| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
३. युत्तिहारविभङ्गवण्णना
3. Yuttihāravibhaṅgavaṇṇanā
१८. एवमेतस्स सुत्तस्स अत्थो न गहेतब्बो, एवं पन गहेतब्बोति अग्गहेतब्बगहेतब्बानं अत्थानं विजहनग्गहणत्थाय युत्तायुत्तिविचारणायं वज्जेतब्बेसु ताव पठमं पटिपत्तीति दस्सेन्तो आह ‘‘अतथाकारेन गय्हमाना सुत्तत्था विसयो’’ति यथा ‘‘वामं मुञ्च, दक्खिणं गण्हा’’ति (ध॰ स॰ अट्ठ॰ ४९८; विसुद्धि॰ महाटी॰ १.१४; सं॰ नि॰ टी॰ १.१.२१३)। वज्जेतब्बभावतो हि सुत्तपदेहि सुत्तत्थे विवेचिते गहेतब्बभावो च अवसिट्ठो होति। तथा हि वक्खति ‘‘मेत्ताविहारस्स सतो ब्यापादो चित्तं परियादाय ठस्सती’ति न युज्जति देसना, ‘ब्यापादो पहानं अब्भत्थं गच्छती’ति युज्जति देसना’’ति (नेत्ति॰ २१)।
18. Evametassa suttassa attho na gahetabbo, evaṃ pana gahetabboti aggahetabbagahetabbānaṃ atthānaṃ vijahanaggahaṇatthāya yuttāyuttivicāraṇāyaṃ vajjetabbesu tāva paṭhamaṃ paṭipattīti dassento āha ‘‘atathākārena gayhamānā suttatthā visayo’’ti yathā ‘‘vāmaṃ muñca, dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 498; visuddhi. mahāṭī. 1.14; saṃ. ni. ṭī. 1.1.213). Vajjetabbabhāvato hi suttapadehi suttatthe vivecite gahetabbabhāvo ca avasiṭṭho hoti. Tathā hi vakkhati ‘‘mettāvihārassa sato byāpādo cittaṃ pariyādāya ṭhassatī’ti na yujjati desanā, ‘byāpādo pahānaṃ abbhatthaṃ gacchatī’ti yujjati desanā’’ti (netti. 21).
युत्तिनिद्धारणेन अयथासभावतो विवेचित्वा यथासभावतो धम्मस्स गहणकारणानि कथेन्तो ‘‘महन्ता अपदिसितब्बा एतेसन्ति महापदेसा’’ति इममत्थमाह ‘‘बुद्धादयो’’तिआदिना। पतिट्ठानानीति पतिट्ठानसाधनानि। सेसेसूति सङ्घापदेसादीसु। पठमत्थो एव हि इध पाळि आगतो, विनिच्छयने कारणं महापदेसोति अधिप्पायो। सुत्तोतरणादीति आदिसद्देन सुत्तानोतरणादिपि सङ्गय्हति। सुत्तोतरणविनयसन्दस्सनानि हि केनचि यथाभतस्स गन्थस्स ‘‘धम्मो’’ति विनिच्छयने कारणं। सुत्तानोतरणविनयासन्दस्सनानि ‘‘अधम्मो’’ति। यदि एवन्ति यदि यथाभतस्स गन्थस्स सुत्तविनयेहि संसन्दनं ‘‘धम्मो’’ति, असंसन्दनं ‘‘अधम्मो’’ति विनिच्छयकारणं, एवं सन्तेति अत्थो। सम्पदीयति ञापीयति धम्मो एतेहीति सम्पदाया, अक्खातारो।
Yuttiniddhāraṇena ayathāsabhāvato vivecitvā yathāsabhāvato dhammassa gahaṇakāraṇāni kathento ‘‘mahantā apadisitabbā etesanti mahāpadesā’’ti imamatthamāha ‘‘buddhādayo’’tiādinā. Patiṭṭhānānīti patiṭṭhānasādhanāni. Sesesūti saṅghāpadesādīsu. Paṭhamattho eva hi idha pāḷi āgato, vinicchayane kāraṇaṃ mahāpadesoti adhippāyo. Suttotaraṇādīti ādisaddena suttānotaraṇādipi saṅgayhati. Suttotaraṇavinayasandassanāni hi kenaci yathābhatassa ganthassa ‘‘dhammo’’ti vinicchayane kāraṇaṃ. Suttānotaraṇavinayāsandassanāni ‘‘adhammo’’ti. Yadi evanti yadi yathābhatassa ganthassa suttavinayehi saṃsandanaṃ ‘‘dhammo’’ti, asaṃsandanaṃ ‘‘adhammo’’ti vinicchayakāraṇaṃ, evaṃ santeti attho. Sampadīyati ñāpīyati dhammo etehīti sampadāyā, akkhātāro.
