| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
យេវាបនកវណ្ណនា
Yevāpanakavaṇṇanā
យេ វា បន តស្មិំ សមយេ អញ្ញេបិ អត្ថិ បដិច្ចសមុប្បន្នា អរូបិនោ ធម្មា, ឥមេ ធម្មា កុសលាតិ ‘ផស្សោ ហោតិ…បេ.… អវិក្ខេបោ ហោតី’តិ ន កេវលំ បទបដិបាដិយា ឧទ្ទិដ្ឋា ឥមេ បរោបណ្ណាសធម្មា ឯវ, អថ ខោ យស្មិំ សមយេ កាមាវចរំ តិហេតុកំ សោមនស្សសហគតំ បឋមំ អសង្ខារិកំ មហាចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ, តស្មិំ សមយេ យេ វា បន អញ្ញេបិ តេហិយេវ ផស្សាទីហិ សម្បយុត្តា ហុត្វា បវត្តមានា អត្ថិ, អត្តនោ អត្តនោ អនុរូបំ បច្ចយំ បដិច្ច សមុប្បន្នា រូបាភាវេន អរូបិនោ, សភាវតោ ឧបលព្ភមានា ធម្មា សព្ពេបិ ឥមេ ធម្មា កុសលា។
Ye vā pana tasmiṃ samaye aññepi atthi paṭiccasamuppannā arūpino dhammā, ime dhammā kusalāti ‘phasso hoti…pe… avikkhepo hotī’ti na kevalaṃ padapaṭipāṭiyā uddiṭṭhā ime paropaṇṇāsadhammā eva, atha kho yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ tihetukaṃ somanassasahagataṃ paṭhamaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃ samaye ye vā pana aññepi tehiyeva phassādīhi sampayuttā hutvā pavattamānā atthi, attano attano anurūpaṃ paccayaṃ paṭicca samuppannā rūpābhāvena arūpino, sabhāvato upalabbhamānā dhammā sabbepi ime dhammā kusalā.
ឯត្តាវតា ចិត្តង្គវសេន បាឡិយំ អារុឡ្ហេ បរោបណ្ណាសធម្មេ ទីបេត្វា យេវាបនកវសេន អបរេបិ នវ ធម្មេ ធម្មរាជា ទីបេតិ។ តេសុ តេសុ ហិ សុត្តបទេសុ ‘ឆន្ទោ អធិមោក្ខោ មនសិការោ តត្រមជ្ឈត្តតា ករុណា មុទិតា កាយទុច្ចរិតវិរតិ វចីទុច្ចរិតវិរតិ មិច្ឆាជីវវិរតី’តិ ឥមេ នវ ធម្មា បញ្ញាយន្តិ។ ឥមស្មិញ្ចាបិ មហាចិត្តេ កត្តុកម្យតាកុសលធម្មច្ឆន្ទោ អត្ថិ, ចិត្តង្គវសេន បន បាឡិយំ ន អារុឡ្ហោ។ សោ ឥធ យេវាបនកវសេន គហិតោ។
Ettāvatā cittaṅgavasena pāḷiyaṃ āruḷhe paropaṇṇāsadhamme dīpetvā yevāpanakavasena aparepi nava dhamme dhammarājā dīpeti. Tesu tesu hi suttapadesu ‘chando adhimokkho manasikāro tatramajjhattatā karuṇā muditā kāyaduccaritavirati vacīduccaritavirati micchājīvaviratī’ti ime nava dhammā paññāyanti. Imasmiñcāpi mahācitte kattukamyatākusaladhammacchando atthi, cittaṅgavasena pana pāḷiyaṃ na āruḷho. So idha yevāpanakavasena gahito.
