Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    ૨. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ૧૫૫. અભિધમ્મભાજનીયે યથા હેટ્ઠા વિપસ્સકાનં ઉપકારત્થાય ‘‘ચક્ખાયતનં રૂપાયતન’’ન્તિ યુગલતો આયતનાનિ વુત્તાનિ, તથા અવત્વા અજ્ઝત્તિકબાહિરાનં સબ્બાકારતો સભાવદસ્સનત્થં ‘‘ચક્ખાયતનં સોતાયતન’’ન્તિ એવં અજ્ઝત્તિકબાહિરવવત્થાનનયેન વુત્તાનિ.

    155. Abhidhammabhājanīye yathā heṭṭhā vipassakānaṃ upakāratthāya ‘‘cakkhāyatanaṃ rūpāyatana’’nti yugalato āyatanāni vuttāni, tathā avatvā ajjhattikabāhirānaṃ sabbākārato sabhāvadassanatthaṃ ‘‘cakkhāyatanaṃ sotāyatana’’nti evaṃ ajjhattikabāhiravavatthānanayena vuttāni.

    ૧૫૬. તેસં નિદ્દેસવારે તત્થ કતમં ચક્ખાયતનન્તિઆદીનિ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાનિ.

    156. Tesaṃ niddesavāre tattha katamaṃ cakkhāyatanantiādīni heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.

    ૧૬૭. યં પનેતં ધમ્માયતનનિદ્દેસે ‘‘તત્થ કતમા અસઙ્ખતા ધાતુ? રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો’’તિ વુત્તં, તત્રાયમત્થો – અસઙ્ખતા ધાતૂતિ અસઙ્ખતસભાવં નિબ્બાનં. યસ્મા પનેતં આગમ્મ રાગાદયો ખીયન્તિ, તસ્મા રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયોતિ વુત્તં. અયમેત્થ આચરિયાનં સમાનત્થકથા.

    167. Yaṃ panetaṃ dhammāyatananiddese ‘‘tattha katamā asaṅkhatā dhātu? Rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’’ti vuttaṃ, tatrāyamattho – asaṅkhatā dhātūti asaṅkhatasabhāvaṃ nibbānaṃ. Yasmā panetaṃ āgamma rāgādayo khīyanti, tasmā rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuttaṃ. Ayamettha ācariyānaṃ samānatthakathā.

    વિતણ્ડવાદી પનાહ – ‘પાટિયેક્કં નિબ્બાનં નામ નત્થિ, કિલેસક્ખયોવ નિબ્બાન’ન્તિ. ‘સુત્તં આહરા’તિ ચ વુત્તે ‘‘નિબ્બાનં નિબ્બાનન્તિ ખો, આવુસો સારિપુત્ત, વુચ્ચતિ; કતમં નુ ખો, આવુસો, નિબ્બાનન્તિ? યો ખો, આવુસો, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – ઇદં વુચ્ચતિ નિબ્બાન’’ન્તિ એતં જમ્બુખાદકસુત્તં આહરિત્વા ‘ઇમિના સુત્તેન વેદિતબ્બં પાટિયેક્કં નિબ્બાનં નામ નત્થિ, કિલેસક્ખયોવ નિબ્બાન’ન્તિ આહ. સો વત્તબ્બો – ‘કિં પન યથા ચેતં સુત્તં તથા અત્થો’તિ? અદ્ધા વક્ખતિ – ‘આમ , નત્થિ સુત્તતો મુઞ્ચિત્વા અત્થો’તિ. તતો વત્તબ્બો – ‘ઇદં તાવ તે સુત્તં આભતં; અનન્તરસુત્તં આહરા’તિ. અનન્તરસુત્તં નામ – ‘‘અરહત્તં અરહત્તન્તિ, આવુસો સારિપુત્ત, વુચ્ચતિ; કતમં નુ ખો, આવુસો, અરહત્તન્તિ? યો ખો, આવુસો, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો – ઇદં વુચ્ચતિ અરહત્ત’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૧૫) ઇદં તસ્સેવાનન્તરં આભતસુત્તં.

