| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चरियापिटक-अट्ठकथा • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
३. युधञ्जयवग्गो
3. Yudhañjayavaggo
१. युधञ्जयचरियावण्णना
1. Yudhañjayacariyāvaṇṇanā
१. ततियवग्गस्स पठमे अमितयसोति अपरिमितपरिवारविभवो। राजपुत्तो युधञ्जयोति रम्मनगरे सब्बदत्तस्स नाम रञ्ञो पुत्तो नामेन युधञ्जयो नाम।
1. Tatiyavaggassa paṭhame amitayasoti aparimitaparivāravibhavo. Rājaputto yudhañjayoti rammanagare sabbadattassa nāma rañño putto nāmena yudhañjayo nāma.
अयञ्हि बाराणसी उदयजातके (जा॰ १.११.३७ आदयो) सुरुन्धननगरं नाम जाता। चूळसुतसोमजातके (जा॰ २.१७.१९५ आदयो) सुदस्सनं नाम, सोणनन्दजातके (जा॰ २.२०.९२ आदयो) ब्रह्मवड्ढनं नाम, खण्डहालजातके(जा॰ २.२२.९८२ आदयो) पुप्फवती नाम, इमस्मिं पन युधञ्जयजातके (जा॰ १.११.७३ आदयो) रम्मनगरं नाम अहोसि, एवमस्स कदाचि नामं परिवत्तति। तेन वुत्तं – ‘‘राजपुत्तोति रम्मनगरे सब्बदत्तस्स नाम रञ्ञो पुत्तो’’ति। तस्स पन रञ्ञो पुत्तसहस्सं अहोसि। बोधिसत्तो जेट्ठपुत्तो, तस्स राजा उपरज्जं अदासि। सो हेट्ठा वुत्तनयेनेव दिवसे दिवसे महादानं पवत्तेसि। एवं गच्छन्ते काले बोधिसत्तो एकदिवसं पातोव रथवरं अभिरुहित्वा महन्तेन सिरिविभवेन उय्यानकीळं गच्छन्तो रुक्खग्गतिणग्गसाखग्गमक्कटकसुत्तजालादीसु मुत्ताजालाकारेन लग्गे उस्सावबिन्दू दिस्वा ‘‘सम्म सारथि, किं नामेत’’न्ति पुच्छित्वा ‘‘एते, देव, हिमसमये पतनकउस्सावबिन्दू नामा’’ति सुत्वा दिवसभागं उय्याने कीळित्वा सायन्हकाले पच्चागच्छन्तो ते अदिस्वा ‘‘सम्म सारथि, कहं ते उस्सावबिन्दू, न ते इदानि पस्सामी’’ति पुच्छित्वा ‘‘देव, सूरिये उग्गच्छन्ते सब्बे भिज्जित्वा विलयं गच्छन्ती’’ति सुत्वा ‘‘यथा इमे उप्पज्जित्वा भिज्जन्ति, एवं इमेसं सत्तानं जीवितसङ्खारापि तिणग्गे उस्सावबिन्दुसदिसाव, तस्मा मया ब्याधिजरामरणेहि अपीळितेनेव मातापितरो आपुच्छित्वा पब्बजितुं वट्टती’’ति उस्सावबिन्दुमेव आरम्मणं कत्वा आदित्ते विय तयो भवे पस्सन्तो अत्तनो गेहं आगन्त्वा अलङ्कतपटियत्ताय विनिच्छयसालाय निसिन्नस्स पितु सन्तिकमेव गन्त्वा पितरं वन्दित्वा एकमन्तं ठितो पब्बज्जं याचि। तेन वुत्तं –
Ayañhi bārāṇasī udayajātake (jā. 1.11.37 ādayo) surundhananagaraṃ nāma jātā. Cūḷasutasomajātake (jā. 2.17.195 ādayo) sudassanaṃ nāma, soṇanandajātake (jā. 2.20.92 ādayo) brahmavaḍḍhanaṃ nāma, khaṇḍahālajātake(jā. 2.22.982 ādayo) pupphavatī nāma, imasmiṃ pana yudhañjayajātake (jā. 1.11.73 ādayo) rammanagaraṃ nāma ahosi, evamassa kadāci nāmaṃ parivattati. Tena vuttaṃ – ‘‘rājaputtoti rammanagare sabbadattassa nāma rañño putto’’ti. Tassa pana rañño puttasahassaṃ ahosi. Bodhisatto jeṭṭhaputto, tassa rājā uparajjaṃ adāsi. So heṭṭhā vuttanayeneva divase divase mahādānaṃ pavattesi. Evaṃ gacchante kāle bodhisatto ekadivasaṃ pātova rathavaraṃ abhiruhitvā mahantena sirivibhavena uyyānakīḷaṃ gacchanto rukkhaggatiṇaggasākhaggamakkaṭakasuttajālādīsu muttājālākārena lagge ussāvabindū disvā ‘‘samma sārathi, kiṃ nāmeta’’nti pucchitvā ‘‘ete, deva, himasamaye patanakaussāvabindū nāmā’’ti sutvā divasabhāgaṃ uyyāne kīḷitvā sāyanhakāle paccāgacchanto te adisvā ‘‘samma sārathi, kahaṃ te ussāvabindū, na te idāni passāmī’’ti pucchitvā ‘‘deva, sūriye uggacchante sabbe bhijjitvā vilayaṃ gacchantī’’ti sutvā ‘‘yathā ime uppajjitvā bhijjanti, evaṃ imesaṃ sattānaṃ jīvitasaṅkhārāpi tiṇagge ussāvabindusadisāva, tasmā mayā byādhijarāmaraṇehi apīḷiteneva mātāpitaro āpucchitvā pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti ussāvabindumeva ārammaṇaṃ katvā āditte viya tayo bhave passanto attano gehaṃ āgantvā alaṅkatapaṭiyattāya vinicchayasālāya nisinnassa pitu santikameva gantvā pitaraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhito pabbajjaṃ yāci. Tena vuttaṃ –
‘‘उस्सावबिन्दुं सूरियातपे, पतितं दिस्वान संविजिं॥
‘‘Ussāvabinduṃ sūriyātape, patitaṃ disvāna saṃvijiṃ.
२.
2.
‘‘तञ्ञेवाधिपतिं कत्वा, संवेगमनुब्रूहयिं।
‘‘Taññevādhipatiṃ katvā, saṃvegamanubrūhayiṃ;
मातापितू च वन्दित्वा, पब्बज्जमनुयाचह’’न्ति॥
Mātāpitū ca vanditvā, pabbajjamanuyācaha’’nti.
तत्थ सूरियातपेति सूरियातपहेतु, सूरियरस्मिसम्फस्सनिमित्तं। ‘‘सूरियातपेना’’तिपि पाठो। पतितं दिस्वानाति विनट्ठं पस्सित्वा, पुब्बे रुक्खग्गादीसु मुत्ताजालादिआकारेन लग्गं हुत्वा दिस्समानं सूरियरस्मिसम्फस्सेन विनट्ठं पञ्ञाचक्खुना ओलोकेत्वा। संविजिन्ति यथा एतानि, एवं सत्तानं जीवितानिपि लहुं लहुं भिज्जमानसभावानीति अनिच्चतामनसिकारवसेन संवेगमापज्जिं।
Tattha sūriyātapeti sūriyātapahetu, sūriyarasmisamphassanimittaṃ. ‘‘Sūriyātapenā’’tipi pāṭho. Patitaṃ disvānāti vinaṭṭhaṃ passitvā, pubbe rukkhaggādīsu muttājālādiākārena laggaṃ hutvā dissamānaṃ sūriyarasmisamphassena vinaṭṭhaṃ paññācakkhunā oloketvā. Saṃvijinti yathā etāni, evaṃ sattānaṃ jīvitānipi lahuṃ lahuṃ bhijjamānasabhāvānīti aniccatāmanasikāravasena saṃvegamāpajjiṃ.
तञ्ञेवाधिपतिं कत्वा, संवेगमनुब्रूहयिन्ति तञ्ञेव उस्सावबिन्दूनं अनिच्चतं अधिपतिं मुखं पुब्बङ्गमं पुरेचारिकं कत्वा तथेव सब्बसङ्खारानं इत्तरट्ठितिकतं परित्तकालतं मनसिकरोन्तो एकवारं उप्पन्नं संवेगं पुनप्पुनं उप्पादनेन अनुवड्ढेसिं। पब्बज्जमनुयाचहन्ति ‘‘तिणग्गे उस्सावबिन्दू विय न चिरट्ठितिके सत्तानं जीविते मया ब्याधिजरामरणेहि अनभिभूतेनेव पब्बजित्वा यत्थ एतानि न सन्ति, तं अमतं महानिब्बानं गवेसितब्ब’’न्ति चिन्तेत्वा मातापितरो उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा ‘‘पब्बज्जं मे अनुजानाथा’’ति ते अहं पब्बज्जं याचिं। एवं महासत्तेन पब्बज्जाय याचिताय सकलनगरे महन्तं कोलाहलमहोसि – ‘‘उपराजा किर युधञ्जयो पब्बजितुकामो’’ति ।
Taññevādhipatiṃ katvā, saṃvegamanubrūhayinti taññeva ussāvabindūnaṃ aniccataṃ adhipatiṃ mukhaṃ pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ katvā tatheva sabbasaṅkhārānaṃ ittaraṭṭhitikataṃ parittakālataṃ manasikaronto ekavāraṃ uppannaṃ saṃvegaṃ punappunaṃ uppādanena anuvaḍḍhesiṃ. Pabbajjamanuyācahanti ‘‘tiṇagge ussāvabindū viya na ciraṭṭhitike sattānaṃ jīvite mayā byādhijarāmaraṇehi anabhibhūteneva pabbajitvā yattha etāni na santi, taṃ amataṃ mahānibbānaṃ gavesitabba’’nti cintetvā mātāpitaro upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘pabbajjaṃ me anujānāthā’’ti te ahaṃ pabbajjaṃ yāciṃ. Evaṃ mahāsattena pabbajjāya yācitāya sakalanagare mahantaṃ kolāhalamahosi – ‘‘uparājā kira yudhañjayo pabbajitukāmo’’ti .
तेन च समयेन कासिरट्ठवासिनो राजानं दट्ठुं आगन्त्वा रम्मके पटिवसन्ति। ते सब्बेपि सन्निपतिंसु। इति सपरिसो राजा नेगमा चेव जानपदा च बोधिसत्तस्स माता देवी च सब्बे च ओरोधा महासत्तं ‘‘मा खो त्वं, तात कुमार, पब्बजी’’ति निवारेसुं। तत्थ राजा ‘‘सचे ते कामेहि ऊनं, अहं ते परिपूरयामि, अज्जेव रज्जं पटिपज्जाही’’ति आह। तस्स महासत्तो –
Tena ca samayena kāsiraṭṭhavāsino rājānaṃ daṭṭhuṃ āgantvā rammake paṭivasanti. Te sabbepi sannipatiṃsu. Iti sapariso rājā negamā ceva jānapadā ca bodhisattassa mātā devī ca sabbe ca orodhā mahāsattaṃ ‘‘mā kho tvaṃ, tāta kumāra, pabbajī’’ti nivāresuṃ. Tattha rājā ‘‘sace te kāmehi ūnaṃ, ahaṃ te paripūrayāmi, ajjeva rajjaṃ paṭipajjāhī’’ti āha. Tassa mahāsatto –
‘‘मा मं देव निवारेहि, पब्बजन्तं रथेसभ।
‘‘Mā maṃ deva nivārehi, pabbajantaṃ rathesabha;
माहं कामेहि सम्मत्तो, जराय वसमन्वगू’’ति॥ (जा॰ १.११.७७) –
Māhaṃ kāmehi sammatto, jarāya vasamanvagū’’ti. (jā. 1.11.77) –
अत्तनो पब्बज्जाछन्दमेव वत्वा तं सुत्वा सद्धिं ओरोधेहि मातुया करुणं परिदेवन्तिया –
Attano pabbajjāchandameva vatvā taṃ sutvā saddhiṃ orodhehi mātuyā karuṇaṃ paridevantiyā –
‘‘उस्सावोव तिणग्गम्हि, सूरियुग्गमनं पति।
‘‘Ussāvova tiṇaggamhi, sūriyuggamanaṃ pati;
एवमायु मनुस्सानं, मा मं अम्म निवारया’’ति॥ (जा॰ १.११.७९) –
Evamāyu manussānaṃ, mā maṃ amma nivārayā’’ti. (jā. 1.11.79) –
अत्तनो पब्बज्जाकारणं कथेत्वा नानप्पकारं तेहि याचियमानोपि अभिसंवड्ढमानसंवेगत्ता अनोसक्कितमानसो पियतरे महति ञातिपरिवट्टे उळारे राजिस्सरिये च निरपेक्खचित्तो पब्बजि। तेन वुत्तं –
Attano pabbajjākāraṇaṃ kathetvā nānappakāraṃ tehi yāciyamānopi abhisaṃvaḍḍhamānasaṃvegattā anosakkitamānaso piyatare mahati ñātiparivaṭṭe uḷāre rājissariye ca nirapekkhacitto pabbaji. Tena vuttaṃ –
३.
3.
‘‘याचन्ति मं पञ्जलिका, सनेगमा सरट्ठका।
‘‘Yācanti maṃ pañjalikā, sanegamā saraṭṭhakā;
अज्जेव पुत्त पटिपज्ज, इद्धं फीतं महामहिं॥
Ajjeva putta paṭipajja, iddhaṃ phītaṃ mahāmahiṃ.
४.
4.
‘‘सराजके सहोरोधे, सनेगमे सरट्ठके।
‘‘Sarājake sahorodhe, sanegame saraṭṭhake;
करुणं परिदेवन्ते, अनपेक्खो परिच्चजि’’न्ति॥
Karuṇaṃ paridevante, anapekkho pariccaji’’nti.
तत्थ पञ्जलिकाति पग्गहितअञ्जलिका। सनेगमा सरट्ठकाति नेगमेहि चेव रट्ठवासीहि च सद्धिं सब्बे राजपुरिसा ‘‘मा खो, त्वं देव, पब्बजी’’ति मं याचन्ति। मातापितरो पन अज्जेव पुत्त पटिपज्ज, गामनिगमराजधानिअभिवुद्धिया वेपुल्लप्पत्तिया च, इद्धं विभवसारसम्पत्तिया सस्सादिनिप्फत्तिया च, फीतं इमं महामहिं अनुसास, छत्तं उस्सापेत्वा रज्जं कारेहीति याचन्ति। एवं पन सह रञ्ञाति सराजके, तथा सहोरोधे सनेगमे सरट्ठके महाजने यथा सुणन्तानम्पि पगेव पस्सन्तानं महन्तं कारुञ्ञं होति, एवं करुणं परिदेवन्ते तत्थ तत्थ अनपेक्खो अलग्गचित्तो ‘‘अहं तदा पब्बजि’’न्ति दस्सेति।
Tattha pañjalikāti paggahitaañjalikā. Sanegamā saraṭṭhakāti negamehi ceva raṭṭhavāsīhi ca saddhiṃ sabbe rājapurisā ‘‘mā kho, tvaṃ deva, pabbajī’’ti maṃ yācanti. Mātāpitaro pana ajjeva putta paṭipajja, gāmanigamarājadhāniabhivuddhiyā vepullappattiyā ca, iddhaṃ vibhavasārasampattiyā sassādinipphattiyā ca, phītaṃ imaṃ mahāmahiṃ anusāsa, chattaṃ ussāpetvā rajjaṃ kārehīti yācanti. Evaṃ pana saha raññāti sarājake, tathā sahorodhe sanegame saraṭṭhake mahājane yathā suṇantānampi pageva passantānaṃ mahantaṃ kāruññaṃ hoti, evaṃ karuṇaṃ paridevante tattha tattha anapekkho alaggacitto ‘‘ahaṃ tadā pabbaji’’nti dasseti.
५-६. इदानि यदत्थं चक्कवत्तिसिरिसदिसं रज्जसिरिं पियतरे ञातिबन्धवे पहाय सिनिद्धं परिग्गहपरिजनं लोकाभिमतं महन्तं यसञ्च निरपेक्खो परिच्चजिन्ति दस्सेतुं द्वे गाथा अभासि।
5-6. Idāni yadatthaṃ cakkavattisirisadisaṃ rajjasiriṃ piyatare ñātibandhave pahāya siniddhaṃ pariggahaparijanaṃ lokābhimataṃ mahantaṃ yasañca nirapekkho pariccajinti dassetuṃ dve gāthā abhāsi.
तत्थ केवलन्ति अनवसेसं इत्थागारं समुद्दपरियन्तञ्च पथविं पब्बज्जाधिप्पायेन चजमानो एवं मे सम्मासम्बोधि सक्का अधिगन्तुन्ति बोधियायेव कारणा न किञ्चि चिन्तेसिं, न तत्थ ईसकं लग्गं जनेसिन्ति अत्थो। तस्माति यस्मा मातापितरो तञ्च महायसं रज्जञ्च मे न देस्सं , पियमेव, ततो पन सतगुणेन सहस्सगुणेन सतसहस्सगुणेन सब्बञ्ञुतञ्ञाणमेव मय्हं पियतरं, तस्मा मातादीहि सद्धिं रज्जं अहं तदा परिच्चजिन्ति।
Tattha kevalanti anavasesaṃ itthāgāraṃ samuddapariyantañca pathaviṃ pabbajjādhippāyena cajamāno evaṃ me sammāsambodhi sakkā adhigantunti bodhiyāyeva kāraṇā na kiñci cintesiṃ, na tattha īsakaṃ laggaṃ janesinti attho. Tasmāti yasmā mātāpitaro tañca mahāyasaṃ rajjañca me na dessaṃ, piyameva, tato pana sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva mayhaṃ piyataraṃ, tasmā mātādīhi saddhiṃ rajjaṃ ahaṃ tadā pariccajinti.
तदेतं सब्बं परिच्चजित्वा पब्बज्जाय महासत्ते निक्खमन्ते तस्स कनिट्ठभाता युधिट्ठिलकुमारो नाम पितरं वन्दित्वा पब्बज्जं अनुजानापेत्वा बोधिसत्तं अनुबन्धि। ते उभोपि नगरा निक्खम्म महाजनं निवत्तेत्वा हिमवन्तं पविसित्वा मनोरमे ठाने अस्समपदं कत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा झानाभिञ्ञायो निब्बत्तेत्वा वनमूलफलादीहि यावजीवं यापेत्वा ब्रह्मलोकपरायना अहेसुं। तेनाह भगवा –
Tadetaṃ sabbaṃ pariccajitvā pabbajjāya mahāsatte nikkhamante tassa kaniṭṭhabhātā yudhiṭṭhilakumāro nāma pitaraṃ vanditvā pabbajjaṃ anujānāpetvā bodhisattaṃ anubandhi. Te ubhopi nagarā nikkhamma mahājanaṃ nivattetvā himavantaṃ pavisitvā manorame ṭhāne assamapadaṃ katvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññāyo nibbattetvā vanamūlaphalādīhi yāvajīvaṃ yāpetvā brahmalokaparāyanā ahesuṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘उभो कुमारा पब्बजिता, युधञ्जयो युधिट्ठिलो।
‘‘Ubho kumārā pabbajitā, yudhañjayo yudhiṭṭhilo;
पहाय मातापितरो, सङ्गं छेत्वान मच्चुनो’’ति॥ (जा॰ १.११.८३)।
Pahāya mātāpitaro, saṅgaṃ chetvāna maccuno’’ti. (jā. 1.11.83);
तत्थ सङ्गं छेत्वान मच्चुनोति मच्चुमारस्स सहकारिकारणभूतत्ता सन्तकं रागदोसमोहसङ्गं विक्खम्भनवसेन छिन्दित्वा उभोपि पब्बजिताति।
Tattha saṅgaṃ chetvāna maccunoti maccumārassa sahakārikāraṇabhūtattā santakaṃ rāgadosamohasaṅgaṃ vikkhambhanavasena chinditvā ubhopi pabbajitāti.
तदा मातापितरो महाराजकुलानि अहेसुं, युधिट्ठिलकुमारो आनन्दत्थेरो, युधञ्जयो लोकनाथो।
Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, yudhiṭṭhilakumāro ānandatthero, yudhañjayo lokanātho.
तस्स पब्बज्जतो पुब्बे पवत्तितमहादानानि चेव रज्जादिपरिच्चागो च दानपारमी, कायवचीसंवरो सीलपारमी, पब्बज्जा च झानाधिगमो च नेक्खम्मपारमी, अनिच्चतो मनसिकारं आदिं कत्वा अभिञ्ञाधिगमपरियोसाना पञ्ञा दानादीनं उपकारानुपकारधम्मपरिग्गण्हनपञ्ञा च पञ्ञापारमी, सब्बत्थ तदत्थसाधनं वीरियं वीरियपारमी , ञाणखन्ति अधिवासनखन्ति च खन्तिपारमी, पटिञ्ञाय अविसंवादनं सच्चपारमी, सब्बत्थ अचलसमादानाधिट्ठानं अधिट्ठानपारमी, सब्बसत्तेसु हितचित्तताय मेत्ताब्रह्मविहारवसेन च मेत्तापारमी, सत्तसङ्खारकतविप्पकारउपेक्खनवसेन उपेक्खाब्रह्मविहारवसेन च उपेक्खापारमीति दस पारमियो लब्भन्ति। विसेसतो पन नेक्खम्मपारमीति वेदितब्बा। तथा अकित्तिचरियायं विय इधापि महापुरिसस्स अच्छरियगुणा यथारहं निद्धारेतब्बा। तेन वुच्चति ‘‘एवं अच्छरिया हेते, अब्भुता च महेसिनो…पे॰… धम्मस्स अनुधम्मतो’’ति।
Tassa pabbajjato pubbe pavattitamahādānāni ceva rajjādipariccāgo ca dānapāramī, kāyavacīsaṃvaro sīlapāramī, pabbajjā ca jhānādhigamo ca nekkhammapāramī, aniccato manasikāraṃ ādiṃ katvā abhiññādhigamapariyosānā paññā dānādīnaṃ upakārānupakāradhammapariggaṇhanapaññā ca paññāpāramī, sabbattha tadatthasādhanaṃ vīriyaṃ vīriyapāramī , ñāṇakhanti adhivāsanakhanti ca khantipāramī, paṭiññāya avisaṃvādanaṃ saccapāramī, sabbattha acalasamādānādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānapāramī, sabbasattesu hitacittatāya mettābrahmavihāravasena ca mettāpāramī, sattasaṅkhārakatavippakāraupekkhanavasena upekkhābrahmavihāravasena ca upekkhāpāramīti dasa pāramiyo labbhanti. Visesato pana nekkhammapāramīti veditabbā. Tathā akitticariyāyaṃ viya idhāpi mahāpurisassa acchariyaguṇā yathārahaṃ niddhāretabbā. Tena vuccati ‘‘evaṃ acchariyā hete, abbhutā ca mahesino…pe… dhammassa anudhammato’’ti.
युधञ्जयचरियावण्णना निट्ठिता।
Yudhañjayacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चरियापिटकपाळि • Cariyāpiṭakapāḷi / १. युधञ्जयचरिया • 1. Yudhañjayacariyā
