A World of Knowledge
    Upanishads

    Yogachudamani Upanishad

    Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)

     

    ॥ योगचूडामण्युपनिषत् ॥

    ॥ yogacūḍāmaṇyupaniṣat ॥

    मूलाधारादिषट्चक्रं सहस्रारोपरि स्थितम् ।
    योगज्ञानैक फलकं रामचन्द्रपदं भजे ॥

    mūlādhārādiṣaṭcakraṃ sahasrāropari sthitam ।
    yogajñānaika phalakaṃ rāmacandrapadaṃ bhaje ॥

    ॐ आप्यायन्तु ममाङ्गानि वाक्प्राणश्चक्षुः
    श्रोत्रमथो बलमिन्द्रियाणि च ॥ सर्वाणि सर्वं
    ब्रह्मोपनिषदं माहं ब्रह्म निराकुर्यां मा मा
    ब्रह्म निराकरोदनिराकरणमस्त्वनिराकरणं मेस्तु
    तदात्मनि निरते य उपनिषत्सु धर्मास्ते मयि सन्तु
    ते मयि सन्तु ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ āpyāyantu mamāṅgāni vākprāṇaścakṣuḥ
    śrotramatho balamindriyāṇi ca ॥ sarvāṇi sarvaṃ
    brahmopaniṣadaṃ māhaṃ brahma nirākuryāṃ mā mā
    brahma nirākarodanirākaraṇamastvanirākaraṇaṃ mestu
    tadātmani nirate ya upaniṣatsu dharmāste mayi santu
    te mayi santu ॥ oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    ॐ योगचूडामणिं वक्ष्ये योगिनां हितकाम्यया ।
    कैवल्यसिद्धिदं गूढं सेवितं योगवित्तमैः ॥ १॥

    oṃ yogacūḍāmaṇiṃ vakṣye yogināṃ hitakāmyayā ।
    kaivalyasiddhidaṃ gūḍhaṃ sevitaṃ yogavittamaiḥ ॥ 1॥

    आसनं प्राणसंरोधः प्रत्याहारश्च धारणा ।
    ध्यानं समाधिरेतानि योगाङ्गानि भवन्ति षट् ॥ २॥

    āsanaṃ prāṇasaṃrodhaḥ pratyāhāraśca dhāraṇā ।
    dhyānaṃ samādhiretāni yogāṅgāni bhavanti ṣaṭ ॥ 2॥

    एकं सिद्धासनं प्रोक्तं द्वितीयं कमलासनम् ।
    षट्चक्रं षोडशाधारं त्रिलक्ष्यं व्योमपञ्चकम् ॥ ३॥

    ekaṃ siddhāsanaṃ proktaṃ dvitīyaṃ kamalāsanam ।
    ṣaṭcakraṃ ṣoḍaśādhāraṃ trilakṣyaṃ vyomapañcakam ॥ 3॥

    स्वदेहे यो न जानाति तस्य सिद्धिः कथं भवेत् ।
    चतुर्दलं स्यादाधारं स्वाधिष्ठानं च षड्दलम् ॥ ४॥

    svadehe yo na jānāti tasya siddhiḥ kathaṃ bhavet ।
    caturdalaṃ syādādhāraṃ svādhiṣṭhānaṃ ca ṣaḍdalam ॥ 4॥

    नाभौ दशदलं पद्मं हृदये द्वादशारकम् ।
    षोडशारं विशुद्धाख्यं भ्रूमध्ये द्विदलं तथा ॥ ५॥

    nābhau daśadalaṃ padmaṃ hṛdaye dvādaśārakam ।
    ṣoḍaśāraṃ viśuddhākhyaṃ bhrūmadhye dvidalaṃ tathā ॥ 5॥

    सहस्रदलसङ्ख्यातं ब्रह्मरन्ध्रे महापथि ।
    आधारं प्रथमं चक्रं स्वाधिष्ठानं द्वितीयकम् ॥ ६॥

    sahasradalasaṅkhyātaṃ brahmarandhre mahāpathi ।
    ādhāraṃ prathamaṃ cakraṃ svādhiṣṭhānaṃ dvitīyakam ॥ 6॥

    योनिस्थानं द्वयोर्मध्ये कामरूपं निगद्यते ।
    कामाख्यं तु गुदस्थाने पङ्कजं तु चतुर्दलम् ॥ ७॥

    yonisthānaṃ dvayormadhye kāmarūpaṃ nigadyate ।
    kāmākhyaṃ tu gudasthāne paṅkajaṃ tu caturdalam ॥ 7॥

    तन्मध्ये प्रोच्यते योनिः कामाख्या सिद्धवन्दिता ।
    तस्य मध्ये महालिङ्गं पश्चिमाभिमुखं स्थितम् ॥ ८॥

    tanmadhye procyate yoniḥ kāmākhyā siddhavanditā ।
    tasya madhye mahāliṅgaṃ paścimābhimukhaṃ sthitam ॥ 8॥

    नाभौ तु मणिवद्बिम्बं यो जानाति स योगवित् ।
    तप्तचामीकराभासं तडिल्लेखेव विस्फुरत् ॥ ९॥

    nābhau tu maṇivadbimbaṃ yo jānāti sa yogavit ।
    taptacāmīkarābhāsaṃ taḍillekheva visphurat ॥ 9॥

    त्रिकोणं तत्पुरं वह्नेरधोमेढ्रात्प्रतिष्ठितम् ।
    समाधौ परमं ज्योतिरनन्तं विश्वतोमुखम् ॥ १०॥

    trikoṇaṃ tatpuraṃ vahneradhomeḍhrātpratiṣṭhitam ।
    samādhau paramaṃ jyotiranantaṃ viśvatomukham ॥ 10॥

    तस्मिन्दृष्टे महायोगे यातायातो न विद्यते ।
    स्वशब्देन भवेत्प्राणः स्वाधिष्ठानं तदाश्रयः ॥ ११॥

    tasmindṛṣṭe mahāyoge yātāyāto na vidyate ।
    svaśabdena bhavetprāṇaḥ svādhiṣṭhānaṃ tadāśrayaḥ ॥ 11॥

    स्वाधिष्ठाश्रयादस्मान्मेढ्रमेवभिधीयते ।
    तन्तुना मणिवत्प्रोतो योऽत्र कन्दः सुषुम्नया ॥ १२॥

    svādhiṣṭhāśrayādasmānmeḍhramevabhidhīyate ।
    tantunā maṇivatproto yo'tra kandaḥ suṣumnayā ॥ 12॥

    तन्नाभिमण्डले चक्रं प्रोच्यते मणिपूरकम् ।
    द्वादशारे महाचक्रे पुण्यपापविवर्जिते ॥ १३॥

    tannābhimaṇḍale cakraṃ procyate maṇipūrakam ।
    dvādaśāre mahācakre puṇyapāpavivarjite ॥ 13॥

    तावज्जीवो भ्रमत्येवं यावत्तत्त्वं न विन्दति ।
    ऊर्ध्वं मेढ्रादधो नाभेः कन्दे योनिः खगाण्डवत् ॥ १४॥

    tāvajjīvo bhramatyevaṃ yāvattattvaṃ na vindati ।
    ūrdhvaṃ meḍhrādadho nābheḥ kande yoniḥ khagāṇḍavat ॥ 14॥

