| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
येवापनकवण्णना
Yevāpanakavaṇṇanā
रूपाभावेनाति रुप्पनाभावेन। धम्माति एतस्स अत्थो सभावतो उपलब्भमानाति। मेत्तापुब्बभागोति अप्पनाप्पत्ताय मेत्ताय पुब्बभागो , परिकम्ममेत्ता एतस्मिं चित्ते अत्थीति अत्थो। विरतिवसेनाति वचीपवत्तिया न पूरेति, किन्तु विरतियोगेनाति अत्थो। अपण्णकङ्गानीति अविरद्धङ्गानि। यथा तथा वा आरम्मणे विनिच्छयनं अधिमुच्चनं। न हि अनधिमुच्चन्तो पाणातिपातादीसु दानादीसु वा पवत्तति, सद्धा पन पसादनीयेसु पसादाधिमोक्खोति अयमेतेसं विसेसो। दारकस्स विय इतो चितो च संसप्पनस्स करिस्सामि न करिस्सामीति अविनिच्छयस्स पटिपक्खकिरिया असंसप्पनं। पुरिममनतोति भवङ्गतो। विसदिसं वीथिजवनं मनं करोतीति मनसिकारसामञ्ञेन वीथिजवनपटिपादके दस्सेति। तेसु धम्मेसूति चित्तचेतसिकधम्मेसु। अतदारम्मणत्तेपि हि तेसु समप्पवत्तेसु उदासीनभावतो तत्रमज्झत्तताति वुच्चति। अलीनानुद्धतप्पवत्तिपच्चयत्ता ऊनाधिकनिवारणरसा। कायदुच्चरितादिवत्थूनन्ति पाणादीनं। अमद्दना मद्दनपटिपक्खभावोव।
Rūpābhāvenāti ruppanābhāvena. Dhammāti etassa attho sabhāvato upalabbhamānāti. Mettāpubbabhāgoti appanāppattāya mettāya pubbabhāgo , parikammamettā etasmiṃ citte atthīti attho. Virativasenāti vacīpavattiyā na pūreti, kintu viratiyogenāti attho. Apaṇṇakaṅgānīti aviraddhaṅgāni. Yathā tathā vā ārammaṇe vinicchayanaṃ adhimuccanaṃ. Na hi anadhimuccanto pāṇātipātādīsu dānādīsu vā pavattati, saddhā pana pasādanīyesu pasādādhimokkhoti ayametesaṃ viseso. Dārakassa viya ito cito ca saṃsappanassa karissāmi na karissāmīti avinicchayassa paṭipakkhakiriyā asaṃsappanaṃ. Purimamanatoti bhavaṅgato. Visadisaṃ vīthijavanaṃ manaṃ karotīti manasikārasāmaññena vīthijavanapaṭipādake dasseti. Tesu dhammesūti cittacetasikadhammesu. Atadārammaṇattepi hi tesu samappavattesu udāsīnabhāvato tatramajjhattatāti vuccati. Alīnānuddhatappavattipaccayattā ūnādhikanivāraṇarasā. Kāyaduccaritādivatthūnanti pāṇādīnaṃ. Amaddanā maddanapaṭipakkhabhāvova.
तंतंरासिकिच्चवसेन विभागरहिता अविभत्तिका। एत्थाति एतेसु सविभत्तिकेसु दुतियट्ठानादीसुपि भाजियमानेसु अपुब्बं नत्थीति अत्थो। पदं पूरितन्ति झानादिपदं पञ्चकादिवसेन पूरितं। पञ्च हि अङ्गानि झानपदस्स अत्थो, तेसु एकस्मिञ्च ऊने झानपदं ऊनं होतीति। पदसमूहो पदकोट्ठासो वा तं तमेव वा पदं, अवुत्तं हापितं नाम होतीति वुत्तं ‘‘पूरित’’न्ति। वुत्तस्मिञ्ञेव वुच्चमाने अनेकेसं पुरिससद्दानं विय कोचि सम्बन्धो नत्थीति मञ्ञमानो आह ‘‘अननुसन्धिका कथा’’ति। अन्तरन्तरा वुत्तस्मिञ्ञेव वुच्चमाने अनुक्कमेन धम्मा कथिता न होन्तीति आह ‘‘उप्पटिपाटिया’’ति। फस्सपञ्चमकरासि सब्बचित्तुप्पादसाधारणवसेन चतुक्खन्धतप्पच्चयसङ्गहवसेन च वुत्तो। यथावुत्तेसु पन रासीसु एकरासिकिच्चस्सपि अभावा छन्दादयो येवापनकवसेन वुत्ता। वुत्तानम्पि च धम्मानं यथा वेदनादीनं झानङ्गादिभावो वुत्तो, न एवं सोवचस्सताकल्याणमित्ततादिविसेसो वुत्तोति तस्स सङ्गण्हनत्थं केचि धम्मे विसुं ठपेत्वा ते च तञ्च विसेसं ‘‘ये वा पना’’ति आह। वेनेय्यज्झासयवसेन वा सावसेसे धम्मे वत्वा ‘‘ये वा पना’’ति वुत्तं।
Taṃtaṃrāsikiccavasena vibhāgarahitā avibhattikā. Etthāti etesu savibhattikesu dutiyaṭṭhānādīsupi bhājiyamānesu apubbaṃ natthīti attho. Padaṃ pūritanti jhānādipadaṃ pañcakādivasena pūritaṃ. Pañca hi aṅgāni jhānapadassa attho, tesu ekasmiñca ūne jhānapadaṃ ūnaṃ hotīti. Padasamūho padakoṭṭhāso vā taṃ tameva vā padaṃ, avuttaṃ hāpitaṃ nāma hotīti vuttaṃ ‘‘pūrita’’nti. Vuttasmiññeva vuccamāne anekesaṃ purisasaddānaṃ viya koci sambandho natthīti maññamāno āha ‘‘ananusandhikā kathā’’ti. Antarantarā vuttasmiññeva vuccamāne anukkamena dhammā kathitā na hontīti āha ‘‘uppaṭipāṭiyā’’ti. Phassapañcamakarāsi sabbacittuppādasādhāraṇavasena catukkhandhatappaccayasaṅgahavasena ca vutto. Yathāvuttesu pana rāsīsu ekarāsikiccassapi abhāvā chandādayo yevāpanakavasena vuttā. Vuttānampi ca dhammānaṃ yathā vedanādīnaṃ jhānaṅgādibhāvo vutto, na evaṃ sovacassatākalyāṇamittatādiviseso vuttoti tassa saṅgaṇhanatthaṃ keci dhamme visuṃ ṭhapetvā te ca tañca visesaṃ ‘‘ye vā panā’’ti āha. Veneyyajjhāsayavasena vā sāvasese dhamme vatvā ‘‘ye vā panā’’ti vuttaṃ.
येवापनकवण्णना निट्ठिता।
Yevāpanakavaṇṇanā niṭṭhitā.
धम्मुद्देसवारकथावण्णना निट्ठिता।
Dhammuddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / येवापनकवण्णना • Yevāpanakavaṇṇanā
