| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
३. यसोजसुत्तवण्णना
3. Yasojasuttavaṇṇanā
२३. ततिये यसोजप्पमुखानीति एत्थ यसोजोति तस्स थेरस्स नामं, तं पुब्बङ्गमं कत्वा पब्बजितत्ता विचरणतो च तानि पञ्च भिक्खुसतानि ‘‘यसोजप्पमुखानी’’ति वुत्तानि।
23. Tatiye yasojappamukhānīti ettha yasojoti tassa therassa nāmaṃ, taṃ pubbaṅgamaṃ katvā pabbajitattā vicaraṇato ca tāni pañca bhikkhusatāni ‘‘yasojappamukhānī’’ti vuttāni.
तेसं अयं पुब्बयोगो – अतीते किर कस्सपदसबलस्स सासने अञ्ञतरो भिक्खु आरञ्ञको अरञ्ञे पिट्ठिपासाणे कतपण्णकुटियं विहरति। तस्मिञ्च समये पञ्चसता चोरा गामघातकादीनि कत्वा चोरिकाय जीवन्ता चोरकम्मं कत्वा जनपदमनुस्सेहि अनुबद्धा पलायमाना अरञ्ञं पविसित्वा तत्थ किञ्चि गहणं वा पटिसरणं वा अपस्सन्ता अविदूरे तं भिक्खुं पासाणे निसिन्नं दिस्वा वन्दित्वा तं पवत्तिं आचिक्खित्वा ‘‘अम्हाकं, भन्ते, पटिसरणं होथा’’ति याचिंसु। थेरो ‘‘तुम्हाकं सीलसदिसं पटिसरणं नत्थि, सब्बे पञ्च सीलानि समादियथा’’ति आह। ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा सीलानि समादियिंसु। थेरो ‘‘तुम्हे इदानि सीलेसु पतिट्ठिता, अत्तनो जीवितं विनासयन्तेसुपि मा मनं पदोसयित्था’’ति ककचूपमविधिं (म॰ नि॰ १.२२२ आदयो) आचिक्खि। ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छिंसु। अथ ते जानपदा तं सम्पत्ता इतो चितो च गवेसन्ता ते चोरे दिस्वा सब्बेव जीविता वोरोपेसुं। ते तेसु मनोपदोसमत्तम्पि अकत्वा अक्खण्डसीला कालं कत्वा कामावचरदेवेसु निब्बत्तिंसु। तेसु जेट्ठचोरो जेट्ठदेवपुत्तो अहोसि, इतरे तस्सेव परिवारा।
Tesaṃ ayaṃ pubbayogo – atīte kira kassapadasabalassa sāsane aññataro bhikkhu āraññako araññe piṭṭhipāsāṇe katapaṇṇakuṭiyaṃ viharati. Tasmiñca samaye pañcasatā corā gāmaghātakādīni katvā corikāya jīvantā corakammaṃ katvā janapadamanussehi anubaddhā palāyamānā araññaṃ pavisitvā tattha kiñci gahaṇaṃ vā paṭisaraṇaṃ vā apassantā avidūre taṃ bhikkhuṃ pāsāṇe nisinnaṃ disvā vanditvā taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘amhākaṃ, bhante, paṭisaraṇaṃ hothā’’ti yāciṃsu. Thero ‘‘tumhākaṃ sīlasadisaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, sabbe pañca sīlāni samādiyathā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā sīlāni samādiyiṃsu. Thero ‘‘tumhe idāni sīlesu patiṭṭhitā, attano jīvitaṃ vināsayantesupi mā manaṃ padosayitthā’’ti kakacūpamavidhiṃ (ma. ni. 1.222 ādayo) ācikkhi. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu. Atha te jānapadā taṃ sampattā ito cito ca gavesantā te core disvā sabbeva jīvitā voropesuṃ. Te tesu manopadosamattampi akatvā akkhaṇḍasīlā kālaṃ katvā kāmāvacaradevesu nibbattiṃsu. Tesu jeṭṭhacoro jeṭṭhadevaputto ahosi, itare tasseva parivārā.
ते अपरापरं संसरन्ता एकं बुद्धन्तरं देवलोके खेपेत्वा अम्हाकं भगवतो काले देवलोकतो चवित्वा जेट्ठदेवपुत्तो सावत्थिनगरद्वारे केवट्टगामे पञ्चसतकुलगामजेट्ठकस्स केवट्टस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति, यसोजोतिस्स नामं अकंसु। इतरेपि अवसेसकेवट्टानं पुत्ता हुत्वा निब्बत्तिंसु। ते पुब्बसन्निवासेन सब्बेपि सहायका हुत्वा सहपंसुकीळितं कीळन्ता अनुपुब्बेन वयप्पत्ता अहेसुं, यसोजो तेसं अग्गो अहोसि। ते सब्बेव एकतो हुत्वा जालानि गहेत्वा नदितळाकादीसु मच्छे बन्धन्ता विचरन्ति।
Te aparāparaṃ saṃsarantā ekaṃ buddhantaraṃ devaloke khepetvā amhākaṃ bhagavato kāle devalokato cavitvā jeṭṭhadevaputto sāvatthinagaradvāre kevaṭṭagāme pañcasatakulagāmajeṭṭhakassa kevaṭṭassa putto hutvā nibbatti, yasojotissa nāmaṃ akaṃsu. Itarepi avasesakevaṭṭānaṃ puttā hutvā nibbattiṃsu. Te pubbasannivāsena sabbepi sahāyakā hutvā sahapaṃsukīḷitaṃ kīḷantā anupubbena vayappattā ahesuṃ, yasojo tesaṃ aggo ahosi. Te sabbeva ekato hutvā jālāni gahetvā naditaḷākādīsu macche bandhantā vicaranti.