    तत्र नाड्यः समुत्पन्नाः सहस्राणां द्विसप्ततिः ।
    तेषु नाडीसहस्रेषु द्विसप्ततिरुदाहृता ॥ १५॥

    tatra nāḍyaḥ samutpannāḥ sahasrāṇāṃ dvisaptatiḥ ।
    teṣu nāḍīsahasreṣu dvisaptatirudāhṛtā ॥ 15॥

    प्रधानाः प्राणवाहिन्यो भूयस्तासु दशस्मृताः ।
    इडा च पिङ्गला चैव सुषुम्ना च तृतीयगा ॥ १६॥

    pradhānāḥ prāṇavāhinyo bhūyastāsu daśasmṛtāḥ ।
    iḍā ca piṅgalā caiva suṣumnā ca tṛtīyagā ॥ 16॥

    गान्धारी हस्तिजिह्वा च पूषा चैव यशस्विनी ।
    अलम्बुसा कुहूश्चैव शङ्खिनी दशमी स्मृता ॥ १७॥

    gāndhārī hastijihvā ca pūṣā caiva yaśasvinī ।
    alambusā kuhūścaiva śaṅkhinī daśamī smṛtā ॥ 17॥

    एतन्नाडीमहाचक्रं ज्ञातव्यं योगिभिः सदा ।
    इडा वामे स्थिता भागे दक्षिणे पिङ्गला स्थिता ॥ १८॥

    etannāḍīmahācakraṃ jñātavyaṃ yogibhiḥ sadā ।
    iḍā vāme sthitā bhāge dakṣiṇe piṅgalā sthitā ॥ 18॥

    सुषुम्ना मध्यदेशे तु गान्धारी वामचक्षुषि ।
    दक्षिणे हस्तिजिह्वा च पूषा कर्णे च दक्षिणे ॥ १९॥

    suṣumnā madhyadeśe tu gāndhārī vāmacakṣuṣi ।
    dakṣiṇe hastijihvā ca pūṣā karṇe ca dakṣiṇe ॥ 19॥

    यशस्विनी वामकर्णे चानने चापुअलम्बुसा ।
    कुहूश्च लिङ्गदेशे तु मूलस्थाने तु शङ्खिनी ॥ २०॥

    yaśasvinī vāmakarṇe cānane cāpualambusā ।
    kuhūśca liṅgadeśe tu mūlasthāne tu śaṅkhinī ॥ 20॥

    एवं द्वारं समाश्रित्य तिष्ठन्ते नाडयः क्रमात् ।
    इडापिङ्गलासौषुम्नाः प्राणमार्गे च संस्थिताः ॥ २१॥

    evaṃ dvāraṃ samāśritya tiṣṭhante nāḍayaḥ kramāt ।
    iḍāpiṅgalāsauṣumnāḥ prāṇamārge ca saṃsthitāḥ ॥ 21॥

    सततं प्राणवाहिन्यः सोमसूर्याग्निदेवताः ।
    प्राणापानसमानाख्या व्यानोदानौ च वायवः ॥ २२॥

    satataṃ prāṇavāhinyaḥ somasūryāgnidevatāḥ ।
    prāṇāpānasamānākhyā vyānodānau ca vāyavaḥ ॥ 22॥

    नागः कूर्मोऽथ कृकरो देवदत्तो धनञ्जयः ।
    हृदि प्राणः स्थितो नित्यमपानो गुदमण्डले ॥ २३॥

    nāgaḥ kūrmo'tha kṛkaro devadatto dhanañjayaḥ ।
    hṛdi prāṇaḥ sthito nityamapāno gudamaṇḍale ॥ 23॥

    समानो नाभिदेशे तु उदानः कण्ठमध्यगः ।
    व्यानः सर्वशरीरे तु प्रधानाः पञ्चवायवः ॥ २४॥

    samāno nābhideśe tu udānaḥ kaṇṭhamadhyagaḥ ।
    vyānaḥ sarvaśarīre tu pradhānāḥ pañcavāyavaḥ ॥ 24॥

    उद्गारे नाग आख्यातः कूर्म उन्मीलने तथा ।
    कृकरः क्षुत्करो ज्ञेयो देवदत्तो विजृम्भणे ॥ २५॥

    udgāre nāga ākhyātaḥ kūrma unmīlane tathā ।
    kṛkaraḥ kṣutkaro jñeyo devadatto vijṛmbhaṇe ॥ 25॥

    न जहाति मृतं वापि सर्वव्यापी धनञ्जयः ।
    एते नाडीषु सर्वासु भ्रमन्ते जीवजन्तवः ॥ २६॥

    na jahāti mṛtaṃ vāpi sarvavyāpī dhanañjayaḥ ।
    ete nāḍīṣu sarvāsu bhramante jīvajantavaḥ ॥ 26॥

    आक्षिप्तो भुजदण्डेन यथा चलति कन्दुकः ।
    प्राणापानसमाक्षिप्तस्तथा जीवो न तिष्ठति ॥ २७॥

    ākṣipto bhujadaṇḍena yathā calati kandukaḥ ।
    prāṇāpānasamākṣiptastathā jīvo na tiṣṭhati ॥ 27॥

    प्राणापानवशो जीवो ह्यधश्चोर्ध्वं च धावति ।
    वामदक्षिणमार्गाभ्यां चञ्चलत्वान्न दृश्यते ॥ २८॥

    prāṇāpānavaśo jīvo hyadhaścordhvaṃ ca dhāvati ।
    vāmadakṣiṇamārgābhyāṃ cañcalatvānna dṛśyate ॥ 28॥

    रज्जुबद्धो यथा श्येनो गतोऽप्याकृष्यते पुनः ।
    गुणबद्धस्तथा जीवः प्राणापानेन कर्षति ॥ २९॥

    rajjubaddho yathā śyeno gato'pyākṛṣyate punaḥ ।
    guṇabaddhastathā jīvaḥ prāṇāpānena karṣati ॥ 29॥

    प्राणापानवशो जीवो ह्यधश्चोर्ध्वं च गच्छति ।
    अपानः कर्षति प्राणं प्राणोऽपानं च कर्षति ॥ ३०॥

    prāṇāpānavaśo jīvo hyadhaścordhvaṃ ca gacchati ।
    apānaḥ karṣati prāṇaṃ prāṇo'pānaṃ ca karṣati ॥ 30॥

    ऊर्ध्वाधःसंस्थितावेतौ यो जानाति स योगवित् ।
    हकारेण बहिर्याति सकारेण विशेत्पुनः ॥ ३१॥

    ūrdhvādhaḥsaṃsthitāvetau yo jānāti sa yogavit ।
    hakāreṇa bahiryāti sakāreṇa viśetpunaḥ ॥ 31॥

    हंसहंसेत्यमुं मत्रं जीवो जपति सर्वदा ।
    षट्शतानि दिवारात्रौ सहस्राण्येकविंशतिः ॥ ३१॥

    haṃsahaṃsetyamuṃ matraṃ jīvo japati sarvadā ।
    ṣaṭśatāni divārātrau sahasrāṇyekaviṃśatiḥ ॥ 31॥

