| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
११. यवकलापिसुत्तवण्णना
11. Yavakalāpisuttavaṇṇanā
२४८. यवपुञ्जो सुपरिपक्कयवसमुदायो। काजहत्थाति दण्डहत्था। पोथेय्युन्ति यथा यवसङ्खातं धञ्ञं वण्टतो मुच्चति, एवं पोथेय्युं। यवे सावेत्वाति यवसीसतो यवे पोथनेन मोचेत्वा विवेचेत्वा।
248.Yavapuñjo suparipakkayavasamudāyo. Kājahatthāti daṇḍahatthā. Potheyyunti yathā yavasaṅkhātaṃ dhaññaṃ vaṇṭato muccati, evaṃ potheyyuṃ. Yave sāvetvāti yavasīsato yave pothanena mocetvā vivecetvā.
चतुमहापथो विय छ आयतनानि आरम्मणदण्डकेहि हननट्ठानत्ता। यवकलापी विय सत्तो तेहि हञ्ञमानत्ता। छ ब्याभङ्गियो विय सभावतो छधापि पच्चेकं इट्ठानिट्ठमज्झत्तवसेन अट्ठारस आरम्मणानि यवकलापट्ठानियस्स सत्तस्स हननतो। भवपत्थनाय अपरापरुप्पत्तिं सन्धाय ‘‘भवपत्थना किलेसा’’ति बहुवचननिद्देसो। भवपत्थना च तस्स पच्चयभूता किलेसा चाति भवपत्थनाकिलेसाति एवं वा एत्थ अत्थो दट्ठब्बो। यस्मा सत्तानं वट्टदुक्खं नाम सब्बम्पि तं भवपत्थनामूलकं, तस्मा वुत्तं ‘‘एवं सत्ता’’तिआदि। भवपत्थनकिलेसाति च भवपत्थनामूलकं किलेसं।
Catumahāpatho viya cha āyatanāni ārammaṇadaṇḍakehi hananaṭṭhānattā. Yavakalāpī viya satto tehi haññamānattā. Cha byābhaṅgiyo viya sabhāvato chadhāpi paccekaṃ iṭṭhāniṭṭhamajjhattavasena aṭṭhārasa ārammaṇāni yavakalāpaṭṭhāniyassa sattassa hananato. Bhavapatthanāya aparāparuppattiṃ sandhāya ‘‘bhavapatthanā kilesā’’ti bahuvacananiddeso. Bhavapatthanā ca tassa paccayabhūtā kilesā cāti bhavapatthanākilesāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Yasmā sattānaṃ vaṭṭadukkhaṃ nāma sabbampi taṃ bhavapatthanāmūlakaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘evaṃ sattā’’tiādi. Bhavapatthanakilesāti ca bhavapatthanāmūlakaṃ kilesaṃ.
भुम्मन्ति समीपत्थे भुम्मं। तेनाह ‘‘सुधम्माय द्वारे’’ति। न कतन्ति दुक्खुप्पादनं न कतं। नवगूथसूकरं वियाति नवगूथभक्खसूकरं विय। चित्तेनेवाति यो बज्झति, तस्स चित्तेनेव । तस्माति यस्मा वेपचित्तिबन्धनस्स बन्धनमुच्चनं विय, तस्मा ‘‘वेपचित्तिबन्धन’’न्ति वुत्तं। ञाणमोक्खं बन्धनन्ति ञाणेन मुच्चनं बन्धनं।
Bhummanti samīpatthe bhummaṃ. Tenāha ‘‘sudhammāya dvāre’’ti. Na katanti dukkhuppādanaṃ na kataṃ. Navagūthasūkaraṃ viyāti navagūthabhakkhasūkaraṃ viya. Cittenevāti yo bajjhati, tassa citteneva . Tasmāti yasmā vepacittibandhanassa bandhanamuccanaṃ viya, tasmā ‘‘vepacittibandhana’’nti vuttaṃ. Ñāṇamokkhaṃ bandhananti ñāṇena muccanaṃ bandhanaṃ.
मञ्ञमानोति परिकप्पिततण्हावसेन ‘‘एतं ममा’’ति, दिट्ठिवसेन ‘‘एसो मे अत्ता’’ति, मानवसेन ‘‘एसोहमस्मी’’ति मञ्ञन्तो। खन्धविनिमुत्तस्स मञ्ञमानवत्थुनो अभावा ‘‘खन्धे मञ्ञन्तो’’ति वुत्तं। एतन्ति ‘‘मारस्सा’’ति एतं सामिवचनं। किलेसमारेन बद्धोति किलेसमारेन तेनेव किलेसबन्धनेन बद्धो। मुत्तोति एत्थापि एसेव नयो।
Maññamānoti parikappitataṇhāvasena ‘‘etaṃ mamā’’ti, diṭṭhivasena ‘‘eso me attā’’ti, mānavasena ‘‘esohamasmī’’ti maññanto. Khandhavinimuttassa maññamānavatthuno abhāvā ‘‘khandhe maññanto’’ti vuttaṃ. Etanti ‘‘mārassā’’ti etaṃ sāmivacanaṃ. Kilesamārena baddhoti kilesamārena teneva kilesabandhanena baddho. Muttoti etthāpi eseva nayo.
