Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
10. යසදත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
10. Yasadattattheragāthāvaṇṇanā
උපාරම්භචිත්තොතිආදිකා ආයස්මතො යසදත්තත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනි. තථා හෙස පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා බ්රාහ්මණානං විජ්ජාසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගතො කාමෙ පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අරඤ්ඤෙ විහරන්තො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අභිත්ථවි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මල්ලරට්ඨෙ මල්ලරාජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා යසදත්තොති ලද්ධනාමො, වයප්පත්තො තක්කසිලං ගන්ත්වා සබ්බසිප්පානි සික්ඛිත්වා සභියෙන පරිබ්බාජකෙන සද්ධිංයෙව චාරිකං චරමානො, අනුපුබ්බෙන සාවත්ථියං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා සභියෙන පුට්ඨපඤ්හෙසු විස්සජ්ජියමානෙසු සයං ඔතාරාපෙක්ඛො සුණන්තො නිසීදි ‘‘සමණස්ස ගොතමස්ස වාදෙ දොසං දස්සාමී’’ති. අථස්ස භගවා චිත්තාචාරං ඤත්වා සභියසුත්තදෙසනාවසානෙ (සු. නි. සභියසුත්ත) ඔවාදං දෙන්තො –
Upārambhacittotiādikā āyasmato yasadattattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacini. Tathā hesa padumuttarassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharanto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso añjaliṃ paggayha abhitthavi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde mallaraṭṭhe mallarājakule nibbattitvā yasadattoti laddhanāmo, vayappatto takkasilaṃ gantvā sabbasippāni sikkhitvā sabhiyena paribbājakena saddhiṃyeva cārikaṃ caramāno, anupubbena sāvatthiyaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā sabhiyena puṭṭhapañhesu vissajjiyamānesu sayaṃ otārāpekkho suṇanto nisīdi ‘‘samaṇassa gotamassa vāde dosaṃ dassāmī’’ti. Athassa bhagavā cittācāraṃ ñatvā sabhiyasuttadesanāvasāne (su. ni. sabhiyasutta) ovādaṃ dento –
360.
360.
‘‘උපාරම්භචිත්තො දුම්මෙධො, සුණාති ජිනසාසනං;
‘‘Upārambhacitto dummedho, suṇāti jinasāsanaṃ;
ආරකා හොති සද්ධම්මා, නභසො පථවී යථා.
Ārakā hoti saddhammā, nabhaso pathavī yathā.
361.
361.
‘‘උපාරම්භචිත්තො දුම්මෙධො, සුණාති ජිනසාසනං;
‘‘Upārambhacitto dummedho, suṇāti jinasāsanaṃ;
පරිහායති සද්ධම්මා, කාළපක්ඛෙව චන්දිමා.
Parihāyati saddhammā, kāḷapakkheva candimā.
362.
362.
‘‘උපාරම්භචිත්තො දුම්මෙධො, සුණාති ජිනසාසනං;
‘‘Upārambhacitto dummedho, suṇāti jinasāsanaṃ;
පරිසුස්සති සද්ධම්මෙ, මච්ඡො අප්පොදකෙ යථා.
Parisussati saddhamme, maccho appodake yathā.
363.
363.
‘‘උපාරම්භචිත්තො දුම්මෙධො, සුණාති ජිනසාසනං;
‘‘Upārambhacitto dummedho, suṇāti jinasāsanaṃ;
න විරූහති සද්ධම්මෙ, ඛෙත්තෙ බීජංව පූතිකං.
Na virūhati saddhamme, khette bījaṃva pūtikaṃ.
364.
364.
‘‘යො ච තුට්ඨෙන චිත්තෙන, සුණාති ජිනසාසනං;
‘‘Yo ca tuṭṭhena cittena, suṇāti jinasāsanaṃ;
ඛෙපෙත්වා ආසවෙ සබ්බෙ, සච්ඡිකත්වා අකුප්පතං;
Khepetvā āsave sabbe, sacchikatvā akuppataṃ;
පප්පුය්ය පරමං සන්තිං, පරිනිබ්බාතිනාසවො’’ති. –
Pappuyya paramaṃ santiṃ, parinibbātināsavo’’ti. –
ඉමා පඤ්ච ගාථා අභාසි.
Imā pañca gāthā abhāsi.
තත්ථ උපාරම්භචිත්තොති සාරම්භචිත්තො, දොසාරොපනාධිප්පායොති අත්ථො. දුම්මෙධොති නිප්පඤ්ඤො. ආරකා හොති සද්ධම්මාති සො තාදිසො පුග්ගලො නභසො විය පථවී පටිපත්තිසද්ධම්මතොපි දූරෙ හොති, පගෙව පටිවෙධසද්ධම්මතො. ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසී’’තිආදිනා (දී. නි. 1.18) විග්ගාහිකකථං අනුයුත්තස්ස කුතො සන්තනිපුණො පටිපත්තිසද්ධම්මො.