    Vitaṇḍavādī panāha – ‘pāṭiyekkaṃ nibbānaṃ nāma natthi, kilesakkhayova nibbāna’nti. ‘Suttaṃ āharā’ti ca vutte ‘‘nibbānaṃ nibbānanti kho, āvuso sāriputta, vuccati; katamaṃ nu kho, āvuso, nibbānanti? Yo kho, āvuso, rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo – idaṃ vuccati nibbāna’’nti etaṃ jambukhādakasuttaṃ āharitvā ‘iminā suttena veditabbaṃ pāṭiyekkaṃ nibbānaṃ nāma natthi, kilesakkhayova nibbāna’nti āha. So vattabbo – ‘kiṃ pana yathā cetaṃ suttaṃ tathā attho’ti? Addhā vakkhati – ‘āma , natthi suttato muñcitvā attho’ti. Tato vattabbo – ‘idaṃ tāva te suttaṃ ābhataṃ; anantarasuttaṃ āharā’ti. Anantarasuttaṃ nāma – ‘‘arahattaṃ arahattanti, āvuso sāriputta, vuccati; katamaṃ nu kho, āvuso, arahattanti? Yo kho, āvuso, rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo – idaṃ vuccati arahatta’’nti (saṃ. ni. 4.315) idaṃ tassevānantaraṃ ābhatasuttaṃ.

    ઇમસ્મિં પન નં આભતે આહંસુ – ‘નિબ્બાનં નામ ધમ્માયતનપરિયાપન્નો ધમ્મો, અરહત્તં ચત્તારો ખન્ધા. નિબ્બાનં સચ્છિકત્વા વિહરન્તો ધમ્મસેનાપતિ નિબ્બાનં પુચ્છિતોપિ અરહત્તં પુચ્છિતોપિ કિલેસક્ખયમેવ આહ. કિં પન નિબ્બાનઞ્ચ અરહત્તઞ્ચ એકં ઉદાહુ નાન’ન્તિ? ‘એકં વા હોતુ નાનં વા. કો એત્થ તયા અતિબહું ચુણ્ણીકરણં કરોન્તેન અત્થો’? ‘ન ત્વં એકં નાનં જાનાસીતિ. નનુ ઞાતે સાધુ હોતી’તિ એવં પુનપ્પુનં પુચ્છિતો વઞ્ચેતું અસક્કોન્તો આહ – ‘રાગાદીનં ખીણન્તે ઉપ્પન્નત્તા અરહત્તં રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો’તિ વુચ્ચતીતિ. તતો નં આહંસુ – ‘મહાકમ્મં તે કતં. લઞ્જં દત્વાપિ તં વદાપેન્તો એતદેવ વદાપેય્ય. યથેવ ચ તે એતં વિભજિત્વા કથિતં, એવં ઇદમ્પિ સલ્લક્ખેહિ – નિબ્બાનઞ્હિ આગમ્મ રાગાદયો ખીણાતિ નિબ્બાનં રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયોતિ વુત્તં. તીણિપિ હિ એતાનિ નિબ્બાનસ્સેવ અધિવચનાની’તિ.

    Imasmiṃ pana naṃ ābhate āhaṃsu – ‘nibbānaṃ nāma dhammāyatanapariyāpanno dhammo, arahattaṃ cattāro khandhā. Nibbānaṃ sacchikatvā viharanto dhammasenāpati nibbānaṃ pucchitopi arahattaṃ pucchitopi kilesakkhayameva āha. Kiṃ pana nibbānañca arahattañca ekaṃ udāhu nāna’nti? ‘Ekaṃ vā hotu nānaṃ vā. Ko ettha tayā atibahuṃ cuṇṇīkaraṇaṃ karontena attho’? ‘Na tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsīti. Nanu ñāte sādhu hotī’ti evaṃ punappunaṃ pucchito vañcetuṃ asakkonto āha – ‘rāgādīnaṃ khīṇante uppannattā arahattaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’ti vuccatīti. Tato naṃ āhaṃsu – ‘mahākammaṃ te kataṃ. Lañjaṃ datvāpi taṃ vadāpento etadeva vadāpeyya. Yatheva ca te etaṃ vibhajitvā kathitaṃ, evaṃ idampi sallakkhehi – nibbānañhi āgamma rāgādayo khīṇāti nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuttaṃ. Tīṇipi hi etāni nibbānasseva adhivacanānī’ti.