अथेकदिवसं अचिरवतिया नदिया जाले खित्ते सुवण्णवण्णो मच्छो अन्तोजाले पाविसि। तं दिस्वा सब्बेपि केवट्टा ‘‘अम्हाकं पुत्ता मच्छे बन्धन्ता सुवण्णवण्णं मच्छं बन्धिंसू’’ति हट्ठतुट्ठा अहेसुं। अथ ते पञ्चसतापि सहायका मच्छं नावाय पक्खिपित्वा नावं उक्खिपित्वा रञ्ञो दस्सेसुं। राजा तं दिस्वा ‘‘भगवा एतस्स सुवण्णवण्णकारणं जानिस्सती’’ति मच्छं गाहापेत्वा भगवतो दस्सेसि। सत्था ‘‘अयं कस्सपसम्मासम्बुद्धस्स सासने ओसक्कमाने पब्बजित्वा मिच्छा पटिपज्जन्तो सासनं ओसक्कापेत्वा निरये निब्बत्तो एकं बुद्धन्तरं निरये पच्चित्वा ततो चुतो अचिरवतियं मच्छो हुत्वा निब्बत्तो’’ति वत्वा तस्स मातुभगिनीनञ्च निरये निब्बत्तभावं, तस्स भातिकत्थेरस्स परिनिब्बुतभावञ्च तेनेव कथापेत्वा इमिस्सा अट्ठुप्पत्तिया कपिलसुत्तं देसेसि।
Athekadivasaṃ aciravatiyā nadiyā jāle khitte suvaṇṇavaṇṇo maccho antojāle pāvisi. Taṃ disvā sabbepi kevaṭṭā ‘‘amhākaṃ puttā macche bandhantā suvaṇṇavaṇṇaṃ macchaṃ bandhiṃsū’’ti haṭṭhatuṭṭhā ahesuṃ. Atha te pañcasatāpi sahāyakā macchaṃ nāvāya pakkhipitvā nāvaṃ ukkhipitvā rañño dassesuṃ. Rājā taṃ disvā ‘‘bhagavā etassa suvaṇṇavaṇṇakāraṇaṃ jānissatī’’ti macchaṃ gāhāpetvā bhagavato dassesi. Satthā ‘‘ayaṃ kassapasammāsambuddhassa sāsane osakkamāne pabbajitvā micchā paṭipajjanto sāsanaṃ osakkāpetvā niraye nibbatto ekaṃ buddhantaraṃ niraye paccitvā tato cuto aciravatiyaṃ maccho hutvā nibbatto’’ti vatvā tassa mātubhaginīnañca niraye nibbattabhāvaṃ, tassa bhātikattherassa parinibbutabhāvañca teneva kathāpetvā imissā aṭṭhuppattiyā kapilasuttaṃ desesi.
सत्थु देसनं सुत्वा ते पञ्चसता केवट्टपुत्ता संवेगजाता हुत्वा भगवतो सन्तिके पब्बजित्वा, उपसम्पन्ना हुत्वा विवेकवासं वसन्ता भगवन्तं दस्सनाय आगमंसु। तेन वुत्तं – ‘‘तेन खो पन समयेन यसोजप्पमुखानि पञ्चमत्तानि भिक्खुसतानी’’तिआदि।
Satthu desanaṃ sutvā te pañcasatā kevaṭṭaputtā saṃvegajātā hutvā bhagavato santike pabbajitvā, upasampannā hutvā vivekavāsaṃ vasantā bhagavantaṃ dassanāya āgamaṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena yasojappamukhāni pañcamattāni bhikkhusatānī’’tiādi.
तत्थ तेधाति ते इध। नेवासिकेहीति निबद्धवासं वसमानेहि। पटिसम्मोदमानाति नेवासिकभिक्खूहि ‘‘कच्चावुसो, खमनीय’’न्तिआदिना पटिसन्थारवसेन सम्मोदनाय कताय ‘‘आमावुसो, खमनीय’’न्तिआदिना , पुन सम्मोदमाना तेहि सद्धिं समप्पवत्तमोदा। सेनासनानि पञ्ञापयमानाति आचरियुपज्झायानं अत्तनो च पापुणकानि सेनासनानि पुच्छित्वा तेहि नेवासिकेहि तेसं ‘‘इदं तुम्हाकं आचरियानं, इदं तुम्हाकं उपज्झायानं, इदं तुम्हाकं पापुणाती’’ति सेनासनानि संविधापेत्वा अत्तना च तत्थ गन्त्वा, द्वारकवाटानि विवरित्वा, मञ्चपीठकटसारकादीनि नीहरित्वा पप्फोटेत्वा यथाठानं ठपनादिवसेन पञ्ञापेन्ता च।
Tattha tedhāti te idha. Nevāsikehīti nibaddhavāsaṃ vasamānehi. Paṭisammodamānāti nevāsikabhikkhūhi ‘‘kaccāvuso, khamanīya’’ntiādinā paṭisanthāravasena sammodanāya katāya ‘‘āmāvuso, khamanīya’’ntiādinā , puna sammodamānā tehi saddhiṃ samappavattamodā. Senāsanāni paññāpayamānāti ācariyupajjhāyānaṃ attano ca pāpuṇakāni senāsanāni pucchitvā tehi nevāsikehi tesaṃ ‘‘idaṃ tumhākaṃ ācariyānaṃ, idaṃ tumhākaṃ upajjhāyānaṃ, idaṃ tumhākaṃ pāpuṇātī’’ti senāsanāni saṃvidhāpetvā attanā ca tattha gantvā, dvārakavāṭāni vivaritvā, mañcapīṭhakaṭasārakādīni nīharitvā papphoṭetvā yathāṭhānaṃ ṭhapanādivasena paññāpentā ca.