Tattha upārambhacittoti sārambhacitto, dosāropanādhippāyoti attho. Dummedhoti nippañño. Ārakā hoti saddhammāti so tādiso puggalo nabhaso viya pathavī paṭipattisaddhammatopi dūre hoti, pageva paṭivedhasaddhammato. ‘‘Na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsī’’tiādinā (dī. ni. 1.18) viggāhikakathaṃ anuyuttassa kuto santanipuṇo paṭipattisaddhammo.
පරිහායති සද්ධම්මාති නවවිධලොකුත්තරධම්මතො පුබ්බභාගියසද්ධාදිසද්ධම්මතොපි නිහීයති. පරිසුස්සතීති විසුස්සති කායචිත්තානං පීණනරසස්ස පීතිපාමොජ්ජාදිකුසලධම්මස්සාභාවතො. න විරූහතීති විරූළ්හිං වුද්ධිං න පාපුණාති. පූතිකන්ති ගොමයලෙපදානාදිඅභාවෙන පූතිභාවං පත්තං.
Parihāyati saddhammāti navavidhalokuttaradhammato pubbabhāgiyasaddhādisaddhammatopi nihīyati. Parisussatīti visussati kāyacittānaṃ pīṇanarasassa pītipāmojjādikusaladhammassābhāvato. Na virūhatīti virūḷhiṃ vuddhiṃ na pāpuṇāti. Pūtikanti gomayalepadānādiabhāvena pūtibhāvaṃ pattaṃ.
තුට්ඨෙන චිත්තෙනාති ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙ කරණවචනං, අත්තමනො පමුදිතො හුත්වාති අත්ථො. ඛෙපෙත්වාති සමුච්ඡින්දිත්වා. අකුප්පතන්ති අරහත්තං. පප්පුය්යාති පාපුණිත්වා. පරමං සන්තින්ති අනුපාදිසෙසං නිබ්බානං. තදධිගමො චස්ස කෙවලං කාලාගමනමෙව, න කොචිවිධොති තං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘පරිනිබ්බාතිනාසවො’’ති.
Tuṭṭhena cittenāti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ, attamano pamudito hutvāti attho. Khepetvāti samucchinditvā. Akuppatanti arahattaṃ. Pappuyyāti pāpuṇitvā. Paramaṃ santinti anupādisesaṃ nibbānaṃ. Tadadhigamo cassa kevalaṃ kālāgamanameva, na kocividhoti taṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘parinibbātināsavo’’ti.
එවං සත්ථාරා ඔවදිතො සංවෙගජාතො පබ්බජිත්වා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.44.35-43) –
Evaṃ satthārā ovadito saṃvegajāto pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.44.35-43) –
‘‘කණිකාරංව ජලිතං, දීපරුක්ඛංව ජොතිතං;
‘‘Kaṇikāraṃva jalitaṃ, dīparukkhaṃva jotitaṃ;
කඤ්චනංව විරොචන්තං, අද්දසං ද්විපදුත්තමං.
Kañcanaṃva virocantaṃ, addasaṃ dvipaduttamaṃ.
‘‘කමණ්ඩලුං ඨපෙත්වාන, වාකචීරඤ්ච කුණ්ඩිකං;
‘‘Kamaṇḍaluṃ ṭhapetvāna, vākacīrañca kuṇḍikaṃ;
එකංසං අජිනං කත්වා, බුද්ධසෙට්ඨං ථවිං අහං.
Ekaṃsaṃ ajinaṃ katvā, buddhaseṭṭhaṃ thaviṃ ahaṃ.
‘‘තමන්ධකාරං විධමං, මොහජාලසමාකුලං;
‘‘Tamandhakāraṃ vidhamaṃ, mohajālasamākulaṃ;
ඤාණාලොකං දස්සෙත්වාන, නිත්තිණ්ණොසි මහාමුනි.
Ñāṇālokaṃ dassetvāna, nittiṇṇosi mahāmuni.
‘‘සමුද්ධරසිමං ලොකං, සබ්බාවන්තමනුත්තරං;
‘‘Samuddharasimaṃ lokaṃ, sabbāvantamanuttaraṃ;
ඤාණෙ තෙ උපමා නත්ථි, යාවතා ජගතො ගති.
Ñāṇe te upamā natthi, yāvatā jagato gati.
‘‘තෙන ඤාණෙන සබ්බඤ්ඤූ, ඉති බුද්ධො පවුච්චති;
‘‘Tena ñāṇena sabbaññū, iti buddho pavuccati;
වන්දාමි තං මහාවීරං, සබ්බඤ්ඤුතමනාවරං.
Vandāmi taṃ mahāvīraṃ, sabbaññutamanāvaraṃ.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, බුද්ධසෙට්ඨං ථවිං අහං;
‘‘Satasahassito kappe, buddhaseṭṭhaṃ thaviṃ ahaṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ඤාණත්ථවායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, ñāṇatthavāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තොපි ථෙරො ඉමා එව ගාථා අභාසි.
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākarontopi thero imā eva gāthā abhāsi.
යසදත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Yasadattattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 10. යසදත්තත්ථෙරගාථා • 10. Yasadattattheragāthā