    एतत्सङ्ख्यान्वितं मन्त्रं जीवो जपति सर्वदा ।
    अजपानाम गायत्री योगिनां मोक्षदा सदा ॥ ३३॥

    etatsaṅkhyānvitaṃ mantraṃ jīvo japati sarvadā ।
    ajapānāma gāyatrī yogināṃ mokṣadā sadā ॥ 33॥

    अस्याः सङ्कल्पमात्रेण सर्वपापैः प्रमुच्यते ।
    अनया सदृशी विद्या अनया सदृशो जपः ॥ ३४॥

    asyāḥ saṅkalpamātreṇa sarvapāpaiḥ pramucyate ।
    anayā sadṛśī vidyā anayā sadṛśo japaḥ ॥ 34॥

    अनया सदृशं ज्ञानं न भूतं न भविष्यति ।
    कुण्डलिन्या समुद्भूता गायत्री प्राणधारिणी ॥३५॥

    anayā sadṛśaṃ jñānaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati ।
    kuṇḍalinyā samudbhūtā gāyatrī prāṇadhāriṇī ॥35॥

    प्राणविद्या महाविद्या यस्तां वेत्ति स वेदवित् ।
    कन्दोर्ध्वे कुण्डलीशक्तिरष्टधा कुण्डलाकृतिः ॥ ३६॥

    prāṇavidyā mahāvidyā yastāṃ vetti sa vedavit ।
    kandordhve kuṇḍalīśaktiraṣṭadhā kuṇḍalākṛtiḥ ॥ 36॥

    ब्रह्मद्वारमुखं नित्यं मुखेनाच्छाय तिष्ठति ।
    येन द्वारेण गन्तव्यं ब्रह्मद्वारमनामयम् ॥ ३७॥

    brahmadvāramukhaṃ nityaṃ mukhenācchāya tiṣṭhati ।
    yena dvāreṇa gantavyaṃ brahmadvāramanāmayam ॥ 37॥

    मुखेनाच्छाद्य तद्द्वारं प्रसुप्ता परमेश्वरी ।
    प्रबुद्धा वह्नियोगेन मनसा मरुता सह ॥ ३८॥

    mukhenācchādya taddvāraṃ prasuptā parameśvarī ।
    prabuddhā vahniyogena manasā marutā saha ॥ 38॥

    सूचिवद्गात्रमादाय व्रजत्यूर्ध्वं सुषुम्नया ।
    उद्घाटयेत्कवाटं तु यथाकुञ्चिकया गृहम् ।
    कुण्डलिन्यां तथा योगी मोक्षद्वारं प्रभेदयेत् ॥ ३९॥

    sūcivadgātramādāya vrajatyūrdhvaṃ suṣumnayā ।
    udghāṭayetkavāṭaṃ tu yathākuñcikayā gṛham ।
    kuṇḍalinyāṃ tathā yogī mokṣadvāraṃ prabhedayet ॥ 39॥

    कृत्वा सम्पुटितौ करौ दृढतरं बध्वा तु पद्मासनं
    गाढं वक्षसि संनिधाय चुबुकं ध्यानं च तच्चेष्टितम् ।
    वारंवारमपानमूर्ध्वमनिलं प्रोच्छारयेत्पूरितं
    मुञ्चन्प्राणमुपैति बोधमतुलं शक्तिप्रभावान्नरः ॥ ४०॥

    kṛtvā sampuṭitau karau dṛḍhataraṃ badhvā tu padmāsanaṃ
    gāḍhaṃ vakṣasi saṃnidhāya cubukaṃ dhyānaṃ ca tacceṣṭitam ।
    vāraṃvāramapānamūrdhvamanilaṃ procchārayetpūritaṃ
    muñcanprāṇamupaiti bodhamatulaṃ śaktiprabhāvānnaraḥ ॥ 40॥

    अङ्गानां मर्दनं कृत्वा श्रमसंजातवारिणा ।
    कट्वम्ललवणत्यागी क्षीरभोजनमाचरेत् ॥४१॥

    aṅgānāṃ mardanaṃ kṛtvā śramasaṃjātavāriṇā ।
    kaṭvamlalavaṇatyāgī kṣīrabhojanamācaret ॥41॥

    ब्रह्मचारी मिताहारी योगी योगपरायणः ।
    अब्दादूर्ध्वं भवेत्सिद्धो नात्र कार्या विचारणा ॥ ४२॥

    brahmacārī mitāhārī yogī yogaparāyaṇaḥ ।
    abdādūrdhvaṃ bhavetsiddho nātra kāryā vicāraṇā ॥ 42॥

    सुस्निग्धमधुराहारश्चतुर्थांशविवर्जितः ।
    भुञ्जते शिवसम्प्रीत्या मिताहारी स उच्यते ॥ ४३॥

    susnigdhamadhurāhāraścaturthāṃśavivarjitaḥ ।
    bhuñjate śivasamprītyā mitāhārī sa ucyate ॥ 43॥

    कन्दोर्ध्वे कुण्डलीशक्तिरष्टधा कुण्डलीकृतिः ।
    बन्धनाय च मूढानां योगिनां मोक्षदा सदा ॥ ४४॥

    kandordhve kuṇḍalīśaktiraṣṭadhā kuṇḍalīkṛtiḥ ।
    bandhanāya ca mūḍhānāṃ yogināṃ mokṣadā sadā ॥ 44॥

    महामुद्रा नभोमुद्रा ओड्याणं च जलन्धरम् ।
    मूलबन्धं च यो वेत्ति स योगी मुक्तिभाजनम् ॥ ४५॥

    mahāmudrā nabhomudrā oḍyāṇaṃ ca jalandharam ।
    mūlabandhaṃ ca yo vetti sa yogī muktibhājanam ॥ 45॥

    पार्ष्णिघातेन सम्पीड्य योनिमाकुञ्चयेद्दृढम् ।
    अपानमूर्ध्वमाकृष्य मूलबन्धो विधीयते ॥ ४६॥

    pārṣṇighātena sampīḍya yonimākuñcayeddṛḍham ।
    apānamūrdhvamākṛṣya mūlabandho vidhīyate ॥ 46॥

    अपानप्राणयोरैक्यं क्षयान्मूत्रपुरीषयोः ।
    युवा भवति वृद्धोऽपि सततं मूलबन्धनात् ॥ ४७॥

    apānaprāṇayoraikyaṃ kṣayānmūtrapurīṣayoḥ ।
    yuvā bhavati vṛddho'pi satataṃ mūlabandhanāt ॥ 47॥

    ओड्याणं कुरुते यस्मादविश्रान्तं महाखगः ।
    ओड्डियाणं तदेव स्यान्मृत्युमातङ्गकेसरी ॥ ४८॥

    oḍyāṇaṃ kurute yasmādaviśrāntaṃ mahākhagaḥ ।
    oḍḍiyāṇaṃ tadeva syānmṛtyumātaṅgakesarī ॥ 48॥

    उदरात्पश्चिमं ताणमधो नाभेर्निगद्यते ।
    ओड्याणमुदरे बन्धस्तत्र बन्धो विधीयते ॥ ४९॥

    udarātpaścimaṃ tāṇamadho nābhernigadyate ।
    oḍyāṇamudare bandhastatra bandho vidhīyate ॥ 49॥