पत्तचीवरानि पटिसामयमानाति, ‘‘भन्ते, इमं मे पत्तं ठपेथ, इदं चीवरं, इदं थालकं, इदं उदकतुम्बं, इदं मे कत्तरयट्ठि’’न्ति एवं समणपरिक्खारं संगोपयमाना। उच्चासद्दा महासद्दाति उद्धं गतट्ठेन उच्चो सद्दो येसन्ते उच्चासद्दा अकारस्स आकारं कत्वा। समन्ततो पत्थटट्ठेन महन्तो सद्दो येसन्ते महासद्दा। केवट्टा मञ्ञे मच्छविलोपेति केवट्टा विय मच्छविलुम्पने। यथा नाम केवट्टा उदके वट्टनतो मच्छग्गहणत्थं पवत्तनतो ‘‘केवट्टा’’ति लद्धनामा मच्छबन्धा मच्छग्गहणत्थं जले जालं पक्खिपित्वा ‘‘पविट्ठो न पविट्ठो, गहितो न गहितो’’तिआदिना उच्चासद्दमहासद्दा होन्ति। यथा च ते मच्छपच्छिआदीनि ठपितट्ठाने महाजने गन्त्वा ‘‘मय्हं एकं मच्छं देथ, मय्हं एकं मच्छफालं देथ, अमुकस्स दिन्नो महन्तो, मय्हं खुद्दको’’तिआदीनि वत्वा विलुम्पमाने तेसं पटिसेधनादिवसेन उच्चासद्दमहासद्दा च होन्ति, एवमेते भिक्खूति दस्सेति। तेतेति ते एते। किंनूति किस्स नु, किमत्थं नूति अत्थो। तेमेति ते इमे। पणामेमीति नीहरामि। वोति तुम्हे। न वो मम सन्तिके वत्थब्बन्ति तुम्हेहि मय्हं सन्तिके न वसितब्बं। ये तुम्हे मादिसस्स बुद्धस्स वसनट्ठानं आगन्त्वा एवं महासद्दं करोथ, अत्तनो धम्मताय वसन्ता किं नाम सारुप्पं करिस्सथ, तुम्हादिसानं मम सन्तिके वसनकिच्चं नत्थीति दीपेति। एवं पणामितेसु च भगवता तेसु एकभिक्खुपि ‘‘भगवा तुम्हे महासद्दमत्तकेन अम्हे पणामेथा’’ति वा अञ्ञं वा किञ्चि पटिवचनं अवत्वा बुद्धगारवेन सब्बे भगवतो वचनं सम्पटिच्छन्ता ‘‘एवं, भन्ते’’ति वत्वा निक्खमिंसु। एवं पन तेसं अहोसि ‘‘मयं सत्थारं पस्सिस्साम, धम्मं सोस्साम, सत्थु सन्तिके वसिस्सामाति आगता, एवरूपस्स पन गरुनो सत्थु सन्तिकं आगन्त्वा महासद्दं करिम्हा, अम्हाकमेव दोसोयं, पणामितम्हा ततो, न लद्धं सत्थु सन्तिके वत्थुं, समन्तपासादिकं सुवण्णवण्णं सरीरं ओलोकेतुं, मधुरस्सरेन देसितं धम्मं सोतु’’न्ति। ते बलवदोमनस्सजाता हुत्वा पक्कमिंसु।
Pattacīvarāni paṭisāmayamānāti, ‘‘bhante, imaṃ me pattaṃ ṭhapetha, idaṃ cīvaraṃ, idaṃ thālakaṃ, idaṃ udakatumbaṃ, idaṃ me kattarayaṭṭhi’’nti evaṃ samaṇaparikkhāraṃ saṃgopayamānā. Uccāsaddā mahāsaddāti uddhaṃ gataṭṭhena ucco saddo yesante uccāsaddā akārassa ākāraṃ katvā. Samantato patthaṭaṭṭhena mahanto saddo yesante mahāsaddā. Kevaṭṭā maññe macchavilopeti kevaṭṭā viya macchavilumpane. Yathā nāma kevaṭṭā udake vaṭṭanato macchaggahaṇatthaṃ pavattanato ‘‘kevaṭṭā’’ti laddhanāmā macchabandhā macchaggahaṇatthaṃ jale jālaṃ pakkhipitvā ‘‘paviṭṭho na paviṭṭho, gahito na gahito’’tiādinā uccāsaddamahāsaddā honti. Yathā ca te macchapacchiādīni ṭhapitaṭṭhāne mahājane gantvā ‘‘mayhaṃ ekaṃ macchaṃ detha, mayhaṃ ekaṃ macchaphālaṃ detha, amukassa dinno mahanto, mayhaṃ khuddako’’tiādīni vatvā vilumpamāne tesaṃ paṭisedhanādivasena uccāsaddamahāsaddā ca honti, evamete bhikkhūti dasseti. Teteti te ete. Kiṃnūti kissa nu, kimatthaṃ nūti attho. Temeti te ime. Paṇāmemīti nīharāmi. Voti tumhe. Na vo mama santike vatthabbanti tumhehi mayhaṃ santike na vasitabbaṃ. Ye tumhe mādisassa buddhassa vasanaṭṭhānaṃ āgantvā evaṃ mahāsaddaṃ karotha, attano dhammatāya vasantā kiṃ nāma sāruppaṃ karissatha, tumhādisānaṃ mama santike vasanakiccaṃ natthīti dīpeti. Evaṃ paṇāmitesu ca bhagavatā tesu ekabhikkhupi ‘‘bhagavā tumhe mahāsaddamattakena amhe paṇāmethā’’ti vā aññaṃ vā kiñci paṭivacanaṃ avatvā buddhagāravena sabbe bhagavato vacanaṃ sampaṭicchantā ‘‘evaṃ, bhante’’ti vatvā nikkhamiṃsu. Evaṃ pana tesaṃ ahosi ‘‘mayaṃ satthāraṃ passissāma, dhammaṃ sossāma, satthu santike vasissāmāti āgatā, evarūpassa pana garuno satthu santikaṃ āgantvā mahāsaddaṃ karimhā, amhākameva dosoyaṃ, paṇāmitamhā tato, na laddhaṃ satthu santike vatthuṃ, samantapāsādikaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ oloketuṃ, madhurassarena desitaṃ dhammaṃ sotu’’nti. Te balavadomanassajātā hutvā pakkamiṃsu.
