Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૫૨૩] ૩. અલમ્બુસાજાતકવણ્ણના
[523] 3. Alambusājātakavaṇṇanā
અથબ્રવીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો પુરાણદુતિયિકાપલોભનં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ ઇન્દ્રિયજાતકે (જા॰ ૧.૮.૬૦ આદયો) વિત્થારિતમેવ. સત્થા પન તં ભિક્ખું ‘‘સચ્ચં કિર ત્વં, ભિક્ખુ, ઉક્કણ્ઠિતોસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સચ્ચં, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘કેન ઉક્કણ્ઠાપિતોસી’’તિ વત્વા ‘‘પુરાણદુતિયિકાયા’’તિ વુત્તે ‘‘ભિક્ખુ એસા ઇત્થી તુય્હં અનત્થકારિકા, ત્વં એતં નિસ્સાય ઝાનં નાસેત્વા તીણિ સંવચ્છરાનિ મૂળ્હો વિસઞ્ઞી નિપજ્જિત્વા ઉપ્પન્નાય સઞ્ઞાય મહાપરિદેવં પરિદેવી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Athabravīti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthu indriyajātake (jā. 1.8.60 ādayo) vitthāritameva. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kena ukkaṇṭhāpitosī’’ti vatvā ‘‘purāṇadutiyikāyā’’ti vutte ‘‘bhikkhu esā itthī tuyhaṃ anatthakārikā, tvaṃ etaṃ nissāya jhānaṃ nāsetvā tīṇi saṃvaccharāni mūḷho visaññī nipajjitvā uppannāya saññāya mahāparidevaṃ paridevī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો કાસિરટ્ઠે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો સબ્બસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં પત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અરઞ્ઞાયતને વનમૂલફલાહારો યાપેસિ. અથેકા મિગી તસ્સ પસ્સાવટ્ઠાને સમ્ભવમિસ્સકં તિણં ખાદિત્વા ઉદકં પિવિ. એત્તકેનેવ ચ તસ્મિં પટિબદ્ધચિત્તા ગબ્ભં પટિલભિત્વા તતો પટ્ઠાય કત્થચિ અગન્ત્વા તત્થેવ તિણં ખાદિત્વા અસ્સમસ્સ સામન્તેયેવ વિચરતિ . મહાસત્તો પરિગ્ગણ્હન્તો તં કારણં અઞ્ઞાસિ. સા અપરભાગે મનુસ્સદારકં વિજાયિ. મહાસત્તો તં પુત્તસિનેહેન પટિજગ્ગિ, ‘‘ઇસિસિઙ્ગો’’તિસ્સ નામં અકાસિ. અથ નં મહાસત્તો વિઞ્ઞુતપ્પત્તં પબ્બાજેત્વા અત્તનો મહલ્લકકાલે તં આદાય નારિવનં નામ ગન્ત્વા, ‘‘તાત, ઇમસ્મિં હિમવન્તે ઇમેહિ પુપ્ફેહિ સદિસા ઇત્થિયો નામ હોન્તિ, તા અત્તનો વસં ગતે મહાવિનાસં પાપેન્તિ, ન તાસં વસં નામ ગન્તું વટ્ટતી’’તિ ઓવદિત્વા અપરભાગે બ્રહ્મલોકપરાયણો અહોસિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto sabbasippesu nipphattiṃ patvā isipabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane vanamūlaphalāhāro yāpesi. Athekā migī tassa passāvaṭṭhāne sambhavamissakaṃ tiṇaṃ khāditvā udakaṃ pivi. Ettakeneva ca tasmiṃ paṭibaddhacittā gabbhaṃ paṭilabhitvā tato paṭṭhāya katthaci agantvā tattheva tiṇaṃ khāditvā assamassa sāmanteyeva vicarati . Mahāsatto pariggaṇhanto taṃ kāraṇaṃ aññāsi. Sā aparabhāge manussadārakaṃ vijāyi. Mahāsatto taṃ puttasinehena paṭijaggi, ‘‘isisiṅgo’’tissa nāmaṃ akāsi. Atha naṃ mahāsatto viññutappattaṃ pabbājetvā attano mahallakakāle taṃ ādāya nārivanaṃ nāma gantvā, ‘‘tāta, imasmiṃ himavante imehi pupphehi sadisā itthiyo nāma honti, tā attano vasaṃ gate mahāvināsaṃ pāpenti, na tāsaṃ vasaṃ nāma gantuṃ vaṭṭatī’’ti ovaditvā aparabhāge brahmalokaparāyaṇo ahosi.
ઇસિસિઙ્ગોપિ ઝાનકીળં કીળન્તો હિમવન્તપ્પદેસે વાસં કપ્પેસિ. ઘોરતપો પરમધિતિન્દ્રિયો અહોસિ. અથસ્સ સીલતેજેન સક્કસ્સ ભવનં કમ્પિ, સક્કો આવજ્જેન્તો તં કારણં ઞત્વા ‘‘અયં મં સક્કત્તા ચાવેય્ય, એકં અચ્છરં પેસેત્વા સીલમસ્સ ભિન્દાપેસ્સામી’’તિ સકલદેવલોકં ઉપપરિક્ખન્તો અત્તનો અડ્ઢતેય્યકોટિસઙ્ખાનં પરિચારિકાનં મજ્ઝે એકં અલમ્બુસં નામ અચ્છરં ઠપેત્વા અઞ્ઞં તસ્સ સીલં ભિન્દિતું સમત્થં અદિસ્વા તં પક્કોસાપેત્વા તસ્સ સીલભેદં કાતું આણાપેસિ. તમત્થં આવિકરોન્તો સત્થા પઠમં ગાથમાહ –
Isisiṅgopi jhānakīḷaṃ kīḷanto himavantappadese vāsaṃ kappesi. Ghoratapo paramadhitindriyo ahosi. Athassa sīlatejena sakkassa bhavanaṃ kampi, sakko āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ maṃ sakkattā cāveyya, ekaṃ accharaṃ pesetvā sīlamassa bhindāpessāmī’’ti sakaladevalokaṃ upaparikkhanto attano aḍḍhateyyakoṭisaṅkhānaṃ paricārikānaṃ majjhe ekaṃ alambusaṃ nāma accharaṃ ṭhapetvā aññaṃ tassa sīlaṃ bhindituṃ samatthaṃ adisvā taṃ pakkosāpetvā tassa sīlabhedaṃ kātuṃ āṇāpesi. Tamatthaṃ āvikaronto satthā paṭhamaṃ gāthamāha –
૯૫.
95.
‘‘અથબ્રવિ બ્રહા ઇન્દો, વત્રભૂ જયતં પિતા;
‘‘Athabravi brahā indo, vatrabhū jayataṃ pitā;
દેવકઞ્ઞં પરાભેત્વા, સુધમ્માયં અલમ્બુસ’’ન્તિ.
Devakaññaṃ parābhetvā, sudhammāyaṃ alambusa’’nti.
તત્થ બ્રહાતિ મહા. વત્રભૂતિ વત્રસ્સ નામ અસુરસ્સ અભિભવિતા. જયતં પિતાતિ જયન્તાનં જયપ્પત્તાનં સેસાનં તેત્તિંસાય દેવપુત્તાનં પિતુકિચ્ચસાધનેન પિતા. પરાભેત્વાતિ હદયં ભિન્દિત્વા ઓલોકેન્તો વિય તં ‘‘પટિબલા અય’’ન્તિ ઞત્વાતિ અત્થો. સુધમ્માયન્તિ સુધમ્માયં દેવસભાયં.
Tattha brahāti mahā. Vatrabhūti vatrassa nāma asurassa abhibhavitā. Jayataṃ pitāti jayantānaṃ jayappattānaṃ sesānaṃ tettiṃsāya devaputtānaṃ pitukiccasādhanena pitā. Parābhetvāti hadayaṃ bhinditvā olokento viya taṃ ‘‘paṭibalā aya’’nti ñatvāti attho. Sudhammāyanti sudhammāyaṃ devasabhāyaṃ.
પણ્ડુકમ્બલસિલાસને નિસિન્નો તં અલમ્બુસં પક્કોસાપેત્વા ઇદમાહ –
Paṇḍukambalasilāsane nisinno taṃ alambusaṃ pakkosāpetvā idamāha –
૯૬.
96.
‘‘મિસ્સે દેવા તં યાચન્તિ, તાવતિંસા સઇન્દકા;
‘‘Misse devā taṃ yācanti, tāvatiṃsā saindakā;
ઇસિપ્પલોભને ગચ્છ, ઇસિસિઙ્ગં અલમ્બુસે’’તિ.
Isippalobhane gaccha, isisiṅgaṃ alambuse’’ti.
તત્થ મિસ્સેતિ તં આલપતિ, ઇદઞ્ચ તસ્સા નામં, સબ્બા પનિત્થિયો પુરિસે કિલેસમિસ્સનેન મિસ્સનતો ‘‘મિસ્સા’’તિ વુચ્ચન્તિ, તેન સાધારણેન ગુણનામેનાલપન્તો એવમાહ. ઇસિપ્પલોભનેતિ ઇસીનં પલોભનસમત્થે. ઇસિસિઙ્ગન્તિ તસ્સ કિર મત્થકે મિગસિઙ્ગાકારેન દ્વે ચૂળા ઉટ્ઠહિંસુ, તસ્મા એવં વુચ્ચતિ.
Tattha misseti taṃ ālapati, idañca tassā nāmaṃ, sabbā panitthiyo purise kilesamissanena missanato ‘‘missā’’ti vuccanti, tena sādhāraṇena guṇanāmenālapanto evamāha. Isippalobhaneti isīnaṃ palobhanasamatthe. Isisiṅganti tassa kira matthake migasiṅgākārena dve cūḷā uṭṭhahiṃsu, tasmā evaṃ vuccati.
ઇતિ સક્કો ‘‘ગચ્છ ઇસિસિઙ્ગં ઉપસઙ્કમિત્વા અત્તનો વસં આનેત્વા સીલમસ્સ ભિન્દા’’તિ અલમ્બુસં આણાપેસિ.
Iti sakko ‘‘gaccha isisiṅgaṃ upasaṅkamitvā attano vasaṃ ānetvā sīlamassa bhindā’’ti alambusaṃ āṇāpesi.
૯૭.
97.
‘‘પુરાયં અમ્હે અચ્ચેતિ, વત્તવા બ્રહ્મચરિયવા;
‘‘Purāyaṃ amhe acceti, vattavā brahmacariyavā;
નિબ્બાનાભિરતો વુદ્ધો, તસ્સ મગ્ગાનિ આવરા’’તિ. – વચનં આહ;
Nibbānābhirato vuddho, tassa maggāni āvarā’’ti. – vacanaṃ āha;
તત્થ પુરાયન્તિ અયં તાપસો વત્તસમ્પન્નો ચ બ્રહ્મચરિયવા ચ, સો પનેસ દીઘાયુકતાય નિબ્બાનસઙ્ખાતે મગ્ગે અભિરતો ગુણવુદ્ધિયા ચ વુદ્ધો. તસ્મા યાવ એસ અમ્હે નાતિક્કમતિ, ન અભિભવિત્વા ઇમમ્હા ઠાના ચાવેતિ, તાવદેવ ત્વં ગન્ત્વા તસ્સ દેવલોકગમનાનિ મગ્ગાનિ આવર, યથા ઇધ નાગચ્છતિ, એવં કરોહીતિ અત્થો.
Tattha purāyanti ayaṃ tāpaso vattasampanno ca brahmacariyavā ca, so panesa dīghāyukatāya nibbānasaṅkhāte magge abhirato guṇavuddhiyā ca vuddho. Tasmā yāva esa amhe nātikkamati, na abhibhavitvā imamhā ṭhānā cāveti, tāvadeva tvaṃ gantvā tassa devalokagamanāni maggāni āvara, yathā idha nāgacchati, evaṃ karohīti attho.
તં સુત્વા અલમ્બુસા ગાથાદ્વયમાહ –
Taṃ sutvā alambusā gāthādvayamāha –
૯૮.
98.
‘‘દેવરાજ કિમેવ ત્વં, મમેવ તુવં સિક્ખસિ;
‘‘Devarāja kimeva tvaṃ, mameva tuvaṃ sikkhasi;
ઇસિપ્પલોભને ગચ્છ, સન્તિ અઞ્ઞાપિ અચ્છરા.
Isippalobhane gaccha, santi aññāpi accharā.
૯૯.
99.
‘‘માદિસિયો પવરા ચેવ, અસોકે નન્દને વને;
‘‘Mādisiyo pavarā ceva, asoke nandane vane;
તાસમ્પિ હોતુ પરિયાયો, તાપિ યન્તુ પલોભના’’તિ.
Tāsampi hotu pariyāyo, tāpi yantu palobhanā’’ti.
તત્થ કિમેવ ત્વન્તિ કિં નામેતં ત્વં કરોસીતિ દીપેતિ. મમેવ તુવં સિક્ખસીતિ ઇમસ્મિં સકલદેવલોકે મમેવ તુવં ઇક્ખસિ, અઞ્ઞં ન પસ્સસીતિ અધિપ્પાયેન વદતિ. સ-કારો પનેત્થ બ્યઞ્જનસન્ધિકરો. ઇસિપ્પલોભને ગચ્છાતિ કિંકારણા મઞ્ઞેવ એવં વદેસીતિ અધિપ્પાયો . પવરા ચેવાતિ મયા ઉત્તરિતરા ચેવ. અસોકેતિ સોકરહિતે. નન્દનેતિ નન્દિજનકે. પરિયાયોતિ ગમનવારો.
Tattha kimeva tvanti kiṃ nāmetaṃ tvaṃ karosīti dīpeti. Mameva tuvaṃ sikkhasīti imasmiṃ sakaladevaloke mameva tuvaṃ ikkhasi, aññaṃ na passasīti adhippāyena vadati. Sa-kāro panettha byañjanasandhikaro. Isippalobhane gacchāti kiṃkāraṇā maññeva evaṃ vadesīti adhippāyo . Pavarā cevāti mayā uttaritarā ceva. Asoketi sokarahite. Nandaneti nandijanake. Pariyāyoti gamanavāro.
તતો સક્કો તિસ્સો ગાથાયો અભાસિ –
Tato sakko tisso gāthāyo abhāsi –
૧૦૦.
100.
‘‘અદ્ધા હિ સચ્ચં ભણસિ, સન્તિ અઞ્ઞાપિ અચ્છરા;
‘‘Addhā hi saccaṃ bhaṇasi, santi aññāpi accharā;
તાદિસિયો પવરા ચેવ, અસોકે નન્દને વને.
Tādisiyo pavarā ceva, asoke nandane vane.
૧૦૧.
101.
‘‘ન તા એવં પજાનન્તિ, પારિચરિયં પુમં ગતા;
‘‘Na tā evaṃ pajānanti, pāricariyaṃ pumaṃ gatā;
યાદિસં ત્વં પજાનાસિ, નારિ સબ્બઙ્ગસોભને.
Yādisaṃ tvaṃ pajānāsi, nāri sabbaṅgasobhane.
૧૦૨.
102.
‘‘ત્વમેવ ગચ્છ કલ્યાણિ, ઇત્થીનં પવરા ચસિ;
‘‘Tvameva gaccha kalyāṇi, itthīnaṃ pavarā casi;
તવેવ વણ્ણરૂપેન, સવસમાનયિસ્સસી’’તિ.
Taveva vaṇṇarūpena, savasamānayissasī’’ti.
તત્થ પુમં ગતાતિ પુરિસં ઉપસઙ્કમન્તા સમાના પુરિસપલોભિનિપારિચરિયં ન જાનન્તિ. વણ્ણરૂપેનાતિ સરીરવણ્ણેન ચેવ રૂપસમ્પત્તિયા ચ. સવસમાનયિસ્સસીતિ તં તાપસં અત્તનો વસં આનેસ્સસીતિ.
Tattha pumaṃ gatāti purisaṃ upasaṅkamantā samānā purisapalobhinipāricariyaṃ na jānanti. Vaṇṇarūpenāti sarīravaṇṇena ceva rūpasampattiyā ca. Savasamānayissasīti taṃ tāpasaṃ attano vasaṃ ānessasīti.
તં સુત્વા અલમ્બુસા દ્વે ગાથા અભાસિ –
Taṃ sutvā alambusā dve gāthā abhāsi –
૧૦૩.
103.
‘‘ન વાહં ન ગમિસ્સામિ, દેવરાજેન પેસિતા;
‘‘Na vāhaṃ na gamissāmi, devarājena pesitā;
વિભેમિ ચેતં આસાદું, ઉગ્ગતેજો હિ બ્રાહ્મણો.
Vibhemi cetaṃ āsāduṃ, uggatejo hi brāhmaṇo.
૧૦૪.
104.
‘‘અનેકે નિરયં પત્તા, ઇસિમાસાદિયા જના;
‘‘Aneke nirayaṃ pattā, isimāsādiyā janā;
આપન્ના મોહસંસારં, તસ્મા લોમાનિ હંસયે’’તિ.
Āpannā mohasaṃsāraṃ, tasmā lomāni haṃsaye’’ti.
તત્થ ન વાહન્તિ ન વે અહં. વિભેમીતિ ભાયામિ. આસાદુન્તિ આસાદિતું. ઇદં વુત્તં હોતિ – નાહં, દેવ, તયા પેસિતા ન ગમિસ્સામિ, અપિચાહં તં ઇસિં સીલભેદનત્થાય અલ્લીયિતું ભાયામિ, ઉગ્ગતેજો હિ સોતિ. આસાદિયાતિ આસાદેત્વા. મોહસંસારન્તિ મોહેન સંસારં, મોહેન ઇસિં પલોભેત્વા સંસારં આપન્ના વટ્ટદુક્ખે પતિટ્ઠિતા સત્તા ગણનપથં અતિક્કન્તા . તસ્માતિ તેન કારણેન. લોમાનિ હંસયેતિ અહં લોમાનિ ઉટ્ઠપેમિ, ‘‘તસ્સ કિરાહં સીલં ભિન્દિસ્સામી’’તિ ચિન્તયમાનાય મે લોમાનિ પહંસન્તીતિ વદતિ.
Tattha na vāhanti na ve ahaṃ. Vibhemīti bhāyāmi. Āsādunti āsādituṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – nāhaṃ, deva, tayā pesitā na gamissāmi, apicāhaṃ taṃ isiṃ sīlabhedanatthāya allīyituṃ bhāyāmi, uggatejo hi soti. Āsādiyāti āsādetvā. Mohasaṃsāranti mohena saṃsāraṃ, mohena isiṃ palobhetvā saṃsāraṃ āpannā vaṭṭadukkhe patiṭṭhitā sattā gaṇanapathaṃ atikkantā . Tasmāti tena kāraṇena. Lomāni haṃsayeti ahaṃ lomāni uṭṭhapemi, ‘‘tassa kirāhaṃ sīlaṃ bhindissāmī’’ti cintayamānāya me lomāni pahaṃsantīti vadati.
૧૦૫.
105.
‘‘ઇદં વત્વાન પક્કામિ, અચ્છરા કામવણ્ણિની;
‘‘Idaṃ vatvāna pakkāmi, accharā kāmavaṇṇinī;
મિસ્સા મિસ્સિતુમિચ્છન્તી, ઇસિસિઙ્ગં અલમ્બુસા.
Missā missitumicchantī, isisiṅgaṃ alambusā.
૧૦૬.
106.
‘‘સા ચ તં વનમોગય્હ, ઇસિસિઙ્ગેન રક્ખિતં;
‘‘Sā ca taṃ vanamogayha, isisiṅgena rakkhitaṃ;
બિમ્બિજાલકસઞ્છન્નં, સમન્તા અદ્ધયોજનં.
Bimbijālakasañchannaṃ, samantā addhayojanaṃ.
૧૦૭.
107.
‘‘પાતોવ પાતરાસમ્હિ, ઉદણ્હસમયં પતિ;
‘‘Pātova pātarāsamhi, udaṇhasamayaṃ pati;
અગ્ગિટ્ઠં પરિમજ્જન્તં, ઇસિસિઙ્ગં ઉપાગમી’’તિ. – ઇમા અભિસમ્બુદ્ધગાથા;
Aggiṭṭhaṃ parimajjantaṃ, isisiṅgaṃ upāgamī’’ti. – imā abhisambuddhagāthā;
તત્થ પક્કામીતિ તેન હિ, દેવરાજ, આવજ્જેય્યાસિ મન્તિ અત્તનો સયનગબ્ભં પવિસિત્વા અલઙ્કરિત્વા ઇસિસિઙ્ગં કિલેસેન મિસ્સિતું ઇચ્છન્તી પક્કામિ, ભિક્ખવે, સા અચ્છરા તસ્સ અસ્સમં ગતાતિ. બિમ્બિજાલકસઞ્છન્નન્તિ રત્તઙ્કુરવનેન સઞ્છન્નં. પાતોવ પાતરાસમ્હીતિ, ભિક્ખવે, પાતરાસવેલાય પાતોવ પગેયેવ અતિપગેવ. ઉદણ્હસમયં પતીતિ સૂરિયુગ્ગમનવેલાયમેવ. અગ્ગિટ્ઠન્તિ અગ્ગિસાલં. રત્તિં પધાનમનુયુઞ્જિત્વા પાતોવ ન્હત્વા ઉદકકિચ્ચં કત્વા પણ્ણસાલાયં થોકં ઝાનસુખેન વીતિનામેત્વા નિક્ખમિત્વા અગ્ગિસાલં સમ્મજ્જન્તં તં ઇસિસિઙ્ગં સા ઉપાગમિ, ઇત્થિવિલાસં દસ્સેન્તી તસ્સ પુરતો અટ્ઠાસિ.
Tattha pakkāmīti tena hi, devarāja, āvajjeyyāsi manti attano sayanagabbhaṃ pavisitvā alaṅkaritvā isisiṅgaṃ kilesena missituṃ icchantī pakkāmi, bhikkhave, sā accharā tassa assamaṃ gatāti. Bimbijālakasañchannanti rattaṅkuravanena sañchannaṃ. Pātova pātarāsamhīti, bhikkhave, pātarāsavelāya pātova pageyeva atipageva. Udaṇhasamayaṃ patīti sūriyuggamanavelāyameva. Aggiṭṭhanti aggisālaṃ. Rattiṃ padhānamanuyuñjitvā pātova nhatvā udakakiccaṃ katvā paṇṇasālāyaṃ thokaṃ jhānasukhena vītināmetvā nikkhamitvā aggisālaṃ sammajjantaṃ taṃ isisiṅgaṃ sā upāgami, itthivilāsaṃ dassentī tassa purato aṭṭhāsi.
અથ નં તાપસો પુચ્છન્તો આહ –
Atha naṃ tāpaso pucchanto āha –
૧૦૮.
108.
‘‘કા નુ વિજ્જુરિવાભાસિ, ઓસધી વિય તારકા;
‘‘Kā nu vijjurivābhāsi, osadhī viya tārakā;
વિચિત્તહત્થાભરણા, આમુત્તમણિકુણ્ડલા.
Vicittahatthābharaṇā, āmuttamaṇikuṇḍalā.
૧૦૯.
109.
‘‘આદિચ્ચવણ્ણસઙ્કાસા, હેમચન્દનગન્ધિની;
‘‘Ādiccavaṇṇasaṅkāsā, hemacandanagandhinī;
સઞ્ઞતૂરૂ મહામાયા, કુમારી ચારુદસ્સના.
Saññatūrū mahāmāyā, kumārī cārudassanā.
૧૧૦.
110.
‘‘વિલગ્ગા મુદુકા સુદ્ધા, પાદા તે સુપ્પતિટ્ઠિતા;
‘‘Vilaggā mudukā suddhā, pādā te suppatiṭṭhitā;
ગમના કામનીયા તે, હરન્તિયેવ મે મનો.
Gamanā kāmanīyā te, harantiyeva me mano.
૧૧૧.
111.
‘‘અનુપુબ્બા ચ તે ઊરૂ, નાગનાસસમૂપમા;
‘‘Anupubbā ca te ūrū, nāganāsasamūpamā;
વિમટ્ઠા તુય્હં સુસ્સોણી, અક્ખસ્સ ફલકં યથા.
Vimaṭṭhā tuyhaṃ sussoṇī, akkhassa phalakaṃ yathā.
૧૧૨.
112.
‘‘ઉપ્પલસ્સેવ કિઞ્જક્ખા, નાભિ તે સાધુસણ્ઠિતા;
‘‘Uppalasseva kiñjakkhā, nābhi te sādhusaṇṭhitā;
પુરા કણ્હઞ્જનસ્સેવ, દૂરતો પતિદિસ્સતિ.
Purā kaṇhañjanasseva, dūrato patidissati.
૧૧૩.
113.
‘‘દુવિધા જાતા ઉરજા, અવણ્ટા સાધુપચ્ચુદા;
‘‘Duvidhā jātā urajā, avaṇṭā sādhupaccudā;
પયોધરા અપતિતા, અડ્ઢલાબુસમા થના.
Payodharā apatitā, aḍḍhalābusamā thanā.
૧૧૪.
114.
‘‘દીઘા કમ્બુતલાભાસા, ગીવા એણેય્યકા યથા;
‘‘Dīghā kambutalābhāsā, gīvā eṇeyyakā yathā;
પણ્ડરાવરણા વગ્ગુ, ચતુત્થમનસન્નિભા.
Paṇḍarāvaraṇā vaggu, catutthamanasannibhā.
૧૧૫.
115.
‘‘ઉદ્ધગ્ગા ચ અધગ્ગા ચ, દુમગ્ગપરિમજ્જિતા;
‘‘Uddhaggā ca adhaggā ca, dumaggaparimajjitā;
દુવિજા નેલસમ્ભૂતા, દન્તા તવ સુદસ્સના.
Duvijā nelasambhūtā, dantā tava sudassanā.
૧૧૬.
116.
‘‘અપણ્ડરા લોહિતન્તા, જિઞ્જૂકફલસન્નિભા;
‘‘Apaṇḍarā lohitantā, jiñjūkaphalasannibhā;
આયતા ચ વિસાલા ચ, નેત્તા તવ સુદસ્સના.
Āyatā ca visālā ca, nettā tava sudassanā.
૧૧૭.
117.
‘‘નાતિદીઘા સુસમ્મટ્ઠા, કનકબ્યાસમોચિતા;
‘‘Nātidīghā susammaṭṭhā, kanakabyāsamocitā;
ઉત્તમઙ્ગરુહા તુય્હં, કેસા ચન્દનગન્ધિકા.
Uttamaṅgaruhā tuyhaṃ, kesā candanagandhikā.
૧૧૮.
118.
‘‘યાવતા કસિગોરક્ખા, વાણિજાનઞ્ચ યા ગતિ;
‘‘Yāvatā kasigorakkhā, vāṇijānañca yā gati;
ઇસીનઞ્ચ પરક્કન્તં, સઞ્ઞતાનં તપસ્સિનં.
Isīnañca parakkantaṃ, saññatānaṃ tapassinaṃ.
૧૧૯.
119.
‘‘ન તે સમસમં પસ્સે, અસ્મિં પથવિમણ્ડલે;
‘‘Na te samasamaṃ passe, asmiṃ pathavimaṇḍale;
કો વા ત્વં કસ્સ વા પુત્તો, કથં જાનેમુ તં મય’’ન્તિ.
Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti.
તત્થ વિચિત્તહત્થાભરણાતિ વિચિત્તેહિ હત્થાભરણેહિ સમન્નાગતા. હેમચન્દનગન્ધિનીતિ સુવણ્ણવણ્ણચન્દનગન્ધવિલેપના. સઞ્ઞતૂરૂતિ સુવટ્ટિતઘનઊરુ સમ્પન્નઊરુલક્ખણા. વિલગ્ગાતિ સંખિત્તમજ્ઝા. મુદુકાતિ મુદુ સુખુમાલા. સુદ્ધાતિ નિમ્મલા. સુપ્પતિટ્ઠિતાતિ સમં પથવિં ફુસન્તા સુટ્ઠુ પતિટ્ઠિતા. ગમનાતિ ગચ્છમાના. કામનીયાતિ કન્તા કામિતબ્બયુત્તકા. હરન્તિયેવ મે મનોતિ એતે એવરૂપેન પરમેન ઇત્થિવિલાસેન ચઙ્કમન્તિયા તવ પાદા મમ ચિત્તં હરન્તિયેવ. વિમટ્ઠાતિ વિસાલા. સુસ્સોણીતિ સુન્દરસોણી. અક્ખસ્સાતિ સુન્દરવણ્ણસ્સ અક્ખસ્સ સુવણ્ણફલકં વિય વિસાલા તે સોણીતિ વદતિ. ઉપ્પલસ્સેવ કિઞ્જક્ખાતિ નીલુપ્પલકણ્ણિકા વિય. કણ્હઞ્જનસ્સેવાતિ સુખુમકણ્હલોમચિત્તત્તા એવમાહ.
Tattha vicittahatthābharaṇāti vicittehi hatthābharaṇehi samannāgatā. Hemacandanagandhinīti suvaṇṇavaṇṇacandanagandhavilepanā. Saññatūrūti suvaṭṭitaghanaūru sampannaūrulakkhaṇā. Vilaggāti saṃkhittamajjhā. Mudukāti mudu sukhumālā. Suddhāti nimmalā. Suppatiṭṭhitāti samaṃ pathaviṃ phusantā suṭṭhu patiṭṭhitā. Gamanāti gacchamānā. Kāmanīyāti kantā kāmitabbayuttakā. Harantiyeva me manoti ete evarūpena paramena itthivilāsena caṅkamantiyā tava pādā mama cittaṃ harantiyeva. Vimaṭṭhāti visālā. Sussoṇīti sundarasoṇī. Akkhassāti sundaravaṇṇassa akkhassa suvaṇṇaphalakaṃ viya visālā te soṇīti vadati. Uppalasseva kiñjakkhāti nīluppalakaṇṇikā viya. Kaṇhañjanassevāti sukhumakaṇhalomacittattā evamāha.
‘‘દુવિધા’’તિગાથં થને વણ્ણયન્તો આહ. તે હિ દ્વે હુત્વા ઉરે જાતા વણ્ટસ્સ અભાવા અવણ્ટા, ઉરે લગ્ગા એવ હુત્વા સુટ્ઠુ નિક્ખન્તત્તા સાધુપચ્ચુદા, પયસ્સ ધારણતો પયોધરા, અપતિતાતિ ન પતિતા, અમિલાતતાય વા અલમ્બનતાય વા ન અન્તો પવિટ્ઠાતિ અપતિતા, સુવણ્ણફલકે ઠપિતસુવણ્ણમયવટ્ટઅલાબુનો અડ્ઢેન સદિસતાય અડ્ઢલાબુસમા થના. એણેય્યકા યથાતિ એણીમિગસ્સ હિ દીઘા ચ વટ્ટા ચ ગીવા સોભતિ યથા, એવં તવ ગીવા થોકં દીઘા. કમ્બુતલાભાસાતિ સુવણ્ણાલિઙ્ગતલસન્નિભા ગીવાતિ અત્થો. પણ્ડરાવરણાતિ દન્તાવરણા. ચતુત્થમનસન્નિભાતિ ચતુત્થમનો વુચ્ચતિ ચતુત્થમનવત્થુભૂતા જિવ્હા. અભિરત્તભાવેન જિવ્હાસદિસં તે ઓટ્ઠપરિયોસાનન્તિ વદતિ. ઉદ્ધગ્ગાતિ હેટ્ઠિમદન્તા. અધગ્ગાતિ ઉપરિમદન્તા. દુમગ્ગપરિમજ્જિતાતિ દન્તકટ્ઠપરિમજ્જિતા પરિસુદ્ધા. દુવિજાતિ દ્વિજા. નેલસમ્ભૂતાતિ નિદ્દોસેસુ હનુમંસપરિયોસાનેસુ સમ્ભૂતા.
‘‘Duvidhā’’tigāthaṃ thane vaṇṇayanto āha. Te hi dve hutvā ure jātā vaṇṭassa abhāvā avaṇṭā, ure laggā eva hutvā suṭṭhu nikkhantattā sādhupaccudā, payassa dhāraṇato payodharā, apatitāti na patitā, amilātatāya vā alambanatāya vā na anto paviṭṭhāti apatitā, suvaṇṇaphalake ṭhapitasuvaṇṇamayavaṭṭaalābuno aḍḍhena sadisatāya aḍḍhalābusamā thanā. Eṇeyyakā yathāti eṇīmigassa hi dīghā ca vaṭṭā ca gīvā sobhati yathā, evaṃ tava gīvā thokaṃ dīghā. Kambutalābhāsāti suvaṇṇāliṅgatalasannibhā gīvāti attho. Paṇḍarāvaraṇāti dantāvaraṇā. Catutthamanasannibhāti catutthamano vuccati catutthamanavatthubhūtā jivhā. Abhirattabhāvena jivhāsadisaṃ te oṭṭhapariyosānanti vadati. Uddhaggāti heṭṭhimadantā. Adhaggāti uparimadantā. Dumaggaparimajjitāti dantakaṭṭhaparimajjitā parisuddhā. Duvijāti dvijā. Nelasambhūtāti niddosesu hanumaṃsapariyosānesu sambhūtā.
અપણ્ડરાતિ કણ્હા. લોહિતન્તાતિ રત્તપરિયન્તા. જિઞ્જૂકફલસન્નિભાતિ રત્તટ્ઠાને જિઞ્જુકફલસદિસા. સુદસ્સનાતિ પસ્સન્તાનં અતિત્તિકરા પઞ્ચપસાદસમન્નાગતા. નાતિદીઘાતિ પમાણયુત્તા. સુસમ્મટ્ઠાતિ સુટ્ઠુ સમ્મટ્ઠા. કનકબ્યાસમોચિતાતિ કનકબ્યા વુચ્ચતિ સુવણ્ણફણિકા, તાય ગન્ધતેલં આદાય પહરિતા સુરચિતા. કસિગોરક્ખાતિ ઇમિના કસિઞ્ચ ગોરક્ખઞ્ચ નિસ્સાય જીવનકસત્તે દસ્સેતિ. યા ગતીતિ યત્તકા નિપ્ફત્તિ. પરક્કન્તન્તિ યત્તકં ઇસીનં પરક્કન્તં, વિત્થારીકતા ઇમસ્મિં હિમવન્તે યત્તકા ઇસયો વસન્તીતિ અત્થો. ન તે સમસમન્તિ તેસુ સબ્બેસુ એકમ્પિ રૂપલીળાવિલાસાદિસમતાય તયા સમાનં ન પસ્સામિ. કો વા ત્વન્તિ ઇદં તસ્સા ઇત્થિભાવં જાનન્તો પુરિસવોહારવસેન પુચ્છતિ.
Apaṇḍarāti kaṇhā. Lohitantāti rattapariyantā. Jiñjūkaphalasannibhāti rattaṭṭhāne jiñjukaphalasadisā. Sudassanāti passantānaṃ atittikarā pañcapasādasamannāgatā. Nātidīghāti pamāṇayuttā. Susammaṭṭhāti suṭṭhu sammaṭṭhā. Kanakabyāsamocitāti kanakabyā vuccati suvaṇṇaphaṇikā, tāya gandhatelaṃ ādāya paharitā suracitā. Kasigorakkhāti iminā kasiñca gorakkhañca nissāya jīvanakasatte dasseti. Yā gatīti yattakā nipphatti. Parakkantanti yattakaṃ isīnaṃ parakkantaṃ, vitthārīkatā imasmiṃ himavante yattakā isayo vasantīti attho. Na te samasamanti tesu sabbesu ekampi rūpalīḷāvilāsādisamatāya tayā samānaṃ na passāmi. Ko vā tvanti idaṃ tassā itthibhāvaṃ jānanto purisavohāravasena pucchati.
એવં પાદતો પટ્ઠાય યાવ કેસા અત્તનો વણ્ણં ભાસન્તે તાપસે અલમ્બુસા તુણ્હી હુત્વા તસ્સા કથાય યથાનુસન્ધિં ગતાય તસ્સ સમ્મૂળ્હભાવં ઞત્વા ગાથમાહ –
Evaṃ pādato paṭṭhāya yāva kesā attano vaṇṇaṃ bhāsante tāpase alambusā tuṇhī hutvā tassā kathāya yathānusandhiṃ gatāya tassa sammūḷhabhāvaṃ ñatvā gāthamāha –
૧૨૦.
120.
‘‘ન પઞ્હકાલો ભદ્દન્તે, કસ્સપેવં ગતે સતિ;
‘‘Na pañhakālo bhaddante, kassapevaṃ gate sati;
એહિ સમ્મ રમિસ્સામ, ઉભો અસ્માકમસ્સમે;
Ehi samma ramissāma, ubho asmākamassame;
એહિ તં ઉપગૂહિસ્સં, રતીનં કુસલો ભવા’’તિ.
Ehi taṃ upagūhissaṃ, ratīnaṃ kusalo bhavā’’ti.
તત્થ કસ્સપેવં ગતે સતીતિ કસ્સપગોત્ત એવં તવ ચિત્તે પવત્તે સતિ પઞ્હકાલો ન હોતિ. સમ્માતિ વયસ્સ, પિયવચનાલપનમેતં. રતીનન્તિ પઞ્ચકામગુણરતીનં.
Tattha kassapevaṃ gate satīti kassapagotta evaṃ tava citte pavatte sati pañhakālo na hoti. Sammāti vayassa, piyavacanālapanametaṃ. Ratīnanti pañcakāmaguṇaratīnaṃ.
એવં વત્વા અલમ્બુસા ચિન્તેસિ – ‘‘નાયં મયિ ઠિતાય હત્થપાસં આગમિસ્સતિ, ગચ્છન્તી વિય ભવિસ્સામી’’તિ. સા ઇત્થિમાયાકુસલતાય તાપસં અનુપસઙ્કમિત્વા આગતમગ્ગાભિમુખી પાયાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Evaṃ vatvā alambusā cintesi – ‘‘nāyaṃ mayi ṭhitāya hatthapāsaṃ āgamissati, gacchantī viya bhavissāmī’’ti. Sā itthimāyākusalatāya tāpasaṃ anupasaṅkamitvā āgatamaggābhimukhī pāyāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૧૨૧.
121.
‘‘ઇદં વત્વાન પક્કામિ, અચ્છરા કામવણ્ણિની;
‘‘Idaṃ vatvāna pakkāmi, accharā kāmavaṇṇinī;
મિસ્સા મિસ્સિતુમિચ્છન્તી, ઇસિસિઙ્ગં અલમ્બુસા’’તિ.
Missā missitumicchantī, isisiṅgaṃ alambusā’’ti.
અથ નં તાપસો ગચ્છન્તિં દિસ્વા ‘‘અયં ગચ્છતી’’તિ અત્તનો દન્ધપરક્કમં મન્દગમનં છિન્દિત્વા વેગેન ધાવિત્વા કેસેસુ હત્થેન પરામસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Atha naṃ tāpaso gacchantiṃ disvā ‘‘ayaṃ gacchatī’’ti attano dandhaparakkamaṃ mandagamanaṃ chinditvā vegena dhāvitvā kesesu hatthena parāmasi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૧૨૨.
122.
‘‘સો ચ વેગેન નિક્ખમ્મ, છેત્વા દન્ધપરક્કમં;
‘‘So ca vegena nikkhamma, chetvā dandhaparakkamaṃ;
તમુત્તમાસુ વેણીસુ, અજ્ઝપ્પત્તો પરામસિ.
Tamuttamāsu veṇīsu, ajjhappatto parāmasi.
૧૨૩.
123.
‘‘તમુદાવત્ત કલ્યાણી, પલિસ્સજિ સુસોભના;
‘‘Tamudāvatta kalyāṇī, palissaji susobhanā;
ચવિતમ્હિ બ્રહ્મચરિયા, યથા તં અથ તોસિતા.
Cavitamhi brahmacariyā, yathā taṃ atha tositā.
૧૨૪.
124.
‘‘મનસા અગમા ઇન્દં, વસન્તં નન્દને વને;
‘‘Manasā agamā indaṃ, vasantaṃ nandane vane;
તસ્સા સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, મઘવા દેવકુઞ્જરો.
Tassā saṅkappamaññāya, maghavā devakuñjaro.
૧૨૫.
125.
‘‘પલ્લઙ્કં પહિણી ખિપ્પં, સોવણ્ણં સોપવાહનં;
‘‘Pallaṅkaṃ pahiṇī khippaṃ, sovaṇṇaṃ sopavāhanaṃ;
સઉત્તરચ્છદપઞ્ઞાસં, સહસ્સપટિયત્થતં.
Sauttaracchadapaññāsaṃ, sahassapaṭiyatthataṃ.
૧૨૬.
126.
‘‘તમેનં તત્થ ધારેસિ, ઉરે કત્વાન સોભના;
‘‘Tamenaṃ tattha dhāresi, ure katvāna sobhanā;
યથા એકમુહુત્તંવ, તીણિ વસ્સાનિ ધારયિ.
Yathā ekamuhuttaṃva, tīṇi vassāni dhārayi.
૧૨૭.
127.
‘‘વિમદો તીહિ વસ્સેહિ, પબુજ્ઝિત્વાન બ્રાહ્મણો;
‘‘Vimado tīhi vassehi, pabujjhitvāna brāhmaṇo;
અદ્દસાસિ હરિતરુક્ખે, સમન્તા અગ્ગિયાયનં.
Addasāsi haritarukkhe, samantā aggiyāyanaṃ.
૧૨૮.
128.
‘‘નવપત્તવનં ફુલ્લં, કોકિલગ્ગણઘોસિતં;
‘‘Navapattavanaṃ phullaṃ, kokilaggaṇaghositaṃ;
સમન્તા પવિલોકેત્વા, રુદં અસ્સૂનિ વત્તયિ.
Samantā paviloketvā, rudaṃ assūni vattayi.
૧૨૯.
129.
‘‘ન જુહે ન જપે મન્તે, અગ્ગિહુત્તં પહાપિતં;
‘‘Na juhe na jape mante, aggihuttaṃ pahāpitaṃ;
કો નુ મે પારિચરિયાય, પુબ્બે ચિત્તં પલોભયિ.
Ko nu me pāricariyāya, pubbe cittaṃ palobhayi.
૧૩૦.
130.
‘‘અરઞ્ઞે મે વિહરતો, યો મે તેજા હ સમ્ભુતં;
‘‘Araññe me viharato, yo me tejā ha sambhutaṃ;
નાનારતનપરિપૂરં, નાવંવ ગણ્હિ અણ્ણવે’’તિ.
Nānāratanaparipūraṃ, nāvaṃva gaṇhi aṇṇave’’ti.
તત્થ અજ્ઝપ્પત્તોતિ સમ્પત્તો. તમુદાવત્ત કલ્યાણીતિ તં કેસે પરામસિત્વા ઠિતં ઇસિં ઉદાવત્તિત્વા નિવત્તિત્વા કલ્યાણદસ્સના સા સુટ્ઠુ સોભના. પલિસ્સજીતિ આલિઙ્ગિ. ચવિતમ્હિ બ્રહ્મચરિયા, યથા તં અથ તોસિતાતિ, ભિક્ખવે, તસ્સ ઇસિનો તાવદેવ ઝાનં અન્તરધાયિ. તસ્મિં તમ્હા ઝાના બ્રહ્મચરિયા ચવિતે યથા તં સક્કેન પત્થિતં, તથેવ અહોસિ. અથ સક્કસ્સ પત્થનાય સમિદ્ધભાવં વિદિત્વા સા દેવકઞ્ઞા તોસિતા, તસ્સ તેન બ્રહ્મચરિયવિનાસેન સઞ્જનિતપીતિપામોજ્જાતિ અત્થો.
Tattha ajjhappattoti sampatto. Tamudāvatta kalyāṇīti taṃ kese parāmasitvā ṭhitaṃ isiṃ udāvattitvā nivattitvā kalyāṇadassanā sā suṭṭhu sobhanā. Palissajīti āliṅgi. Cavitamhi brahmacariyā, yathā taṃ atha tositāti, bhikkhave, tassa isino tāvadeva jhānaṃ antaradhāyi. Tasmiṃ tamhā jhānā brahmacariyā cavite yathā taṃ sakkena patthitaṃ, tatheva ahosi. Atha sakkassa patthanāya samiddhabhāvaṃ viditvā sā devakaññā tositā, tassa tena brahmacariyavināsena sañjanitapītipāmojjāti attho.
મનસા અગમાતિ સા તં આલિઙ્ગિત્વા ઠિતા ‘‘અહો વત સક્કો પલ્લઙ્કં મે પેસેય્યા’’તિ એવં પવત્તેન મનસા ઇન્દં અગમા. નન્દને વનેતિ નન્દિજનનસમત્થતાય નન્દનવનસઙ્ખાતે તાવતિંસભવને વસન્તં. દેવકુઞ્જરોતિ દેવસેટ્ઠો . પહિણીતિ પેસેસિ. ‘‘પાહિણી’’તિપિ પાઠો. સોપવાહનન્તિ સપરિવારં. સઉત્તરચ્છદપઞ્ઞાસન્તિ પઞ્ઞાસાય ઉત્તરચ્છદેહિ પટિચ્છાદિતં. સહસ્સપટિયત્થતન્તિ સહસ્સદિબ્બકોજવત્થતં. તમેનં તત્થાતિ તં ઇસિસિઙ્ગં તત્થ દિબ્બપલ્લઙ્કે નિસિન્ના સા ઉરે કત્વા ધારેસિ. તીણિ વસ્સાનીતિ એકમુહુત્તં વિય મનુસ્સગણનાય તીણિ વસ્સાનિ તં ઉરે નિપજ્જાપેત્વા તત્થ નિસિન્ના ધારેસિ.
Manasā agamāti sā taṃ āliṅgitvā ṭhitā ‘‘aho vata sakko pallaṅkaṃ me peseyyā’’ti evaṃ pavattena manasā indaṃ agamā. Nandane vaneti nandijananasamatthatāya nandanavanasaṅkhāte tāvatiṃsabhavane vasantaṃ. Devakuñjaroti devaseṭṭho . Pahiṇīti pesesi. ‘‘Pāhiṇī’’tipi pāṭho. Sopavāhananti saparivāraṃ. Sauttaracchadapaññāsanti paññāsāya uttaracchadehi paṭicchāditaṃ. Sahassapaṭiyatthatanti sahassadibbakojavatthataṃ. Tamenaṃ tatthāti taṃ isisiṅgaṃ tattha dibbapallaṅke nisinnā sā ure katvā dhāresi. Tīṇi vassānīti ekamuhuttaṃ viya manussagaṇanāya tīṇi vassāni taṃ ure nipajjāpetvā tattha nisinnā dhāresi.
વિમદોતિ નિમ્મદો વિગતસઞ્ઞભાવો. સો હિ તીણિ સંવચ્છરાનિ વિસઞ્ઞો સયિત્વા પચ્છા પટિલદ્ધસઞ્ઞો પબુજ્ઝિ. તસ્મિં પબુજ્ઝમાને હત્થાદિફન્દનં દિસ્વાવ અલમ્બુસા તસ્સ પબુજ્ઝનભાવં ઞત્વા પલ્લઙ્કં અન્તરધાપેત્વા સયમ્પિ અન્તરહિતા અટ્ઠાસિ. અદ્દસાસીતિ સો અસ્સમપદં ઓલોકેન્તો ‘‘કેન નુ ખોમ્હિ સીલવિનાસં પાપિતો’’તિ ચિન્તેત્વા મહન્તેન સદ્દેન પરિદેવમાનો અદ્દસાસિ. હરિતરુક્ખેતિ અગ્ગિયાયનસઙ્ખાતં અગ્ગિસાલં સમન્તા પરિવારેત્વા ઠિતે હરિતપત્તરુક્ખે. નવપત્તવનન્તિ તરુણેહિ નવપત્તેહિ સઞ્છન્નં વનં. રુદન્તિ પરિદેવન્તો.
Vimadoti nimmado vigatasaññabhāvo. So hi tīṇi saṃvaccharāni visañño sayitvā pacchā paṭiladdhasañño pabujjhi. Tasmiṃ pabujjhamāne hatthādiphandanaṃ disvāva alambusā tassa pabujjhanabhāvaṃ ñatvā pallaṅkaṃ antaradhāpetvā sayampi antarahitā aṭṭhāsi. Addasāsīti so assamapadaṃ olokento ‘‘kena nu khomhi sīlavināsaṃ pāpito’’ti cintetvā mahantena saddena paridevamāno addasāsi. Haritarukkheti aggiyāyanasaṅkhātaṃ aggisālaṃ samantā parivāretvā ṭhite haritapattarukkhe. Navapattavananti taruṇehi navapattehi sañchannaṃ vanaṃ. Rudanti paridevanto.
ન જુહે ન જપે મન્તેતિ અયમસ્સ પરિદેવનગાથા. પહાપિતન્તિ હાપિતં, પ-કારો ઉપસગ્ગમત્તં. પારિચરિયાયાતિ કો નુ કિલેસપારિચરિયાય ઇતો પુબ્બે મમ ચિત્તં પલોભયીતિ પરિદેવતિ. યો મે તેજા હ સમ્ભુતન્તિ હ-કારો નિપાતમત્તં. યો મમ સમણતેજેન સમ્ભૂતં ઝાનગુણં નાનારતનપરિપુણ્ણં મહન્તં મહણ્ણવે નાવં વિય ગણ્હિ, વિનાસં પાપેસિ, કો નામેસોતિ પરિદેવતીતિ.
Najuhe na jape manteti ayamassa paridevanagāthā. Pahāpitanti hāpitaṃ, pa-kāro upasaggamattaṃ. Pāricariyāyāti ko nu kilesapāricariyāya ito pubbe mama cittaṃ palobhayīti paridevati. Yo me tejā ha sambhutanti ha-kāro nipātamattaṃ. Yo mama samaṇatejena sambhūtaṃ jhānaguṇaṃ nānāratanaparipuṇṇaṃ mahantaṃ mahaṇṇave nāvaṃ viya gaṇhi, vināsaṃ pāpesi, ko nāmesoti paridevatīti.
તં સુત્વા અલમ્બુસા ચિન્તેસિ – ‘‘સચાહં ન કથેસ્સામિ, અયં મે અભિસપિસ્સતિ, હન્દસ્સ કથેસ્સામી’’તિ. સા દિસ્સમાનેન કાયેન ઠત્વા ગાથમાહ –
Taṃ sutvā alambusā cintesi – ‘‘sacāhaṃ na kathessāmi, ayaṃ me abhisapissati, handassa kathessāmī’’ti. Sā dissamānena kāyena ṭhatvā gāthamāha –
૧૩૧.
131.
‘‘અહં તે પારિચરિયાય, દેવરાજેન પેસિતા;
‘‘Ahaṃ te pāricariyāya, devarājena pesitā;
અવધિં ચિત્તં ચિત્તેન, પમાદો ત્વં ન બુજ્ઝસી’’તિ.
Avadhiṃ cittaṃ cittena, pamādo tvaṃ na bujjhasī’’ti.
સો તસ્સા કથં સુત્વા પિતરા દિન્નઓવાદં સરિત્વા ‘‘પિતુ વચનં અકત્વા મહાવિનાસં પત્તોમ્હી’’તિ પરિદેવન્તો ચતસ્સો ગાથાયો અભાસિ –
So tassā kathaṃ sutvā pitarā dinnaovādaṃ saritvā ‘‘pitu vacanaṃ akatvā mahāvināsaṃ pattomhī’’ti paridevanto catasso gāthāyo abhāsi –
૧૩૨.
132.
‘‘ઇમાનિ કિર મં તાતો, કસ્સપો અનુસાસતિ;
‘‘Imāni kira maṃ tāto, kassapo anusāsati;
કમલાસદિસિત્થિયો, તાયો બુજ્ઝેસિ માણવ.
Kamalāsadisitthiyo, tāyo bujjhesi māṇava.
૧૩૩.
133.
‘‘ઉરેગણ્ડાયો બુજ્ઝેસિ, તાયો બુજ્ઝેસિ માણવ;
‘‘Uregaṇḍāyo bujjhesi, tāyo bujjhesi māṇava;
ઇચ્ચાનુસાસિ મં તાતો, યથા મં અનુકમ્પકો.
Iccānusāsi maṃ tāto, yathā maṃ anukampako.
૧૩૪.
134.
‘‘તસ્સાહં વચનં નાકં, પિતુ વુદ્ધસ્સ સાસનં;
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ nākaṃ, pitu vuddhassa sāsanaṃ;
અરઞ્ઞે નિમ્મનુસ્સમ્હિ, સ્વજ્જ ઝાયામિ એકકો.
Araññe nimmanussamhi, svajja jhāyāmi ekako.
૧૩૫.
135.
‘‘સોહં તથા કરિસ્સામિ, ધિરત્થુ જીવિતેન મે;
‘‘Sohaṃ tathā karissāmi, dhiratthu jīvitena me;
પુન વા તાદિસો હેસ્સં, મરણં મે ભવિસ્સતી’’તિ.
Puna vā tādiso hessaṃ, maraṇaṃ me bhavissatī’’ti.
તત્થ ઇમાનીતિ ઇમાનિ વચનાનિ. કમલાસદિસિત્થિયોતિ કમલા વુચ્ચતિ નારિપુપ્ફલતા, તાસં પુપ્ફસદિસા ઇત્થિયો. તાયો બુજ્ઝેસિ માણવાતિ માણવ ત્વં તાયો જાનેય્યાસિ, ઞત્વા દસ્સનપથં અગન્ત્વા પલાપેય્યાસીતિ યાનિ એવરૂપાનિ વચનાનિ તદા મં તાતો અનુસાસતિ, ઇમાનિ કિર તાનીતિ. ઉરેગણ્ડાયોતિ ઉરમ્હિ દ્વીહિ ગણ્ડેહિ સમન્નાગતા. તાયો બુજ્ઝેસિ, માણવાતિ, માણવ, તાયો અત્તનો વસં ગતે વિનાસં પાપેન્તીતિ ત્વં જાનેય્યાસિ. નાકન્તિ નાકરિં. ઝાયામીતિ પજ્ઝાયામિ પરિદેવામિ. ધિરત્થુ જીવિતેન મેતિ ધિરત્થુ ગરહિતં મમ જીવિતં, જીવિતેન મે કો અત્થો. પુન વાતિ તથા કરિસ્સામિ, યથા પુન વા તાદિસો ભવિસ્સામિ, નટ્ઠં ઝાનં ઉપ્પાદેત્વા વીતરાગો ભવિસ્સામિ, મરણં વા મે ભવિસ્સતીતિ.
