| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
เยวาปนกวณฺณนา
Yevāpanakavaṇṇanā
รูปาภาเวนาติ รุปฺปนาภาเวนฯ ธมฺมาติ เอตสฺส อโตฺถ สภาวโต อุปลพฺภมานาติฯ เมตฺตาปุพฺพภาโคติ อปฺปนาปฺปตฺตาย เมตฺตาย ปุพฺพภาโค , ปริกมฺมเมตฺตา เอตสฺมิํ จิเตฺต อตฺถีติ อโตฺถฯ วิรติวเสนาติ วจีปวตฺติยา น ปูเรติ, กินฺตุ วิรติโยเคนาติ อโตฺถฯ อปณฺณกงฺคานีติ อวิรทฺธงฺคานิฯ ยถา ตถา วา อารมฺมเณ วินิจฺฉยนํ อธิมุจฺจนํฯ น หิ อนธิมุจฺจโนฺต ปาณาติปาตาทีสุ ทานาทีสุ วา ปวตฺตติ, สทฺธา ปน ปสาทนีเยสุ ปสาทาธิโมโกฺขติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ทารกสฺส วิย อิโต จิโต จ สํสปฺปนสฺส กริสฺสามิ น กริสฺสามีติ อวินิจฺฉยสฺส ปฎิปกฺขกิริยา อสํสปฺปนํฯ ปุริมมนโตติ ภวงฺคโตฯ วิสทิสํ วีถิชวนํ มนํ กโรตีติ มนสิการสามเญฺญน วีถิชวนปฎิปาทเก ทเสฺสติฯ เตสุ ธเมฺมสูติ จิตฺตเจตสิกธเมฺมสุฯ อตทารมฺมณเตฺตปิ หิ เตสุ สมปฺปวเตฺตสุ อุทาสีนภาวโต ตตฺรมชฺฌตฺตตาติ วุจฺจติฯ อลีนานุทฺธตปฺปวตฺติปจฺจยตฺตา อูนาธิกนิวารณรสาฯ กายทุจฺจริตาทิวตฺถูนนฺติ ปาณาทีนํฯ อมทฺทนา มทฺทนปฎิปกฺขภาโววฯ
Rūpābhāvenāti ruppanābhāvena. Dhammāti etassa attho sabhāvato upalabbhamānāti. Mettāpubbabhāgoti appanāppattāya mettāya pubbabhāgo , parikammamettā etasmiṃ citte atthīti attho. Virativasenāti vacīpavattiyā na pūreti, kintu viratiyogenāti attho. Apaṇṇakaṅgānīti aviraddhaṅgāni. Yathā tathā vā ārammaṇe vinicchayanaṃ adhimuccanaṃ. Na hi anadhimuccanto pāṇātipātādīsu dānādīsu vā pavattati, saddhā pana pasādanīyesu pasādādhimokkhoti ayametesaṃ viseso. Dārakassa viya ito cito ca saṃsappanassa karissāmi na karissāmīti avinicchayassa paṭipakkhakiriyā asaṃsappanaṃ. Purimamanatoti bhavaṅgato. Visadisaṃ vīthijavanaṃ manaṃ karotīti manasikārasāmaññena vīthijavanapaṭipādake dasseti. Tesu dhammesūti cittacetasikadhammesu. Atadārammaṇattepi hi tesu samappavattesu udāsīnabhāvato tatramajjhattatāti vuccati. Alīnānuddhatappavattipaccayattā ūnādhikanivāraṇarasā. Kāyaduccaritādivatthūnanti pāṇādīnaṃ. Amaddanā maddanapaṭipakkhabhāvova.