संसामेत्वाति सुगुत्तं कत्वा। वज्जीति एवंनामको जनपदो, वज्जी नाम जानपदिनो राजकुमारा, तेसं निवासो एकोपि जनपदो रुळ्हीवसेन ‘‘वज्जी’’त्वेव वुच्चति। तेन वुत्तं ‘‘वज्जीसू’’ति। वग्गुमुदाति एवंनाम लोकस्स पुञ्ञसम्मता एका नदी। ‘‘वग्गमुदा’’तिपि पाठो। अत्थकामेनाति किञ्चि पयोजनं अनपेक्खित्वा अत्थमेव इच्छन्तेन। हितेसिनाति अत्थं इच्छन्तेन, ‘‘किन्ति मे सावका वट्टदुक्खा परिमुच्चेय्यु’’न्ति तस्स अत्थसङ्खातस्स अत्थस्स वा हेतुभूतस्स हितस्स एसनसीलेन। ततो एव अत्तनो सरीरखेदं अगणेत्वा दूरेपि वेनेय्यसन्तिकं गन्त्वा अनुकम्पनतो अनुकम्पकेन। तमेव अनुकम्पं उपादाय मयं पणामिता, न अत्तनो वेय्यावच्चादिपच्चासीसाय। यस्मा धम्मगरुनो बुद्धा भगवन्तो सम्मापटिपत्तियाव पूजेतब्बा, ये उच्चासद्दकरणमत्तेपि पणामेन्ति, तस्मा हन्द मयं, आवुसो, तथा विहारं कप्पेम सब्बत्थ सतिसम्पजञ्ञयोगेन अपण्णकप्पटिपदं पूरेन्ता यथागहितकम्मट्ठानं मत्थकं पापेन्ता चतुइरियापथविहारं कप्पेम विहराम। यथा नो विहरतन्ति यथा अम्हेसु विहरन्तेसु, भगवा अत्तमनो अस्स, सम्मापटिपत्तिया पूजाय आराधितो भवेय्याति अत्थो।
Saṃsāmetvāti suguttaṃ katvā. Vajjīti evaṃnāmako janapado, vajjī nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīvasena ‘‘vajjī’’tveva vuccati. Tena vuttaṃ ‘‘vajjīsū’’ti. Vaggumudāti evaṃnāma lokassa puññasammatā ekā nadī. ‘‘Vaggamudā’’tipi pāṭho. Atthakāmenāti kiñci payojanaṃ anapekkhitvā atthameva icchantena. Hitesināti atthaṃ icchantena, ‘‘kinti me sāvakā vaṭṭadukkhā parimucceyyu’’nti tassa atthasaṅkhātassa atthassa vā hetubhūtassa hitassa esanasīlena. Tato eva attano sarīrakhedaṃ agaṇetvā dūrepi veneyyasantikaṃ gantvā anukampanato anukampakena. Tameva anukampaṃ upādāya mayaṃ paṇāmitā, na attano veyyāvaccādipaccāsīsāya. Yasmā dhammagaruno buddhā bhagavanto sammāpaṭipattiyāva pūjetabbā, ye uccāsaddakaraṇamattepi paṇāmenti, tasmā handa mayaṃ, āvuso, tathā vihāraṃ kappema sabbattha satisampajaññayogena apaṇṇakappaṭipadaṃ pūrentā yathāgahitakammaṭṭhānaṃ matthakaṃ pāpentā catuiriyāpathavihāraṃ kappema viharāma. Yathā no viharatanti yathā amhesu viharantesu, bhagavā attamano assa, sammāpaṭipattiyā pūjāya ārādhito bhaveyyāti attho.
तेनेवन्तरवस्सेनाति तस्मिंयेव अन्तरवस्से महापवारणं अनतिक्कमित्वाव। सब्बेव तिस्सो विज्जा सच्छाकंसूति सब्बेयेव ते पञ्चसता भिक्खू पुब्बेनिवासानुस्सतिञाणं दिब्बचक्खुञाणं आसवक्खयञाणन्ति इमा तिस्सो पुब्बेनिवुत्थक्खन्धप्पटिच्छादकमोहक्खन्धादीनं विनिविज्झनट्ठेन विज्जा अत्तपच्चक्खा अकंसु। लोकियाभिञ्ञासु इमायेव द्वे अभिञ्ञा आसवक्खयञाणस्स बहूपकारा, न तथा दिब्बसोतचेतोपरियइद्धिविधञाणानीति दस्सनत्थं विज्जत्तयमेवेत्थ तेसं भिक्खूनं अधिगमदस्सनवसेन उद्धटं। तथा हि वेरञ्जसुत्ते (अ॰ नि॰ ८.११) भगवा वेरञ्जब्राह्मणस्स अत्तनो अधिगमं दस्सेन्तो विज्जत्तयमेव देसेसि, न दिब्बसोतञाणादीनं अभावतो। एवं तेसम्पि भिक्खूनं विज्जमानानिपि दिब्बसोतञाणादीनि न उद्धटानि। छळभिञ्ञा हि ते भिक्खू। एवञ्च कत्वा ‘‘वग्गुमुदाय नदिया तीरे अन्तरहिता महावने कूटागारसालायं भगवतो सम्मुखे पातुरहेसु’’न्ति तेसं भिक्खूनं इद्धिवळञ्जनं वक्खति।
Tenevantaravassenāti tasmiṃyeva antaravasse mahāpavāraṇaṃ anatikkamitvāva. Sabbeva tisso vijjā sacchākaṃsūti sabbeyeva te pañcasatā bhikkhū pubbenivāsānussatiñāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti imā tisso pubbenivutthakkhandhappaṭicchādakamohakkhandhādīnaṃ vinivijjhanaṭṭhena vijjā attapaccakkhā akaṃsu. Lokiyābhiññāsu imāyeva dve abhiññā āsavakkhayañāṇassa bahūpakārā, na tathā dibbasotacetopariyaiddhividhañāṇānīti dassanatthaṃ vijjattayamevettha tesaṃ bhikkhūnaṃ adhigamadassanavasena uddhaṭaṃ. Tathā hi verañjasutte (a. ni. 8.11) bhagavā verañjabrāhmaṇassa attano adhigamaṃ dassento vijjattayameva desesi, na dibbasotañāṇādīnaṃ abhāvato. Evaṃ tesampi bhikkhūnaṃ vijjamānānipi dibbasotañāṇādīni na uddhaṭāni. Chaḷabhiññā hi te bhikkhū. Evañca katvā ‘‘vaggumudāya nadiyā tīre antarahitā mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ bhagavato sammukhe pāturahesu’’nti tesaṃ bhikkhūnaṃ iddhivaḷañjanaṃ vakkhati.
यथाभिरन्तन्ति यथाभिरतिं यथाज्झासयं। बुद्धानञ्हि एकस्मिं ठाने वसन्तानं छायूदकविपत्तिं वा अफासुकसेनासनं वा मनुस्सानं अस्सद्धादिभावं वा आगम्म अनभिरति नाम नत्थि, तेसं सम्पत्तिया ‘‘फासुं विहरामा’’ति चिरविहारोपि नत्थि। यत्थ पन भगवति विहरन्ते मनुस्सा सरणेसु वा पतिट्ठहन्ति, सीलानि वा समादियन्ति पब्बजन्ति, सोतापत्तिमग्गादीनि वा पापुणन्ति, सत्था तासु सम्पत्तीसु तेसं पतिट्ठापनत्थं वसति, तदभावे पक्कमति। तदा हि सावत्थियं कत्तब्बबुद्धकिच्चं नाहोसि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो भगवा सावत्थियं यथाभिरन्तं विहरित्वा येन वेसाली तेन चारिकं पक्कामी’’ति।
Yathābhirantanti yathābhiratiṃ yathājjhāsayaṃ. Buddhānañhi ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ chāyūdakavipattiṃ vā aphāsukasenāsanaṃ vā manussānaṃ assaddhādibhāvaṃ vā āgamma anabhirati nāma natthi, tesaṃ sampattiyā ‘‘phāsuṃ viharāmā’’ti ciravihāropi natthi. Yattha pana bhagavati viharante manussā saraṇesu vā patiṭṭhahanti, sīlāni vā samādiyanti pabbajanti, sotāpattimaggādīni vā pāpuṇanti, satthā tāsu sampattīsu tesaṃ patiṭṭhāpanatthaṃ vasati, tadabhāve pakkamati. Tadā hi sāvatthiyaṃ kattabbabuddhakiccaṃ nāhosi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā sāvatthiyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena vesālī tena cārikaṃ pakkāmī’’ti.