    સચે એવં વુત્તે સઞ્ઞત્તિં ગચ્છતિ ઇચ્ચેતં કુસલં; નો ચે, બહુનિબ્બાનતાય કારેતબ્બો. કથં? એવં તાવ પુચ્છિતબ્બો – ‘રાગક્ખયો નામ રાગસ્સેવ ખયો ઉદાહુ દોસમોહાનમ્પિ? દોસક્ખયો નામ દોસસ્સેવ ખયો ઉદાહુ રાગમોહાનમ્પિ? મોહક્ખયો નામ મોહસ્સેવ ખયો ઉદાહુ રાગદોસાનમ્પી’તિ? અદ્ધા વક્ખતિ – ‘રાગક્ખયો નામ રાગસ્સેવ ખયો, દોસક્ખયો નામ દોસસ્સેવ ખયો, મોહક્ખયો નામ મોહસ્સેવ ખયો’તિ.

    Sace evaṃ vutte saññattiṃ gacchati iccetaṃ kusalaṃ; no ce, bahunibbānatāya kāretabbo. Kathaṃ? Evaṃ tāva pucchitabbo – ‘rāgakkhayo nāma rāgasseva khayo udāhu dosamohānampi? Dosakkhayo nāma dosasseva khayo udāhu rāgamohānampi? Mohakkhayo nāma mohasseva khayo udāhu rāgadosānampī’ti? Addhā vakkhati – ‘rāgakkhayo nāma rāgasseva khayo, dosakkhayo nāma dosasseva khayo, mohakkhayo nāma mohasseva khayo’ti.

    તતો વત્તબ્બો – ‘તવ વાદે રાગક્ખયો એકં નિબ્બાનં હોતિ, દોસક્ખયો એકં, મોહક્ખયો એકં; તિણ્ણં અકુસલમૂલાનં ખયે તીણિ નિબ્બાનાનિ હોન્તિ, ચતુન્નં ઉપાદાનાનં ખયે ચત્તારિ, પઞ્ચન્નં નીવરણાનં ખયે પઞ્ચ, છન્નં તણ્હાકાયાનં ખયે છ, સત્તન્નં અનુસયાનં ખયે સત્ત, અટ્ઠન્નં મિચ્છત્તાનં ખયે અટ્ઠ, નવન્નં તણ્હામૂલકધમ્માનં ખયે નવ, દસન્નં સંયોજનાનં ખયે દસ, દિયડ્ઢકિલેસસહસ્સસ્સ ખયે પાટિયેક્કં પાટિયેક્કં નિબ્બાનન્તિ બહૂનિ નિબ્બાનાનિ હોન્તિ. નત્થિ પન તે નિબ્બાનાનં પમાણન્તિ. એવં પન અગ્ગહેત્વા નિબ્બાનં આગમ્મ રાગાદયો ખીણાતિ એકમેવ નિબ્બાનં રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયોતિ વુચ્ચતિ. તીણિપિ હેતાનિ નિબ્બાનસ્સેવ અધિવચનાનીતિ ગણ્હ’.

    Tato vattabbo – ‘tava vāde rāgakkhayo ekaṃ nibbānaṃ hoti, dosakkhayo ekaṃ, mohakkhayo ekaṃ; tiṇṇaṃ akusalamūlānaṃ khaye tīṇi nibbānāni honti, catunnaṃ upādānānaṃ khaye cattāri, pañcannaṃ nīvaraṇānaṃ khaye pañca, channaṃ taṇhākāyānaṃ khaye cha, sattannaṃ anusayānaṃ khaye satta, aṭṭhannaṃ micchattānaṃ khaye aṭṭha, navannaṃ taṇhāmūlakadhammānaṃ khaye nava, dasannaṃ saṃyojanānaṃ khaye dasa, diyaḍḍhakilesasahassassa khaye pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ nibbānanti bahūni nibbānāni honti. Natthi pana te nibbānānaṃ pamāṇanti. Evaṃ pana aggahetvā nibbānaṃ āgamma rāgādayo khīṇāti ekameva nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. Tīṇipi hetāni nibbānasseva adhivacanānīti gaṇha’.

    સચે પન એવં વુત્તેપિ ન સલ્લક્ખેતિ, ઓળારિકતાય કારેતબ્બો. કથં? ‘અન્ધબાલા હિ અચ્છદીપિમિગમક્કટાદયોપિ કિલેસપરિયુટ્ઠિતા વત્થું પટિસેવન્તિ. અથ નેસં પટિસેવનપરિયન્તે કિલેસો વૂપસમ્મતિ. તવ વાદે અચ્છદીપિમિગમક્કટાદયો નિબ્બાનપ્પત્તા નામ હોન્તિ. ઓળારિકં વત તે નિબ્બાનં થૂલં, કણ્ણેહિ પિળન્ધિતું ન સક્કાતિ. એવં પન અગ્ગહેત્વા નિબ્બાનં આગમ્મ રાગાદયો ખીણાતિ એકમેવ નિબ્બાનં રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયોતિ વુચ્ચતિ. તીણિપિ હેતાનિ નિબ્બાનસ્સેવ અધિવચનાનીતિ ગણ્હ’.

    Sace pana evaṃ vuttepi na sallakkheti, oḷārikatāya kāretabbo. Kathaṃ? ‘Andhabālā hi acchadīpimigamakkaṭādayopi kilesapariyuṭṭhitā vatthuṃ paṭisevanti. Atha nesaṃ paṭisevanapariyante kileso vūpasammati. Tava vāde acchadīpimigamakkaṭādayo nibbānappattā nāma honti. Oḷārikaṃ vata te nibbānaṃ thūlaṃ, kaṇṇehi piḷandhituṃ na sakkāti. Evaṃ pana aggahetvā nibbānaṃ āgamma rāgādayo khīṇāti ekameva nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. Tīṇipi hetāni nibbānasseva adhivacanānīti gaṇha’.

    સચે પન એવં વુત્તેપિ ન સલ્લક્ખેતિ, ગોત્રભુનાપિ કારેતબ્બો. કથં? એવં તાવ પુચ્છિતબ્બો – ‘ત્વં ગોત્રભુ નામ અત્થીતિ વદેસી’તિ? ‘આમ વદામી’તિ. ‘ગોત્રભુક્ખણે કિલેસા ખીણા, ખીયન્તિ, ખીયિસ્સન્તી’તિ? ન ખીણા, ન ખીયન્તિ; અપિચ ખો ખીયિસ્સન્તીતિ. ‘ગોત્રભુ પન કિં આરમ્મણં કરોતી’તિ? ‘નિબ્બાનં’. ‘તવ ગોત્રભુક્ખણે કિલેસા ન ખીણા, ન ખીયન્તિ; અથ ખો ખીયિસ્સન્તિ. ત્વં અખીણેસુયેવ કિલેસેસુ કિલેસક્ખયં નિબ્બાનં પઞ્ઞપેસિ, અપ્પહીનેસુ અનુસયેસુ અનુસયપ્પહાનં નિબ્બાનં પઞ્ઞપેસિ. તં તે ન સમેતિ. એવં પન અગ્ગહેત્વા નિબ્બાનં આગમ્મ રાગાદયો ખીણાતિ એકમેવ નિબ્બાનં રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયોતિ વુચ્ચતિ. તીણિપિ હેતાનિ નિબ્બાનસ્સેવ અધિવચનાનીતિ ગણ્હ’.

    Sace pana evaṃ vuttepi na sallakkheti, gotrabhunāpi kāretabbo. Kathaṃ? Evaṃ tāva pucchitabbo – ‘tvaṃ gotrabhu nāma atthīti vadesī’ti? ‘Āma vadāmī’ti. ‘Gotrabhukkhaṇe kilesā khīṇā, khīyanti, khīyissantī’ti? Na khīṇā, na khīyanti; apica kho khīyissantīti. ‘Gotrabhu pana kiṃ ārammaṇaṃ karotī’ti? ‘Nibbānaṃ’. ‘Tava gotrabhukkhaṇe kilesā na khīṇā, na khīyanti; atha kho khīyissanti. Tvaṃ akhīṇesuyeva kilesesu kilesakkhayaṃ nibbānaṃ paññapesi, appahīnesu anusayesu anusayappahānaṃ nibbānaṃ paññapesi. Taṃ te na sameti. Evaṃ pana aggahetvā nibbānaṃ āgamma rāgādayo khīṇāti ekameva nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. Tīṇipi hetāni nibbānasseva adhivacanānīti gaṇha’.

    સચે પન એવં વુત્તેપિ ન સલ્લક્ખેતિ, મગ્ગેન કારેતબ્બો. કથં? એવં તાવ પુચ્છિતબ્બો – ‘ત્વં મગ્ગં નામ વદેસી’તિ? ‘આમ વદેમી’તિ. ‘મગ્ગક્ખણે કિલેસા ખીણા, ખીયન્તિ, ખિયિસ્સન્તી’તિ? જાનમાનો વક્ખતિ – ‘ખીણાતિ વા ખીયિસ્સન્તીતિ વા વત્તું ન વટ્ટતિ, ખીયન્તીતિ વત્તું વટ્ટતી’તિ. ‘યદિ એવં, મગ્ગસ્સ કિલેસક્ખયં નિબ્બાનં કતમં? મગ્ગેન ખીયનકકિલેસા કતમે? મગ્ગો કતમં કિલેસક્ખયં નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા કતમે કિલેસે ખેપેતિ? તસ્મા મા એવં ગણ્હ. નિબ્બાનં પન આગમ્મ રાગાદયો ખીણાતિ એકમેવ નિબ્બાનં રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયોતિ વુચ્ચતિ. તીણિપિ હેતાનિ નિબ્બાનસ્સેવ અધિવચનાની’તિ.

    Sace pana evaṃ vuttepi na sallakkheti, maggena kāretabbo. Kathaṃ? Evaṃ tāva pucchitabbo – ‘tvaṃ maggaṃ nāma vadesī’ti? ‘Āma vademī’ti. ‘Maggakkhaṇe kilesā khīṇā, khīyanti, khiyissantī’ti? Jānamāno vakkhati – ‘khīṇāti vā khīyissantīti vā vattuṃ na vaṭṭati, khīyantīti vattuṃ vaṭṭatī’ti. ‘Yadi evaṃ, maggassa kilesakkhayaṃ nibbānaṃ katamaṃ? Maggena khīyanakakilesā katame? Maggo katamaṃ kilesakkhayaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā katame kilese khepeti? Tasmā mā evaṃ gaṇha. Nibbānaṃ pana āgamma rāgādayo khīṇāti ekameva nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. Tīṇipi hetāni nibbānasseva adhivacanānī’ti.

    એવં વુત્તે એવમાહ – ‘ત્વં આગમ્મ આગમ્માતિ વદેસી’તિ? ‘આમ વદેમી’તિ. ‘આગમ્મ નામાતિ ઇદં તે કુતો લદ્ધ’ન્તિ? ‘સુત્તતો લદ્ધ’ન્તિ . ‘આહર સુત્ત’ન્તિ. ‘‘એવં અવિજ્જા ચ તણ્હા ચ તં આગમ્મ, તમ્હિ ખીણા, તમ્હિ ભગ્ગા, ન ચ કિઞ્ચિ કદાચી’’તિ. એવં વુત્તે પરવાદી તુણ્હીભાવં આપન્નોતિ.

    Evaṃ vutte evamāha – ‘tvaṃ āgamma āgammāti vadesī’ti? ‘Āma vademī’ti. ‘Āgamma nāmāti idaṃ te kuto laddha’nti? ‘Suttato laddha’nti . ‘Āhara sutta’nti. ‘‘Evaṃ avijjā ca taṇhā ca taṃ āgamma, tamhi khīṇā, tamhi bhaggā, na ca kiñci kadācī’’ti. Evaṃ vutte paravādī tuṇhībhāvaṃ āpannoti.

    ઇધાપિ દસાયતનાનિ કામાવચરાનિ, દ્વે પન ચતુભૂમકાનિ લોકિયલોકુત્તરમિસ્સકાનીતિ વેદિતબ્બાનિ.

    Idhāpi dasāyatanāni kāmāvacarāni, dve pana catubhūmakāni lokiyalokuttaramissakānīti veditabbāni.

    અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના.

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi / ૨. આયતનવિભઙ્ગો • 2. Āyatanavibhaṅgo

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૨. આયતનવિભઙ્ગો • 2. Āyatanavibhaṅgo

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā / ૨. આયતનવિભઙ્ગો • 2. Āyatanavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact