Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૮. અજ્જુનત્થેરગાથાવણ્ણના
8. Ajjunattheragāthāvaṇṇanā
અસક્ખિં વત અત્તાનન્તિ આયસ્મતો અજ્જુનત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે સીહયોનિયં નિબ્બત્તો એકદિવસં અરઞ્ઞે અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે નિસિન્નં સત્થારં દિસ્વા ‘‘અયં ખો ઇમસ્મિં કાલે સબ્બસેટ્ઠો પુરિસસીહો’’તિ પસન્નમાનસો સુપુપ્ફિતસાલસાખં ભઞ્જિત્વા સત્થારં પૂજેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં સેટ્ઠિકુલે નિબ્બત્તિ. અજ્જુનોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વિઞ્ઞુતં પત્તો નિગણ્ઠેહિ કતપરિચયો હુત્વા ‘‘એવાહં અમતં અધિગમિસ્સામી’’તિ વિવટ્ટજ્ઝાસયતાય દહરકાલેયેવ નિગણ્ઠેસુ પબ્બજિત્વા તત્થ સારં અલભન્તો સત્થુ યમકપાટિહારિયં દિસ્વા પટિલદ્ધસદ્ધો સાસને પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં આરભિત્વા નચિરસ્સેવ અરહા અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૪.૬૦-૬૫) –
Asakkhiṃ vata attānanti āyasmato ajjunattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle sīhayoniyaṃ nibbatto ekadivasaṃ araññe aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ satthāraṃ disvā ‘‘ayaṃ kho imasmiṃ kāle sabbaseṭṭho purisasīho’’ti pasannamānaso supupphitasālasākhaṃ bhañjitvā satthāraṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule nibbatti. Ajjunotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto nigaṇṭhehi kataparicayo hutvā ‘‘evāhaṃ amataṃ adhigamissāmī’’ti vivaṭṭajjhāsayatāya daharakāleyeva nigaṇṭhesu pabbajitvā tattha sāraṃ alabhanto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho sāsane pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva arahā ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.60-65) –
‘‘મિગરાજા તદા આસિં, અભિજાતો સુકેસરી;
‘‘Migarājā tadā āsiṃ, abhijāto sukesarī;
ગિરિદુગ્ગં ગવેસન્તો, અદ્દસં લોકનાયકં.
Giriduggaṃ gavesanto, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘અયં નુ ખો મહાવીરો, નિબ્બાપેતિ મહાજનં;
‘‘Ayaṃ nu kho mahāvīro, nibbāpeti mahājanaṃ;
યંનૂનાહં ઉપાસેય્યં, દેવદેવં નરાસભં.
Yaṃnūnāhaṃ upāseyyaṃ, devadevaṃ narāsabhaṃ.
‘‘સાખં સાલસ્સ ભઞ્જિત્વા, સકોસં પુપ્ફમાહરિં;
‘‘Sākhaṃ sālassa bhañjitvā, sakosaṃ pupphamāhariṃ;
ઉપગન્ત્વાન સમ્બુદ્ધં, અદાસિં પુપ્ફમુત્તમં.
Upagantvāna sambuddhaṃ, adāsiṃ pupphamuttamaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિરોપયિં;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, પુપ્ફદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ઇતો ચ નવમે કપ્પે, વિરોચનસનામકા;
‘‘Ito ca navame kappe, virocanasanāmakā;
તયો આસિંસુ રાજાનો, ચક્કવત્તી મહબ્બલા.
Tayo āsiṃsu rājāno, cakkavattī mahabbalā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અનુત્તરસુખાધિગમસમ્ભૂતેન પીતિવેગેન ઉદાનં ઉદાનેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā anuttarasukhādhigamasambhūtena pītivegena udānaṃ udānento –
૮૮.
88.
‘‘અસક્ખિં વત અત્તાનં, ઉદ્ધાતું ઉદકા થલં;
‘‘Asakkhiṃ vata attānaṃ, uddhātuṃ udakā thalaṃ;
વુય્હમાનો મહોઘેવ, સચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝહ’’ન્તિ. – ગાથં અભાસિ;
Vuyhamāno mahogheva, saccāni paṭivijjhaha’’nti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ અસક્ખિન્તિ સક્કોસિં. વતાતિ વિમ્હયે નિપાતો. અતિવિમ્હયનીયઞ્હેતં યદિદં સચ્ચપટિવેધો. તેનાહ –
Tattha asakkhinti sakkosiṃ. Vatāti vimhaye nipāto. Ativimhayanīyañhetaṃ yadidaṃ saccapaṭivedho. Tenāha –
‘‘તં કિંમઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો દુક્કરતરં વા દુરભિસમ્ભવતરં વા, યં સત્તધા ભિન્નસ્સ વાલસ્સ કોટિયા કોટિં પટિવિજ્ઝેય્યા’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૧૧૫)?
‘‘Taṃ kiṃmaññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā, yaṃ sattadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭiṃ paṭivijjheyyā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1115)?
અત્તાનન્તિ નિયકજ્ઝત્તં સન્ધાય વદતિ. યો હિ પરો ન હોતિ સો અત્તાતિ. ઉદ્ધાતુન્તિ ઉદ્ધરિતું, ‘‘ઉદ્ધટ’’ન્તિપિ પાઠો. ઉદકાતિ સંસારમહોઘસઙ્ખાતા ઉદકા. થલન્તિ નિબ્બાનથલં. વુય્હમાનો મહોઘેવાતિ મહણ્ણવે વુય્હમાનો વિય. ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા નામ ગમ્ભીરવિત્થતે અપ્પતિટ્ઠે મહતિ ઉદકોઘે વેગસા વુય્હમાનો પુરિસો કેનચિ અત્થકામેન ઉપનીતં ફિયારિત્તસમ્પન્નં દળ્હનાવં લભિત્વા સુખેનેવ તતો અત્તાનં ઉદ્ધરિતું સક્કુણેય્ય પારં પાપુણેય્ય, એવમેવાહં સંસારમહોઘે કિલેસાભિસઙ્ખારવેગેન વુય્હમાનો સત્થારા ઉપનીતં સમથવિપસ્સનુપેતં અરિયમગ્ગનાવં લભિત્વા તતો અત્તાનં ઉદ્ધરિતું નિબ્બાનથલં પત્તું અહો અસક્ખિન્તિ. યથા પન અસક્ખિ, તં દસ્સેતું ‘‘સચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝહ’’ન્તિ આહ. યસ્મા અહં દુક્ખાદીનિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ પરિઞ્ઞાપહાનસચ્છિકિરિયાભાવનાપટિવેધેન પટિવિજ્ઝિં અરિયમગ્ગઞાણેન અઞ્ઞાસિં, તસ્મા અસક્ખિં વત અત્તાનં ઉદ્ધાતું ઉદકા થલન્તિ યોજના.
Attānanti niyakajjhattaṃ sandhāya vadati. Yo hi paro na hoti so attāti. Uddhātunti uddharituṃ, ‘‘uddhaṭa’’ntipi pāṭho. Udakāti saṃsāramahoghasaṅkhātā udakā. Thalanti nibbānathalaṃ. Vuyhamāno mahoghevāti mahaṇṇave vuyhamāno viya. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma gambhīravitthate appatiṭṭhe mahati udakoghe vegasā vuyhamāno puriso kenaci atthakāmena upanītaṃ phiyārittasampannaṃ daḷhanāvaṃ labhitvā sukheneva tato attānaṃ uddharituṃ sakkuṇeyya pāraṃ pāpuṇeyya, evamevāhaṃ saṃsāramahoghe kilesābhisaṅkhāravegena vuyhamāno satthārā upanītaṃ samathavipassanupetaṃ ariyamagganāvaṃ labhitvā tato attānaṃ uddharituṃ nibbānathalaṃ pattuṃ aho asakkhinti. Yathā pana asakkhi, taṃ dassetuṃ ‘‘saccāni paṭivijjhaha’’nti āha. Yasmā ahaṃ dukkhādīni cattāri ariyasaccāni pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhiṃ ariyamaggañāṇena aññāsiṃ, tasmā asakkhiṃ vata attānaṃ uddhātuṃ udakā thalanti yojanā.
અજ્જુનત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ajjunattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૮. અજ્જુનત્થેરગાથા • 8. Ajjunattheragāthā