អធិមោក្ខោ អត្ថិ, មនសិការោ អត្ថិ, តត្រមជ្ឈត្តតា អត្ថិ។ មេត្តាបុព្ពភាគោ អត្ថិ; សោ អទោសេ គហិតេ គហិតោ ឯវ ហោតិ។ ករុណាបុព្ពភាគោ អត្ថិ, មុទិតាបុព្ពភាគោ អត្ថិ។ ឧបេក្ខាបុព្ពភាគោ អត្ថិ; សោ បន តត្រមជ្ឈត្តតាយ គហិតាយ គហិតោវ ហោតិ។ សម្មាវាចា អត្ថិ, សម្មាកម្មន្តោ អត្ថិ។ សម្មាអាជីវោ អត្ថិ; ចិត្តង្គវសេន បន បាឡិយំ ន អារុឡ្ហោ។ សោបិ ឥធ យេវាបនកវសេន គហិតោ។
Adhimokkho atthi, manasikāro atthi, tatramajjhattatā atthi. Mettāpubbabhāgo atthi; so adose gahite gahito eva hoti. Karuṇāpubbabhāgo atthi, muditāpubbabhāgo atthi. Upekkhāpubbabhāgo atthi; so pana tatramajjhattatāya gahitāya gahitova hoti. Sammāvācā atthi, sammākammanto atthi. Sammāājīvo atthi; cittaṅgavasena pana pāḷiyaṃ na āruḷho. Sopi idha yevāpanakavasena gahito.
ឥមេសុ បន នវសុ ឆន្ទោ អធិមោក្ខោ មនសិការោ តត្រមជ្ឈត្តតាតិ ឥមេ ចត្តារោវ ឯកក្ខណេ លព្ភន្តិ, សេសា នានាក្ខណេ។ យទា ហិ ឥមិនា ចិត្តេន មិច្ឆាវាចំ បជហតិ, វិរតិវសេន សម្មាវាចំ បូរេតិ, តទា ឆន្ទាទយោ ចត្តារោ, សម្មាវាចា ចាតិ ឥមេ បញ្ច ឯកក្ខណេ លព្ភន្តិ។ យទា មិច្ឆាកម្មន្តំ បជហតិ, វិរតិវសេន សម្មាកម្មន្តំ បូរេតិ…បេ.… មិច្ឆាអាជីវំ បជហតិ, វិរតិវសេន សម្មាអាជីវំ បូរេតិ…បេ.… យទា ករុណាយ បរិកម្មំ ករោតិ…បេ.… យទា មុទិតាយ បរិកម្មំ ករោតិ, តទា ឆន្ទាទយោ ចត្តារោ, មុទិតាបុព្ពភាគោ ចាតិ ឥមេ បញ្ច ឯកក្ខណេ លព្ភន្តិ។ ឥតោ បន មុញ្ចិត្វា, ទានំ ទេន្តស្ស សីលំ បូរេន្តស្ស យោគេ កម្មំ ករោន្តស្ស ចត្តារិ អបណ្ណកង្គានេវ លព្ភន្តិ។
Imesu pana navasu chando adhimokkho manasikāro tatramajjhattatāti ime cattārova ekakkhaṇe labbhanti, sesā nānākkhaṇe. Yadā hi iminā cittena micchāvācaṃ pajahati, virativasena sammāvācaṃ pūreti, tadā chandādayo cattāro, sammāvācā cāti ime pañca ekakkhaṇe labbhanti. Yadā micchākammantaṃ pajahati, virativasena sammākammantaṃ pūreti…pe… micchāājīvaṃ pajahati, virativasena sammāājīvaṃ pūreti…pe… yadā karuṇāya parikammaṃ karoti…pe… yadā muditāya parikammaṃ karoti, tadā chandādayo cattāro, muditāpubbabhāgo cāti ime pañca ekakkhaṇe labbhanti. Ito pana muñcitvā, dānaṃ dentassa sīlaṃ pūrentassa yoge kammaṃ karontassa cattāri apaṇṇakaṅgāneva labbhanti.
ឯវមេតេសុ នវសុ យេវាបនកធម្មេសុ ‘ឆន្ទោ’តិ កត្តុកម្យតាយេតំ អធិវចនំ។ តស្មា សោ កត្តុកម្យតាលក្ខណោ ឆន្ទោ, អារម្មណបរិយេសនរសោ, អារម្មណេន អត្ថិកតាបច្ចុបដ្ឋានោ ។ តទេវស្ស បទដ្ឋានំ ។ អារម្មណស្ស គហណេ ចាយំ ចេតសោ ហត្ថប្បសារណំ វិយ ទដ្ឋព្ពោ។
Evametesu navasu yevāpanakadhammesu ‘chando’ti kattukamyatāyetaṃ adhivacanaṃ. Tasmā so kattukamyatālakkhaṇo chando, ārammaṇapariyesanaraso, ārammaṇena atthikatāpaccupaṭṭhāno . Tadevassa padaṭṭhānaṃ . Ārammaṇassa gahaṇe cāyaṃ cetaso hatthappasāraṇaṃ viya daṭṭhabbo.