    बध्नाति हि शिरोजातमधोगामि नभोजलम् ।
    ततो जालन्धरो बन्धः कष्टदुःखौघनाशनः ॥ ५०॥

    badhnāti hi śirojātamadhogāmi nabhojalam ।
    tato jālandharo bandhaḥ kaṣṭaduḥkhaughanāśanaḥ ॥ 50॥

    जालन्धरे कृते बन्धे कण्ठसङ्कोचलक्षणे ।
    न पीयूषं पतत्यग्नौ न च वायुः प्रधावति ॥ ५१॥

    jālandhare kṛte bandhe kaṇṭhasaṅkocalakṣaṇe ।
    na pīyūṣaṃ patatyagnau na ca vāyuḥ pradhāvati ॥ 51॥

    कपालकुहरे जिह्वा प्रविष्टा विपरीतगा ।
    भ्रुवोरन्तर्गता दृष्टिर्मुद्रा भवति खेचरी ॥ ५२॥

    kapālakuhare jihvā praviṣṭā viparītagā ।
    bhruvorantargatā dṛṣṭirmudrā bhavati khecarī ॥ 52॥

    न रोगो मरणं तस्य न निद्रा न क्षुधा तृषा ।
    न च मूर्च्छा भवेत्तस्य यो मुद्रां वेत्ति खेचरीम् ॥ ५३॥

    na rogo maraṇaṃ tasya na nidrā na kṣudhā tṛṣā ।
    na ca mūrcchā bhavettasya yo mudrāṃ vetti khecarīm ॥ 53॥

    पीड्यते न च रोगेण लिख्यते न स कर्मभिः ।
    बाध्यते न च केनापि यो मुद्रां वेत्ति खेचरीम् ॥ ५४॥

    pīḍyate na ca rogeṇa likhyate na sa karmabhiḥ ।
    bādhyate na ca kenāpi yo mudrāṃ vetti khecarīm ॥ 54॥

    चित्तं चरति खे यस्माज्जिह्वा चरति खे यतः ।
    तेनेयं खेचरी मुद्रा सर्वसिद्धनमस्कृता ॥५५॥

    cittaṃ carati khe yasmājjihvā carati khe yataḥ ।
    teneyaṃ khecarī mudrā sarvasiddhanamaskṛtā ॥55॥

    बिन्दुमूलशरीरणि शिरास्तत्र प्रतिष्ठिताः ।
    भावयन्ती शरीराणि आपादतलमस्तकम् ॥ ५६॥

    bindumūlaśarīraṇi śirāstatra pratiṣṭhitāḥ ।
    bhāvayantī śarīrāṇi āpādatalamastakam ॥ 56॥

    खेचर्या मुद्रितं येन विवरं लम्बिकोर्ध्वतः ।
    न तस्य क्षीयते बिन्दुः कामिन्यालिङ्गितस्य च ॥ ५७॥

    khecaryā mudritaṃ yena vivaraṃ lambikordhvataḥ ।
    na tasya kṣīyate binduḥ kāminyāliṅgitasya ca ॥ 57॥

    यावद्बिन्दुः स्थितो देहे तावन्मृत्युभयं कुतः ।
    यावद्बद्धा नभोमुद्रा तावद्बिन्दुर्न गच्छति ॥ ५८॥

    yāvadbinduḥ sthito dehe tāvanmṛtyubhayaṃ kutaḥ ।
    yāvadbaddhā nabhomudrā tāvadbindurna gacchati ॥ 58॥

    ज्वलितोऽपि यथा बिन्दुः सम्प्राप्तश्च हुताशनम् ।
    व्रजत्यूर्ध्वं गतः शक्त्या निरुद्धो योनिमुद्रया ॥ ५९॥

    jvalito'pi yathā binduḥ samprāptaśca hutāśanam ।
    vrajatyūrdhvaṃ gataḥ śaktyā niruddho yonimudrayā ॥ 59॥

    स पुनर्द्विविधो बिन्दुः पाण्डरो लोहितस्तथा ।
    पाण्डरं शुक्लमित्याहुर्लोहिताख्यं महारजः ॥ ६०॥

    sa punardvividho binduḥ pāṇḍaro lohitastathā ।
    pāṇḍaraṃ śuklamityāhurlohitākhyaṃ mahārajaḥ ॥ 60॥

    सिन्दूरव्रातसङ्काशं रविस्थानस्थितं रजः ।
    शशिस्थानस्थितं शुक्लं तयोरैक्यं सुदुर्लभम् ॥ ६१॥

    sindūravrātasaṅkāśaṃ ravisthānasthitaṃ rajaḥ ।
    śaśisthānasthitaṃ śuklaṃ tayoraikyaṃ sudurlabham ॥ 61॥

    बिन्दुर्ब्रह्मा रजः शक्तिर्बिन्दुरिन्दू रजो रविः ।
    उभयोः सङ्गमादेव प्राप्यते परमं पदम् ॥ ६२॥

    bindurbrahmā rajaḥ śaktirbindurindū rajo raviḥ ।
    ubhayoḥ saṅgamādeva prāpyate paramaṃ padam ॥ 62॥

    वायुना शक्तिचालेन प्रेरितं च यथा रजः ।
    याति बिन्दुः सदैकत्वं भवेद्दिव्यवपुस्तदा ॥ ६३॥

    vāyunā śakticālena preritaṃ ca yathā rajaḥ ।
    yāti binduḥ sadaikatvaṃ bhaveddivyavapustadā ॥ 63॥

    शुक्लं चन्द्रेण संयुक्तं रजः सूर्येण सङ्गतम् ।
    तयोः समरसैकत्वं यो जानाति स योगवित् ॥ ६४॥

    śuklaṃ candreṇa saṃyuktaṃ rajaḥ sūryeṇa saṅgatam ।
    tayoḥ samarasaikatvaṃ yo jānāti sa yogavit ॥ 64॥

    शोधनं नाडिजालस्य चालनं चन्द्रसूर्ययोः ।
    रसानां शोषणं चैव महामुद्राभिधीयते ॥ ६५॥

    śodhanaṃ nāḍijālasya cālanaṃ candrasūryayoḥ ।
    rasānāṃ śoṣaṇaṃ caiva mahāmudrābhidhīyate ॥ 65॥

    वक्षोन्यस्तहनुः प्रपीड्य सुचिरं योनिं च वामाङ्गिणा
    हस्ताभ्यामनुधारयन्प्रसरितं पादं तथा दक्षिणम् ।
    आपूर्य श्वसनेन कुक्षियुगलं बध्वा शनै रेचये-
    त्सेयं व्याधिविनाशिनी सुमहती मुद्रा नृणां कथ्यते ॥ ६६॥

    vakṣonyastahanuḥ prapīḍya suciraṃ yoniṃ ca vāmāṅgiṇā
    hastābhyāmanudhārayanprasaritaṃ pādaṃ tathā dakṣiṇam ।
    āpūrya śvasanena kukṣiyugalaṃ badhvā śanai recaye-
    tseyaṃ vyādhivināśinī sumahatī mudrā nṛṇāṃ kathyate ॥ 66॥

    चन्द्रांशेन समभ्यस्य सूर्यांशेनाभ्यसेत्पुनः ।
    या तुल्या तु भवेत्सङ्ख्या ततो मुद्रां विसर्जयेत् ॥ ६७॥

    candrāṃśena samabhyasya sūryāṃśenābhyasetpunaḥ ।
    yā tulyā tu bhavetsaṅkhyā tato mudrāṃ visarjayet ॥ 67॥