विनीयन्ति रागादयो एतेनाति विनयो, कारणं। तेनाह ‘‘रागादिवूपसमनिमित्त’’न्ति। किं पन तं? साधिट्ठानसमथविपस्सनादिधम्मा। ये परतो ‘‘तेचत्तालीसं बोधङ्गमा धम्मा’’ति (नेत्ति॰ २४) वक्खति।
Vinīyanti rāgādayo etenāti vinayo, kāraṇaṃ. Tenāha ‘‘rāgādivūpasamanimitta’’nti. Kiṃ pana taṃ? Sādhiṭṭhānasamathavipassanādidhammā. Ye parato ‘‘tecattālīsaṃ bodhaṅgamā dhammā’’ti (netti. 24) vakkhati.
विनयमहापदेसा कप्पियानुलोमतो अनुलोमकप्पियं नाम, तंसदिसताय सुत्तन्तमहापदेसापि अनुलोमकप्पियन्ति अट्ठकथावोहारो। तेन वुत्तं ‘‘यं अनुलोमकप्पियन्ति वुच्चती’’ति।
Vinayamahāpadesā kappiyānulomato anulomakappiyaṃ nāma, taṃsadisatāya suttantamahāpadesāpi anulomakappiyanti aṭṭhakathāvohāro. Tena vuttaṃ ‘‘yaṃ anulomakappiyanti vuccatī’’ti.
यदिपि तत्थ तत्थ पवत्ता भगवतो पकिण्णकदेसना अट्ठकथा, सा पन धम्मसङ्गाहकेहि तेपिटकं बुद्धवचनं सङ्गायित्वा तस्स अत्थसंवण्णनानुरूपेन वाचनामग्गं आरोपितत्ता आचरियवादो नाम। तेन वुत्तं ‘‘आचरियवादो नाम अट्ठकथा’’ति। तिस्सोपि सङ्गीतियो आरुळ्हो एव हि बुद्धवचनस्स अत्थसंवण्णनाभूतो कथामग्गो पच्छा तम्बपण्णियेहि महाथेरेहि सीहळभासाय ठपितो। अत्तनोमति थेरवादो। समेन्तमेव गहेतब्बन्ति यथा पाळिया संसन्दति , एवं महापदेसतो अत्था उद्धरितब्बाति दस्सेति। पमादपाठवसेन आचरियवादस्स कदाचि पाळिया असंसन्दनापि सिया, सो न गहेतब्बोति दस्सेन्तो आह – ‘‘सुत्तेन समेन्तो एव गहेतब्बो’’ति।
Yadipi tattha tattha pavattā bhagavato pakiṇṇakadesanā aṭṭhakathā, sā pana dhammasaṅgāhakehi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyitvā tassa atthasaṃvaṇṇanānurūpena vācanāmaggaṃ āropitattā ācariyavādo nāma. Tena vuttaṃ ‘‘ācariyavādo nāma aṭṭhakathā’’ti. Tissopi saṅgītiyo āruḷho eva hi buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi sīhaḷabhāsāya ṭhapito. Attanomati theravādo. Samentameva gahetabbanti yathā pāḷiyā saṃsandati , evaṃ mahāpadesato atthā uddharitabbāti dasseti. Pamādapāṭhavasena ācariyavādassa kadāci pāḷiyā asaṃsandanāpi siyā, so na gahetabboti dassento āha – ‘‘suttena samento eva gahetabbo’’ti.