អធិមុច្ចនំ ‘អធិមោក្ខោ’។ សោ សន្និដ្ឋានលក្ខណោ, អសំសប្បនរសោ, និច្ឆយបច្ចុបដ្ឋានោ សន្និដ្ឋាតព្ពធម្មបទដ្ឋានោ។ អារម្មណេ និច្ចលភាវេន ឥន្ទខីលោ វិយ ទដ្ឋព្ពោ។
Adhimuccanaṃ ‘adhimokkho’. So sanniṭṭhānalakkhaṇo, asaṃsappanaraso, nicchayapaccupaṭṭhāno sanniṭṭhātabbadhammapadaṭṭhāno. Ārammaṇe niccalabhāvena indakhīlo viya daṭṭhabbo.
កិរិយា ការោ, មនស្មិំ ការោ ‘មនសិការោ’។ បុរិមមនតោ វិសទិសំ មនំ ករោតីតិបិ មនសិការោ។ ស្វាយំ អារម្មណបដិបាទកោ វីថិបដិបាទកោ ជវនបដិបាទកោតិ តិប្បការោ។ តត្ថ អារម្មណបដិបាទកោ មនស្មិំ ការោតិ មនសិការោ។ សោ សារណលក្ខណោ, សម្បយុត្តានំ អារម្មណេ សម្បយោជនរសោ, អារម្មណាភិមុខភាវបច្ចុបដ្ឋានោ, សង្ខារក្ខន្ធបរិយាបន្នោ។ អារម្មណបដិបាទកត្តេន សម្បយុត្តានំ សារថិ វិយ ទដ្ឋព្ពោ។ វីថិបដិបាទកោតិ បន បញ្ចទ្វារាវជ្ជនស្សេតំ អធិវចនំ។ ជវនបដិបាទកោតិ មនោទ្វារាវជ្ជនស្ស។ ន តេ ឥធ អធិប្បេតា។
Kiriyā kāro, manasmiṃ kāro ‘manasikāro’. Purimamanato visadisaṃ manaṃ karotītipi manasikāro. Svāyaṃ ārammaṇapaṭipādako vīthipaṭipādako javanapaṭipādakoti tippakāro. Tattha ārammaṇapaṭipādako manasmiṃ kāroti manasikāro. So sāraṇalakkhaṇo, sampayuttānaṃ ārammaṇe sampayojanaraso, ārammaṇābhimukhabhāvapaccupaṭṭhāno, saṅkhārakkhandhapariyāpanno. Ārammaṇapaṭipādakattena sampayuttānaṃ sārathi viya daṭṭhabbo. Vīthipaṭipādakoti pana pañcadvārāvajjanassetaṃ adhivacanaṃ. Javanapaṭipādakoti manodvārāvajjanassa. Na te idha adhippetā.
តេសុ ធម្មេសុ មជ្ឈត្តតា ‘តត្រមជ្ឈត្តតា’។ សា ចិត្តចេតសិកានំ សមវាហិតលក្ខណា, ឩនាធិកនិវារណរសា, បក្ខបាតុបច្ឆេទនរសា វា; មជ្ឈត្តភាវបច្ចុបដ្ឋានា។ ចិត្តចេតសិកានំ អជ្ឈុបេក្ខនវសេន សមប្បវត្តានំ អាជានេយ្យានំ អជ្ឈុបេក្ខនសារថិ វិយ ទដ្ឋព្ពា។
Tesu dhammesu majjhattatā ‘tatramajjhattatā’. Sā cittacetasikānaṃ samavāhitalakkhaṇā, ūnādhikanivāraṇarasā, pakkhapātupacchedanarasā vā; majjhattabhāvapaccupaṭṭhānā. Cittacetasikānaṃ ajjhupekkhanavasena samappavattānaṃ ājāneyyānaṃ ajjhupekkhanasārathi viya daṭṭhabbā.
‘ករុណាមុទិតា’ ព្រហ្មវិហារនិទ្ទេសេ អាវិ ភវិស្សន្តិ។ កេវលញ្ហិ តា អប្បនប្បត្តា រូបាវចរា, ឥធ កាមាវចរាតិ អយមេវ វិសេសោ។
‘Karuṇāmuditā’ brahmavihāraniddese āvi bhavissanti. Kevalañhi tā appanappattā rūpāvacarā, idha kāmāvacarāti ayameva viseso.
