| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya |
३. यमकसुत्तं
3. Yamakasuttaṃ
८५. एकं समयं आयस्मा सारिपुत्तो सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन यमकस्स नाम भिक्खुनो एवरूपं पापकं दिट्ठिगतं उप्पन्नं होति – ‘‘तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामि, यथा खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’ति।
85. Ekaṃ samayaṃ āyasmā sāriputto sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena yamakassa nāma bhikkhuno evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ hoti – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’ti.
अस्सोसुं खो सम्बहुला भिक्खू यमकस्स किर नाम भिक्खुनो एवरूपं पापकं दिट्ठिगतं उप्पन्नं होति – ‘‘तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामि, यथा खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’ति। अथ खो ते भिक्खू येनायस्मा यमको तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा आयस्मता यमकेन सद्धिं सम्मोदिंसु। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्ना खो ते भिक्खू आयस्मन्तं यमकं एतदवोचुं –
Assosuṃ kho sambahulā bhikkhū yamakassa kira nāma bhikkhuno evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ hoti – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’ti. Atha kho te bhikkhū yenāyasmā yamako tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā āyasmatā yamakena saddhiṃ sammodiṃsu. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū āyasmantaṃ yamakaṃ etadavocuṃ –
‘‘सच्चं किर ते, आवुसो यमक, एवरूपं पापकं दिट्ठिगतं उप्पन्नं – ‘तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामि, यथा खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’’ति? ‘‘एवं ख्वाहं, आवुसो, भगवता धम्मं देसितं आजानामि – ‘खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’’ति।
‘‘Saccaṃ kira te, āvuso yamaka, evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ – ‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’’ti? ‘‘Evaṃ khvāhaṃ, āvuso, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi – ‘khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’’ti.
‘‘मा, आवुसो यमक, एवं अवच, मा भगवन्तं अब्भाचिक्खि। न हि साधु भगवतो अब्भाचिक्खनं। न हि भगवा एवं वदेय्य – ‘खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’’ति। एवम्पि खो आयस्मा यमको तेहि भिक्खूहि वुच्चमानो तथेव तं पापकं दिट्ठिगतं थामसा परामासा अभिनिविस्स वोहरति – ‘‘तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामि, यथा खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’ति।
‘‘Mā, āvuso yamaka, evaṃ avaca, mā bhagavantaṃ abbhācikkhi. Na hi sādhu bhagavato abbhācikkhanaṃ. Na hi bhagavā evaṃ vadeyya – ‘khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’’ti. Evampi kho āyasmā yamako tehi bhikkhūhi vuccamāno tatheva taṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ thāmasā parāmāsā abhinivissa voharati – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’ti.
यतो खो ते भिक्खू नासक्खिंसु आयस्मन्तं यमकं एतस्मा पापका दिट्ठिगता विवेचेतुं, अथ खो ते भिक्खू उट्ठायासना येनायस्मा सारिपुत्तो तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं सारिपुत्तं एतदवोचुं – ‘‘यमकस्स नाम, आवुसो सारिपुत्त, भिक्खुनो एवरूपं पापकं दिट्ठिगतं उप्पन्नं – ‘तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामि यथा खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’ति। साधायस्मा सारिपुत्तो येन यमको भिक्खु तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’ति। अधिवासेसि खो आयस्मा सारिपुत्तो तुण्हीभावेन। अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितो येनायस्मा यमको तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मता यमकेन सद्धिं सम्मोदि…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं यमकं एतदवोच –
Yato kho te bhikkhū nāsakkhiṃsu āyasmantaṃ yamakaṃ etasmā pāpakā diṭṭhigatā vivecetuṃ, atha kho te bhikkhū uṭṭhāyāsanā yenāyasmā sāriputto tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ etadavocuṃ – ‘‘yamakassa nāma, āvuso sāriputta, bhikkhuno evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ – ‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi yathā khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’ti. Sādhāyasmā sāriputto yena yamako bhikkhu tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’ti. Adhivāsesi kho āyasmā sāriputto tuṇhībhāvena. Atha kho āyasmā sāriputto sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yenāyasmā yamako tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā yamakena saddhiṃ sammodi…pe… ekamantaṃ nisinno kho āyasmā sāriputto āyasmantaṃ yamakaṃ etadavoca –
‘‘सच्चं किर ते, आवुसो यमक, एवरूपं पापकं दिट्ठिगतं उप्पन्नं – ‘तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामि, यथा खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’’ति? ‘‘एवं ख्वाहं, आवुसो, भगवता धम्मं देसितं आजानामि, यथा खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’ति।
‘‘Saccaṃ kira te, āvuso yamaka, evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ – ‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’’ti? ‘‘Evaṃ khvāhaṃ, āvuso, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’ti.
