකාවජ්‌ජනාධිට්‌ඨානෙනෙව නානප්‌පකාරනිම්‌මානං ඉජ්‌ඣති. එවමෙව අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධඋදකධාරානිම්‌මානෙ ච නානාවණ්‌ණනිම්‌මානෙ ච වෙදිතබ්‌බං. තත්‌ථ භගවා චඞ්‌කමතීති ආකාසෙ වා පථවියං වා චඞ්‌කමති. නිම්‌මිතොති ඉද්‌ධියා මාපිතබුද්‌ධරූපං. තිට්‌ඨති වාතිආදීනිපි ආකාසෙ වා පථවියං වා. කප්‌පෙතීති කරොති. භගවා තිට්‌ඨතීතිආදීසුපි එසෙව නයොති.
Bhagavā caṅkamatītiādi ‘‘bhagavato ca nimmitānañca nānāiriyāpathakaraṇaṃ yamakapāṭihīreneva hotī’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. Tesañhi nimmitānaṃ iriyāpathā yugalāva hutvā vattanti. Yadi nimmitā bahukā honti, ‘‘nimmito’’tiādi kasmā ekavacanaṃ katanti ce? Nimmitesupi ekekassa nānāiriyāpathabhāvadassanatthaṃ. Bahuvacanena hi vutte sabbepi nimmitā sakiṃ ekekairiyāpathikā viya honti. Ekavacanena pana vutte nimmitesu ekeko nānāiriyāpathikoti ñāyati. Tasmā ekavacananiddeso kato. Cūḷapanthakattheropi tāva nānāiriyāpathikabhikkhūnaṃ sahassaṃ māpesi, kiṃ pana bhagavā yamakapāṭihīre bahū nimmite na karissati. Cūḷapanthakattheraṃ muñcitvā aññesaṃ sāvakānaṃ ekāvajjanena nānāiriyapathikānaṃ nānārūpānañca nimmānaṃ na ijjhati. Aniyametvā hi nimmitā iddhimatā sadisāva honti. Ṭhānanisajjādīsu vā bhāsitatuṇhībhāvādīsu vā yaṃ yaṃ iddhimā karoti, taṃ tadeva karonti, visadisakaraṇaṃ nānākiriyākaraṇañca ‘‘ettakā īdisā hontu, ettakā imaṃ nāma karontū’’ti visuṃ visuṃ āvajjitvā adhiṭṭhānena ijjhati. Tathāgatassa pana ekāvajjanādhiṭṭhāneneva nānappakāranimmānaṃ ijjhati. Evameva aggikkhandhaudakadhārānimmāne ca nānāvaṇṇanimmāne ca veditabbaṃ. Tattha bhagavā caṅkamatīti ākāse vā pathaviyaṃ vā caṅkamati. Nimmitoti iddhiyā māpitabuddharūpaṃ. Tiṭṭhati vātiādīnipi ākāse vā pathaviyaṃ vā. Kappetīti karoti. Bhagavā tiṭṭhatītiādīsupi eseva nayoti.
යමකපාටිහීරඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Yamakapāṭihīrañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 70. යමකපාටිහීරඤාණනිද්‌දෙසො • 70. Yamakapāṭihīrañāṇaniddeso
