| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៤. យស្សំទិសំសុត្តវណ្ណនា
4. Yassaṃdisaṃsuttavaṇṇanā
១៣៤. ចតុត្ថេ ‘‘ឧភតោ សុជាតោ’’តិ ឯត្តកេ វុត្តេ យេហិ កេហិចិ ទ្វីហិ ភាគេហិ សុជាតតា បញ្ញាបេយ្យ, សុជាត-សទ្ទោ ច ‘‘សុជាតោ ចារុទស្សនោ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.៣៩៩; សុ. និ. ៥៥៣; ថេរគា. ៨១៨) អារោហសម្បត្តិបរិយាយោតិ ជាតិវសេន សុជាតតំ វិភាវេតុំ ‘‘មាតិតោ ច បិតិតោ ចា’’តិ វុត្តំ។ អនោរសបុត្តវសេនបិ លោកេ មាតុបិតុសមញ្ញា ទិស្សតិ, ឥធ បន សា ឱរសបុត្តវសេន ឥច្ឆិតាតិ ទស្សេតុំ ‘‘សំសុទ្ធគ្គហណិកោ’’តិ វុត្តំ។ គព្ភំ គណ្ហាតិ ធារេតីតិ គហណី, គព្ភាសយសញ្ញិតោ មាតុកុច្ឆិប្បទេសោ។ តេនាហ ‘‘សំសុទ្ធាយ មាតុកុច្ឆិយា សមន្នាគតោ’’តិ។ យថាភុត្តស្ស អាហារស្ស វិបាចនវសេន គណ្ហនតោ អឆឌ្ឌនតោ គហណី, តេជោធាតុ។ បិតា ច មាតា ច បិតរោ។ បិតូនំ បិតរោ បិតាមហា។ តេសំ យុគោ បិតាមហយុគោ, តស្មា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា, បិតាមហទ្វន្ទាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឯវញ្ហិ បិតាមហគ្គហណេនេវ មាតាមហោបិ គហិតោតិ សោ អដ្ឋកថាយំ វិសុំ ន ឧទ្ធតោ។ យុគ-សទ្ទោ ចេត្ថ ឯកសេសនយេន ទដ្ឋព្ពោ ‘‘យុគោ ច យុគោ ច យុគោ’’តិ។ ឯវញ្ហិ តត្ថ តត្ថ ទ្វិន្នំ គហិតមេវ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘តតោ ឧទ្ធំ សព្ពេបិ បុព្ពបុរិសា បិតាមហគ្គហណេនេវ គហិតា’’តិ។ បុរិសគ្គហណញ្ចេត្ថ ឧក្កដ្ឋនិទ្ទេសវសេន កតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯវញ្ហិ ‘‘មាតិតោ’’តិ បាឡិវចនំ សមត្ថិតំ ហោតិ។
134. Catutthe ‘‘ubhato sujāto’’ti ettake vutte yehi kehici dvīhi bhāgehi sujātatā paññāpeyya, sujāta-saddo ca ‘‘sujāto cārudassano’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 553; theragā. 818) ārohasampattipariyāyoti jātivasena sujātataṃ vibhāvetuṃ ‘‘mātito ca pitito cā’’ti vuttaṃ. Anorasaputtavasenapi loke mātupitusamaññā dissati, idha pana sā orasaputtavasena icchitāti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhaggahaṇiko’’ti vuttaṃ. Gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti gahaṇī, gabbhāsayasaññito mātukucchippadeso. Tenāha ‘‘saṃsuddhāya mātukucchiyā samannāgato’’ti. Yathābhuttassa āhārassa vipācanavasena gaṇhanato achaḍḍanato gahaṇī, tejodhātu. Pitā ca mātā ca pitaro. Pitūnaṃ pitaro pitāmahā. Tesaṃ yugo pitāmahayugo, tasmā yāva sattamā pitāmahayugā, pitāmahadvandāti evamettha attho daṭṭhabbo. Evañhi pitāmahaggahaṇeneva mātāmahopi gahitoti so aṭṭhakathāyaṃ visuṃ na uddhato. Yuga-saddo cettha ekasesanayena daṭṭhabbo ‘‘yugo ca yugo ca yugo’’ti. Evañhi tattha tattha dvinnaṃ gahitameva hoti. Tenāha ‘‘tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā’’ti. Purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ. Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti.
អក្ខិត្តោតិ អប្បត្តក្ខេបោ។ អនវក្ខិត្តោតិ សម្បត្តវិវាទាទីសុ ន អវក្ខិត្តោ ន ឆឌ្ឌិតោ។ ជាតិវាទេនាតិ ហេតុម្ហិ ករណវចនន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘កេន ការណេនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឯត្ថ ច ‘‘ឧភតោ…បេ.… បិតាមហយុគា’’តិ ឯតេន ខត្តិយស្ស យោនិទោសាភាវោ ទស្សិតោ សំសុទ្ធគ្គហណិកភាវកិត្តនតោ។ ‘‘អក្ខិត្តោ’’តិ ឥមិនា កិរិយាបរាធាភាវោ។ កិរិយាបរាធេន ហិ សត្តា ខេបំ បាបុណន្តិ។ ‘‘អនុបក្កុដ្ឋោ’’តិ ឥមិនា អយុត្តសំសគ្គាភាវោ។ អយុត្តសំសគ្គញ្ហិ បដិច្ច សត្តា អក្កោសំ លភន្តិ។
Akkhittoti appattakkhepo. Anavakkhittoti sampattavivādādīsu na avakkhitto na chaḍḍito. Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ubhato…pe… pitāmahayugā’’ti etena khattiyassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhaggahaṇikabhāvakittanato. ‘‘Akkhitto’’ti iminā kiriyāparādhābhāvo. Kiriyāparādhena hi sattā khepaṃ pāpuṇanti. ‘‘Anupakkuṭṭho’’ti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo. Ayuttasaṃsaggañhi paṭicca sattā akkosaṃ labhanti.
អឌ្ឍតា នាម វិភវសម្បន្នតា, សា តំ តំ ឧបាទាយុបាទាយ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘យោ កោចិ អត្តនោ សន្តកេន វិភវេន អឌ្ឍោ ហោតី’’តិ។ តថា មហទ្ធនតាបីតិ តំ ឧក្កំសគតំ ទស្សេតុំ ‘‘មហតា អបរិមាណសង្ខេន ធនេន សមន្នាគតោ’’តិ វុត្តំ។ ភុញ្ជិតព្ពតោ បរិភុញ្ជិតព្ពតោ វិសេសតោ កាមា ភោគា នាមាតិ អាហ ‘‘បញ្ចកាមគុណវសេនា’’តិ។ កោដ្ឋំ វុច្ចតិ ធញ្ញស្ស អាវសនដ្ឋានំ, កោដ្ឋភូតំ អគារំ កោដ្ឋាគារំ។ តេនាហ ‘‘ធញ្ញេន ច បរិបុណ្ណកោដ្ឋាគារោ’’តិ។ ឯវំ សារគព្ភំ កោសោ, ធញ្ញបរិដ្ឋបនដ្ឋានញ្ច កោដ្ឋាគារន្តិ ទស្សេត្វា ឥទានិ តតោ អញ្ញថា តំ ទស្សេតុំ ‘‘អថ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ យថា អសិនោ តិក្ខភាវបរិហារកោ បដិច្ឆទោ ‘‘កោសោ’’តិ វុច្ចតិ។ ឯវំ រញ្ញោ តិក្ខភាវបរិហារំ កត្វា ចតុរង្គិនី សេនា កោសោតិ អាហ ‘‘ចតុព្ពិធោ កោសោ ហត្ថី អស្សា រថា បត្តី’’តិ។ វត្ថកោដ្ឋាគារគ្គហណេនេវ សព្ពស្សបិ ភណ្ឌដ្ឋបនដ្ឋានស្ស គហិតត្តា ‘‘តិវិធំ កោដ្ឋាគារ’’ន្តិ វុត្តំ។
Aḍḍhatā nāma vibhavasampannatā, sā taṃ taṃ upādāyupādāya vuccatīti āha ‘‘yo koci attano santakena vibhavena aḍḍho hotī’’ti. Tathā mahaddhanatāpīti taṃ ukkaṃsagataṃ dassetuṃ ‘‘mahatā aparimāṇasaṅkhena dhanena samannāgato’’ti vuttaṃ. Bhuñjitabbato paribhuñjitabbato visesato kāmā bhogā nāmāti āha ‘‘pañcakāmaguṇavasenā’’ti. Koṭṭhaṃ vuccati dhaññassa āvasanaṭṭhānaṃ, koṭṭhabhūtaṃ agāraṃ koṭṭhāgāraṃ. Tenāha ‘‘dhaññena ca paripuṇṇakoṭṭhāgāro’’ti. Evaṃ sāragabbhaṃ koso, dhaññapariṭṭhapanaṭṭhānañca koṭṭhāgāranti dassetvā idāni tato aññathā taṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yathā asino tikkhabhāvaparihārako paṭicchado ‘‘koso’’ti vuccati. Evaṃ rañño tikkhabhāvaparihāraṃ katvā caturaṅginī senā kosoti āha ‘‘catubbidho koso hatthī assā rathā pattī’’ti. Vatthakoṭṭhāgāraggahaṇeneva sabbassapi bhaṇḍaṭṭhapanaṭṭhānassa gahitattā ‘‘tividhaṃ koṭṭhāgāra’’nti vuttaṃ.
យស្សា បញ្ញាយ វសេន បុរិសោ ‘‘បណ្ឌិតោ’’តិ វុច្ចតិ, តំ បណ្ឌិច្ចន្តិ អាហ ‘‘បណ្ឌិច្ចេន សមន្នាគតោ’’តិ។ តំតំឥតិកត្តព្ពតាសុ ឆេកភាវោ ព្យត្តភាវោ វេយ្យត្តិយំ។ សម្មោហំ ហិំសតិ វិធមតីតិ មេធា, សា ឯតស្ស អត្ថីតិ មេធាវី។ ឋានេ ឋានេ ឧប្បត្តិ ឯតិស្សា អត្ថីតិ ឋានុប្បត្តិ, ឋានសោ ឧប្បជ្ជនបញ្ញា។ វឌ្ឍិអត្ថេតិ វឌ្ឍិសង្ខាតេ អត្ថេ។
Yassā paññāya vasena puriso ‘‘paṇḍito’’ti vuccati, taṃ paṇḍiccanti āha ‘‘paṇḍiccena samannāgato’’ti. Taṃtaṃitikattabbatāsu chekabhāvo byattabhāvo veyyattiyaṃ. Sammohaṃ hiṃsati vidhamatīti medhā, sā etassa atthīti medhāvī. Ṭhāne ṭhāne uppatti etissā atthīti ṭhānuppatti, ṭhānaso uppajjanapaññā. Vaḍḍhiattheti vaḍḍhisaṅkhāte atthe.
យស្សំទិសំសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Yassaṃdisaṃsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៤. យស្សំទិសំសុត្តំ • 4. Yassaṃdisaṃsuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៤. យស្សំទិសំសុត្តវណ្ណនា • 4. Yassaṃdisaṃsuttavaṇṇanā