‘‘तं किं मञ्ञसि, आवुसो यमक, रूपं निच्चं वा अनिच्चं वा’’ति? ‘‘अनिच्चं, आवुसो’’। ‘‘वेदना निच्चा… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं निच्चं वा अनिच्चं वा’’ति? ‘‘अनिच्चं, आवुसो’’। तस्मातिह…पे॰… एवं पस्सं…पे॰… नापरं इत्थत्तायाति पजानाती’’ति।
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso yamaka, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti? ‘‘Aniccaṃ, āvuso’’. ‘‘Vedanā niccā… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti? ‘‘Aniccaṃ, āvuso’’. Tasmātiha…pe… evaṃ passaṃ…pe… nāparaṃ itthattāyāti pajānātī’’ti.
‘‘तं किं मञ्ञसि, आवुसो यमक, रूपं तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’ … ‘‘वेदनं तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’… ‘‘सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’।
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso yamaka, rūpaṃ tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’ … ‘‘vedanaṃ tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’… ‘‘saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’.
‘‘तं किं मञ्ञसि, आवुसो यमक, रूपस्मिं तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’। ‘‘अञ्ञत्र रूपा तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’। ‘‘वेदनाय… अञ्ञत्र वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… अञ्ञत्र सञ्ञाय… सङ्खारेसु… अञ्ञत्र सङ्खारेहि… विञ्ञाणस्मिं तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’। ‘‘अञ्ञत्र विञ्ञाणा तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’।
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso yamaka, rūpasmiṃ tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’. ‘‘Aññatra rūpā tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’. ‘‘Vedanāya… aññatra vedanāya…pe… saññāya… aññatra saññāya… saṅkhāresu… aññatra saṅkhārehi… viññāṇasmiṃ tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’. ‘‘Aññatra viññāṇā tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’.
‘‘तं किं मञ्ञसि, आवुसो यमक, रूपं… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’।
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso yamaka, rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’.
‘‘तं किं मञ्ञसि, आवुसो यमक, अयं सो अरूपी… अवेदनो… असञ्ञी… असङ्खारो… अविञ्ञाणो तथागतोति समनुपस्ससी’’ति? ‘‘नो हेतं, आवुसो’’। ‘‘एत्थ च ते, आवुसो यमक, दिट्ठेव धम्मे सच्चतो थेततो 1 तथागते अनुपलब्भियमाने 2, कल्लं नु ते तं वेय्याकरणं – ‘तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामि, यथा खीणासवो भिक्खु कायस्स भेदा उच्छिज्जति विनस्सति, न होति परं मरणा’’’ति?
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso yamaka, ayaṃ so arūpī… avedano… asaññī… asaṅkhāro… aviññāṇo tathāgatoti samanupassasī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’. ‘‘Ettha ca te, āvuso yamaka, diṭṭheva dhamme saccato thetato 3 tathāgate anupalabbhiyamāne 4, kallaṃ nu te taṃ veyyākaraṇaṃ – ‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā khīṇāsavo bhikkhu kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’’ti?
‘‘अहु खो मे तं, आवुसो सारिपुत्त, पुब्बे अविद्दसुनो पापकं दिट्ठिगतं; इदञ्च पनायस्मतो सारिपुत्तस्स धम्मदेसनं सुत्वा तञ्चेव पापकं दिट्ठिगतं पहीनं, धम्मो च मे अभिसमितो’’ति।
‘‘Ahu kho me taṃ, āvuso sāriputta, pubbe aviddasuno pāpakaṃ diṭṭhigataṃ; idañca panāyasmato sāriputtassa dhammadesanaṃ sutvā tañceva pāpakaṃ diṭṭhigataṃ pahīnaṃ, dhammo ca me abhisamito’’ti.
‘‘सचे तं, आवुसो यमक, एवं पुच्छेय्युं – ‘यो सो, आवुसो यमक, भिक्खु अरहं खीणासवो सो कायस्स भेदा परं मरणा किं होती’ति? एवं पुट्ठो त्वं, आवुसो यमक, किन्ति ब्याकरेय्यासी’’ति? ‘‘सचे मं, आवुसो, एवं पुच्छेय्युं – ‘यो सो, आवुसो यमक, भिक्खु अरहं खीणासवो सो कायस्स भेदा परं मरणा किं होती’ति? एवं पुट्ठोहं, आवुसो, एवं ब्याकरेय्यं – ‘रूपं खो, आवुसो, अनिच्चं। यदनिच्चं तं दुक्खं; यं दुक्खं तं निरुद्धं तदत्थङ्गतं। वेदना… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं अनिच्चं। यदनिच्चं तं दुक्खं; यं दुक्खं तं निरुद्धं तदत्थङ्गत’न्ति। एवं पुट्ठोहं , आवुसो, एवं ब्याकरेय्य’’न्ति।
‘‘Sace taṃ, āvuso yamaka, evaṃ puccheyyuṃ – ‘yo so, āvuso yamaka, bhikkhu arahaṃ khīṇāsavo so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā kiṃ hotī’ti? Evaṃ puṭṭho tvaṃ, āvuso yamaka, kinti byākareyyāsī’’ti? ‘‘Sace maṃ, āvuso, evaṃ puccheyyuṃ – ‘yo so, āvuso yamaka, bhikkhu arahaṃ khīṇāsavo so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā kiṃ hotī’ti? Evaṃ puṭṭhohaṃ, āvuso, evaṃ byākareyyaṃ – ‘rūpaṃ kho, āvuso, aniccaṃ. Yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ; yaṃ dukkhaṃ taṃ niruddhaṃ tadatthaṅgataṃ. Vedanā… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ aniccaṃ. Yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ; yaṃ dukkhaṃ taṃ niruddhaṃ tadatthaṅgata’nti. Evaṃ puṭṭhohaṃ , āvuso, evaṃ byākareyya’’nti.
‘‘साधु साधु, आवुसो यमक! तेन हावुसो, यमक, उपमं ते करिस्सामि एतस्सेव अत्थस्स भिय्योसोमत्ताय ञाणाय। सेय्यथापि, आवुसो यमक, गहपति वा गहपतिपुत्तो वा अड्ढो महद्धनो महाभोगो; सो च आरक्खसम्पन्नो। तस्स कोचिदेव पुरिसो उप्पज्जेय्य अनत्थकामो अहितकामो अयोगक्खेमकामो जीविता वोरोपेतुकामो। तस्स एवमस्स – ‘अयं खो गहपति वा गहपतिपुत्तो वा अड्ढो महद्धनो महाभोगो; सो च आरक्खसम्पन्नो; नायं 5 सुकरो पसय्ह जीविता वोरोपेतुं। यंनूनाहं अनुपखज्ज जीविता वोरोपेय्य’न्ति। सो तं गहपतिं वा गहपतिपुत्तं वा उपसङ्कमित्वा एवं वदेय्य – ‘उपट्ठहेय्यं तं, भन्ते’ति। तमेनं सो गहपति वा गहपतिपुत्तो वा उपट्ठापेय्य। सो उपट्ठहेय्य पुब्बुट्ठायी पच्छानिपाती किंकारपटिस्सावी मनापचारी पियवादी। तस्स सो गहपति वा गहपतिपुत्तो वा मित्ततोपि नं सद्दहेय्य 6; सुहज्जतोपि नं सद्दहेय्य; तस्मिञ्च विस्सासं आपज्जेय्य। यदा खो, आवुसो, तस्स पुरिसस्स एवमस्स – ‘संविस्सत्थो खो म्यायं गहपति वा गहपतिपुत्तो वा’ति, अथ नं रहोगतं विदित्वा तिण्हेन सत्थेन जीविता वोरोपेय्य।