चारिकं चरमानोति अद्धानगमनं गच्छन्तो। चारिका च नामेसा भगवतो दुविधा तुरितचारिका अतुरितचारिकाति। तत्थ दूरेपि बोधनेय्यपुग्गलं दिस्वा तस्स बोधनत्थं सहसा गमनं तुरितचारिका नाम, सा महाकस्सपपच्चुग्गमनादीसु दट्ठब्बा। या पन गामनिगमराजधानीपटिपाटिया देवसिकं योजनद्धयोजनवसेन पिण्डपातचरियादीहि लोकं अनुग्गण्हन्तो गच्छति, अयं अतुरितचारिका नाम, अयमेव इधाधिप्पेता। तदवसरीति तेन अवसरि, तं वा अवसरि, तत्थ अवसरि , पाविसीति अत्थो।
Cārikaṃ caramānoti addhānagamanaṃ gacchanto. Cārikā ca nāmesā bhagavato duvidhā turitacārikā aturitacārikāti. Tattha dūrepi bodhaneyyapuggalaṃ disvā tassa bodhanatthaṃ sahasā gamanaṃ turitacārikā nāma, sā mahākassapapaccuggamanādīsu daṭṭhabbā. Yā pana gāmanigamarājadhānīpaṭipāṭiyā devasikaṃ yojanaddhayojanavasena piṇḍapātacariyādīhi lokaṃ anuggaṇhanto gacchati, ayaṃ aturitacārikā nāma, ayameva idhādhippetā. Tadavasarīti tena avasari, taṃ vā avasari, tattha avasari , pāvisīti attho.
तत्राति तस्सं। सुदन्ति निपातमत्तं। वेसालियन्ति तिक्खत्तुं विसालीभूतत्ता ‘‘वेसाली’’ति लद्धनामे लिच्छविराजूनं नगरे। महावनेति महावनं नाम सयंजातं अरोपिमं सपरिच्छेदं महन्तं वनं। कपिलवत्थुसामन्ता पन महावनं हिमवन्तेन सह एकाबद्धं अपरिच्छेदं हुत्वा महासमुद्दं आहच्च ठितं। इदं तादिसं न होति, सपरिच्छेदं महन्तं वनन्ति महावनं। कूटागारसालायन्ति तस्मिं महावने भगवन्तं उद्दिस्स कते आरामे कूटागारं अन्तो कत्वा हंसवट्टकच्छन्नेन कता सब्बाकारसम्पन्ना बुद्धस्स भगवतो गन्धकुटि कूटागारसाला नाम , तस्सं कूटागारसालायं। वग्गुमुदातीरियानन्ति वग्गुमुदातीरवासीनं। चेतसा चेतो परिच्च मनसि करित्वाति अत्तनो चित्तेन तेसं चित्तं परिच्छिज्ज मनसि करित्वा, चेतोपरियञाणेन वा सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन वा तेहि अधिगतविसेसं जानित्वाति अत्थो।
Tatrāti tassaṃ. Sudanti nipātamattaṃ. Vesāliyanti tikkhattuṃ visālībhūtattā ‘‘vesālī’’ti laddhanāme licchavirājūnaṃ nagare. Mahāvaneti mahāvanaṃ nāma sayaṃjātaṃ aropimaṃ saparicchedaṃ mahantaṃ vanaṃ. Kapilavatthusāmantā pana mahāvanaṃ himavantena saha ekābaddhaṃ aparicchedaṃ hutvā mahāsamuddaṃ āhacca ṭhitaṃ. Idaṃ tādisaṃ na hoti, saparicchedaṃ mahantaṃ vananti mahāvanaṃ. Kūṭāgārasālāyanti tasmiṃ mahāvane bhagavantaṃ uddissa kate ārāme kūṭāgāraṃ anto katvā haṃsavaṭṭakacchannena katā sabbākārasampannā buddhassa bhagavato gandhakuṭi kūṭāgārasālā nāma , tassaṃ kūṭāgārasālāyaṃ. Vaggumudātīriyānanti vaggumudātīravāsīnaṃ. Cetasā ceto paricca manasi karitvāti attano cittena tesaṃ cittaṃ paricchijja manasi karitvā, cetopariyañāṇena vā sabbaññutaññāṇena vā tehi adhigatavisesaṃ jānitvāti attho.