ตํตํราสิกิจฺจวเสน วิภาครหิตา อวิภตฺติกาฯ เอตฺถาติ เอเตสุ สวิภตฺติเกสุ ทุติยฎฺฐานาทีสุปิ ภาชิยมาเนสุ อปุพฺพํ นตฺถีติ อโตฺถฯ ปทํ ปูริตนฺติ ฌานาทิปทํ ปญฺจกาทิวเสน ปูริตํฯ ปญฺจ หิ องฺคานิ ฌานปทสฺส อโตฺถ, เตสุ เอกสฺมิญฺจ อูเน ฌานปทํ อูนํ โหตีติฯ ปทสมูโห ปทโกฎฺฐาโส วา ตํ ตเมว วา ปทํ, อวุตฺตํ หาปิตํ นาม โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ปูริต’’นฺติฯ วุตฺตสฺมิเญฺญว วุจฺจมาเน อเนเกสํ ปุริสสทฺทานํ วิย โกจิ สมฺพโนฺธ นตฺถีติ มญฺญมาโน อาห ‘‘อนนุสนฺธิกา กถา’’ติฯ อนฺตรนฺตรา วุตฺตสฺมิเญฺญว วุจฺจมาเน อนุกฺกเมน ธมฺมา กถิตา น โหนฺตีติ อาห ‘‘อุปฺปฎิปาฎิยา’’ติฯ ผสฺสปญฺจมกราสิ สพฺพจิตฺตุปฺปาทสาธารณวเสน จตุกฺขนฺธตปฺปจฺจยสงฺคหวเสน จ วุโตฺตฯ ยถาวุเตฺตสุ ปน ราสีสุ เอกราสิกิจฺจสฺสปิ อภาวา ฉนฺทาทโย เยวาปนกวเสน วุตฺตาฯ วุตฺตานมฺปิ จ ธมฺมานํ ยถา เวทนาทีนํ ฌานงฺคาทิภาโว วุโตฺต, น เอวํ โสวจสฺสตากลฺยาณมิตฺตตาทิวิเสโส วุโตฺตติ ตสฺส สงฺคณฺหนตฺถํ เกจิ ธเมฺม วิสุํ ฐเปตฺวา เต จ ตญฺจ วิเสสํ ‘‘เย วา ปนา’’ติ อาหฯ เวเนยฺยชฺฌาสยวเสน วา สาวเสเส ธเมฺม วตฺวา ‘‘เย วา ปนา’’ติ วุตฺตํฯ
Taṃtaṃrāsikiccavasena vibhāgarahitā avibhattikā. Etthāti etesu savibhattikesu dutiyaṭṭhānādīsupi bhājiyamānesu apubbaṃ natthīti attho. Padaṃ pūritanti jhānādipadaṃ pañcakādivasena pūritaṃ. Pañca hi aṅgāni jhānapadassa attho, tesu ekasmiñca ūne jhānapadaṃ ūnaṃ hotīti. Padasamūho padakoṭṭhāso vā taṃ tameva vā padaṃ, avuttaṃ hāpitaṃ nāma hotīti vuttaṃ ‘‘pūrita’’nti. Vuttasmiññeva vuccamāne anekesaṃ purisasaddānaṃ viya koci sambandho natthīti maññamāno āha ‘‘ananusandhikā kathā’’ti. Antarantarā vuttasmiññeva vuccamāne anukkamena dhammā kathitā na hontīti āha ‘‘uppaṭipāṭiyā’’ti. Phassapañcamakarāsi sabbacittuppādasādhāraṇavasena catukkhandhatappaccayasaṅgahavasena ca vutto. Yathāvuttesu pana rāsīsu ekarāsikiccassapi abhāvā chandādayo yevāpanakavasena vuttā. Vuttānampi ca dhammānaṃ yathā vedanādīnaṃ jhānaṅgādibhāvo vutto, na evaṃ sovacassatākalyāṇamittatādiviseso vuttoti tassa saṅgaṇhanatthaṃ keci dhamme visuṃ ṭhapetvā te ca tañca visesaṃ ‘‘ye vā panā’’ti āha. Veneyyajjhāsayavasena vā sāvasese dhamme vatvā ‘‘ye vā panā’’ti vuttaṃ.
เยวาปนกวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Yevāpanakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ธมฺมุเทฺทสวารกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dhammuddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / เยวาปนกวณฺณนา • Yevāpanakavaṇṇanā