កាយទុច្ចរិតតោ វិរតិ ‘កាយទុច្ចរិតវិរតិ’។ សេសបទទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ លក្ខណាទិតោ បនេតា តិស្សោបិ កាយទុច្ចរិតាទិវត្ថូនំ អវីតិក្កមលក្ខណា; អមទ្ទនលក្ខណាតិ វុត្តំ ហោតិ។ កាយទុច្ចរិតាទិវត្ថុតោ សង្កោចនរសា, អកិរិយបច្ចុបដ្ឋានា, សទ្ធាហិរោត្តប្បអប្បិច្ឆតាទិគុណបទដ្ឋានា។ បាបកិរិយតោ ចិត្តស្ស វិមុខីភាវភូតាតិ ទដ្ឋព្ពា។
Kāyaduccaritato virati ‘kāyaduccaritavirati’. Sesapadadvayepi eseva nayo. Lakkhaṇādito panetā tissopi kāyaduccaritādivatthūnaṃ avītikkamalakkhaṇā; amaddanalakkhaṇāti vuttaṃ hoti. Kāyaduccaritādivatthuto saṅkocanarasā, akiriyapaccupaṭṭhānā, saddhāhirottappaappicchatādiguṇapadaṭṭhānā. Pāpakiriyato cittassa vimukhībhāvabhūtāti daṭṭhabbā.
ឥតិ ផស្សាទីនិ ឆប្បញ្ញាស យេវាបនកវសេន វុត្តានិ នវាតិ សព្ពានិបិ ឥមស្មិំ ធម្មុទ្ទេសវារេ បញ្ចសដ្ឋិ ធម្មបទានិ ភវន្តិ។ តេសុ ឯកក្ខណេ កទាចិ ឯកសដ្ឋិ ភវន្តិ, កទាចិ សមសដ្ឋិ។ តានិ ហិ សម្មាវាចាបូរណាទិវសេន។ ឧប្បត្តិយំ បញ្ចសុ ឋានេសុ ឯកសដ្ឋិ ភវន្តិ។ តេហិ មុត្តេ ឯកស្មិំ ឋានេ សមសដ្ឋិ ភវន្តិ។ ឋបេត្វា បន យេវាបនកេ បាឡិយំ យថារុតវសេន គយ្ហមានានិ ឆប្បញ្ញាសាវ ហោន្តិ។ អគ្គហិតគ្គហណេន បនេត្ថ ផស្សបញ្ចកំ, វិតក្កោ វិចារោ បីតិ ចិត្តេកគ្គតា, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ, ហិរិពលំ ឱត្តប្បពលន្តិ ទ្វេ ពលានិ, អលោភោ អទោសោតិ ទ្វេ មូលានិ, កាយបស្សទ្ធិចិត្តបស្សទ្ធិអាទយោ ទ្វាទស ធម្មាតិ សមតិំស ធម្មា ហោន្តិ។
Iti phassādīni chappaññāsa yevāpanakavasena vuttāni navāti sabbānipi imasmiṃ dhammuddesavāre pañcasaṭṭhi dhammapadāni bhavanti. Tesu ekakkhaṇe kadāci ekasaṭṭhi bhavanti, kadāci samasaṭṭhi. Tāni hi sammāvācāpūraṇādivasena. Uppattiyaṃ pañcasu ṭhānesu ekasaṭṭhi bhavanti. Tehi mutte ekasmiṃ ṭhāne samasaṭṭhi bhavanti. Ṭhapetvā pana yevāpanake pāḷiyaṃ yathārutavasena gayhamānāni chappaññāsāva honti. Aggahitaggahaṇena panettha phassapañcakaṃ, vitakko vicāro pīti cittekaggatā, pañcindriyāni, hiribalaṃ ottappabalanti dve balāni, alobho adosoti dve mūlāni, kāyapassaddhicittapassaddhiādayo dvādasa dhammāti samatiṃsa dhammā honti.