चतूहि महापदेसेहि युज्जतीति चतूहि महापदेसेहि न विरुज्झति। इदानि तं अविरुज्झनाकारं दस्सेन्तो ‘‘येन येना’’तिआदि वुत्तं। सुत्तोतरणादि एव हेत्थ कारणं। तस्स च अनेकाकारताय ‘‘पकारेना’’ति वुत्तो। संवण्णियमाने सुत्ते संवण्णनावसेन गहेतब्बन्ति सम्बन्धो। आभतेनाति आनीतेन। सुत्ततोति सुत्तन्तरतो। अयञ्हेत्थ अत्थो – केनचि पसङ्गेन सुत्तन्तरतो उद्धरित्वा आनीतेन सुत्तपदेन सुत्तोतरणादिना, कारणप्पकारेन च चतुमहापदेसाविरोधेन संवण्णियमाने सुत्ते संवण्णनावसेन अत्थजातं गहेतब्बन्ति। तेनाह ‘‘तेन…पे॰… कातब्बा’’ति। तत्थ युत्तिहारयोजना कातब्बाति युत्तिनिद्धारणवसेन अयं युत्तिहारो योजेतब्बो। अथ वा युत्तिहारयोजना कातब्बाति इमिना हारेन वक्खमाननयेन युत्तिगवेसनं कत्वा ताय युत्तिया सब्बहारयोजना कातब्बाति अत्थो। लक्खणञ्हेतं युत्तिगवेसनाय, यदिदं युत्तिहारो। तेनाह ‘‘सब्बेसं हारानं, या भूमी, यो च गोचरो तेसं। ‘‘युत्तायुत्तपरिक्खा’’ति (नेत्ति॰ ४), ‘‘इमाय युत्तिया अञ्ञमञ्ञेहि कारणेहि गवेसितब्ब’’न्ति (नेत्ति॰ २०) च।
Catūhi mahāpadesehi yujjatīti catūhi mahāpadesehi na virujjhati. Idāni taṃ avirujjhanākāraṃ dassento ‘‘yena yenā’’tiādi vuttaṃ. Suttotaraṇādi eva hettha kāraṇaṃ. Tassa ca anekākāratāya ‘‘pakārenā’’ti vutto. Saṃvaṇṇiyamāne sutte saṃvaṇṇanāvasena gahetabbanti sambandho. Ābhatenāti ānītena. Suttatoti suttantarato. Ayañhettha attho – kenaci pasaṅgena suttantarato uddharitvā ānītena suttapadena suttotaraṇādinā, kāraṇappakārena ca catumahāpadesāvirodhena saṃvaṇṇiyamāne sutte saṃvaṇṇanāvasena atthajātaṃ gahetabbanti. Tenāha ‘‘tena…pe… kātabbā’’ti. Tattha yuttihārayojanā kātabbāti yuttiniddhāraṇavasena ayaṃ yuttihāro yojetabbo. Atha vā yuttihārayojanā kātabbāti iminā hārena vakkhamānanayena yuttigavesanaṃ katvā tāya yuttiyā sabbahārayojanā kātabbāti attho. Lakkhaṇañhetaṃ yuttigavesanāya, yadidaṃ yuttihāro. Tenāha ‘‘sabbesaṃ hārānaṃ, yā bhūmī, yo ca gocaro tesaṃ. ‘‘Yuttāyuttaparikkhā’’ti (netti. 4), ‘‘imāya yuttiyā aññamaññehi kāraṇehi gavesitabba’’nti (netti. 20) ca.
१९. यदि वा सब्बानि पदानि एकं अत्थं अभिवदन्तीति योजना।
19. Yadi vā sabbāni padāni ekaṃ atthaṃ abhivadantīti yojanā.
२०. जरायं ठितस्स अञ्ञथत्तन्ति ठितस्स यं अञ्ञथत्तं अञ्ञथाभावो, अयं जरा नाम। खणिकमरणं खणिकनिरोधो। समुच्छेदमरणं खीणासवानं खन्धपरिनिब्बानं।
20.Jarāyaṃ ṭhitassa aññathattanti ṭhitassa yaṃ aññathattaṃ aññathābhāvo, ayaṃ jarā nāma. Khaṇikamaraṇaṃ khaṇikanirodho. Samucchedamaraṇaṃ khīṇāsavānaṃ khandhaparinibbānaṃ.
केवलस्साति जराय अमिस्सस्स। अञ्ञाव जरा, अञ्ञं मरणन्ति ‘‘पटिञ्ञातस्स केवलस्स मरणस्स दिट्ठत्ता’’ति हेतु। यथा तं देवानन्ति सदिसूदाहरणं, विसदिसूदाहरणं पन इद्धिपादादयो, अन्वयब्यतिरेका गहेत्वा योजेतब्बा।
Kevalassāti jarāya amissassa. Aññāva jarā, aññaṃ maraṇanti ‘‘paṭiññātassa kevalassa maraṇassa diṭṭhattā’’ti hetu. Yathā taṃ devānanti sadisūdāharaṇaṃ, visadisūdāharaṇaṃ pana iddhipādādayo, anvayabyatirekā gahetvā yojetabbā.
तेहीति जरामरणेहि।
Tehīti jarāmaraṇehi.
‘‘जीरणभिज्जनसभावा’’ति इमिना लेसेन तण्हाजरामरणानं अनञ्ञत्तं योजेति। यदिपि ‘‘अञ्ञा तण्हा, अञ्ञा जरा, अञ्ञं मरण’’न्ति सिद्धोवायमत्थो, यं सन्धाय वुत्तं ‘‘न इद’’न्तिआदि, तथापि सक्कुणेय्यपरिहारायं चोदनाति अज्झारुळ्हं तत्थ दोसं दस्सेतुं ‘‘यदि च यथा जरामरण’’न्ति पाळिपवत्तानि दस्सेन्तो ‘‘यदि…पे॰… दस्सेती’’ति आह। भावोति अधिप्पायो। एतेसन्ति तण्हाजरामरणानं।
‘‘Jīraṇabhijjanasabhāvā’’ti iminā lesena taṇhājarāmaraṇānaṃ anaññattaṃ yojeti. Yadipi ‘‘aññā taṇhā, aññā jarā, aññaṃ maraṇa’’nti siddhovāyamattho, yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘na ida’’ntiādi, tathāpi sakkuṇeyyaparihārāyaṃ codanāti ajjhāruḷhaṃ tattha dosaṃ dassetuṃ ‘‘yadi ca yathā jarāmaraṇa’’nti pāḷipavattāni dassento ‘‘yadi…pe… dassetī’’ti āha. Bhāvoti adhippāyo. Etesanti taṇhājarāmaraṇānaṃ.
‘‘इमाय युत्तिया अञ्ञमञ्ञेहि कारणेहि गवेसितब्ब’’न्ति च केचि पठन्ति, ब्यञ्जनतोपि गवेसितब्बं, अञ्ञत्थ अत्थतो अञ्ञत्थम्पीति अधिप्पायो। तमेव ब्यञ्जनतो अञ्ञत्थं दस्सेतुं पाळियं ‘‘सल्लोति वा’’तिआदि वुत्तं। इमेसन्ति सल्लधूपायनानं। इच्छाविपरियायेति इच्छितालाभे, अप्पच्चयसमवाये वा। इदम्पि समत्थनं होति यथाधिप्पेतस्स अञ्ञत्थस्स ब्यतिरेकदस्सनभावतो। जरामरणविपरियायेति जरामरणे असति। न हि यथाधिप्पेतजरामरणाभावे तण्हा न होतीति।
‘‘Imāya yuttiyā aññamaññehi kāraṇehi gavesitabba’’nti ca keci paṭhanti, byañjanatopi gavesitabbaṃ, aññattha atthato aññatthampīti adhippāyo. Tameva byañjanato aññatthaṃ dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘salloti vā’’tiādi vuttaṃ. Imesanti salladhūpāyanānaṃ. Icchāvipariyāyeti icchitālābhe, appaccayasamavāye vā. Idampi samatthanaṃ hoti yathādhippetassa aññatthassa byatirekadassanabhāvato. Jarāmaraṇavipariyāyeti jarāmaraṇe asati. Na hi yathādhippetajarāmaraṇābhāve taṇhā na hotīti.
द्विधा वुत्ताति द्विप्पकारेन वुत्ता, द्विक्खत्तुं वा वुत्ता। यं इदं…पे॰… आरम्मणकरणवसेन वा अभिलपनन्ति एवं किरियापरामसनं योजेतब्बन्ति वेदितब्बं। विसेसोति अयं एतासं इच्छातण्हानं पकतिसङ्खातो विसेसो। ‘‘द्वीहि नामेही’’तिपि पाळि। यदिपि एवन्ति कामं विसयविसेसेसु एवं यथावुत्तअवत्थाविसेसेन इच्छातण्हानं अत्थि काचि भेदमत्ताति अत्थो। सभावतो पन भेदो नत्थीति दस्सेन्तो ‘‘तथापी’’ति आह।
Dvidhā vuttāti dvippakārena vuttā, dvikkhattuṃ vā vuttā. Yaṃ idaṃ…pe… ārammaṇakaraṇavasena vā abhilapananti evaṃ kiriyāparāmasanaṃ yojetabbanti veditabbaṃ. Visesoti ayaṃ etāsaṃ icchātaṇhānaṃ pakatisaṅkhāto viseso. ‘‘Dvīhi nāmehī’’tipi pāḷi. Yadipi evanti kāmaṃ visayavisesesu evaṃ yathāvuttaavatthāvisesena icchātaṇhānaṃ atthi kāci bhedamattāti attho. Sabhāvato pana bhedo natthīti dassento ‘‘tathāpī’’ti āha.
इच्छन्तीति कामेन्ति। तण्हायना पातुकामता। सन्तापनट्ठेनाति परिदहनभावेन। आकड्ढनट्ठेनाति अवहरणट्ठेन। सरितानीति रागवसेन अल्लानि। तंसम्पयुत्तपीतिवसेन सिनिद्धानि सिनेहितानि। विसत्तिकाति वित्थता रूपादीसु तेभूमकधम्मेसु ब्यापनवसेन। विसटाति पुरिमवेवचनमेव त-कारस्स ट-कारं कत्वा वुत्तं। विसालाति विपुला। विसक्कतीति परिसक्कति सहति। रत्तो हि रागवत्थुना पादेन ताळियमानोपि सहति। ‘‘ओसक्कनं, विप्फन्दनं वा विसक्कन’’न्ति वदन्ति। अनिच्चादिकं निच्चादितो गण्हन्ती विसंवादिका होति। विसंहरतीति तथा तथा कामेसु आनिसंसं दस्सेन्ती विविधेहि आकारेहि नेक्खम्माभिमुखप्पवत्तितो चित्तं संहरति संखिपति। विसं वा दुक्खं, तं हरति, वहतीति अत्थो। दुक्खनिब्बत्तकस्स कम्मस्स हेतुभावतो विसमूला, विसं वा दुक्खादिभेदा वेदना मूलं एतायाति विसमूला, दुक्खसमुदयत्ता विसं फलं एतिस्साति विसफला। रूपादिदुक्खस्सेव परिभोगो एताय, न अमतस्साति विसपरिभोगा। सब्बत्थ निरुत्तिवसेन पदसिद्धि वेदितब्बा। यो पनेत्थ पधानो अत्थो, तं दस्सेतुं पुन ‘‘विसता वा पना’’तिआदि वुत्तं।
Icchantīti kāmenti. Taṇhāyanā pātukāmatā. Santāpanaṭṭhenāti paridahanabhāvena. Ākaḍḍhanaṭṭhenāti avaharaṇaṭṭhena. Saritānīti rāgavasena allāni. Taṃsampayuttapītivasena siniddhāni sinehitāni. Visattikāti vitthatā rūpādīsu tebhūmakadhammesu byāpanavasena. Visaṭāti purimavevacanameva ta-kārassa ṭa-kāraṃ katvā vuttaṃ. Visālāti vipulā. Visakkatīti parisakkati sahati. Ratto hi rāgavatthunā pādena tāḷiyamānopi sahati. ‘‘Osakkanaṃ, vipphandanaṃ vā visakkana’’nti vadanti. Aniccādikaṃ niccādito gaṇhantī visaṃvādikā hoti. Visaṃharatīti tathā tathā kāmesu ānisaṃsaṃ dassentī vividhehi ākārehi nekkhammābhimukhappavattito cittaṃ saṃharati saṃkhipati. Visaṃ vā dukkhaṃ, taṃ harati, vahatīti attho. Dukkhanibbattakassa kammassa hetubhāvato visamūlā, visaṃ vā dukkhādibhedā vedanā mūlaṃ etāyāti visamūlā, dukkhasamudayattā visaṃ phalaṃ etissāti visaphalā. Rūpādidukkhasseva paribhogo etāya, na amatassāti visaparibhogā. Sabbattha niruttivasena padasiddhi veditabbā. Yo panettha padhāno attho, taṃ dassetuṃ puna ‘‘visatā vā panā’’tiādi vuttaṃ.
सिनेहनं पेमकरणं। बन्धनट्ठेनाति संयोजनट्ठेन। आसीसनट्ठेनाति इच्छनट्ठेन। अभिनन्दनट्ठेनाति अस्सादनट्ठेन, सम्पटिच्छनट्ठेन वा।
Sinehanaṃ pemakaraṇaṃ. Bandhanaṭṭhenāti saṃyojanaṭṭhena. Āsīsanaṭṭhenāti icchanaṭṭhena. Abhinandanaṭṭhenāti assādanaṭṭhena, sampaṭicchanaṭṭhena vā.
२१. अनभिरतीति उक्कण्ठा। ञाणनिब्बिदाति निब्बिदानुपस्सना। यथा च दुक्खू…पे॰… चारेसु युत्ति वुत्ताति योजना।
21.Anabhiratīti ukkaṇṭhā. Ñāṇanibbidāti nibbidānupassanā. Yathā ca dukkhū…pe… cāresu yutti vuttāti yojanā.
सुखापटिपदादन्धाभिञ्ञा सुखापटिपदाखिप्पाभिञ्ञा सुखापटिपदादयो। यो दुक्खाय पटिपदाय विसेसं अधिगन्तुं भब्बो, तस्स सुखापटिपदायोग्यस्स विय करियमाना धम्मदेसना विसेसावहा न होति, तस्मा सा न युत्ताति इममत्थं दस्सेति ‘‘रागचरितो’’तिआदिना। रागचरितस्स तथा तथा कामानं आदीनवं, ओकारं, संकिलेसं, नेक्खम्मे आनिसंसञ्च अविभावेत्वा आदितो विपस्सनाकथाव करियमाना न विसेसावहा होति आसयस्स असोधितत्ताति एतमत्थं दस्सेन्तो पाळियं ‘‘विपस्सना…पे॰… देसना’’ति आहाति वेदितब्बं। सेसपदेसुपीति यथा ‘‘रागचरितस्सा’’तिआदिना रागचरितकोट्ठासवसेन पाळियं देसनाय अयुत्ति वुत्ता, इमिना नयेन सेसपदेसुपि दोसचरितकोट्ठासादीसुपि ‘‘दोसचरितस्स पुग्गलस्स असुभं देसेय्या’’तिआदिना पाळियं अवुत्तोपि यथासम्भवमत्थो निद्धारेत्वा वत्तब्बो। कस्मा पन युत्तिहारे अयुत्तिनिद्धारणा कताति चोदनं मनसि कत्वा आह ‘‘एत्थ चा’’तिआदि। सेसेसुपि एसेव नयोति सेसेसुपि दोसचरितादिवसेन निद्धारितेसु अयुत्तिगवेसनेसु अयमेव उपायो। अनुलोमप्पहान’’न्तिपि पाळि, सो एवत्थो।
Sukhāpaṭipadādandhābhiññā sukhāpaṭipadākhippābhiññā sukhāpaṭipadādayo. Yo dukkhāya paṭipadāya visesaṃ adhigantuṃ bhabbo, tassa sukhāpaṭipadāyogyassa viya kariyamānā dhammadesanā visesāvahā na hoti, tasmā sā na yuttāti imamatthaṃ dasseti ‘‘rāgacarito’’tiādinā. Rāgacaritassa tathā tathā kāmānaṃ ādīnavaṃ, okāraṃ, saṃkilesaṃ, nekkhamme ānisaṃsañca avibhāvetvā ādito vipassanākathāva kariyamānā na visesāvahā hoti āsayassa asodhitattāti etamatthaṃ dassento pāḷiyaṃ ‘‘vipassanā…pe… desanā’’ti āhāti veditabbaṃ. Sesapadesupīti yathā ‘‘rāgacaritassā’’tiādinā rāgacaritakoṭṭhāsavasena pāḷiyaṃ desanāya ayutti vuttā, iminā nayena sesapadesupi dosacaritakoṭṭhāsādīsupi ‘‘dosacaritassa puggalassa asubhaṃ deseyyā’’tiādinā pāḷiyaṃ avuttopi yathāsambhavamattho niddhāretvā vattabbo. Kasmā pana yuttihāre ayuttiniddhāraṇā katāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘ettha cā’’tiādi. Sesesupi eseva nayoti sesesupi dosacaritādivasena niddhāritesu ayuttigavesanesu ayameva upāyo. Anulomappahāna’’ntipi pāḷi, so evattho.