तण्हामञ्ञनाय सति दिट्ठिमानमञ्ञनानं पसङ्गो एव नत्थीति यथा ‘‘अस्मी’’ति पदेन दिट्ठिमानमञ्ञना वुत्ता होन्ति, एवं तण्हामञ्ञितापीति वुत्तं ‘‘अस्मीति पदेन तण्हामञ्ञितं वुत्त’’न्ति। अयमहमस्मीति पदेन दिट्ठिमञ्ञितन्ति एतरहि लब्भमानदिट्ठिवत्थुवसेनेव। भविस्सन्ति अनागतदिट्ठिवत्थुपरिकप्पनवसेनेव दिट्ठिमञ्ञितं। येभुय्येन हि अनागतालिङ्गना सस्सतदिट्ठि। उच्छेदवसेन दिट्ठिमञ्ञितमेवाति आनेत्वा सम्बन्धो। रूपीतिआदीनि पदानि। सस्सतस्सेवाति सस्सतगाहस्सेव पभेददीपनानि। यस्मा मञ्ञितं आबाधवसेन रोगो, अन्तोदोसवसेन गण्डो, अङ्गनिकन्तवसेन सल्लं, तस्मा इमेहि तण्हादीहि किलेसेहि पाकटचलनवसेन इञ्जन्ति चेव, अपाकटसञ्चलनवसेन फन्दन्ति च। पपञ्चितं संसारे चिरायनं दट्ठब्बं, खन्धसन्तानस्स वा वित्थारणं। पमत्ताकारप्पत्ता मुच्छनाकारप्पत्ता। तेसन्ति तण्हादिट्ठिकिलेसानं। आकारदस्सनत्थन्ति पवत्तिआकारदस्सनत्थं।
Taṇhāmaññanāya sati diṭṭhimānamaññanānaṃ pasaṅgo eva natthīti yathā ‘‘asmī’’ti padena diṭṭhimānamaññanā vuttā honti, evaṃ taṇhāmaññitāpīti vuttaṃ ‘‘asmīti padena taṇhāmaññitaṃ vutta’’nti. Ayamahamasmīti padena diṭṭhimaññitanti etarahi labbhamānadiṭṭhivatthuvaseneva. Bhavissanti anāgatadiṭṭhivatthuparikappanavaseneva diṭṭhimaññitaṃ. Yebhuyyena hi anāgatāliṅganā sassatadiṭṭhi. Ucchedavasena diṭṭhimaññitamevāti ānetvā sambandho. Rūpītiādīni padāni. Sassatassevāti sassatagāhasseva pabhedadīpanāni. Yasmā maññitaṃ ābādhavasena rogo, antodosavasena gaṇḍo, aṅganikantavasena sallaṃ, tasmā imehi taṇhādīhi kilesehi pākaṭacalanavasena iñjanti ceva, apākaṭasañcalanavasena phandanti ca. Papañcitaṃ saṃsāre cirāyanaṃ daṭṭhabbaṃ, khandhasantānassa vā vitthāraṇaṃ. Pamattākārappattā mucchanākārappattā. Tesanti taṇhādiṭṭhikilesānaṃ. Ākāradassanatthanti pavattiākāradassanatthaṃ.
