Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. અભયત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Abhayattheragāthāvaṇṇanā
સુત્વા સુભાસિતં વાચન્તિ આયસ્મતો અભયત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો સાસને પબ્બજિત્વા ધમ્મકથિકો હુત્વા ધમ્મકથનકાલે પઠમં ચતૂહિ ગાથાહિ ભગવન્તં અભિત્થવિત્વા પચ્છા ધમ્મં કથેસિ. તેનસ્સ પુઞ્ઞકમ્મબલેન કપ્પાનં સતસહસ્સં અપાયપટિસન્ધિ નામ નાહોસિ. તથા હિ વુત્તં –
Sutvāsubhāsitaṃ vācanti āyasmato abhayattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato sāsane pabbajitvā dhammakathiko hutvā dhammakathanakāle paṭhamaṃ catūhi gāthāhi bhagavantaṃ abhitthavitvā pacchā dhammaṃ kathesi. Tenassa puññakammabalena kappānaṃ satasahassaṃ apāyapaṭisandhi nāma nāhosi. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘અભિત્થવિત્વા પદુમુત્તરં જિનં, પસન્નચિત્તો અભયો સયમ્ભું;
‘‘Abhitthavitvā padumuttaraṃ jinaṃ, pasannacitto abhayo sayambhuṃ;
ન ગચ્છિ કપ્પાનિ અપાયભૂમિં, સતસહસ્સાનિ ઉળારસદ્ધો’’તિ. (અપ॰ થેર ૨.૫૫.૨૨૧)
Na gacchi kappāni apāyabhūmiṃ, satasahassāni uḷārasaddho’’ti. (apa. thera 2.55.221)
ખેત્તસમ્પત્તિયાદીહિ તસ્સ ચ પુબ્બપચ્છિમસન્નિટ્ઠાનચેતનાનં અતિવિય ઉળારભાવેન સો અપરિમેય્યો પુઞ્ઞાભિસન્દો કુસલાભિસન્દો તાદિસો અહોસિ. ‘‘અચિન્તિયે પસન્નાનં, વિપાકો હોતિ અચિન્તિયો’’તિ (અપ॰ થેર ૧.૧.૮૨) હિ વુત્તં. તત્થ તત્થ હિ ભવે ઉપચિતં પુઞ્ઞં તસ્સ ઉપત્થમ્ભકમહોસિ. તથા હિ સો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કેતકપુપ્ફેહિ પૂજમકાસિ. એવં ઉળારેહિ પુઞ્ઞવિસેસેહિ સુગતીસુ એવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રઞ્ઞો બિમ્બિસારસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. અભયોતિસ્સ નામં અહોસિ. તસ્સ ઉપ્પત્તિ પરતો આવિ ભવિસ્સતિ. સો નિગણ્ઠેન નાટપુત્તેન ઉભતોકોટિકં પઞ્હં સિક્ખાપેત્વા ‘‘ઇમં પઞ્હં પુચ્છિત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ વાદં આરોપેહી’’તિ વિસ્સજ્જિતો ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા તં પઞ્હં પુચ્છિત્વા તસ્સ પઞ્હસ્સ અનેકંસબ્યાકરણભાવે ભગવતા કથિતે નિગણ્ઠાનં પરાજયં, સત્થુ ચ સમ્માસમ્બુદ્ધભાવં વિદિત્વા ઉપાસકત્તં પટિવેદેસિ. તતો રઞ્ઞે બિમ્બિસારે કાલઙ્કતે સઞ્જાતસંવેગો સાસને પબ્બજિત્વા તાલચ્છિગ્ગળૂપમસુત્તદેસનાય સોતાપન્નો હુત્વા પુન વિપસ્સનં આરભિત્વા અરહત્તં સચ્છાકાસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૨.૧૭-૨૨) –
Khettasampattiyādīhi tassa ca pubbapacchimasanniṭṭhānacetanānaṃ ativiya uḷārabhāvena so aparimeyyo puññābhisando kusalābhisando tādiso ahosi. ‘‘Acintiye pasannānaṃ, vipāko hoti acintiyo’’ti (apa. thera 1.1.82) hi vuttaṃ. Tattha tattha hi bhave upacitaṃ puññaṃ tassa upatthambhakamahosi. Tathā hi so vipassissa bhagavato ketakapupphehi pūjamakāsi. Evaṃ uḷārehi puññavisesehi sugatīsu eva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rañño bimbisārassa putto hutvā nibbatti. Abhayotissa nāmaṃ ahosi. Tassa uppatti parato āvi bhavissati. So nigaṇṭhena nāṭaputtena ubhatokoṭikaṃ pañhaṃ sikkhāpetvā ‘‘imaṃ pañhaṃ pucchitvā samaṇassa gotamassa vādaṃ āropehī’’ti vissajjito bhagavantaṃ upasaṅkamitvā taṃ pañhaṃ pucchitvā tassa pañhassa anekaṃsabyākaraṇabhāve bhagavatā kathite nigaṇṭhānaṃ parājayaṃ, satthu ca sammāsambuddhabhāvaṃ viditvā upāsakattaṃ paṭivedesi. Tato raññe bimbisāre kālaṅkate sañjātasaṃvego sāsane pabbajitvā tālacchiggaḷūpamasuttadesanāya sotāpanno hutvā puna vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.17-22) –
‘‘વિનતાનદિયા તીરે, વિહાસિ પુરિસુત્તમો;
‘‘Vinatānadiyā tīre, vihāsi purisuttamo;
અદ્દસં વિરજં બુદ્ધં, એકગ્ગં સુસમાહિતં.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, ekaggaṃ susamāhitaṃ.
‘‘મધુગન્ધસ્સ પુપ્ફેન, કેતકસ્સ અહં તદા;
‘‘Madhugandhassa pupphena, ketakassa ahaṃ tadā;
પસન્નચિત્તો સુમનો, બુદ્ધસેટ્ઠમપૂજયિં.
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhamapūjayiṃ.
‘‘એકનવુતે ઇતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિપૂજયિં;
‘‘Ekanavute ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પટિપત્તિકિત્તનેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો ‘‘સુત્વા સુભાસિતં વાચ’’ન્તિ ગાથં અભાસિ.
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattikittanena aññaṃ byākaronto ‘‘sutvā subhāsitaṃ vāca’’nti gāthaṃ abhāsi.
૨૬. તત્થ સુત્વાતિ સોતં ઓદહિત્વા, સોતદ્વારાનુસારેન ઉપધારેત્વા. સુભાસિતન્તિ સુટ્ઠુ ભાસિતં, સમ્મદેવ ભાસિતં, સમ્માસમ્બુદ્ધભાવતો મહાકારુણિકતાય ચ કિઞ્ચિ અવિસંવાદેત્વા યથાધિપ્પેતસ્સ અત્થસ્સ એકન્તતો સાધનવસેન ભાસિતં ચતુસચ્ચવિભાવનીયધમ્મકથં. ન હિ સચ્ચવિનિમુત્તા ભગવતો ધમ્મદેસના અત્થિ. બુદ્ધસ્સાતિ સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધસ્સ. આદિચ્ચબન્ધુનોતિ આદિચ્ચવંસે સમ્ભૂતત્તા આદિચ્ચો બન્ધુ એતસ્સાતિ આદિચ્ચબન્ધુ, ભગવા. તસ્સ આદિચ્ચબન્ધુનો. આદિચ્ચસ્સ વા બન્ધૂતિ આદિચ્ચબન્ધુ, ભગવા. તસ્સ ભગવતો ઓરસપુત્તભાવતો. તેનાહ ભગવા –
26. Tattha sutvāti sotaṃ odahitvā, sotadvārānusārena upadhāretvā. Subhāsitanti suṭṭhu bhāsitaṃ, sammadeva bhāsitaṃ, sammāsambuddhabhāvato mahākāruṇikatāya ca kiñci avisaṃvādetvā yathādhippetassa atthassa ekantato sādhanavasena bhāsitaṃ catusaccavibhāvanīyadhammakathaṃ. Na hi saccavinimuttā bhagavato dhammadesanā atthi. Buddhassāti sabbaññubuddhassa. Ādiccabandhunoti ādiccavaṃse sambhūtattā ādicco bandhu etassāti ādiccabandhu, bhagavā. Tassa ādiccabandhuno. Ādiccassa vā bandhūti ādiccabandhu, bhagavā. Tassa bhagavato orasaputtabhāvato. Tenāha bhagavā –
‘‘યો અન્ધકારે તમસી પભઙ્કરો, વેરોચનો મણ્ડલી ઉગ્ગતેજો;
‘‘Yo andhakāre tamasī pabhaṅkaro, verocano maṇḍalī uggatejo;
મા રાહુ ગિલી ચરમન્તલિક્ખે, પજં મમં રાહુ પમુઞ્ચ સૂરિય’’ન્તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૯૧);
Mā rāhu gilī caramantalikkhe, pajaṃ mamaṃ rāhu pamuñca sūriya’’nti. (saṃ. ni. 1.91);
પચ્ચબ્યધિન્તિ પટિવિજ્ઝિં. હી-તિ નિપાતમત્તં. નિપુણન્તિ સણ્હં પરમસુખુમં, નિરોધસચ્ચં, ચતુસચ્ચમેવ વા. હી-તિ વા હેતુઅત્થે નિપાતો. યસ્મા પચ્ચબ્યધિં નિપુણં ચતુસચ્ચં, તસ્મા ન દાનિ કિઞ્ચિ પટિવિજ્ઝિતબ્બં અત્થીતિ અત્થો. યથા કિં પટિવિજ્ઝીતિ આહ ‘‘વાલગ્ગં ઉસુના યથા’’તિ. યથા સત્તધા ભિન્નસ્સ વાલસ્સ કોટિં સુસિક્ખિતો કુસલો ઇસ્સાસો ઉસુના કણ્ડેન અવિરજ્ઝન્તો વિજ્ઝેય્ય, એવં પચ્ચબ્યધિં નિપુણં અરિયસચ્ચન્તિ યોજના.
Paccabyadhinti paṭivijjhiṃ. Hī-ti nipātamattaṃ. Nipuṇanti saṇhaṃ paramasukhumaṃ, nirodhasaccaṃ, catusaccameva vā. Hī-ti vā hetuatthe nipāto. Yasmā paccabyadhiṃ nipuṇaṃ catusaccaṃ, tasmā na dāni kiñci paṭivijjhitabbaṃ atthīti attho. Yathā kiṃ paṭivijjhīti āha ‘‘vālaggaṃ usunā yathā’’ti. Yathā sattadhā bhinnassa vālassa koṭiṃ susikkhito kusalo issāso usunā kaṇḍena avirajjhanto vijjheyya, evaṃ paccabyadhiṃ nipuṇaṃ ariyasaccanti yojanā.
અભયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Abhayattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. અભયત્થેરગાથા • 6. Abhayattheragāthā