‘‘Sādhu sādhu, āvuso yamaka! Tena hāvuso, yamaka, upamaṃ te karissāmi etasseva atthassa bhiyyosomattāya ñāṇāya. Seyyathāpi, āvuso yamaka, gahapati vā gahapatiputto vā aḍḍho mahaddhano mahābhogo; so ca ārakkhasampanno. Tassa kocideva puriso uppajjeyya anatthakāmo ahitakāmo ayogakkhemakāmo jīvitā voropetukāmo. Tassa evamassa – ‘ayaṃ kho gahapati vā gahapatiputto vā aḍḍho mahaddhano mahābhogo; so ca ārakkhasampanno; nāyaṃ 7 sukaro pasayha jīvitā voropetuṃ. Yaṃnūnāhaṃ anupakhajja jīvitā voropeyya’nti. So taṃ gahapatiṃ vā gahapatiputtaṃ vā upasaṅkamitvā evaṃ vadeyya – ‘upaṭṭhaheyyaṃ taṃ, bhante’ti. Tamenaṃ so gahapati vā gahapatiputto vā upaṭṭhāpeyya. So upaṭṭhaheyya pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piyavādī. Tassa so gahapati vā gahapatiputto vā mittatopi naṃ saddaheyya 8; suhajjatopi naṃ saddaheyya; tasmiñca vissāsaṃ āpajjeyya. Yadā kho, āvuso, tassa purisassa evamassa – ‘saṃvissattho kho myāyaṃ gahapati vā gahapatiputto vā’ti, atha naṃ rahogataṃ viditvā tiṇhena satthena jīvitā voropeyya.
‘‘तं किं मञ्ञसि, आवुसो यमक, यदा हि सो पुरिसो अमुं गहपतिं वा गहपतिपुत्तं वा उपसङ्कमित्वा एवं आह – ‘उपट्ठहेय्यं तं, भन्ते’ति, तदापि सो वधकोव। वधकञ्च पन सन्तं न अञ्ञासि – ‘वधको मे’ति। यदापि सो उपट्ठहति पुब्बुट्ठायी पच्छानिपाती किंकारपटिस्सावी मनापचारी पियवादी, तदापि सो वधकोव। वधकञ्च पन सन्तं न अञ्ञासि – ‘वधको मे’ति। यदापि नं रहोगतं विदित्वा तिण्हेन सत्थेन जीविता वोरोपेति, तदापि सो वधकोव। वधकञ्च पन सन्तं न अञ्ञासि – ‘वधको मे’’’ति। ‘‘एवमावुसो’’ति। ‘‘एवमेव खो, आवुसो, अस्सुतवा पुथुज्जनो अरियानं अदस्सावी अरियधम्मस्स अकोविदो अरियधम्मे अविनीतो, सप्पुरिसानं अदस्सावी सप्पुरिसधम्मस्स अकोविदो सप्पुरिसधम्मे अविनीतो रूपं अत्ततो समनुपस्सति, रूपवन्तं वा अत्तानं; अत्तनि वा रूपं, रूपस्मिं वा अत्तानं। वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति, विञ्ञाणवन्तं वा अत्तानं; अत्तनि वा विञ्ञाणं, विञ्ञाणस्मिं वा अत्तानं’’।
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso yamaka, yadā hi so puriso amuṃ gahapatiṃ vā gahapatiputtaṃ vā upasaṅkamitvā evaṃ āha – ‘upaṭṭhaheyyaṃ taṃ, bhante’ti, tadāpi so vadhakova. Vadhakañca pana santaṃ na aññāsi – ‘vadhako me’ti. Yadāpi so upaṭṭhahati pubbuṭṭhāyī pacchānipātī kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī piyavādī, tadāpi so vadhakova. Vadhakañca pana santaṃ na aññāsi – ‘vadhako me’ti. Yadāpi naṃ rahogataṃ viditvā tiṇhena satthena jīvitā voropeti, tadāpi so vadhakova. Vadhakañca pana santaṃ na aññāsi – ‘vadhako me’’’ti. ‘‘Evamāvuso’’ti. ‘‘Evameva kho, āvuso, assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto, sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati, rūpavantaṃ vā attānaṃ; attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati, viññāṇavantaṃ vā attānaṃ; attani vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ’’.
‘‘सो अनिच्चं रूपं ‘अनिच्चं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। अनिच्चं वेदनं ‘अनिच्चा वेदना’ति यथाभूतं नप्पजानाति। अनिच्चं सञ्ञं ‘अनिच्चा सञ्ञा’ति यथाभूतं नप्पजानाति। अनिच्चे सङ्खारे ‘अनिच्चा सङ्खारा’ति यथाभूतं नप्पजानाति। अनिच्चं विञ्ञाणं ‘अनिच्चं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति।
‘‘So aniccaṃ rūpaṃ ‘aniccaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti. Aniccaṃ vedanaṃ ‘aniccā vedanā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti. Aniccaṃ saññaṃ ‘aniccā saññā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti. Anicce saṅkhāre ‘aniccā saṅkhārā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti. Aniccaṃ viññāṇaṃ ‘aniccaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘दुक्खं रूपं ‘दुक्खं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। दुक्खं वेदनं… दुक्खं सञ्ञं… दुक्खे सङ्खारे… दुक्खं विञ्ञाणं ‘दुक्खं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति।
‘‘Dukkhaṃ rūpaṃ ‘dukkhaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti. Dukkhaṃ vedanaṃ… dukkhaṃ saññaṃ… dukkhe saṅkhāre… dukkhaṃ viññāṇaṃ ‘dukkhaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘अनत्तं रूपं ‘अनत्ता रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। अनत्तं वेदनं… अनत्तं सञ्ञं… अनत्ते सङ्खारे… अनत्तं विञ्ञाणं ‘अनत्तं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति।
‘‘Anattaṃ rūpaṃ ‘anattā rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti. Anattaṃ vedanaṃ… anattaṃ saññaṃ… anatte saṅkhāre… anattaṃ viññāṇaṃ ‘anattaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘सङ्खतं रूपं ‘सङ्खतं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। सङ्खतं वेदनं… सङ्खतं सञ्ञं… सङ्खते सङ्खारे… सङ्खतं विञ्ञाणं ‘सङ्खतं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति।
‘‘Saṅkhataṃ rūpaṃ ‘saṅkhataṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti. Saṅkhataṃ vedanaṃ… saṅkhataṃ saññaṃ… saṅkhate saṅkhāre… saṅkhataṃ viññāṇaṃ ‘saṅkhataṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘वधकं रूपं ‘वधकं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। वधकं वेदनं ‘वधका वेदना’ति… वधकं सञ्ञं ‘वधका सञ्ञा’ति… वधके सङ्खारे ‘वधका सङ्खारा’ति यथाभूतं नप्पजानाति। वधकं विञ्ञाणं ‘वधकं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति।
‘‘Vadhakaṃ rūpaṃ ‘vadhakaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti. Vadhakaṃ vedanaṃ ‘vadhakā vedanā’ti… vadhakaṃ saññaṃ ‘vadhakā saññā’ti… vadhake saṅkhāre ‘vadhakā saṅkhārā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti. Vadhakaṃ viññāṇaṃ ‘vadhakaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘सो रूपं उपेति उपादियति अधिट्ठाति ‘अत्ता मे’ति। वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं उपेति उपादियति अधिट्ठाति ‘अत्ता मे’ति। तस्सिमे पञ्चुपादानक्खन्धा उपेता उपादिन्ना दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय संवत्तन्ति।
‘‘So rūpaṃ upeti upādiyati adhiṭṭhāti ‘attā me’ti. Vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ upeti upādiyati adhiṭṭhāti ‘attā me’ti. Tassime pañcupādānakkhandhā upetā upādinnā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti.
‘‘सुतवा च खो, आवुसो, अरियसावको अरियानं दस्सावी…पे॰… सप्पुरिसधम्मे सुविनीतो न रूपं अत्ततो समनुपस्सति, न रूपवन्तं अत्तानं; न अत्तनि रूपं, न रूपस्मिं अत्तानं। न वेदनं… न सञ्ञं… न सङ्खारे… न विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति, न विञ्ञाणवन्तं अत्तानं; न अत्तनि विञ्ञाणं, न विञ्ञाणस्मिं अत्तानं।
‘‘Sutavā ca kho, āvuso, ariyasāvako ariyānaṃ dassāvī…pe… sappurisadhamme suvinīto na rūpaṃ attato samanupassati, na rūpavantaṃ attānaṃ; na attani rūpaṃ, na rūpasmiṃ attānaṃ. Na vedanaṃ… na saññaṃ… na saṅkhāre… na viññāṇaṃ attato samanupassati, na viññāṇavantaṃ attānaṃ; na attani viññāṇaṃ, na viññāṇasmiṃ attānaṃ.
‘‘सो अनिच्चं रूपं ‘अनिच्चं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति। अनिच्चं वेदनं … अनिच्चं सञ्ञं… अनिच्चे सङ्खारे … अनिच्चं विञ्ञाणं ‘अनिच्चं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति।
‘‘So aniccaṃ rūpaṃ ‘aniccaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Aniccaṃ vedanaṃ … aniccaṃ saññaṃ… anicce saṅkhāre … aniccaṃ viññāṇaṃ ‘aniccaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ pajānāti.
‘‘दुक्खं रूपं ‘दुक्खं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति। दुक्खं वेदनं… दुक्खं सञ्ञं… दुक्खे सङ्खारे… दुक्खं विञ्ञाणं ‘दुक्खं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति।
‘‘Dukkhaṃ rūpaṃ ‘dukkhaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Dukkhaṃ vedanaṃ… dukkhaṃ saññaṃ… dukkhe saṅkhāre… dukkhaṃ viññāṇaṃ ‘dukkhaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ pajānāti.
‘‘अनत्तं रूपं ‘अनत्ता रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति। अनत्तं वेदनं… अनत्तं सञ्ञं… अनत्ते सङ्खारे… अनत्तं विञ्ञाणं ‘अनत्ता विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति।
‘‘Anattaṃ rūpaṃ ‘anattā rūpa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Anattaṃ vedanaṃ… anattaṃ saññaṃ… anatte saṅkhāre… anattaṃ viññāṇaṃ ‘anattā viññāṇa’nti yathābhūtaṃ pajānāti.
‘‘सङ्खतं रूपं ‘सङ्खतं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति। सङ्खतं वेदनं… सङ्खतं सञ्ञं… सङ्खते सङ्खारे… सङ्खतं विञ्ञाणं ‘सङ्खतं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति।
‘‘Saṅkhataṃ rūpaṃ ‘saṅkhataṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Saṅkhataṃ vedanaṃ… saṅkhataṃ saññaṃ… saṅkhate saṅkhāre… saṅkhataṃ viññāṇaṃ ‘saṅkhataṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ pajānāti.
‘‘वधकं रूपं ‘वधकं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति। वधकं वेदनं… वधकं सञ्ञं… वधके सङ्खारे ‘‘वधका सङ्खारा’’ति यथाभूतं पजानाति। वधकं विञ्ञाणं ‘वधकं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति।
‘‘Vadhakaṃ rūpaṃ ‘vadhakaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Vadhakaṃ vedanaṃ… vadhakaṃ saññaṃ… vadhake saṅkhāre ‘‘vadhakā saṅkhārā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Vadhakaṃ viññāṇaṃ ‘vadhakaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ pajānāti.
‘‘सो रूपं न उपेति, न उपादियति, नाधिट्ठाति – ‘अत्ता मे’ति। वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं न उपेति, न उपादियति, नाधिट्ठाति – ‘अत्ता मे’ति। तस्सिमे पञ्चुपादानक्खन्धा अनुपेता अनुपादिन्ना दीघरत्तं हिताय सुखाय संवत्तन्ती’’ति। ‘‘एवमेतं, आवुसो सारिपुत्त, होति येसं आयस्मन्तानं तादिसा सब्रह्मचारिनो अनुकम्पका अत्थकामा ओवादका अनुसासका। इदञ्च पन मे आयस्मतो सारिपुत्तस्स धम्मदेसनं सुत्वा अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुत्त’’न्ति। ततियं।
‘‘So rūpaṃ na upeti, na upādiyati, nādhiṭṭhāti – ‘attā me’ti. Vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ na upeti, na upādiyati, nādhiṭṭhāti – ‘attā me’ti. Tassime pañcupādānakkhandhā anupetā anupādinnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattantī’’ti. ‘‘Evametaṃ, āvuso sāriputta, hoti yesaṃ āyasmantānaṃ tādisā sabrahmacārino anukampakā atthakāmā ovādakā anusāsakā. Idañca pana me āyasmato sāriputtassa dhammadesanaṃ sutvā anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti. Tatiyaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. यमकसुत्तवण्णना • 3. Yamakasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ३. यमकसुत्तवण्णना • 3. Yamakasuttavaṇṇanā