मानो नाम ‘‘सेय्योहमस्मी’’तिआदिना मज्जनाकारप्पवत्ति। तण्हाय सम्पयुत्तमानवसेनाति कस्मा वुत्तं? ननु सब्बो मानो तण्हासम्पयुत्तो? सति हि ब्यभिचारे विसेसनं इच्छितब्बन्ति। सच्चमेतं, तण्हा पन अत्थि मानस्स पच्चयभूता, अत्थि मानस्स अप्पच्चयभूता, यतो मानो अनियतो वुच्चति। तथा हि पट्ठाने ‘‘संयोजनं धम्मं पटिच्च संयोजनो धम्मो उप्पज्जति हेतुपच्चया’’ति एत्थ संयोजनानि संयोजनेहि यथालाभं योजेत्वा दस्सितयोजनाय ‘‘कामरागसंयोजनं पटिच्च मानसंयोजनं अविज्जासंयोजन’’न्ति वत्वा ‘‘कामरागसंयोजनं पटिच्च अविज्जासंयोजन’’न्ति, ‘‘मानसंयोजनं पटिच्च भवरागसंयोजनं अविज्जासंयोजन’’न्ति च वत्वा ‘‘भवरागसंयोजनं पटिच्च अविज्जासंयोजन’’न्ति वुत्तं। एत्थ च कामरागभवरागसंयोजनेहि मानस्स अनियतभावो पकासितो। तत्थ या तण्हा बलवती, तं सन्धाय इदं वुत्तं ‘‘तण्हाय सम्पयुत्तमानवसेना’’ति। बलवतण्हासम्पयुत्तो हि मानो सयम्पि बलवा हुत्वा अस्मीति सविसेसं मज्जनवसेन पवत्ततीति।
Māno nāma ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā majjanākārappavatti. Taṇhāya sampayuttamānavasenāti kasmā vuttaṃ? Nanu sabbo māno taṇhāsampayutto? Sati hi byabhicāre visesanaṃ icchitabbanti. Saccametaṃ, taṇhā pana atthi mānassa paccayabhūtā, atthi mānassa appaccayabhūtā, yato māno aniyato vuccati. Tathā hi paṭṭhāne ‘‘saṃyojanaṃ dhammaṃ paṭicca saṃyojano dhammo uppajjati hetupaccayā’’ti ettha saṃyojanāni saṃyojanehi yathālābhaṃ yojetvā dassitayojanāya ‘‘kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭicca mānasaṃyojanaṃ avijjāsaṃyojana’’nti vatvā ‘‘kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭicca avijjāsaṃyojana’’nti, ‘‘mānasaṃyojanaṃ paṭicca bhavarāgasaṃyojanaṃ avijjāsaṃyojana’’nti ca vatvā ‘‘bhavarāgasaṃyojanaṃ paṭicca avijjāsaṃyojana’’nti vuttaṃ. Ettha ca kāmarāgabhavarāgasaṃyojanehi mānassa aniyatabhāvo pakāsito. Tattha yā taṇhā balavatī, taṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘taṇhāya sampayuttamānavasenā’’ti. Balavataṇhāsampayutto hi māno sayampi balavā hutvā asmīti savisesaṃ majjanavasena pavattatīti.
दिट्ठिवसेनाति मानमूलकदिट्ठिवसेन। ‘‘सेय्योहमस्मी’’तिआदिना हि बहुलमानुपेतस्स पुग्गलस्स रूपादीसु एकं उद्दिस्स अयमहमस्मीति दिट्ठिया उप्पन्नाय मानस्स अप्पहीनत्ता मानोपि तत्थ तत्थेव उप्पज्जति। इति मानमूलकं दिट्ठिं सन्धायाह ‘‘अयमहमस्मीति दिट्ठिवसेन वुत्त’’न्ति। चोदको पन इममत्थं अजानन्तो अनुपलब्भमानमेव सम्पयोगत्थं गहेत्वा ‘‘ननु चा’’तिआदिना चोदेति। इतरो ‘‘आम नत्थी’’ति तमत्थं सम्पटिच्छित्वा ‘‘मानस्स पना’’तिआदिना परिहारमाह। तस्सत्थो वुत्तो एव।
Diṭṭhivasenāti mānamūlakadiṭṭhivasena. ‘‘Seyyohamasmī’’tiādinā hi bahulamānupetassa puggalassa rūpādīsu ekaṃ uddissa ayamahamasmīti diṭṭhiyā uppannāya mānassa appahīnattā mānopi tattha tattheva uppajjati. Iti mānamūlakaṃ diṭṭhiṃ sandhāyāha ‘‘ayamahamasmīti diṭṭhivasena vutta’’nti. Codako pana imamatthaṃ ajānanto anupalabbhamānameva sampayogatthaṃ gahetvā ‘‘nanu cā’’tiādinā codeti. Itaro ‘‘āma natthī’’ti tamatthaṃ sampaṭicchitvā ‘‘mānassa panā’’tiādinā parihāramāha. Tassattho vutto eva.
यवकलापिसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Yavakalāpisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
आसीविसवग्गवण्णना निट्ठिता।
Āsīvisavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
चतुत्थो पण्णासको।
Catuttho paṇṇāsako.
सळायतनसंयुत्तवण्णना निट्ठिता।
Saḷāyatanasaṃyuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ११. यवकलापिसुत्तं • 11. Yavakalāpisuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ११. यवकलापिसुत्तवण्णना • 11. Yavakalāpisuttavaṇṇanā
