| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
९. यञ्ञसुत्तवण्णना
9. Yaññasuttavaṇṇanā
१२०. थूणन्ति यञ्ञूपत्थम्भं। उपनीतानि यञ्ञं यजितुं आरम्भाय। एत्तावताति ‘‘इध, भन्ते…पे॰… रुदमाना परिकम्मानि करोन्ती’’ति एत्तकेन पाठेन। सन्निट्ठानन्ति ‘‘नं इत्थिं लभिस्सामि नु खो, न नु खो लभिस्सामी’’ति निच्छयं अविन्दन्तो न ञायन्तो। फेणुद्देहकन्ति यथा यत्थ कुथिते फेणं उद्देहति न उपधीयति, एवं अनेकवारं फेणं उट्ठापेत्वा। तं दिवसन्ति तस्मिं रञ्ञा निद्दं अलभित्वा दुक्खसेय्यदिवसे। आलोकं ओलोकेत्वाति लोहकुम्भिमुखवट्टिसीसे पत्ते तत्थ महन्तं आलोकं ओलोकेत्वा। अत्तानो वचनं रञ्ञो पवत्तिञापनत्थं। महासद्दो उदपादि ‘‘एवरूपं यञ्ञं राजा कारापेती’’ति। वत्तुकामो अहोसि, वत्तुञ्च पन अविसहन्तो ‘‘स’’ इति वत्वा लोहकुम्भियं निमुग्गो। इमं गाथं वत्तुकामो अहोसीति अयं पनेत्थ सम्बन्धो। एस नयो सेसपदद्वयेपि। धम्मभेरिं चरापेसुं ‘‘कोचि कञ्चि पाणं मा हनतू’’ति। सो इत्थिसामिको पुरिसो सोतापत्तिफले पतिट्ठहि अत्तनो उपनिस्सयसम्पत्तिया सत्तु च देसनाविलाससम्पत्तिया, राजा पन महाबोधिनिरुज्झनसभावत्ता किञ्चि विसेसं नाधिगच्छि।
120.Thūṇanti yaññūpatthambhaṃ. Upanītāni yaññaṃ yajituṃ ārambhāya. Ettāvatāti ‘‘idha, bhante…pe… rudamānā parikammāni karontī’’ti ettakena pāṭhena. Sanniṭṭhānanti ‘‘naṃ itthiṃ labhissāmi nu kho, na nu kho labhissāmī’’ti nicchayaṃ avindanto na ñāyanto. Pheṇuddehakanti yathā yattha kuthite pheṇaṃ uddehati na upadhīyati, evaṃ anekavāraṃ pheṇaṃ uṭṭhāpetvā. Taṃ divasanti tasmiṃ raññā niddaṃ alabhitvā dukkhaseyyadivase. Ālokaṃ oloketvāti lohakumbhimukhavaṭṭisīse patte tattha mahantaṃ ālokaṃ oloketvā. Attāno vacanaṃ rañño pavattiñāpanatthaṃ. Mahāsaddo udapādi ‘‘evarūpaṃ yaññaṃ rājā kārāpetī’’ti. Vattukāmo ahosi, vattuñca pana avisahanto ‘‘sa’’ iti vatvā lohakumbhiyaṃ nimuggo. Imaṃ gāthaṃ vattukāmo ahosīti ayaṃ panettha sambandho. Esa nayo sesapadadvayepi. Dhammabheriṃ carāpesuṃ ‘‘koci kañci pāṇaṃ mā hanatū’’ti. So itthisāmiko puriso sotāpattiphale patiṭṭhahi attano upanissayasampattiyā sattu ca desanāvilāsasampattiyā, rājā pana mahābodhinirujjhanasabhāvattā kiñci visesaṃ nādhigacchi.
सङ्गहवत्थूनीति लोकस्स सङ्गहकारणानि। निप्फन्नसस्सतो नवभागे कस्सकस्स दत्वा रञ्ञं एकभागग्गहणं दसमभागग्गहणं। एवं कस्सका हट्ठतुट्ठा सस्सानि सम्पादेन्तीति आह ‘‘सस्ससम्पादने मेधाविताति अत्थो’’ति। ततो ओरभागे किर छभागग्गहणं जातं। छमासिकन्ति छन्नं छन्नं मासानं पहोनकं। पासेतीति पासगते विय करोति। वाचाय पियस्स पियकरस्स कम्मं वाचापेय्यं। सब्बसो रट्ठस्स इद्धादिभावतो खेमं। निरब्बुदं चोरियाभावतो। इदञ्हि रट्ठं अचोरियं निरग्गळन्ति वुच्चति अपारुतघरभावतो।
Saṅgahavatthūnīti lokassa saṅgahakāraṇāni. Nipphannasassato navabhāge kassakassa datvā raññaṃ ekabhāgaggahaṇaṃ dasamabhāgaggahaṇaṃ. Evaṃ kassakā haṭṭhatuṭṭhā sassāni sampādentīti āha ‘‘sassasampādane medhāvitāti attho’’ti. Tato orabhāge kira chabhāgaggahaṇaṃ jātaṃ. Chamāsikanti channaṃ channaṃ māsānaṃ pahonakaṃ. Pāsetīti pāsagate viya karoti. Vācāya piyassa piyakarassa kammaṃ vācāpeyyaṃ. Sabbaso raṭṭhassa iddhādibhāvato khemaṃ. Nirabbudaṃ coriyābhāvato. Idañhi raṭṭhaṃ acoriyaṃ niraggaḷanti vuccati apārutagharabhāvato.
उद्धंमूलकं कत्वाति उम्मूलं कत्वा। द्वीहि परियञ्ञेहीति महायञ्ञस्स पुब्बभागे पच्छा च पवत्तेतब्बेहि द्वीहि परिवारयञ्ञेहि। सत्तवीसति…पे॰… नस्साति सत्तवीसाधिकानं तिण्णं पसुसतानं द्वावीसतिया अस्सादीहि च सट्ठिअधिकद्विसतआरञ्ञकपसूहि च सद्धिं सम्पिण्डितानं पन नवाधिकछसतपसूनं मारणेन भेरवस्स पापभीरुकानं भयावहस्स। तथा हि वदन्ति –
Uddhaṃmūlakaṃ katvāti ummūlaṃ katvā. Dvīhi pariyaññehīti mahāyaññassa pubbabhāge pacchā ca pavattetabbehi dvīhi parivārayaññehi. Sattavīsati…pe… nassāti sattavīsādhikānaṃ tiṇṇaṃ pasusatānaṃ dvāvīsatiyā assādīhi ca saṭṭhiadhikadvisataāraññakapasūhi ca saddhiṃ sampiṇḍitānaṃ pana navādhikachasatapasūnaṃ māraṇena bheravassa pāpabhīrukānaṃ bhayāvahassa. Tathā hi vadanti –
‘‘छसतानि नियुज्जन्ति, पसूनं मज्झिमे हनि,
‘‘Chasatāni niyujjanti, pasūnaṃ majjhime hani,
अस्समेधस्स यञ्ञस्स, अधिकानि नवापि चा’’ति॥
Assamedhassa yaññassa, adhikāni navāpi cā’’ti.
सम्मन्ति युगच्छिद्दे पक्खिपितब्बदण्डकं। पासेन्तीति खिपन्ति। संहारिमेहीति सकटेहि वहितब्बेहि यूपेहि। पुब्बे किर एको राजा सम्मापासं यजन्तो सरस्सतिनदीतीरे पथविया विवरे दिन्ने निमुग्गोयेव अहोसि। अन्धबालब्राह्मणा गतानुगतिगता ‘‘अयं तस्स सग्गगमनमग्गो’’ति सञ्ञाय तत्थ सम्मापासयञ्ञं पट्ठपेन्ति। तेन वुत्तं ‘‘निमुग्गोकासतो पभुती’’ति। अयूपो अप्पकदिवसो यागो, सयूपो बहुदिवसं साधेय्यो सत्रयागो। मन्तपदाभिसङ्खतानं सप्पिमधूनं वाजमिति समञ्ञा, हिरञ्ञसुवण्णगोमहिं सादिसत्तरसकदक्खिणस्स। सारगब्भकोट्ठागारादीसु नत्थेत्थ अग्गळन्ति निरग्गळो। तत्थ किर यञ्ञे अत्तनो सापतेय्यं अनवसेसतो अनिगूहित्वा निय्यातीयति। महारम्भाति बहुपसुघातकम्मा। अट्ठकथायं पन ‘‘विविधा यत्थ हञ्ञरे’’ति वक्खमानत्ता ‘‘महाकिच्चा’’ति अत्थो वुत्तो, इध ‘‘महारम्भाति पपञ्चवसेन अजेळका’’तिआदि वुत्तन्ति ‘‘बहुपसुघातकम्मा’’ति अत्थो वुत्तो। निरारम्भाति एत्थापि वुत्तनयेन अत्थो वेदितब्बो। अनुगतं कुलन्ति अनुकुलं, कुलानुगतन्ति अत्थो वेदितब्बो। तेनाह ‘‘यं निच्चभत्तादि…पे॰… अत्थो’’ति।
Sammanti yugacchidde pakkhipitabbadaṇḍakaṃ. Pāsentīti khipanti. Saṃhārimehīti sakaṭehi vahitabbehi yūpehi. Pubbe kira eko rājā sammāpāsaṃ yajanto sarassatinadītīre pathaviyā vivare dinne nimuggoyeva ahosi. Andhabālabrāhmaṇā gatānugatigatā ‘‘ayaṃ tassa saggagamanamaggo’’ti saññāya tattha sammāpāsayaññaṃ paṭṭhapenti. Tena vuttaṃ ‘‘nimuggokāsato pabhutī’’ti. Ayūpo appakadivaso yāgo, sayūpo bahudivasaṃ sādheyyo satrayāgo. Mantapadābhisaṅkhatānaṃ sappimadhūnaṃ vājamiti samaññā, hiraññasuvaṇṇagomahiṃ sādisattarasakadakkhiṇassa. Sāragabbhakoṭṭhāgārādīsu natthettha aggaḷanti niraggaḷo. Tattha kira yaññe attano sāpateyyaṃ anavasesato anigūhitvā niyyātīyati. Mahārambhāti bahupasughātakammā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vividhā yattha haññare’’ti vakkhamānattā ‘‘mahākiccā’’ti attho vutto, idha ‘‘mahārambhāti papañcavasena ajeḷakā’’tiādi vuttanti ‘‘bahupasughātakammā’’ti attho vutto. Nirārambhāti etthāpi vuttanayena attho veditabbo. Anugataṃ kulanti anukulaṃ, kulānugatanti attho veditabbo. Tenāha ‘‘yaṃ niccabhattādi…pe… attho’’ti.
यञ्ञसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Yaññasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ९. यञ्ञसुत्तं • 9. Yaññasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ९. यञ्ञसुत्तवण्णना • 9. Yaññasuttavaṇṇanā