आलोकजाता वियाति सञ्जातालोका विय। इतरं तस्सेव वेवचनं, चन्दसहस्ससूरियसहस्सेहि ओभासिता वियाति अत्थो। यस्मा ते यसोजप्पमुखा पञ्चसता भिक्खू सब्बसो अविज्जन्धकारविधमनेन आलोकभूता ओभासभूता हुत्वा विहरन्ति, तस्मा भगवा तेहि ठितदिसाय ‘‘आलोकजाता विय मे, आनन्द, एसा दिसा’’तिआदिना वण्णभणनापदेसेन ते भिक्खू पसंसति। तेन वुत्तं – ‘‘यस्सं दिसायं वग्गुमुदातीरिया भिक्खू विहरन्ती’’ति। अप्पटिकूलाति न पटिकूला, मनापा मनोहराति अत्थो। यस्मिञ्हि पदेसे सीलादिगुणसम्पन्ना महेसिनो विहरन्ति, तं किञ्चापि उक्कूलविकूलविसमदुग्गाकारं, अथ खो मनुञ्ञं रमणीयमेव। वुत्तञ्हेतं –
Ālokajātāviyāti sañjātālokā viya. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ, candasahassasūriyasahassehi obhāsitā viyāti attho. Yasmā te yasojappamukhā pañcasatā bhikkhū sabbaso avijjandhakāravidhamanena ālokabhūtā obhāsabhūtā hutvā viharanti, tasmā bhagavā tehi ṭhitadisāya ‘‘ālokajātā viya me, ānanda, esā disā’’tiādinā vaṇṇabhaṇanāpadesena te bhikkhū pasaṃsati. Tena vuttaṃ – ‘‘yassaṃ disāyaṃ vaggumudātīriyā bhikkhū viharantī’’ti. Appaṭikūlāti na paṭikūlā, manāpā manoharāti attho. Yasmiñhi padese sīlādiguṇasampannā mahesino viharanti, taṃ kiñcāpi ukkūlavikūlavisamaduggākāraṃ, atha kho manuññaṃ ramaṇīyameva. Vuttañhetaṃ –
‘‘गामे वा यदि वारञ्ञे, निन्ने वा यदि वा थले।
‘‘Gāme vā yadi vāraññe, ninne vā yadi vā thale;
यत्थ अरहन्तो विहरन्ति, तं भूमिरामणेय्यक’’न्ति॥ (ध॰ प॰ ९८)।
Yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyaka’’nti. (dha. pa. 98);
पहिणेय्यासीति पेसेय्यासि। सत्था आयस्मन्तानं दस्सनकामोति तेसं भिक्खूनं सन्तिके पहेणाकारदस्सनं। इति भगवा यदत्थं ते भिक्खू पणामेसि, तमत्थं मत्थकप्पत्तं दिस्वा आरद्धचित्तो तेसं दस्सनकामतं थेरस्स आरोचेसि। एवं किरस्स अहोसि ‘‘अहं इमे उच्चासद्दमहासद्दकरणे पणामेस्सामि, अथ ते भद्रो अस्साजानीयो विय कसाभिघातेन, तेन चोदिता संवेगप्पत्ता ममाराधनत्थं अरञ्ञं पविसित्वा घटेन्ता वायमन्ता खिप्पमेव अरहत्तं सच्छिकरिस्सन्ती’’ति। इदानि ते अग्गफलप्पत्ते दिस्वा ताय अरहत्तप्पत्तिया आराधितचित्तो तेसं दस्सनकामो हुत्वा एवं धम्मभण्डागारिकं आणापेसि।
Pahiṇeyyāsīti peseyyāsi. Satthā āyasmantānaṃ dassanakāmoti tesaṃ bhikkhūnaṃ santike paheṇākāradassanaṃ. Iti bhagavā yadatthaṃ te bhikkhū paṇāmesi, tamatthaṃ matthakappattaṃ disvā āraddhacitto tesaṃ dassanakāmataṃ therassa ārocesi. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘ahaṃ ime uccāsaddamahāsaddakaraṇe paṇāmessāmi, atha te bhadro assājānīyo viya kasābhighātena, tena coditā saṃvegappattā mamārādhanatthaṃ araññaṃ pavisitvā ghaṭentā vāyamantā khippameva arahattaṃ sacchikarissantī’’ti. Idāni te aggaphalappatte disvā tāya arahattappattiyā ārādhitacitto tesaṃ dassanakāmo hutvā evaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ āṇāpesi.
सो भिक्खूति आनन्दत्थेरेन तथा आणत्तो छळभिञ्ञो एको भिक्खु। पमुखेति सम्मुखे। आनेञ्जसमाधिनाति चतुत्थज्झानपादकेन अग्गफलसमाधिना, ‘‘अरूपज्झानपादकेना’’तिपि वदन्ति। ‘‘आनेञ्जेन समाधिना’’तिपि पाठो। कस्मा पन भगवा तेसं भिक्खूनं आगमनं जानन्तो पटिसन्थारं अकत्वा समापत्तिंयेव समापज्जि? तेसं अत्तना समापन्नसमापत्तिं जानित्वा समापज्जनत्थं, तेसं पुब्बे पणामितानं इदानि अत्तना समानसम्भोगदस्सनत्थं, आनुभावदीपनत्थं, विना वचीभेदेन अञ्ञब्याकरणदीपनत्थञ्च। अपरे पनाहु ‘‘पुब्बे पणामितानं इदानि अत्तनो सन्तिकं आगतानं अनुत्तरसुखुप्पादनेन अनञ्ञसाधारणपटिसन्थारकरणत्थ’’न्ति। तेपि आयस्मन्तो भगवतो अज्झासयं ञत्वा तंयेव समापत्तिं समापज्जिंसु। तेन वुत्तं – ‘‘कतमेन नु खो भगवा विहारेन एतरहि विहरती’’तिआदि।
So bhikkhūti ānandattherena tathā āṇatto chaḷabhiñño eko bhikkhu. Pamukheti sammukhe. Āneñjasamādhināti catutthajjhānapādakena aggaphalasamādhinā, ‘‘arūpajjhānapādakenā’’tipi vadanti. ‘‘Āneñjena samādhinā’’tipi pāṭho. Kasmā pana bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ āgamanaṃ jānanto paṭisanthāraṃ akatvā samāpattiṃyeva samāpajji? Tesaṃ attanā samāpannasamāpattiṃ jānitvā samāpajjanatthaṃ, tesaṃ pubbe paṇāmitānaṃ idāni attanā samānasambhogadassanatthaṃ, ānubhāvadīpanatthaṃ, vinā vacībhedena aññabyākaraṇadīpanatthañca. Apare panāhu ‘‘pubbe paṇāmitānaṃ idāni attano santikaṃ āgatānaṃ anuttarasukhuppādanena anaññasādhāraṇapaṭisanthārakaraṇattha’’nti. Tepi āyasmanto bhagavato ajjhāsayaṃ ñatvā taṃyeva samāpattiṃ samāpajjiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘katamena nu kho bhagavā vihārena etarahi viharatī’’tiādi.
एत्थ च रूपावचरचतुत्थज्झानं कोसज्जादीनं पारिपन्तिकधम्मानं सुविदूरभावतो इद्धिया मूलभूतेहि अनोणमनादीहि सोळसहि वोदानधम्मेहि समन्नागमनतो आनेञ्जप्पत्तं सयं अनिञ्जनट्ठेन आनेञ्जन्ति वुच्चति। वुत्तञ्हेतं –
Ettha ca rūpāvacaracatutthajjhānaṃ kosajjādīnaṃ pāripantikadhammānaṃ suvidūrabhāvato iddhiyā mūlabhūtehi anoṇamanādīhi soḷasahi vodānadhammehi samannāgamanato āneñjappattaṃ sayaṃ aniñjanaṭṭhena āneñjanti vuccati. Vuttañhetaṃ –
‘‘अनोणतं चित्तं कोसज्जे न इञ्जतीति आनेञ्जं। अनुण्णतं चित्तं उद्धच्चे न इञ्जतीति आनेञ्जं। अनभिरतं चित्तं रागे न इञ्जतीति आनेञ्जं। अनपनतं चित्तं ब्यापादे न इञ्जतीति आनेञ्जं। अनिस्सितं चित्तं दिट्ठिया न इञ्जतीति आनेञ्जं। अप्पटिबद्धं चित्तं छन्दरागे न इञ्जतीति आनेञ्जं। विप्पमुत्तं चित्तं कामरागे न इञ्जतीति आनेञ्जं। विसंयुत्तं चित्तं किलेसे न इञ्जतीति आनेञ्जं। विमरियादिकतं चित्तं किलेसमरियादाय न इञ्जतीति आनेञ्जं। एकत्तगतं चित्तं नानत्तकिलेसे न इञ्जतीति आनेञ्जं। सद्धाय परिग्गहितं चित्तं अस्सद्धिये न इञ्जतीति आनेञ्जं। वीरियेन परिग्गहितं चित्तं कोसज्जे न इञ्जतीति आनेञ्जं। सतिया परिग्गहितं चित्तं पमादे न इञ्जतीति आनेञ्जं। समाधिना परिग्गहितं चित्तं उद्धच्चे न इञ्जतीति आनेञ्जं। पञ्ञाय परिग्गहितं चित्तं अविज्जाय न इञ्जतीति आनेञ्जं। ओभासगतं चित्तं अविज्जन्धकारे न इञ्जतीति आनेञ्ज’’न्ति।
‘‘Anoṇataṃ cittaṃ kosajje na iñjatīti āneñjaṃ. Anuṇṇataṃ cittaṃ uddhacce na iñjatīti āneñjaṃ. Anabhirataṃ cittaṃ rāge na iñjatīti āneñjaṃ. Anapanataṃ cittaṃ byāpāde na iñjatīti āneñjaṃ. Anissitaṃ cittaṃ diṭṭhiyā na iñjatīti āneñjaṃ. Appaṭibaddhaṃ cittaṃ chandarāge na iñjatīti āneñjaṃ. Vippamuttaṃ cittaṃ kāmarāge na iñjatīti āneñjaṃ. Visaṃyuttaṃ cittaṃ kilese na iñjatīti āneñjaṃ. Vimariyādikataṃ cittaṃ kilesamariyādāya na iñjatīti āneñjaṃ. Ekattagataṃ cittaṃ nānattakilese na iñjatīti āneñjaṃ. Saddhāya pariggahitaṃ cittaṃ assaddhiye na iñjatīti āneñjaṃ. Vīriyena pariggahitaṃ cittaṃ kosajje na iñjatīti āneñjaṃ. Satiyā pariggahitaṃ cittaṃ pamāde na iñjatīti āneñjaṃ. Samādhinā pariggahitaṃ cittaṃ uddhacce na iñjatīti āneñjaṃ. Paññāya pariggahitaṃ cittaṃ avijjāya na iñjatīti āneñjaṃ. Obhāsagataṃ cittaṃ avijjandhakāre na iñjatīti āneñja’’nti.
रूपावचरचतुत्थज्झानमेव च रूपविरागभावनावसेन पवत्तितं, आरम्मणविभागेन चतुब्बिधं अरूपावचरज्झानन्ति एतेसं पञ्चन्नं झानानं आनेञ्जवोहारो। तेसं यं किञ्चि पादकं कत्वा समापन्ना अरहत्तफलसमापत्ति आनेञ्जसमाधीति पोराणा।
Rūpāvacaracatutthajjhānameva ca rūpavirāgabhāvanāvasena pavattitaṃ, ārammaṇavibhāgena catubbidhaṃ arūpāvacarajjhānanti etesaṃ pañcannaṃ jhānānaṃ āneñjavohāro. Tesaṃ yaṃ kiñci pādakaṃ katvā samāpannā arahattaphalasamāpatti āneñjasamādhīti porāṇā.
अभिक्कन्तायाति अतीताय। निक्खन्तेति निग्गते, अपगतेति अत्थो। तुण्ही अहोसीति भगवा अरियेन तुण्हीभावेन तुण्ही अहोसि। उद्धस्ते अरुणेति उग्गते अरुणे, अरुणो नाम पुरत्थिमदिसाय सूरियोदयतो पुरेतरमेव उट्ठितोभासो। नन्दिमुखियाति रत्तिया अरुणस्स उग्गतत्ता एव अरुणप्पभाय सूरियालोकूपजीविनो सत्ते नन्दापनमुखिया विय रत्तिया जाताय, विभायमानायाति अत्थो।
Abhikkantāyāti atītāya. Nikkhanteti niggate, apagateti attho. Tuṇhī ahosīti bhagavā ariyena tuṇhībhāvena tuṇhī ahosi. Uddhaste aruṇeti uggate aruṇe, aruṇo nāma puratthimadisāya sūriyodayato puretarameva uṭṭhitobhāso. Nandimukhiyāti rattiyā aruṇassa uggatattā eva aruṇappabhāya sūriyālokūpajīvino satte nandāpanamukhiyā viya rattiyā jātāya, vibhāyamānāyāti attho.