    नहि पथ्यमपथ्यं वा रसाः सर्वेऽपि नीरसाः ।
    अतिभुक्तं विषं घोरं पीयूषमिव जीर्यते ॥ ६८॥

    nahi pathyamapathyaṃ vā rasāḥ sarve'pi nīrasāḥ ।
    atibhuktaṃ viṣaṃ ghoraṃ pīyūṣamiva jīryate ॥ 68॥

    क्षयकुष्ठगुदावर्तगुल्माजीर्णपुरोगमाः ।
    तस्य रोगाः क्षयं यान्ति महामुद्रां तु योऽभ्यसेत् ॥ ६९॥

    kṣayakuṣṭhagudāvartagulmājīrṇapurogamāḥ ।
    tasya rogāḥ kṣayaṃ yānti mahāmudrāṃ tu yo'bhyaset ॥ 69॥

    कथितेयं महामुद्रा महासिद्धिकरी नृणाम् ।
    गोपनीया प्रयत्नेन न देया यस्य कस्यचित् ॥ ७०॥

    kathiteyaṃ mahāmudrā mahāsiddhikarī nṛṇām ।
    gopanīyā prayatnena na deyā yasya kasyacit ॥ 70॥

    पद्मासनं समारुह्य समकायशिरोधरः ।
    नासाग्रदृष्टिरेकान्ते जपेदोङ्कारमव्ययम् ॥ ७१॥

    padmāsanaṃ samāruhya samakāyaśirodharaḥ ।
    nāsāgradṛṣṭirekānte japedoṅkāramavyayam ॥ 71॥

    ॐ नित्यं शुद्धं बुद्धं निर्विकल्पं निरञ्जनं
    निराख्यातमनादिनिधनमेकं तुरीयं यद्भूतं
    भवद्भविष्यत्परिवर्तमानं सर्वदाऽनवच्छिन्नं
    परंब्रह्म तस्माज्जाता परा शक्तिः स्वयं ज्योतिरात्मिका ।
    आत्मन आकाशः संभूतः । आकाशाद्वायुः । वायोरग्निः ।
    अग्नेरापः । अद्भ्यः पृथिवी । एतेषां पञ्चभूतानां
    पतयः पञ्च सदाशिवेश्वररुद्रविष्णुब्रह्माणश्चेति ।
    तेषां ब्रह्मविष्णुरुद्राश्चोत्पत्तिस्थितिलयकर्तारः ।
    राजसो ब्रह्मा सात्विको विष्णुस्तामसो रुद्र इति एते त्रयो गुणयुक्ताः ।
    ब्रह्मा देवानां प्रथमः संबभूव । धाता च सृष्टौ
    विष्णुश्च स्थितौ रुद्रश्च नाशे भोगाय चन्द्र इति
    प्रथमजा बभूवुः । एतेषां ब्रह्मणो लोका देवतिर्यङ्ग-
    रस्थावराश्च जायन्ते । तेषां मनुष्यादीनां
    पञ्चभूतसमवायः शरीरम् । ज्ञानकर्मेन्द्रियै-
    र्ज्ञानविषयैः प्राणादिपञ्चवायुमनोबुद्धिचित्ताहङ्कारैः
    स्थूलकल्पितैः सोऽपि स्थूलप्रकृतिरित्युच्यते । ज्ञानकर्मेन्द्रियै-
    र्ज्ञानविषयैः प्राणादिपञ्चवायुमनोबुद्धिभिश्च
    सूक्ष्मस्थोऽपि लिङ्गमेवेत्युच्यते । गुणत्रययुक्तं कारणम् ।
    सर्वेषामेवं त्रीणि शरीराणि वर्तन्ते । जाग्रत्स्वप्नसुषुप्ति-
    तुरीयाश्चेत्यवस्थाश्चतस्रः तासामवस्थानामधिपतय-
    श्चत्वारः पुरुषा विश्वतैजसप्राज्ञात्मानश्चेति ।
    विश्वो हि स्थूलभुङ्नित्यं तैजसः प्रविविक्तभुक् ।
    आनन्दभुक्तया प्राज्ञः सर्वसाक्षीत्यतः परः ॥ ७२॥

    oṃ nityaṃ śuddhaṃ buddhaṃ nirvikalpaṃ nirañjanaṃ
    nirākhyātamanādinidhanamekaṃ turīyaṃ yadbhūtaṃ
    bhavadbhaviṣyatparivartamānaṃ sarvadā'navacchinnaṃ
    paraṃbrahma tasmājjātā parā śaktiḥ svayaṃ jyotirātmikā ।
    ātmana ākāśaḥ saṃbhūtaḥ । ākāśādvāyuḥ । vāyoragniḥ ।
    agnerāpaḥ । adbhyaḥ pṛthivī । eteṣāṃ pañcabhūtānāṃ
    patayaḥ pañca sadāśiveśvararudraviṣṇubrahmāṇaśceti ।
    teṣāṃ brahmaviṣṇurudrāścotpattisthitilayakartāraḥ ।
    rājaso brahmā sātviko viṣṇustāmaso rudra iti ete trayo guṇayuktāḥ ।
    brahmā devānāṃ prathamaḥ saṃbabhūva । dhātā ca sṛṣṭau
    viṣṇuśca sthitau rudraśca nāśe bhogāya candra iti
    prathamajā babhūvuḥ । eteṣāṃ brahmaṇo lokā devatiryaṅga-
    rasthāvarāśca jāyante । teṣāṃ manuṣyādīnāṃ
    pañcabhūtasamavāyaḥ śarīram । jñānakarmendriyai-
    rjñānaviṣayaiḥ prāṇādipañcavāyumanobuddhicittāhaṅkāraiḥ
    sthūlakalpitaiḥ so'pi sthūlaprakṛtirityucyate । jñānakarmendriyai-
    rjñānaviṣayaiḥ prāṇādipañcavāyumanobuddhibhiśca
    sūkṣmastho'pi liṅgamevetyucyate । guṇatrayayuktaṃ kāraṇam ।
    sarveṣāmevaṃ trīṇi śarīrāṇi vartante । jāgratsvapnasuṣupti-
    turīyāścetyavasthāścatasraḥ tāsāmavasthānāmadhipataya-
    ścatvāraḥ puruṣā viśvataijasaprājñātmānaśceti ।
    viśvo hi sthūlabhuṅnityaṃ taijasaḥ praviviktabhuk ।
    ānandabhuktayā prājñaḥ sarvasākṣītyataḥ paraḥ ॥ 72॥

    प्रणतः सर्वदा तिष्ठेत्सर्वजीवेषु भोगतः ।
    अभिरामस्तु सर्वासु ह्यवस्थासु ह्यधोमुखः ॥ ७३॥

    praṇataḥ sarvadā tiṣṭhetsarvajīveṣu bhogataḥ ।
    abhirāmastu sarvāsu hyavasthāsu hyadhomukhaḥ ॥ 73॥