តេសុ សមតិំសាយ ធម្មេសុ អដ្ឋារស ធម្មា អវិភត្តិកា ហោន្តិ, ទ្វាទស សវិភត្តិកា។ កតមេ អដ្ឋារស? ផស្សោ សញ្ញា ចេតនា វិចារោ បីតិ ជីវិតិន្ទ្រិយំ, កាយបស្សទ្ធិអាទយោ ទ្វាទស ធម្មាតិ ឥមេ អដ្ឋារស អវិភត្តិកា។ វេទនា ចិត្តំ វិតក្កោ ចិត្តេកគ្គតា, សទ្ធិន្ទ្រិយំ វីរិយិន្ទ្រិយំ សតិន្ទ្រិយំ បញ្ញិន្ទ្រិយំ, ហិរិពលំ ឱត្តប្បពលំ, អលោភោ អទោសោតិ ឥមេ ទ្វាទស ធម្មា សវិភត្តិកា។ តេសុ សត្ត ធម្មា ទ្វីសុ ឋានេសុ វិភត្តា, ឯកោ តីសុ, ទ្វេ ចតូសុ, ឯកោ ឆសុ, ឯកោ សត្តសុ ឋានេសុ វិភត្តោ។
Tesu samatiṃsāya dhammesu aṭṭhārasa dhammā avibhattikā honti, dvādasa savibhattikā. Katame aṭṭhārasa? Phasso saññā cetanā vicāro pīti jīvitindriyaṃ, kāyapassaddhiādayo dvādasa dhammāti ime aṭṭhārasa avibhattikā. Vedanā cittaṃ vitakko cittekaggatā, saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ paññindriyaṃ, hiribalaṃ ottappabalaṃ, alobho adosoti ime dvādasa dhammā savibhattikā. Tesu satta dhammā dvīsu ṭhānesu vibhattā, eko tīsu, dve catūsu, eko chasu, eko sattasu ṭhānesu vibhatto.
កថំ? ចិត្តំ វិតក្កោ សទ្ធា ហិរី ឱត្តប្បំ អលោភោ អទោសោតិ ឥមេ សត្ត ទ្វីសុ ឋានេសុ វិភត្តា។
Kathaṃ? Cittaṃ vitakko saddhā hirī ottappaṃ alobho adosoti ime satta dvīsu ṭhānesu vibhattā.
ឯតេសុ ហិ ចិត្តំ តាវ ផស្សបញ្ចកំ បត្វា ចិត្តំ ហោតីតិ វុត្តំ, ឥន្ទ្រិយានិ បត្វា មនិន្ទ្រិយន្តិ។ វិតក្កោ ឈានង្គានិ បត្វា វិតក្កោ ហោតីតិ វុត្តោ, មគ្គង្គានិ បត្វា សម្មាសង្កប្បោតិ។ សទ្ធា ឥន្ទ្រិយានិ បត្វា សទ្ធិន្ទ្រិយំ ហោតីតិ វុត្តា, ពលានិ បត្វា សទ្ធាពលន្តិ។ ហិរី ពលានិ បត្វា ហិរិពលំ ហោតីតិ វុត្តា, លោកបាលទុកំ បត្វា ហិរីតិ។ ឱត្តប្បេបិ ឯសេវ នយោ។ អលោភោ មូលំ បត្វា អលោភោ ហោតីតិ វុត្តោ, កម្មបថំ បត្វា អនភិជ្ឈាតិ។ អទោសោ មូលំ បត្វា អទោសោ ហោតីតិ វុត្តោ, កម្មបថំ បត្វា អព្យាបាទោតិ។ ឥមេ សត្ត ទ្វីសុ ឋានេសុ វិភត្តា។
Etesu hi cittaṃ tāva phassapañcakaṃ patvā cittaṃ hotīti vuttaṃ, indriyāni patvā manindriyanti. Vitakko jhānaṅgāni patvā vitakko hotīti vutto, maggaṅgāni patvā sammāsaṅkappoti. Saddhā indriyāni patvā saddhindriyaṃ hotīti vuttā, balāni patvā saddhābalanti. Hirī balāni patvā hiribalaṃ hotīti vuttā, lokapāladukaṃ patvā hirīti. Ottappepi eseva nayo. Alobho mūlaṃ patvā alobho hotīti vutto, kammapathaṃ patvā anabhijjhāti. Adoso mūlaṃ patvā adoso hotīti vutto, kammapathaṃ patvā abyāpādoti. Ime satta dvīsu ṭhānesu vibhattā.