तम्हा समाधिम्हा वुट्ठहित्वाति यथापरिच्छेदं ततो आनेञ्जसमाधितो अरहत्तफलसमापत्तितो उट्ठाय। सचे खो त्वं, आनन्द, जानेय्यासीति भगवा ‘‘इमे च भिक्खू एत्तकं कालं इमिना नाम समापत्तिसुखेन वीतिनामेन्ती’’ति, आनन्द, यदि त्वं जानेय्यासि। एत्तकम्पि ते नप्पटिभासेय्याति लोकियपटिसम्मोदनं सन्धाय यदिदं ते ‘‘अभिक्कन्ता, भन्ते, रत्ती’’तिआदिना तिक्खत्तुं पटिभानं उपट्ठितं, तयिदं एत्तकम्पि ते न उपट्ठहेय्य। यस्मा च खो त्वं, आनन्द, सेक्खो असेक्खं समापत्तिविहारं न जानासि, तस्मा मं इमेसं भिक्खूनं लोकियपटिसम्मोदनं कारेतुं उस्सुक्कं आपज्जि। अहं पन इमेहि भिक्खूहि सद्धिं लोकुत्तरपटिसम्मोदनेनेव तियामरत्तिं वीतिनामेसिन्ति दस्सेन्तो भगवा आह – ‘‘अहञ्च, आनन्द, इमानि च पञ्च भिक्खुसतानि सब्बेव आनेञ्जसमाधिना निसीदिम्हा’’ति।
Tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvāti yathāparicchedaṃ tato āneñjasamādhito arahattaphalasamāpattito uṭṭhāya. Sace kho tvaṃ, ānanda, jāneyyāsīti bhagavā ‘‘ime ca bhikkhū ettakaṃ kālaṃ iminā nāma samāpattisukhena vītināmentī’’ti, ānanda, yadi tvaṃ jāneyyāsi. Ettakampi te nappaṭibhāseyyāti lokiyapaṭisammodanaṃ sandhāya yadidaṃ te ‘‘abhikkantā, bhante, rattī’’tiādinā tikkhattuṃ paṭibhānaṃ upaṭṭhitaṃ, tayidaṃ ettakampi te na upaṭṭhaheyya. Yasmā ca kho tvaṃ, ānanda, sekkho asekkhaṃ samāpattivihāraṃ na jānāsi, tasmā maṃ imesaṃ bhikkhūnaṃ lokiyapaṭisammodanaṃ kāretuṃ ussukkaṃ āpajji. Ahaṃ pana imehi bhikkhūhi saddhiṃ lokuttarapaṭisammodaneneva tiyāmarattiṃ vītināmesinti dassento bhagavā āha – ‘‘ahañca, ānanda, imāni ca pañca bhikkhusatāni sabbeva āneñjasamādhinā nisīdimhā’’ti.
एतमत्थं विदित्वाति एतं तेसं भिक्खूनं अत्तना समं आनेञ्जसमाधिसमापज्जनसमत्थतासङ्खातं वसीभावत्थं सब्बाकारतो विदित्वा। इमं उदानन्ति इमं तेसं भिक्खूनं अनवसेसरागादिप्पहानसंसिद्धितादिसभावदीपनं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ attanā samaṃ āneñjasamādhisamāpajjanasamatthatāsaṅkhātaṃ vasībhāvatthaṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ anavasesarāgādippahānasaṃsiddhitādisabhāvadīpanaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ यस्स जितो कामकण्डकोति कुसलपक्खविज्झनट्ठेन कण्डकभूतो किलेसकामो येन अरियपुग्गलेन अनवसेसं जितो पहीनो, एतेनस्स अनुनयाभावं दस्सेति। ‘‘गामकण्टको’’तिपि पाठो। तस्सत्थो – गामे कण्टको कण्टकट्ठानियो सकलो वत्थुकामो यस्स जितोति। जयो चस्स तप्पटिबद्धछन्दरागप्पहानेनेव वेदितब्बो, तेन तेसं अनागामिमग्गो वुत्तो होति । अक्कोसो च जितोति सम्बन्धो। वधो च बन्धनञ्चाति एत्थापि एसेव नयो। तेसु अक्कोसजयेन वचीदुच्चरिताभावो, इतरेन कायदुच्चरिताभावो दस्सितो। तेन तंनिमित्तकस्स ब्यापादस्स अनवसेसप्पहानेन ततियमग्गो वुत्तो होति। अथ वा अक्कोसादिजयवचनेन ततियमग्गो वुत्तो होति, अक्कोसादीनं अच्चन्तखमनं तत्थ पकासितं होति, उभयथापि नेसं विरोधाभावं दस्सेति। पब्बतो विय सो ठितो अनेजोति एजा वुच्चति चलनकिलेसपरिपन्थो, एजाहेतूनं अवसेसकिलेसानं अभावेन अनेजो, अनेजत्तायेव सब्बकिलेसेहि परवादवातेहि च अकम्पनीयत्ता ठितो एकग्घनपब्बतसदिसो। सुखदुक्खेसु न वेधति स भिक्खूति सो भिन्नकिलेसो भिक्खु सुखदुक्खनिमित्तं न कम्पतीति हेट्ठा वुत्तनयेनेव अत्थो वेदितब्बो। इति भगवा तेसं पञ्चसतानं भिक्खूनं अरहत्ताधिगमेन तादिभावप्पत्तिं एकज्झं कत्वा एकपुग्गलाधिट्ठानं उदानं उदानेसीति।
Tattha yassa jito kāmakaṇḍakoti kusalapakkhavijjhanaṭṭhena kaṇḍakabhūto kilesakāmo yena ariyapuggalena anavasesaṃ jito pahīno, etenassa anunayābhāvaṃ dasseti. ‘‘Gāmakaṇṭako’’tipi pāṭho. Tassattho – gāme kaṇṭako kaṇṭakaṭṭhāniyo sakalo vatthukāmo yassa jitoti. Jayo cassa tappaṭibaddhachandarāgappahāneneva veditabbo, tena tesaṃ anāgāmimaggo vutto hoti . Akkoso ca jitoti sambandho. Vadho ca bandhanañcāti etthāpi eseva nayo. Tesu akkosajayena vacīduccaritābhāvo, itarena kāyaduccaritābhāvo dassito. Tena taṃnimittakassa byāpādassa anavasesappahānena tatiyamaggo vutto hoti. Atha vā akkosādijayavacanena tatiyamaggo vutto hoti, akkosādīnaṃ accantakhamanaṃ tattha pakāsitaṃ hoti, ubhayathāpi nesaṃ virodhābhāvaṃ dasseti. Pabbatoviya so ṭhito anejoti ejā vuccati calanakilesaparipantho, ejāhetūnaṃ avasesakilesānaṃ abhāvena anejo, anejattāyeva sabbakilesehi paravādavātehi ca akampanīyattā ṭhito ekagghanapabbatasadiso. Sukhadukkhesu na vedhati sa bhikkhūti so bhinnakileso bhikkhu sukhadukkhanimittaṃ na kampatīti heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo. Iti bhagavā tesaṃ pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ arahattādhigamena tādibhāvappattiṃ ekajjhaṃ katvā ekapuggalādhiṭṭhānaṃ udānaṃ udānesīti.
ततियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ३. यसोजसुत्तं • 3. Yasojasuttaṃ