    अकार उकारो मकारश्चेति वेदास्त्रयो लोकास्त्रयो
    गुणास्त्रीण्यक्षराणि त्रयः स्वरा एवं प्रणवः प्रकाशते ।
    अकारो जाग्रति नेत्रे वर्तते सर्वजन्तुषु ।
    उकारः कण्ठतः स्वप्ने मकारो हृदि सुप्तितः ॥ ७४॥

    akāra ukāro makāraśceti vedāstrayo lokāstrayo
    guṇāstrīṇyakṣarāṇi trayaḥ svarā evaṃ praṇavaḥ prakāśate ।
    akāro jāgrati netre vartate sarvajantuṣu ।
    ukāraḥ kaṇṭhataḥ svapne makāro hṛdi suptitaḥ ॥ 74॥

    विराड्विश्वः स्थूलश्चाकारः ।
    हिरण्यगर्भस्तैजसः सूक्ष्मश्च उकारः ।
    कारणाव्याकृतप्राज्ञश्च मकारः ।
    अकारो राजसो रक्तो ब्रह्म चेतन उच्यते ।
    उकारः सात्त्विकः शुक्लो विष्णुरित्यभिधीयते ॥ ७५॥

    virāḍviśvaḥ sthūlaścākāraḥ ।
    hiraṇyagarbhastaijasaḥ sūkṣmaśca ukāraḥ ।
    kāraṇāvyākṛtaprājñaśca makāraḥ ।
    akāro rājaso rakto brahma cetana ucyate ।
    ukāraḥ sāttvikaḥ śuklo viṣṇurityabhidhīyate ॥ 75॥

    मकारस्तामसः कृष्णो रुद्रश्चेति तथोच्यते ।
    प्रणवात्प्रभवो ब्रह्मा प्रणवात्प्रभवो हरिः ॥ ७६॥

    makārastāmasaḥ kṛṣṇo rudraśceti tathocyate ।
    praṇavātprabhavo brahmā praṇavātprabhavo hariḥ ॥ 76॥

    प्रणवात्प्रभवो रुद्रः प्रणवो हि परो भवेत् ।
    अकारे लीयते ब्रह्मा ह्युकारे लीयते हरिः ॥ ७७॥

    praṇavātprabhavo rudraḥ praṇavo hi paro bhavet ।
    akāre līyate brahmā hyukāre līyate hariḥ ॥ 77॥

    मकारे लीयते रुद्रः प्रणवो हि प्रकाशते ।
    ज्ञानिनामूर्ध्वगो भूयादज्ञाने स्यादधोमुखः ॥ ७८॥

    makāre līyate rudraḥ praṇavo hi prakāśate ।
    jñānināmūrdhvago bhūyādajñāne syādadhomukhaḥ ॥ 78॥

    एवं वै प्रणवस्तिष्ठेद्यस्तं वेद स वेदवित् ।
    अनाहतस्वरूपेण ज्ञानिनामूर्ध्वगो भवेत् ॥ ७९॥

    evaṃ vai praṇavastiṣṭhedyastaṃ veda sa vedavit ।
    anāhatasvarūpeṇa jñānināmūrdhvago bhavet ॥ 79॥

    तैलधारामिवाच्छिन्नं दीर्घघण्टानिनादवत् ।
    प्रणवस्य ध्वनिस्तद्वत्तदग्रं ब्रह्म चोच्यते ॥ ८०॥

    tailadhārāmivācchinnaṃ dīrghaghaṇṭāninādavat ।
    praṇavasya dhvanistadvattadagraṃ brahma cocyate ॥ 80॥

    ज्योतिर्मयं तदग्रं स्यादवाच्यं बुद्धिसूक्ष्मतः ।
    ददृशुर्ये महात्मानो यस्तं वेद स वेदवित् ॥ ८१॥

    jyotirmayaṃ tadagraṃ syādavācyaṃ buddhisūkṣmataḥ ।
    dadṛśurye mahātmāno yastaṃ veda sa vedavit ॥ 81॥

    जाग्रन्नेत्रद्वयोर्मध्ये हंस एव प्रकाशते ।
    सकारः खेचरी प्रोक्तस्त्वंपदं चेति निश्चितम् ॥ ८२॥

    jāgrannetradvayormadhye haṃsa eva prakāśate ।
    sakāraḥ khecarī proktastvaṃpadaṃ ceti niścitam ॥ 82॥

    हकारः परमेशः स्यात्तत्पदं चेति निश्चितम् ।
    सकारो ध्यायते जन्तुर्हकारो हि भवेद्धृवम् ॥ ८३॥

    hakāraḥ parameśaḥ syāttatpadaṃ ceti niścitam ।
    sakāro dhyāyate janturhakāro hi bhaveddhṛvam ॥ 83॥

    इन्द्रियैर्बध्यते जीव आत्मा चैव न बध्यते ।
    ममत्वेन भवेज्जीवो निर्ममत्वेन केवलः ॥ ८४॥

    indriyairbadhyate jīva ātmā caiva na badhyate ।
    mamatvena bhavejjīvo nirmamatvena kevalaḥ ॥ 84॥

    भूर्भुवः स्वरिमे लोकाः सोमसूर्याग्निदेवताः ।
    यस्य मात्रासु तिष्ठन्ति तत्परं ज्योतिरोमिति ॥ ८५॥

    bhūrbhuvaḥ svarime lokāḥ somasūryāgnidevatāḥ ।
    yasya mātrāsu tiṣṭhanti tatparaṃ jyotiromiti ॥ 85॥

    क्रिया इच्छा तथा ज्ञानं ब्राह्मी रौद्री च वैष्णवी ।
    त्रिधा मात्रास्थितिर्यत्र तत्परं ज्योतिरोमिति ॥ ८६॥

    kriyā icchā tathā jñānaṃ brāhmī raudrī ca vaiṣṇavī ।
    tridhā mātrāsthitiryatra tatparaṃ jyotiromiti ॥ 86॥

    वचसा तज्जपेन्नित्यं वपुषा तत्समभ्यसेत् ।
    मनसा तज्जपेन्नित्यं तत्परं ज्योतिरोमिति ॥ ८७॥

    vacasā tajjapennityaṃ vapuṣā tatsamabhyaset ।
    manasā tajjapennityaṃ tatparaṃ jyotiromiti ॥ 87॥

    शुचिर्वाप्यशुचिर्वापि यो जपेत्प्रणवं सदा ।
    न स लिप्यति पापेन पद्मपत्रमिवाम्भसा ॥ ८८॥

    śucirvāpyaśucirvāpi yo japetpraṇavaṃ sadā ।
    na sa lipyati pāpena padmapatramivāmbhasā ॥ 88॥

    चले वाते चलो बिन्दुर्निश्चले निश्चलो भवेत् ।
    योगी स्थाणुत्वमाप्नोति ततो वायुं निरुन्धयेत् ॥ ८९॥

    cale vāte calo bindurniścale niścalo bhavet ।
    yogī sthāṇutvamāpnoti tato vāyuṃ nirundhayet ॥ 89॥

    यावद्वायुः स्थितो देहे तावज्जीवो न मुञ्चति ।
    मरणं तस्य निष्क्रान्तिस्ततो वायुं निरुन्धयेत् ॥ ९०॥

    yāvadvāyuḥ sthito dehe tāvajjīvo na muñcati ।
    maraṇaṃ tasya niṣkrāntistato vāyuṃ nirundhayet ॥ 90॥