Tattha imānīti imāni vacanāni. Kamalāsadisitthiyoti kamalā vuccati nāripupphalatā, tāsaṃ pupphasadisā itthiyo. Tāyo bujjhesi māṇavāti māṇava tvaṃ tāyo jāneyyāsi, ñatvā dassanapathaṃ agantvā palāpeyyāsīti yāni evarūpāni vacanāni tadā maṃ tāto anusāsati, imāni kira tānīti. Uregaṇḍāyoti uramhi dvīhi gaṇḍehi samannāgatā. Tāyo bujjhesi, māṇavāti, māṇava, tāyo attano vasaṃ gate vināsaṃ pāpentīti tvaṃ jāneyyāsi. Nākanti nākariṃ. Jhāyāmīti pajjhāyāmi paridevāmi. Dhiratthu jīvitena meti dhiratthu garahitaṃ mama jīvitaṃ, jīvitena me ko attho. Puna vāti tathā karissāmi, yathā puna vā tādiso bhavissāmi, naṭṭhaṃ jhānaṃ uppādetvā vītarāgo bhavissāmi, maraṇaṃ vā me bhavissatīti.
સો કામરાગં પહાય પુન ઝાનં ઉપ્પાદેસિ. અથસ્સ સમણતેજં દિસ્વા ઝાનસ્સ ચ ઉપ્પાદિતભાવં ઞત્વા અલમ્બુસા ભીતા ખમાપેસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા દ્વે ગાથાયો અભાસિ –
So kāmarāgaṃ pahāya puna jhānaṃ uppādesi. Athassa samaṇatejaṃ disvā jhānassa ca uppāditabhāvaṃ ñatvā alambusā bhītā khamāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā dve gāthāyo abhāsi –
૧૩૬.
136.
‘‘તસ્સ તેજં વીરિયઞ્ચ, ધિતિં ઞત્વા અવટ્ઠિતં;
‘‘Tassa tejaṃ vīriyañca, dhitiṃ ñatvā avaṭṭhitaṃ;
સિરસા અગ્ગહી પાદે, ઇસિસિઙ્ગં અલમ્બુસા.
Sirasā aggahī pāde, isisiṅgaṃ alambusā.
૧૩૭.
137.
‘‘મા મે કુજ્ઝ મહાવીર, મા મે કુજ્ઝ મહાઇસે;
‘‘Mā me kujjha mahāvīra, mā me kujjha mahāise;
મહા અત્થો મયા ચિણ્ણો, તિદસાનં યસસ્સિનં;
Mahā attho mayā ciṇṇo, tidasānaṃ yasassinaṃ;
તયા પકમ્પિતં આસિ, સબ્બં દેવપુરં તદા’’તિ.
Tayā pakampitaṃ āsi, sabbaṃ devapuraṃ tadā’’ti.
અથ નં સો ‘‘ખમામિ તે, ભદ્દે, યથાસુખં ગચ્છા’’તિ વિસ્સજ્જેન્તો ગાથમાહ –
Atha naṃ so ‘‘khamāmi te, bhadde, yathāsukhaṃ gacchā’’ti vissajjento gāthamāha –
૧૩૮.
138.
‘‘તાવતિંસા ચ યે દેવા, તિદસાનઞ્ચ વાસવો;
‘‘Tāvatiṃsā ca ye devā, tidasānañca vāsavo;
ત્વઞ્ચ ભદ્દે સુખી હોહિ, ગચ્છ કઞ્ઞે યથાસુખ’’ન્તિ.
Tvañca bhadde sukhī hohi, gaccha kaññe yathāsukha’’nti.
સા તં વન્દિત્વા તેનેવ સુવણ્ણપલ્લઙ્કેન દેવપુરં ગતા. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા તિસ્સો ગાથાયો અભાસિ –
Sā taṃ vanditvā teneva suvaṇṇapallaṅkena devapuraṃ gatā. Tamatthaṃ pakāsento satthā tisso gāthāyo abhāsi –
૧૩૯.
139.
‘‘તસ્સ પાદે ગહેત્વાન, કત્વા ચ નં પદક્ખિણં;
‘‘Tassa pāde gahetvāna, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ;
અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વાન, તમ્હા ઠાના અપક્કમિ.
Añjaliṃ paggahetvāna, tamhā ṭhānā apakkami.
૧૪૦.
140.
‘‘યો ચ તસ્સાસિ પલ્લઙ્કો, સોવણ્ણો સોપવાહનો;
‘‘Yo ca tassāsi pallaṅko, sovaṇṇo sopavāhano;
સઉત્તરચ્છદપઞ્ઞાસો, સહસ્સપટિયત્થતો;
Sauttaracchadapaññāso, sahassapaṭiyatthato;
તમેવ પલ્લઙ્કમારુય્હ, અગા દેવાન સન્તિકે.
Tameva pallaṅkamāruyha, agā devāna santike.
૧૪૧.
141.
‘‘તમોક્કમિવ આયન્તિં, જલન્તિં વિજ્જુતં યથા;
‘‘Tamokkamiva āyantiṃ, jalantiṃ vijjutaṃ yathā;
પતીતો સુમનો વિત્તો, દેવિન્દો અદદા વર’’ન્તિ.
Patīto sumano vitto, devindo adadā vara’’nti.
તત્થ ઓક્કમિવાતિ દીપકં વિય. ‘‘પતીતો’’તિઆદીહિ તુટ્ઠાકારોવ દસ્સિતો અદદા વરન્તિ આગન્ત્વા વન્દિત્વા ઠિતાય તુટ્ઠો વરં અદાસિ.
Tattha okkamivāti dīpakaṃ viya. ‘‘Patīto’’tiādīhi tuṭṭhākārova dassito adadā varanti āgantvā vanditvā ṭhitāya tuṭṭho varaṃ adāsi.
સા તસ્સ સન્તિકે વરં ગણ્હન્તી ઓસાનગાથમાહ –
Sā tassa santike varaṃ gaṇhantī osānagāthamāha –
૧૪૨.
142.
‘‘વરઞ્ચે મે અદો સક્ક, સબ્બભૂતાનમિસ્સર;
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
નિસિપ્પલોભિકા ગચ્છે, એતં સક્ક વરં વરે’’તિ.
Nisippalobhikā gacche, etaṃ sakka varaṃ vare’’ti.
તસ્સત્થો – ‘‘સક્ક દેવરાજ, સચે મે ત્વં વરં અદો, પુન ઇસિપલોભિકાય ન ગચ્છેય્યં, મા મં એતદત્થાય પહિણેય્યાસિ, એતં વરં વરે યાચામી’’તિ.
Tassattho – ‘‘sakka devarāja, sace me tvaṃ varaṃ ado, puna isipalobhikāya na gaccheyyaṃ, mā maṃ etadatthāya pahiṇeyyāsi, etaṃ varaṃ vare yācāmī’’ti.
સત્થા તસ્સ ભિક્ખુનો ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને સો ભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ. તદા અલમ્બુસા પુરાણદુતિયિકા અહોસિ, ઇસિસિઙ્ગો ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખુ, પિતા મહાઇસિ પન અહમેવ અહોસિન્તિ.
Satthā tassa bhikkhuno imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā alambusā purāṇadutiyikā ahosi, isisiṅgo ukkaṇṭhitabhikkhu, pitā mahāisi pana ahameva ahosinti.
અલમ્બુસાજાતકવણ્ણના તતિયા.
Alambusājātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૨૩. અલમ્બુસાજાતકં • 523. Alambusājātakaṃ