‘‘यावतिका ञाणस्स भूमी’’ति एतेन युत्तिहारस्स महाविसयतं दस्सेति। कस्मा पनायं महाविसयोति? युत्तिविचारभावतो, संवण्णेतब्बस्स च धम्मस्स नानानयनिपुणादिगुणविसेसयोगतोति दस्सेन्तो ‘‘तं किस्स हेतू’’ति आह।
‘‘Yāvatikāñāṇassa bhūmī’’ti etena yuttihārassa mahāvisayataṃ dasseti. Kasmā panāyaṃ mahāvisayoti? Yuttivicārabhāvato, saṃvaṇṇetabbassa ca dhammassa nānānayanipuṇādiguṇavisesayogatoti dassento ‘‘taṃ kissa hetū’’ti āha.
अपरभागेति पच्छाभागे। मेत्ताविहारिभागस्स अपरिहीनतावचनतो अयोगो वुत्तो। तेनाह ‘‘सतो’’ति। यथावुत्तकारणतो एवाति पटिपक्खत्ता एव।
Aparabhāgeti pacchābhāge. Mettāvihāribhāgassa aparihīnatāvacanato ayogo vutto. Tenāha ‘‘sato’’ti. Yathāvuttakāraṇato evāti paṭipakkhattā eva.
पहानेकट्ठभावतो दिट्ठिमञ्ञितस्स। आदीनवदस्सनेन वितक्कं जिगुच्छन्ता दुतियज्झानस्स आसन्नउपचारज्झानधम्मापि वितक्कारम्मणा न होन्ति, पगेव दुतियज्झानधम्माति अधिप्पायेनाह ‘‘आरम्मणकरणत्थो हेत्थ सहगतसद्दो’’ति।
Pahānekaṭṭhabhāvato diṭṭhimaññitassa. Ādīnavadassanena vitakkaṃ jigucchantā dutiyajjhānassa āsannaupacārajjhānadhammāpi vitakkārammaṇā na honti, pageva dutiyajjhānadhammāti adhippāyenāha ‘‘ārammaṇakaraṇattho hettha sahagatasaddo’’ti.
एवं युत्तिहारलक्खणं आगमतो युत्तायुत्तविचारं दस्सेत्वा इदानि आगमानुगताय युत्तियापि तं दस्सेतुं गुणमुखेन दोसविभजनं विभजन्तो ‘‘अपिचेत्था’’तिआदिमाह। तं उत्तानत्थमेव।
Evaṃ yuttihāralakkhaṇaṃ āgamato yuttāyuttavicāraṃ dassetvā idāni āgamānugatāya yuttiyāpi taṃ dassetuṃ guṇamukhena dosavibhajanaṃ vibhajanto ‘‘apicetthā’’tiādimāha. Taṃ uttānatthameva.
युत्तिहारविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Yuttihāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / ३. युत्तिहारविभङ्गो • 3. Yuttihāravibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ३. युत्तिहारविभङ्गवण्णना • 3. Yuttihāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ३. युत्तिहारविभङ्गविभावना • 3. Yuttihāravibhaṅgavibhāvanā