    यावद्वायुः स्थितो देहे तावज्जीवो न मुञ्चति ।
    यावद्दृष्टिर्भ्रुवोर्मध्ये तावत्कालं भयं कुतः ॥ ९१॥

    yāvadvāyuḥ sthito dehe tāvajjīvo na muñcati ।
    yāvaddṛṣṭirbhruvormadhye tāvatkālaṃ bhayaṃ kutaḥ ॥ 91॥

    अल्पकालभयाद्ब्रह्मन्प्राणायमपरो भवेत् ।
    योगिनो मुनश्चैव ततः प्राणान्निरोधयेत् ॥ ९२॥

    alpakālabhayādbrahmanprāṇāyamaparo bhavet ।
    yogino munaścaiva tataḥ prāṇānnirodhayet ॥ 92॥

    षड्विंशदङ्गुलिर्हंसः प्रयाणं कुरुते बहिः ।
    वामदक्षिणमार्गेण प्राणायामो विधीयते ॥ ९३॥

    ṣaḍviṃśadaṅgulirhaṃsaḥ prayāṇaṃ kurute bahiḥ ।
    vāmadakṣiṇamārgeṇa prāṇāyāmo vidhīyate ॥ 93॥

    शुद्धिमेति यदा सर्वं नाडीचक्रं मलाकुलम् ।
    तदैव जायते योगी प्राणसंग्रहणक्षमः ॥ ९४॥

    śuddhimeti yadā sarvaṃ nāḍīcakraṃ malākulam ।
    tadaiva jāyate yogī prāṇasaṃgrahaṇakṣamaḥ ॥ 94॥

    बद्धपद्मासनो योगी प्राणं चन्द्रेण पूरयेत् ।
    धारयेद्वा यथाशक्त्या भूयः सूर्येण रेचयेत् ॥ ९५॥

    baddhapadmāsano yogī prāṇaṃ candreṇa pūrayet ।
    dhārayedvā yathāśaktyā bhūyaḥ sūryeṇa recayet ॥ 95॥

    अमृतोदधिसंकाशं गोक्षीरधवलोपमम् ।
    ध्यात्वा चन्द्रमसं बिम्बं प्राणायामे सुखी भवेत् ॥ ९६॥

    amṛtodadhisaṃkāśaṃ gokṣīradhavalopamam ।
    dhyātvā candramasaṃ bimbaṃ prāṇāyāme sukhī bhavet ॥ 96॥

    स्फुरत्प्रज्वलसंज्वालापूज्यमादित्यमण्डलम् ।
    ध्यात्वा हृदि स्थितं योगी प्राणायामे सुखी भवेत् ॥ ९७॥

    sphuratprajvalasaṃjvālāpūjyamādityamaṇḍalam ।
    dhyātvā hṛdi sthitaṃ yogī prāṇāyāme sukhī bhavet ॥ 97॥

    प्राणं चेदिडया पिबेन्नियमितं भूयोऽन्यथा रेचये-
    त्पीत्वा पिङ्गलया समीरणमथो बद्ध्वा त्यजेद्वामया ।
    सूर्याचन्द्रमसोरनेन विधिना बिन्दुद्वयं ध्यायतः
    शुद्धा नाडिगणा भवन्ति यमिनो मासद्वयादूर्ध्वतः ॥ ९८॥

    prāṇaṃ cediḍayā pibenniyamitaṃ bhūyo'nyathā recaye-
    tpītvā piṅgalayā samīraṇamatho baddhvā tyajedvāmayā ।
    sūryācandramasoranena vidhinā bindudvayaṃ dhyāyataḥ
    śuddhā nāḍigaṇā bhavanti yamino māsadvayādūrdhvataḥ ॥ 98॥

    यथेष्टधारणं वायोरनलस्य प्रदीपनम् ।
    नादाभिव्यक्तिरारोग्यं जायते नाडिशोधनात् ॥ ९९॥

    yatheṣṭadhāraṇaṃ vāyoranalasya pradīpanam ।
    nādābhivyaktirārogyaṃ jāyate nāḍiśodhanāt ॥ 99॥

    प्राणो देहस्थितो यावदपानं तु निरुन्धयेत् ।
    एकश्वासमयी मात्रा ऊर्ध्वाधो गगने गतिः ॥ १००॥

    prāṇo dehasthito yāvadapānaṃ tu nirundhayet ।
    ekaśvāsamayī mātrā ūrdhvādho gagane gatiḥ ॥ 100॥

    रेचकः पूरकश्चैव कुम्भकः प्रणवात्मकः ।
    प्राणायामो भवेदेवं मात्राद्वादशसंयुतः ॥ १०१॥

    recakaḥ pūrakaścaiva kumbhakaḥ praṇavātmakaḥ ।
    prāṇāyāmo bhavedevaṃ mātrādvādaśasaṃyutaḥ ॥ 101॥

    मात्राद्वादशसंयुक्तौ दिवाकरनिशाकरौ ।
    दोषजालमबध्नन्तौ ज्ञातव्यौ योगिभिः सदा ॥ १०२॥

    mātrādvādaśasaṃyuktau divākaraniśākarau ।
    doṣajālamabadhnantau jñātavyau yogibhiḥ sadā ॥ 102॥

    पूरकं द्वादशं कुर्यात्कुम्भकं षोडशं भवेत् ।
    रेचकं दश चोङ्कारः प्राणायामः स उच्यते ॥ १०३॥

    pūrakaṃ dvādaśaṃ kuryātkumbhakaṃ ṣoḍaśaṃ bhavet ।
    recakaṃ daśa coṅkāraḥ prāṇāyāmaḥ sa ucyate ॥ 103॥

    अधमे द्वादशमात्रा मध्यमे द्विगुणा मता ।
    उत्तमे त्रिगुणा प्रोक्ता प्राणायामस्य निर्णयः ॥ १०४॥

    adhame dvādaśamātrā madhyame dviguṇā matā ।
    uttame triguṇā proktā prāṇāyāmasya nirṇayaḥ ॥ 104॥

    अधमे स्वेदजननं कम्पो भवति मध्यमे ।
    उत्तमे स्थानमाप्नोति ततो वायुं निरुन्धयेत् ॥ १०५॥

    adhame svedajananaṃ kampo bhavati madhyame ।
    uttame sthānamāpnoti tato vāyuṃ nirundhayet ॥ 105॥

    बद्धपद्मासनो योगी नमस्कृत्य गुरुं शिवम् ।
    नासाग्रदृष्टिरेकाकी प्राणायामं समभ्यसेत् ॥ १०६॥

    baddhapadmāsano yogī namaskṛtya guruṃ śivam ।
    nāsāgradṛṣṭirekākī prāṇāyāmaṃ samabhyaset ॥ 106॥

    द्वाराणां नव संनिरुध्य मरुतं बध्वा दृढां धारणां
    नीत्वा कालमपानवह्निसहितं शक्त्या समं चालितम् ।
    आत्मध्यानयुतस्त्वनेन विधिना घ्रिन्यस्य मूर्ध्नि स्थिरं
    यावत्तिष्ठति तावदेव महतां सङ्गो न संस्तूयते ॥ १०७॥

    dvārāṇāṃ nava saṃnirudhya marutaṃ badhvā dṛḍhāṃ dhāraṇāṃ
    nītvā kālamapānavahnisahitaṃ śaktyā samaṃ cālitam ।
    ātmadhyānayutastvanena vidhinā ghrinyasya mūrdhni sthiraṃ
    yāvattiṣṭhati tāvadeva mahatāṃ saṅgo na saṃstūyate ॥ 107॥