វេទនា បន ផស្សបញ្ចកំ បត្វា វេទនា ហោតីតិ វុត្តា, ឈានង្គានិ បត្វា សុខន្តិ, ឥន្ទ្រិយានិ បត្វា សោមនស្សិន្ទ្រិយន្តិ។ ឯវំ ឯកោ ធម្មោ តីសុ ឋានេសុ វិភត្តោ។
Vedanā pana phassapañcakaṃ patvā vedanā hotīti vuttā, jhānaṅgāni patvā sukhanti, indriyāni patvā somanassindriyanti. Evaṃ eko dhammo tīsu ṭhānesu vibhatto.
វីរិយំ បន ឥន្ទ្រិយានិ បត្វា វីរិយិន្ទ្រិយំ ហោតីតិ វុត្តំ, មគ្គង្គានិ បត្វា សម្មាវាយាមោតិ, ពលានិ បត្វា វីរិយពលន្តិ, បិដ្ឋិទុកំ បត្វា បគ្គាហោតិ។ សតិបិ ឥន្ទ្រិយានិ បត្វា សតិន្ទ្រិយំ ហោតីតិ វុត្តា, មគ្គង្គានិ បត្វា សម្មាសតីតិ, ពលានិ បត្វា សតិពលន្តិ, បិដ្ឋិទុកំ បត្វា សតិ ហោតីតិ វុត្តា។ ឯវំ ឥមេ ទ្វេ ធម្មា ចតូសុ ឋានេសុ វិភត្តា។
Vīriyaṃ pana indriyāni patvā vīriyindriyaṃ hotīti vuttaṃ, maggaṅgāni patvā sammāvāyāmoti, balāni patvā vīriyabalanti, piṭṭhidukaṃ patvā paggāhoti. Satipi indriyāni patvā satindriyaṃ hotīti vuttā, maggaṅgāni patvā sammāsatīti, balāni patvā satibalanti, piṭṭhidukaṃ patvā sati hotīti vuttā. Evaṃ ime dve dhammā catūsu ṭhānesu vibhattā.
សមាធិ បន ឈានង្គានិ បត្វា ចិត្តស្សេកគ្គតា ហោតីតិ វុត្តោ, ឥន្ទ្រិយានិ បត្វា សមាធិន្ទ្រិយន្តិ, មគ្គង្គានិ បត្វា សម្មាសមាធីតិ។ ពលានិ បត្វា សមាធិពលន្តិ, បិដ្ឋិទុកំ បត្វា សមថោ អវិក្ខេបោតិ។ ឯវមយំ ឯកោ ធម្មោ ឆសុ ឋានេសុ វិភត្តោ។
Samādhi pana jhānaṅgāni patvā cittassekaggatā hotīti vutto, indriyāni patvā samādhindriyanti, maggaṅgāni patvā sammāsamādhīti. Balāni patvā samādhibalanti, piṭṭhidukaṃ patvā samatho avikkhepoti. Evamayaṃ eko dhammo chasu ṭhānesu vibhatto.
បញ្ញា បន ឥន្ទ្រិយានិ បត្វា បញ្ញិន្ទ្រិយំ ហោតីតិ វុត្តា, មគ្គង្គានិ បត្វា សម្មាទិដ្ឋីតិ, ពលានិ បត្វា បញ្ញាពលន្តិ, មូលានិ បត្វា អមោហោតិ, កម្មបថំ បត្វា សម្មាទិដ្ឋីតិ, បិដ្ឋិទុកំ បត្វា សម្បជញ្ញំ វិបស្សនាតិ។ ឯវំ ឯកោ ធម្មោ សត្តសុ ឋានេសុ វិភត្តោ។
Paññā pana indriyāni patvā paññindriyaṃ hotīti vuttā, maggaṅgāni patvā sammādiṭṭhīti, balāni patvā paññābalanti, mūlāni patvā amohoti, kammapathaṃ patvā sammādiṭṭhīti, piṭṭhidukaṃ patvā sampajaññaṃ vipassanāti. Evaṃ eko dhammo sattasu ṭhānesu vibhatto.
សចេ បន កោចិ វទេយ្យ – ‘ឯត្ថ អបុព្ពំ នាម នត្ថិ, ហេដ្ឋា គហិតមេវ គណ្ហិត្វា តស្មិំ តស្មិំ ឋានេ បទំ បូរិតំ, អននុសន្ធិកា កថា ឧប្បដិបាដិយា ចោរេហិ អាភតភណ្ឌសទិសា, គោយូថេន គតមគ្គេ អាលុលិតតិណសទិសា អជានិត្វា កថិតា’តិ, សោ ‘មាហេវ’ន្តិ បដិសេធេត្វា វត្តព្ពោ – ‘ពុទ្ធានំ ទេសនា អននុសន្ធិកា នាម នត្ថិ, សានុសន្ធិកា វ ហោតិ។ អជានិត្វា កថិតាបិ នត្ថិ, សព្ពា ជានិត្វា កថិតាយេវ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ហិ តេសំ តេសំ ធម្មានំ កិច្ចំ ជានាតិ, តំ ញត្វា កិច្ចវសេន វិភត្តិំ អារោបេន្តោ អដ្ឋារស ធម្មា ឯកេកកិច្ចាតិ ញត្វា ឯកេកស្មិំ ឋានេ វិភត្តិំ អារោបេសិ។ សត្ត ធម្មា ទ្វេទ្វេកិច្ចាតិ ញត្វា ទ្វីសុ ទ្វីសុ ឋានេសុ វិភត្តិំ អារោបេសិ។ វេទនា តិកិច្ចាតិ ញត្វា តីសុ ឋានេសុ វិភត្តិំ អារោបេសិ។ វីរិយសតីនំ ចត្តារិ ចត្តារិ កិច្ចានីតិ ញត្វា ចតូសុ ចតូសុ ឋានេសុ វិភត្តិំ អារោបេសិ។ សមាធិ ឆកិច្ចោតិ ញត្វា ឆសុ ឋានេសុ វិភត្តិំ អារោបេសិ។ បញ្ញា សត្តកិច្ចាតិ ញត្វា សត្តសុ ឋានេសុ វិភត្តិំ អារោបេសិ’។
Sace pana koci vadeyya – ‘ettha apubbaṃ nāma natthi, heṭṭhā gahitameva gaṇhitvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne padaṃ pūritaṃ, ananusandhikā kathā uppaṭipāṭiyā corehi ābhatabhaṇḍasadisā, goyūthena gatamagge ālulitatiṇasadisā ajānitvā kathitā’ti, so ‘māheva’nti paṭisedhetvā vattabbo – ‘buddhānaṃ desanā ananusandhikā nāma natthi, sānusandhikā va hoti. Ajānitvā kathitāpi natthi, sabbā jānitvā kathitāyeva. Sammāsambuddho hi tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ kiccaṃ jānāti, taṃ ñatvā kiccavasena vibhattiṃ āropento aṭṭhārasa dhammā ekekakiccāti ñatvā ekekasmiṃ ṭhāne vibhattiṃ āropesi. Satta dhammā dvedvekiccāti ñatvā dvīsu dvīsu ṭhānesu vibhattiṃ āropesi. Vedanā tikiccāti ñatvā tīsu ṭhānesu vibhattiṃ āropesi. Vīriyasatīnaṃ cattāri cattāri kiccānīti ñatvā catūsu catūsu ṭhānesu vibhattiṃ āropesi. Samādhi chakiccoti ñatvā chasu ṭhānesu vibhattiṃ āropesi. Paññā sattakiccāti ñatvā sattasu ṭhānesu vibhattiṃ āropesi’.
តត្រិទំ ឱបម្មំ – ឯកោ កិរ បណ្ឌិតោ រាជា រហោគតោ ចិន្តេសិ – ‘ឥមំ រាជកុលសន្តកំ ន យថា វា តថា វា ខាទិតព្ពំ, សិប្បានុច្ឆវិកំ វេតនំ វឌ្ឍេស្សាមី’តិ។ សោ សព្ពេ សិប្បិកេ សន្និបាតាបេត្វា ‘ឯកេកសិប្បជាននកេ បក្កោសថា’តិ អាហ។ ឯវំ បក្កោសិយមានា អដ្ឋារស ជនា ឧដ្ឋហិំសុ។ តេសំ ឯកេកំ បដិវីសំ ទាបេត្វា វិស្សជ្ជេសិ។ ‘ទ្វេ ទ្វេ សិប្បានិ ជានន្តា អាគច្ឆន្តូ’តិ វុត្តេ បន សត្ត ជនា អាគមំសុ។ តេសំ ទ្វេ ទ្វេ បដិវីសេ ទាបេសិ។ ‘តីណិ សិប្បានិ ជានន្តា អាគច្ឆន្តូ’តិ វុត្តេ ឯកោវ អាគច្ឆិ។ តស្ស តយោ បដិវីសេ ទាបេសិ។ ‘ចត្តារិ សិប្បានិ ជានន្តា អាគច្ឆន្តូ’តិ វុត្តេ ទ្វេ ជនា អាគមំសុ។ តេសំ ចត្តារិ ចត្តារិ បដិវីសេ ទាបេសិ។ ‘បញ្ច សិប្បានិ ជានន្តា អាគច្ឆន្តូ’តិ វុត្តេ ឯកោបិ នាគច្ឆិ ។ ‘ឆ សិប្បានិ ជានន្តា អាគច្ឆន្តូ’តិ វុត្តេ ឯកោវ អាគច្ឆិ។ តស្ស ឆ បដិវីសេ ទាបេសិ។ ‘សត្ត សិប្បានិ ជានន្តា អាគច្ឆន្តូ’តិ វុត្តេ ឯកោវ អាគច្ឆិ។ តស្ស សត្ត បដិវីសេ ទាបេសិ។
Tatridaṃ opammaṃ – eko kira paṇḍito rājā rahogato cintesi – ‘imaṃ rājakulasantakaṃ na yathā vā tathā vā khāditabbaṃ, sippānucchavikaṃ vetanaṃ vaḍḍhessāmī’ti. So sabbe sippike sannipātāpetvā ‘ekekasippajānanake pakkosathā’ti āha. Evaṃ pakkosiyamānā aṭṭhārasa janā uṭṭhahiṃsu. Tesaṃ ekekaṃ paṭivīsaṃ dāpetvā vissajjesi. ‘Dve dve sippāni jānantā āgacchantū’ti vutte pana satta janā āgamaṃsu. Tesaṃ dve dve paṭivīse dāpesi. ‘Tīṇi sippāni jānantā āgacchantū’ti vutte ekova āgacchi. Tassa tayo paṭivīse dāpesi. ‘Cattāri sippāni jānantā āgacchantū’ti vutte dve janā āgamaṃsu. Tesaṃ cattāri cattāri paṭivīse dāpesi. ‘Pañca sippāni jānantā āgacchantū’ti vutte ekopi nāgacchi . ‘Cha sippāni jānantā āgacchantū’ti vutte ekova āgacchi. Tassa cha paṭivīse dāpesi. ‘Satta sippāni jānantā āgacchantū’ti vutte ekova āgacchi. Tassa satta paṭivīse dāpesi.
តត្ថ បណ្ឌិតោ រាជា វិយ អនុត្តរោ ធម្មរាជា។ សិប្បជាននកា វិយ ចិត្តចិត្តង្គវសេន ឧប្បន្នា ធម្មា។ សិប្បានុច្ឆវិកវេតនវឌ្ឍនំ វិយ កិច្ចវសេន តេសំ តេសំ ធម្មានំ វិភត្តិអារោបនំ។
Tattha paṇḍito rājā viya anuttaro dhammarājā. Sippajānanakā viya cittacittaṅgavasena uppannā dhammā. Sippānucchavikavetanavaḍḍhanaṃ viya kiccavasena tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ vibhattiāropanaṃ.
សព្ពេបិ បនេតេ ធម្មា ផស្សបញ្ចកវសេន ឈានង្គវសេន ឥន្ទ្រិយវសេន មគ្គវសេន ពលវសេន មូលវសេន កម្មបថវសេន លោកបាលវសេន បស្សទ្ធិវសេន លហុតាវសេន មុទុតាវសេន កម្មញ្ញតាវសេន បាគុញ្ញតាវសេន ឧជុកតាវសេន សតិសម្បជញ្ញវសេន សមថវិបស្សនាវសេន បគ្គាហាវិក្ខេបវសេនាតិ សត្តរស រាសយោ ហោន្តីតិ។
Sabbepi panete dhammā phassapañcakavasena jhānaṅgavasena indriyavasena maggavasena balavasena mūlavasena kammapathavasena lokapālavasena passaddhivasena lahutāvasena mudutāvasena kammaññatāvasena pāguññatāvasena ujukatāvasena satisampajaññavasena samathavipassanāvasena paggāhāvikkhepavasenāti sattarasa rāsayo hontīti.
ធម្មុទ្ទេសវារកថា និដ្ឋិតា។
Dhammuddesavārakathā niṭṭhitā.
