Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૪. અધિમુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના
4. Adhimuttattheragāthāvaṇṇanā
કાયદુટ્ઠુલ્લગરુનોતિ આયસ્મતો અધિમુત્તત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો બ્રાહ્મણવિજ્જાસુ નિપ્ફત્તિં ગતો કામેસુ આદીનવં દિસ્વા ઘરાવાસં પહાય તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અરઞ્ઞે વિહરન્તો બુદ્ધુપ્પાદં સુત્વા મનુસ્સૂપચારં ઉપગન્ત્વા સત્થારં ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતં ગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો અત્તનો વાકચીરં સત્થુ પાદમૂલે પત્થરિ. સત્થા તસ્સ અજ્ઝાસયં ઞત્વા તસ્મિં અટ્ઠાસિ. તત્થ ઠિતં ભગવન્તં કાળાનુસારેન ગન્ધેન પૂજેત્વા ‘‘સમુદ્ધરસિમં લોક’’ન્તિઆદિકાહિ દસહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ. તં સત્થા ‘‘અનાગતે ઇતો સતસહસ્સકપ્પમત્થકે ગોતમસ્સ નામ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાસને પબ્બજિત્વા છળભિઞ્ઞો ભવિસ્સતી’’તિ બ્યાકરિત્વા પક્કામિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા તતો યાવાયં બુદ્ધુપ્પાદો, તાવ દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા અધિમુત્તોતિ લદ્ધનામો વિઞ્ઞુતં પત્તો બ્રાહ્મણવિજ્જાસુ નિપ્ફત્તિં ગન્ત્વા તત્થ સારં અપસ્સન્તો પચ્છિમભવિકત્તા નિસ્સરણં ગવેસન્તો જેતવનપટિગ્ગહણે બુદ્ધાનુભાવં દિસ્વા પટિલદ્ધસદ્ધો સત્થુ સન્તિકે પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૪૦.૩૦૪-૩૩૨) –
Kāyaduṭṭhullagarunoti āyasmato adhimuttattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharanto buddhuppādaṃ sutvā manussūpacāraṃ upagantvā satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano vākacīraṃ satthu pādamūle patthari. Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā tasmiṃ aṭṭhāsi. Tattha ṭhitaṃ bhagavantaṃ kāḷānusārena gandhena pūjetvā ‘‘samuddharasimaṃ loka’’ntiādikāhi dasahi gāthāhi abhitthavi. Taṃ satthā ‘‘anāgate ito satasahassakappamatthake gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā chaḷabhiñño bhavissatī’’ti byākaritvā pakkāmi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā tato yāvāyaṃ buddhuppādo, tāva devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā adhimuttoti laddhanāmo viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gantvā tattha sāraṃ apassanto pacchimabhavikattā nissaraṇaṃ gavesanto jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.304-332) –
‘‘કણિકારંવ જલિતં, દીપરુક્ખંવ ઉજ્જલં;
‘‘Kaṇikāraṃva jalitaṃ, dīparukkhaṃva ujjalaṃ;
ઓસધિંવ વિરોચન્તં, વિજ્જુતં ગગને યથા.
Osadhiṃva virocantaṃ, vijjutaṃ gagane yathā.
‘‘અસમ્ભીતં અનુત્તાસિં, મિગરાજંવ કેસરિં;
‘‘Asambhītaṃ anuttāsiṃ, migarājaṃva kesariṃ;
ઞાણાલોકં પકાસેન્તં, મદ્દન્તં તિત્થિયે ગણે.
Ñāṇālokaṃ pakāsentaṃ, maddantaṃ titthiye gaṇe.
‘‘ઉદ્ધરન્તં ઇમં લોકં, છિન્દન્તં સબ્બસંસયં;
‘‘Uddharantaṃ imaṃ lokaṃ, chindantaṃ sabbasaṃsayaṃ;
ગજ્જન્તં મિગરાજંવ, અદ્દસં લોકનાયકં.
Gajjantaṃ migarājaṃva, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘જટાજિનધરો આસિં, બ્રહા ઉજુ પતાપવા;
‘‘Jaṭājinadharo āsiṃ, brahā uju patāpavā;
વાકચીરં ગહેત્વાન, પાદમૂલે અપત્થરિં.
Vākacīraṃ gahetvāna, pādamūle apatthariṃ.
‘‘કાળાનુસારિયં ગય્હં, અનુલિમ્પિં તથાગતં;
‘‘Kāḷānusāriyaṃ gayhaṃ, anulimpiṃ tathāgataṃ;
સમ્બુદ્ધમનુલિમ્પેત્વા, સન્થવિં લોકનાયકં.
Sambuddhamanulimpetvā, santhaviṃ lokanāyakaṃ.
‘‘સમુદ્ધરસિમં લોકં, ઓઘતિણ્ણ મહામુનિ;
‘‘Samuddharasimaṃ lokaṃ, oghatiṇṇa mahāmuni;
ઞાણાલોકેન જોતેસિ, નાવટં ઞાણમુત્તમં.
Ñāṇālokena jotesi, nāvaṭaṃ ñāṇamuttamaṃ.
‘‘ધમ્મચક્કં પવત્તેસિ, મદ્દસે પરતિત્થિયે;
‘‘Dhammacakkaṃ pavattesi, maddase paratitthiye;
ઉસભો જિતસઙ્ગામો, સમ્પકમ્પેસિ મેદનિં.
Usabho jitasaṅgāmo, sampakampesi medaniṃ.
‘‘મહાસમુદ્દે ઊમિયો, વેલન્તમ્હિ પભિજ્જરે;
‘‘Mahāsamudde ūmiyo, velantamhi pabhijjare;
તથેવ તવ ઞાણમ્હિ, સબ્બદિટ્ઠી પભિજ્જરે.
Tatheva tava ñāṇamhi, sabbadiṭṭhī pabhijjare.
‘‘સુખુમચ્છિકજાલેન, સરમ્હિ સમ્પતાનિતે;
‘‘Sukhumacchikajālena, saramhi sampatānite;
અન્તોજાલીકતા પાણા, પીળિતા હોન્તિ તાવદે.
Antojālīkatā pāṇā, pīḷitā honti tāvade.
‘‘તથેવ તિત્થિયા લોકે, પુથુપાસણ્ડનિસ્સિતા;
‘‘Tatheva titthiyā loke, puthupāsaṇḍanissitā;
અન્તોઞાણવરે તુય્હં, પરિવત્તન્તિ મારિસ.
Antoñāṇavare tuyhaṃ, parivattanti mārisa.
‘‘પતિટ્ઠા વુય્હતં ઓઘે, ત્વઞ્હિ નાથો અબન્ધુનં;
‘‘Patiṭṭhā vuyhataṃ oghe, tvañhi nātho abandhunaṃ;
ભયટ્ટિતાનં સરણં, મુત્તિત્થીનં પરાયણં.
Bhayaṭṭitānaṃ saraṇaṃ, muttitthīnaṃ parāyaṇaṃ.
‘‘એકવીરો અસદિસો, મેત્તાકરુણસઞ્ચયો;
‘‘Ekavīro asadiso, mettākaruṇasañcayo;
અસમો સુસમો સન્તો, વસી તાદી જિતઞ્જયો.
Asamo susamo santo, vasī tādī jitañjayo.
‘‘ધીરો વિગતસમ્મોહો, અનેજો અકથંકથી;
‘‘Dhīro vigatasammoho, anejo akathaṃkathī;
તુસિતો વન્તદોસોસિ, નિમ્મલો સંયતો સુચિ.
Tusito vantadososi, nimmalo saṃyato suci.
‘‘સઙ્ગાતિગો હતમદો, તેવિજ્જો તિભવન્તગો;
‘‘Saṅgātigo hatamado, tevijjo tibhavantago;
સીમાતિગો ધમ્મગરુ, ગતત્થો હિતવબ્ભુતો.
Sīmātigo dhammagaru, gatattho hitavabbhuto.
‘‘તારકો ત્વં યથા નાવા, નિધીવસ્સાસકારકો;
‘‘Tārako tvaṃ yathā nāvā, nidhīvassāsakārako;
અસમ્ભીતો યથા સીહો, ગજરાજાવ દપ્પિતો.
Asambhīto yathā sīho, gajarājāva dappito.
‘‘થોમેત્વા દસગાથાહિ, પદુમુત્તરં મહાયસં;
‘‘Thometvā dasagāthāhi, padumuttaraṃ mahāyasaṃ;
વન્દિત્વા સત્થુનો પાદે, તુણ્હી અટ્ઠાસહં તદા.
Vanditvā satthuno pāde, tuṇhī aṭṭhāsahaṃ tadā.
‘‘પદુમુત્તરો લોકવિદૂ, આહુતીનં પટિગ્ગહો;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
ભિક્ખુસઙ્ઘે ઠિતો સત્થા, ઇમા ગાથા અભાસથ.
Bhikkhusaṅghe ṭhito satthā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘યો મે સીલઞ્ચ ઞાણઞ્ચ, સદ્ધમ્મઞ્ચાપિ વણ્ણયિ;
‘‘Yo me sīlañca ñāṇañca, saddhammañcāpi vaṇṇayi;
તમહં કિત્તયિસ્સામિ, સુણાથ મમ ભાસતો.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘સટ્ઠિ કપ્પસહસ્સાનિ, દેવલોકે રમિસ્સતિ;
‘‘Saṭṭhi kappasahassāni, devaloke ramissati;
અઞ્ઞે દેવેભિભવિત્વા, ઇસ્સરં કારયિસ્સતિ.
Aññe devebhibhavitvā, issaraṃ kārayissati.
‘‘સો પચ્છા પબ્બજિત્વાન, સુક્કમૂલેન ચોદિતો;
‘‘So pacchā pabbajitvāna, sukkamūlena codito;
ગોતમસ્સ ભગવતો, સાસને પબ્બજિસ્સતિ.
Gotamassa bhagavato, sāsane pabbajissati.
‘‘પબ્બજિત્વાન કાયેન, પાપકમ્મં વિવજ્જિય;
‘‘Pabbajitvāna kāyena, pāpakammaṃ vivajjiya;
સબ્બાસવે પરિઞ્ઞાય, નિબ્બાયિસ્સતિનાસવો.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘યથાપિ મેઘો થનયં, તપ્પેતિ મેદનિં ઇમં;
‘‘Yathāpi megho thanayaṃ, tappeti medaniṃ imaṃ;
તથેવ ત્વં મહાવીર, ધમ્મેન તપ્પયી મમં.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, dhammena tappayī mamaṃ.
‘‘સીલં પઞ્ઞઞ્ચ ધમ્મઞ્ચ, થવિત્વા લોકનાયકં;
‘‘Sīlaṃ paññañca dhammañca, thavitvā lokanāyakaṃ;
પત્તોમ્હિ પરમં સન્તિં, નિબ્બાનં પદમચ્ચુતં.
Pattomhi paramaṃ santiṃ, nibbānaṃ padamaccutaṃ.
‘‘અહો નૂન સ ભગવા, ચિરં તિટ્ઠેય્ય ચક્ખુમા;
‘‘Aho nūna sa bhagavā, ciraṃ tiṭṭheyya cakkhumā;
અઞ્ઞાતઞ્ચ વિજાનેય્યું, ફુસેય્યું અમતં પદં.
Aññātañca vijāneyyuṃ, phuseyyuṃ amataṃ padaṃ.
‘‘અયં મે પચ્છિમા જાતિ, ભવા સબ્બે સમૂહતા;
‘‘Ayaṃ me pacchimā jāti, bhavā sabbe samūhatā;
સબ્બાસવે પરિઞ્ઞાય, વિહરામિ અનાસવો.
Sabbāsave pariññāya, viharāmi anāsavo.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, યં બુદ્ધમભિથોમયિં;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ buddhamabhithomayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, કિત્તનાય ઇદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, kittanāya idaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તના સહ વસન્તે કાયદળ્હિબહુલે ભિક્ખૂ ઓવદન્તો –
Arahattaṃ pana patvā attanā saha vasante kāyadaḷhibahule bhikkhū ovadanto –
૧૧૪.
114.
‘‘કાયદુટ્ઠુલ્લગરુનો, હિય્યમાનમ્હિ જીવિતે;
‘‘Kāyaduṭṭhullagaruno, hiyyamānamhi jīvite;
સરીરસુખગિદ્ધસ્સ, કુતો સમણસાધુતા’’તિ. – ગાથં અભાસિ;
Sarīrasukhagiddhassa, kuto samaṇasādhutā’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ કાયદુટ્ઠુલ્લગરુનોતિ દુટ્ઠુલ્લં અસુભયોગ્યતા, કાયસ્સ દુટ્ઠુલ્લં કાયદુટ્ઠુલ્લં, કાયદુટ્ઠુલ્લં ગરુ સમ્ભાવિતં યસ્સ સો કાયદુટ્ઠુલ્લગરુ, અનિસ્સરણપ્પઞ્ઞો હુત્વા કાયપોસનપ્પસુતો કાયદળ્હિબહુલોતિ અત્થો, તસ્સ કાયદુટ્ઠુલ્લગરુનો. હિય્યમાનમ્હિ જીવિતેતિ કુન્નદીનં ઉદકં વિય જીવિતસઙ્ખારે લહુસો ખીયમાને. સરીરસુખગિદ્ધસ્સાતિ પણીતાહારાદીહિ અત્તનો કાયસ્સ સુખેન ગેધં આપન્નસ્સ . કુતો સમણસાધુતાતિ એવરૂપસ્સ પુગ્ગલસ્સ સમણભાવેન સાધુતા સુસમણતા કુતો કેન કારણેન સિયા, એકંસતો પન કાયે જીવિતે ચ નિરપેક્ખસ્સ ઇતરીતરસન્તોસેન સન્તુટ્ઠસ્સ આરદ્ધવીરિયસ્સેવ સમણસાધુતાતિ અધિપ્પાયો.
Tattha kāyaduṭṭhullagarunoti duṭṭhullaṃ asubhayogyatā, kāyassa duṭṭhullaṃ kāyaduṭṭhullaṃ, kāyaduṭṭhullaṃ garu sambhāvitaṃ yassa so kāyaduṭṭhullagaru, anissaraṇappañño hutvā kāyaposanappasuto kāyadaḷhibahuloti attho, tassa kāyaduṭṭhullagaruno. Hiyyamānamhi jīviteti kunnadīnaṃ udakaṃ viya jīvitasaṅkhāre lahuso khīyamāne. Sarīrasukhagiddhassāti paṇītāhārādīhi attano kāyassa sukhena gedhaṃ āpannassa . Kuto samaṇasādhutāti evarūpassa puggalassa samaṇabhāvena sādhutā susamaṇatā kuto kena kāraṇena siyā, ekaṃsato pana kāye jīvite ca nirapekkhassa itarītarasantosena santuṭṭhassa āraddhavīriyasseva samaṇasādhutāti adhippāyo.
અધિમુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Adhimuttattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૪. અધિમુત્તત્થેરગાથા • 4. Adhimuttattheragāthā