    प्राणायामो भवेदेवं पातकेन्धनपावकः ।
    भवोदधिमहासेतुः प्रोच्यते योगिभिः सदा ॥ १०८॥

    prāṇāyāmo bhavedevaṃ pātakendhanapāvakaḥ ।
    bhavodadhimahāsetuḥ procyate yogibhiḥ sadā ॥ 108॥

    आसनेन रुजं हन्ति प्राणायामेन पातकम् ।
    विकारं मानसं योगी प्रत्याहारेण मुञ्चति ॥ १०९॥

    āsanena rujaṃ hanti prāṇāyāmena pātakam ।
    vikāraṃ mānasaṃ yogī pratyāhāreṇa muñcati ॥ 109॥

    धारणाभिर्मनोधैर्यं याति चैतन्यमद्भुतम् ।
    समाधौ मोक्षमाप्नोति त्यक्त्वा कर्म शुभाशुभम् ॥ ११०॥

    dhāraṇābhirmanodhairyaṃ yāti caitanyamadbhutam ।
    samādhau mokṣamāpnoti tyaktvā karma śubhāśubham ॥ 110॥

    प्राणायामद्विषट्केन प्रत्याहारः प्रकीर्तितः ।
    प्रत्याहारद्विषट्केन जायते धारणा शुभा ॥ १११॥

    prāṇāyāmadviṣaṭkena pratyāhāraḥ prakīrtitaḥ ।
    pratyāhāradviṣaṭkena jāyate dhāraṇā śubhā ॥ 111॥

    धारणाद्वादश प्रोक्तं ध्यानं योगविशारदैः ।
    ध्यानद्वादशकेनैव समाधिरभिधीयते ॥ ११२॥

    dhāraṇādvādaśa proktaṃ dhyānaṃ yogaviśāradaiḥ ।
    dhyānadvādaśakenaiva samādhirabhidhīyate ॥ 112॥

    यत्समाधौ परंज्योतिरनन्तं विश्वतोमुखम् ।
    तस्मिन्दृष्टे क्रियाकर्म यातायातो न विद्यते ॥ ११३॥

    yatsamādhau paraṃjyotiranantaṃ viśvatomukham ।
    tasmindṛṣṭe kriyākarma yātāyāto na vidyate ॥ 113॥

    संबद्धासनमेढ्रमङ्घ्रियुगलं कर्णाक्षिनासापुट-
    द्वाराद्यङ्गुलिभिर्नियम्य पवनं वक्त्रेण वा पूरितम् ।
    बध्वा वक्षसि बह्वयानसहितं मूर्ध्नि स्थिरं धारये-
    देवं यान्ति विशेषतत्त्वसमतां योगीश्वरास्तन्मनः ॥ ११४॥

    saṃbaddhāsanameḍhramaṅghriyugalaṃ karṇākṣināsāpuṭa-
    dvārādyaṅgulibhirniyamya pavanaṃ vaktreṇa vā pūritam ।
    badhvā vakṣasi bahvayānasahitaṃ mūrdhni sthiraṃ dhāraye-
    devaṃ yānti viśeṣatattvasamatāṃ yogīśvarāstanmanaḥ ॥ 114॥

    गगनं पवने प्राप्ते ध्वनिरुत्पद्यते महान् ।
    घण्टादीनां प्रवाद्यानां नादसिद्धिरुदीरिता ॥ ११५॥

    gaganaṃ pavane prāpte dhvanirutpadyate mahān ।
    ghaṇṭādīnāṃ pravādyānāṃ nādasiddhirudīritā ॥ 115॥

    प्राणायामेन युक्तेन सर्वरोगक्षयो भवेत् ।
    प्राणायामवियुक्तेभ्यः सर्वरोगसमुद्भवः ॥ ११६॥

    prāṇāyāmena yuktena sarvarogakṣayo bhavet ।
    prāṇāyāmaviyuktebhyaḥ sarvarogasamudbhavaḥ ॥ 116॥

    हिक्का कासस्तथा श्वासः शिरःकर्णाक्षिवेदनाः ।
    भवन्ति विविधा रोगाः पवनव्यत्ययक्रमात् ॥ ११७॥

    hikkā kāsastathā śvāsaḥ śiraḥkarṇākṣivedanāḥ ।
    bhavanti vividhā rogāḥ pavanavyatyayakramāt ॥ 117॥

    यथा सिंहो गजो व्याघ्रो भवेद्वश्यः शनैः शनैः ।
    तथैव सेवितो वायुरन्यथा हन्ति साधकम् ॥ ११८॥

    yathā siṃho gajo vyāghro bhavedvaśyaḥ śanaiḥ śanaiḥ ।
    tathaiva sevito vāyuranyathā hanti sādhakam ॥ 118॥

    युक्तंयुक्तं त्यजेद्वायुं युक्तंयुक्तं प्रपूरयेत् ।
    युक्तंयुक्तं प्रबध्नीयादेवं सिद्धिमवाप्नुयात् ॥ ११९॥

    yuktaṃyuktaṃ tyajedvāyuṃ yuktaṃyuktaṃ prapūrayet ।
    yuktaṃyuktaṃ prabadhnīyādevaṃ siddhimavāpnuyāt ॥ 119॥

    चरतां चक्षुरादीनां विषयेषु यथाक्रमम् ।
    यत्प्रत्याहरणं तेषां प्रत्याहरः स उच्यते ॥ १२०॥

    caratāṃ cakṣurādīnāṃ viṣayeṣu yathākramam ।
    yatpratyāharaṇaṃ teṣāṃ pratyāharaḥ sa ucyate ॥ 120॥

    यथा तृतीयकाले तु रविः प्रत्याहरेत्प्रभाम् ।
    तृतीयङ्गस्थितो योगी विकारं मनसं हरेदीत्युपनिषत् ।
    ॐ आप्यायन्तु ममाङ्गानि वाक्प्राणश्चक्षुः
    श्रोत्रमथो बलमिन्द्रियाणि च सर्वाणि सर्वं ब्रह्मोपनिषदं
    माहं ब्रह्म निराकुर्यां मा मा ब्रह्म निराकरोदनिराकरण-
    मस्त्वनिराकरणं मेस्तु तदात्मनि निरते य उपनिषत्सु
    धर्मास्ते मयि सन्तु ते मयि ते मयि सन्तु ॥

    yathā tṛtīyakāle tu raviḥ pratyāharetprabhām ।
    tṛtīyaṅgasthito yogī vikāraṃ manasaṃ haredītyupaniṣat ।
    oṃ āpyāyantu mamāṅgāni vākprāṇaścakṣuḥ
    śrotramatho balamindriyāṇi ca sarvāṇi sarvaṃ brahmopaniṣadaṃ
    māhaṃ brahma nirākuryāṃ mā mā brahma nirākarodanirākaraṇa-
    mastvanirākaraṇaṃ mestu tadātmani nirate ya upaniṣatsu
    dharmāste mayi santu te mayi te mayi santu ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    इति योगचूडामण्युपनिषत्समाप्ता ॥

    iti yogacūḍāmaṇyupaniṣatsamāptā ॥


    © 1991-2024 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact