Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૩. આનન્દત્થેરગાથાવણ્ણના
3. Ānandattheragāthāvaṇṇanā
પિસુણેન ચ કોધનેનાતિઆદિકા આયસ્મતો આનન્દત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે સત્થુ વેમાતિકભાતા હુત્વા નિબ્બત્તિ, સુમનોતિસ્સ નામં અહોસિ. પિતા પનસ્સ આનન્દરાજા નામ. સો અત્તનો પુત્તસ્સ સુમનકુમારસ્સ વયપ્પત્તસ્સ હંસવતિતો વીસયોજનસતે ઠાને ભોગનગરં અદાસિ. સો કદાચિ કદાચિ આગન્ત્વા અત્તાનઞ્ચ પિતરઞ્ચ પસ્સતિ. તદા રાજા સત્થારઞ્ચ સતસહસ્સપરિમાણં ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ સયમેવ સક્કચ્ચં ઉપટ્ઠહિ, અઞ્ઞેસં ઉપટ્ઠાતું ન દેતિ.
Pisuṇenaca kodhanenātiādikā āyasmato ānandattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare satthu vemātikabhātā hutvā nibbatti, sumanotissa nāmaṃ ahosi. Pitā panassa ānandarājā nāma. So attano puttassa sumanakumārassa vayappattassa haṃsavatito vīsayojanasate ṭhāne bhoganagaraṃ adāsi. So kadāci kadāci āgantvā attānañca pitarañca passati. Tadā rājā satthārañca satasahassaparimāṇaṃ bhikkhusaṅghañca sayameva sakkaccaṃ upaṭṭhahi, aññesaṃ upaṭṭhātuṃ na deti.
તેન સમયેન પચ્ચન્તો કુપિતો અહોસિ. કુમારો તસ્સ કુપિતભાવં રઞ્ઞો અનારોચેત્વા સયમેવ તં વૂપસમેતિ. તં સુત્વા રાજા તુટ્ઠમાનસો પુત્તં પક્કોસાપેત્વા ‘‘વરં તે, તાત દમ્મિ, વરં ગણ્હાહી’’તિ આહ. કુમારો ‘‘સત્થારં ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ તેમાસં ઉપટ્ઠહન્તો જીવિતં અવઞ્ઝં કાતું ઇચ્છામી’’તિ આહ. ‘‘એતં ન સક્કા, અઞ્ઞં વદેહી’’તિ. ‘‘દેવ, ખત્તિયાનં દ્વેકથા નામ નત્થિ, એતદેવ મે દેહિ, ન મય્હં અઞ્ઞેન અત્થો’’તિ. ‘‘સચે સત્થા અનુજાનાતિ, દિન્નમેવા’’તિ. સો ‘‘સત્થુ ચિત્તં જાનિસ્સામી’’તિ વિહારં ગતો.
Tena samayena paccanto kupito ahosi. Kumāro tassa kupitabhāvaṃ rañño anārocetvā sayameva taṃ vūpasameti. Taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso puttaṃ pakkosāpetvā ‘‘varaṃ te, tāta dammi, varaṃ gaṇhāhī’’ti āha. Kumāro ‘‘satthāraṃ bhikkhusaṅghañca temāsaṃ upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ icchāmī’’ti āha. ‘‘Etaṃ na sakkā, aññaṃ vadehī’’ti. ‘‘Deva, khattiyānaṃ dvekathā nāma natthi, etadeva me dehi, na mayhaṃ aññena attho’’ti. ‘‘Sace satthā anujānāti, dinnamevā’’ti. So ‘‘satthu cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.
તેન ચ સમયેન ભગવા ભત્તકિચ્ચં નિટ્ઠાપેત્વા ગન્ધકુટિં પવિટ્ઠો હોતિ. સો ભિક્ખૂ ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘અહં, ભન્તે, ભગવન્તં દસ્સનાય આગતો, દસ્સેથ મે ભગવન્ત’’ન્તિ આહ. ભિક્ખૂ ‘‘સુમનો નામ થેરો સત્થુ ઉપટ્ઠાકો, તસ્સ સન્તિકં ગચ્છાહી’’તિ આહંસુ. સો થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા ‘‘સત્થારં, ભન્તે, મે દસ્સેથા’’તિ આહ. અથ થેરો તસ્સ પસ્સન્તસ્સેવ પથવિયં નિમુજ્જિત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘ભન્તે, રાજપુત્તો તુમ્હાકં દસ્સનાય આગતો’’તિ આહ. ‘‘તેન હિ, ભિક્ખુ, બહિ આસનં પઞ્ઞાપેહી’’તિ. થેરો પુનપિ તસ્સ પસ્સન્તસ્સેવ બુદ્ધાસનં ગહેત્વા અન્તોગન્ધકુટિયં નિમુજ્જિત્વા બહિપરિવેણે પાતુભવિત્વા ગન્ધકુટિપરિવેણે આસનં પઞ્ઞાપેસિ. કુમારો તં દિસ્વા ‘‘મહન્તો વતાયં ભિક્ખૂ’’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેસિ.
Tena ca samayena bhagavā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘ahaṃ, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgato, dassetha me bhagavanta’’nti āha. Bhikkhū ‘‘sumano nāma thero satthu upaṭṭhāko, tassa santikaṃ gacchāhī’’ti āhaṃsu. So therassa santikaṃ gantvā vanditvā ‘‘satthāraṃ, bhante, me dassethā’’ti āha. Atha thero tassa passantasseva pathaviyaṃ nimujjitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, rājaputto tumhākaṃ dassanāya āgato’’ti āha. ‘‘Tena hi, bhikkhu, bahi āsanaṃ paññāpehī’’ti. Thero punapi tassa passantasseva buddhāsanaṃ gahetvā antogandhakuṭiyaṃ nimujjitvā bahipariveṇe pātubhavitvā gandhakuṭipariveṇe āsanaṃ paññāpesi. Kumāro taṃ disvā ‘‘mahanto vatāyaṃ bhikkhū’’ti cittaṃ uppādesi.
ભગવાપિ ગન્ધકુટિતો નિક્ખમિત્વા પઞ્ઞત્તાસને નિસીદિ. રાજપુત્તો સત્થારં વન્દિત્વા, પટિસન્થારં કત્વા, અયં, ભન્તે, થેરો તુમ્હાકં સાસને વલ્લભો મઞ્ઞેતિ. ‘‘આમ કુમાર, વલ્લભો’’તિ? ‘‘કિં કત્વા, ભન્તે, એસ વલ્લભો હોતી’’તિ?‘‘દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા’’તિ. ‘‘ભગવા , અહમ્પિ અયં થેરો વિય અનાગતે બુદ્ધસાસને વલ્લભો હોતુકામો’’તિ સત્થાહં ખન્ધાવારભત્તં નામ દત્વાપિ સત્તમે દિવસે, ભન્તે, મયા પિતુ સન્તિકા તેમાસં તુમ્હાકં પટિજગ્ગનવરો લદ્ધો, તેમાસં મે વસ્સાવાસં અધિવાસેથાતિ. ભગવા, ‘‘અત્થિ નુ ખો તત્થ ગતેન અત્થો’’તિ ઓલોકેત્વા ‘‘અત્થી’’તિ દિસ્વા ‘‘સુઞ્ઞાગારે ખો, કુમાર, તથાગતા અભિરમન્તી’’તિ આહ. કુમારો ‘‘અઞ્ઞાતં ભગવા, અઞ્ઞાતં સુગતા’’તિ વત્વા ‘‘અહં, ભન્તે, પુરિમતરં ગન્ત્વા વિહારં કારેમિ, મયા પેસિતે ભિક્ખુસતસહસ્સેન સદ્ધિં આગચ્છથા’’તિ પટિઞ્ઞં ગહેત્વા પિતુ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘દિન્ના મે, દેવ, ભગવતા પટિઞ્ઞા, મયા પહિતે ભગવન્તં પેસેય્યાથા’’તિ પિતરં વન્દિત્વા, નિક્ખમિત્વા યોજને યોજને વિહારં કરોન્તો વીસયોજનસતં અદ્ધાનં ગતો. ગન્ત્વા ચ અત્તનો નગરે વિહારટ્ઠાનં વિચિનન્તો સોભનસ્સ નામ કુટુમ્બિકસ્સ ઉય્યાનં દિસ્વા સતસહસ્સેન કિણિત્વા સતસહસ્સં વિસ્સજ્જેત્વા વિહારં કારેસિ. તત્થ ભગવતો ગન્ધકુટિં સેસભિક્ખૂનઞ્ચ રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનત્થાય કુટિલેણમણ્ડપે કારેત્વા પાકારપરિક્ખેપં દ્વારકોટ્ઠકઞ્ચ નિટ્ઠાપેત્વા પિતુ સન્તિકં પેસેસિ ‘‘નિટ્ઠિતં મય્હં કિચ્ચં, સત્થારં પહિણથા’’તિ.
Bhagavāpi gandhakuṭito nikkhamitvā paññattāsane nisīdi. Rājaputto satthāraṃ vanditvā, paṭisanthāraṃ katvā, ayaṃ, bhante, thero tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti. ‘‘Āma kumāra, vallabho’’ti? ‘‘Kiṃ katvā, bhante, esa vallabho hotī’’ti?‘‘Dānādīni puññāni katvā’’ti. ‘‘Bhagavā , ahampi ayaṃ thero viya anāgate buddhasāsane vallabho hotukāmo’’ti satthāhaṃ khandhāvārabhattaṃ nāma datvāpi sattame divase, bhante, mayā pitu santikā temāsaṃ tumhākaṃ paṭijagganavaro laddho, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā, ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā ‘‘atthī’’ti disvā ‘‘suññāgāre kho, kumāra, tathāgatā abhiramantī’’ti āha. Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitu santikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā, nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ karonto vīsayojanasataṃ addhānaṃ gato. Gantvā ca attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanassa nāma kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kāretvā pākāraparikkhepaṃ dvārakoṭṭhakañca niṭṭhāpetvā pitu santikaṃ pesesi ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.
રાજા ભગવન્તં ભોજેત્વા ‘‘ભગવા સુમનસ્સ કિચ્ચં નિટ્ઠિતં, તુમ્હાકં ગમનં પચ્ચાસીસતી’’તિ આહ. ભગવા સતસહસ્સભિક્ખુપરિવુતો યોજને યોજને વિહારેસુ વસમાનો અગમાસિ. કુમારો ‘‘સત્થા આગચ્છતી’’તિ સુત્વા યોજનં પચ્ચુગ્ગન્ત્વા ગન્ધમાલાદીહિ પૂજયમાનો સતસહસ્સેન કીતે સોભને નામ ઉય્યાને સતસહસ્સેન કારિતં વિહારં પવેસેત્વા –
Rājā bhagavantaṃ bhojetvā ‘‘bhagavā sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsīsatī’’ti āha. Bhagavā satasahassabhikkhuparivuto yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro ‘‘satthā āgacchatī’’ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā gandhamālādīhi pūjayamāno satasahassena kīte sobhane nāma uyyāne satasahassena kāritaṃ vihāraṃ pavesetvā –
‘‘સતસહસ્સેન મે કીતં, સતસહસ્સેન માપિતં;
‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena māpitaṃ;
સોભનં નામ ઉય્યાનં, પટિગ્ગણ્હ મહામુની’’તિ. –
Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ, paṭiggaṇha mahāmunī’’ti. –
તં નિય્યાદેસિ. સો વસ્સૂપનાયિકદિવસે મહાદાનં પવત્તેત્વા ‘‘ઇમિનાવ નીહારેન દાનં દદેય્યાથા’’તિ પુત્તદારે અમચ્ચે ચ કિચ્ચકરણીયેસુ ચ નિયોજેત્વા સયં સુમનત્થેરસ્સ વસનટ્ઠાનસમીપેયેવ વસન્તો તેમાસં સત્થારં ઉપટ્ઠહન્તો ઉપકટ્ઠાય પવારણાય ગામં પવિસિત્વા સત્તાહં મહાદાનં પવત્તેત્વા સત્તમે દિવસે સત્થુ ભિક્ખુસતસહસ્સસ્સ ચ પાદમૂલે તિચીવરાનિ ઠપેત્વા વન્દિત્વા, ‘‘ભન્તે, યદેતં મયા સત્તાહં ખન્ધાવારદાનતો પટ્ઠાય પુઞ્ઞં કતં, ન તં સગ્ગસમ્પત્તિઆદીનં અત્થાય, અથ ખો અહં અયં સુમનત્થેરો વિય અનાગતે એકસ્સ બુદ્ધસ્સ ઉપટ્ઠાકો ભવેય્ય’’ન્તિ પણિધાનં અકાસિ. સત્થાપિસ્સ અનન્તરાયતં દિસ્વા બ્યાકરિત્વા પક્કામિ.
Taṃ niyyādesi. So vassūpanāyikadivase mahādānaṃ pavattetvā ‘‘imināva nīhārena dānaṃ dadeyyāthā’’ti puttadāre amacce ca kiccakaraṇīyesu ca niyojetvā sayaṃ sumanattherassa vasanaṭṭhānasamīpeyeva vasanto temāsaṃ satthāraṃ upaṭṭhahanto upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase satthu bhikkhusatasahassassa ca pādamūle ticīvarāni ṭhapetvā vanditvā, ‘‘bhante, yadetaṃ mayā sattāhaṃ khandhāvāradānato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, na taṃ saggasampattiādīnaṃ atthāya, atha kho ahaṃ ayaṃ sumanatthero viya anāgate ekassa buddhassa upaṭṭhāko bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi. Satthāpissa anantarāyataṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
સોપિ તસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે વસ્સસતસહસ્સં પુઞ્ઞાનિ કત્વા તતો પરમ્પિ તત્થ તત્થ ભવે ઉળારાનિ પુઞ્ઞકમ્માનિ ઉપચિનિત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે પિણ્ડાય ચરતો એકસ્સ થેરસ્સ પત્તગ્ગહણત્થં ઉત્તરસાટકં દત્વા પૂજં અકાસિ. પુન સગ્ગે નિબ્બત્તિત્વા તતો ચુતો બારાણસિરાજા હુત્વા અટ્ઠ પચ્ચેકબુદ્ધે દિસ્વા તે ભોજેત્વા અત્તનો મઙ્ગલુય્યાને અટ્ઠ પણ્ણસાલાયો કારેત્વા તેસં નિસીદનત્થાય અટ્ઠ સબ્બરતનમયપીઠે ચેવ મણિઆધારકે ચ પટિયાદેત્વા દસવસ્સસહસ્સાનિ ઉપટ્ઠાનં અકાસિ. એતાનિ પાકટટ્ઠાનાનિ.
Sopi tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ puññāni katvā tato parampi tattha tattha bhave uḷārāni puññakammāni upacinitvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle piṇḍāya carato ekassa therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarasāṭakaṃ datvā pūjaṃ akāsi. Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭha paccekabuddhe disvā te bhojetvā attano maṅgaluyyāne aṭṭha paṇṇasālāyo kāretvā tesaṃ nisīdanatthāya aṭṭha sabbaratanamayapīṭhe ceva maṇiādhārake ca paṭiyādetvā dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni.
કપ્પસતસહસ્સં પન તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ કરોન્તોવ અમ્હાકં બોધિસત્તેન સદ્ધિં તુસિતપુરે નિબ્બત્તિત્વા તતો ચુતો અમિતોદનસક્કસ્સ ગેહે નિબ્બત્તિ. તસ્સ સબ્બે ઞાતકે આનન્દિતે કરોન્તો જાતોતિ આનન્દોત્વેવ નામં અહોસિ. સો અનુક્કમેન વયપ્પત્તો કતાભિનિક્ખમને સમ્માસમ્બોધિં પત્વા પવત્તિતવરધમ્મચક્કે પઠમં કપિલવત્થું ગન્ત્વા તતો નિક્ખન્તે ભગવતિ તસ્સ પરિવારત્થં પબ્બજિતું નિક્ખન્તેહિ ભદ્દિયાદીહિ સદ્ધિં નિક્ખમિત્વા ભગવતો સન્તિકે પબ્બજિત્વા નચિરસ્સેવ આયસ્મતો પુણ્ણસ્સ મન્તાણિપુત્તસ્સ સન્તિકે ધમ્મકથં સુત્વા સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ.
Kappasatasahassaṃ pana tattha tattha bhave puññāni karontova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti. Tassa sabbe ñātake ānandite karonto jātoti ānandotveva nāmaṃ ahosi. So anukkamena vayappatto katābhinikkhamane sammāsambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke paṭhamaṃ kapilavatthuṃ gantvā tato nikkhante bhagavati tassa parivāratthaṃ pabbajituṃ nikkhantehi bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi.
તેન ચ સમયેન ભગવતો પઠમબોધિયં વીસતિવસ્સાનિ અનિબદ્ધઉપટ્ઠાકા અહેસું. એકદા નાગસમાલો પત્તચીવરં ગહેત્વા વિચરિ, એકદા નાગિતો, એકદા ઉપવાનો, એકદા સુનક્ખત્તો, એકદા ચુન્દો સમણુદ્દેસો, એકદા સાગતો, એકદા મેઘિયો, તે યેભુય્યેન સત્થુ ચિત્તં નારાધયિંસુ. અથેકદિવસં ભગવા ગન્ધકુટિપરિવેણે પઞ્ઞત્તવરબુદ્ધાસને ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો નિસિન્નો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘અહં, ભિક્ખવે, ઇદાનિમ્હિ મહલ્લકો, એકચ્ચે ભિક્ખૂ ‘ઇમિના મગ્ગેન ગચ્છામા’તિ વુત્તે અઞ્ઞેન ગચ્છન્તિ, એકચ્ચે મય્હં પત્તચીવરં ભૂમિયં નિક્ખિપન્તિ, મય્હં નિબદ્ધુપટ્ઠાકં ભિક્ખું જાનાથા’’તિ. તં સુત્વા ભિક્ખૂનં ધમ્મસંવેગો ઉદપાદિ. અથાયસ્મા સારિપુત્તો ઉટ્ઠાય ભગવન્તં વન્દિત્વા – ‘‘અહં, ભન્તે, તુમ્હે ઉપટ્ઠહિસ્સામી’’તિ આહ. તં ભગવા પટિક્ખિપિ. એતેનુપાયેન મહામોગ્ગલ્લાનં આદિં કત્વા સબ્બે મહાસાવકા – ‘‘અહં ઉપટ્ઠહિસ્સામિ, અહં ઉપટ્ઠહિસ્સામી’’તિ ઉટ્ઠહિંસુ ઠપેત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં, તેપિ ભગવા પટિક્ખિપિ . સો પન તુણ્હીયેવ નિસીદિ. અથ નં ભિક્ખૂ આહંસુ – ‘‘આવુસો, ત્વમ્પિ સત્થુ ઉપટ્ઠાકટ્ઠાનં યાચાહી’’તિ. યાચિત્વા લદ્ધટ્ઠાનં નામ કીદિસં હોતિ, સચે રુચ્ચતિ, સત્થા સયમેવ વક્ખતીતિ. અથ ભગવા ‘‘ન, ભિક્ખવે, આનન્દો અઞ્ઞેહિ ઉસ્સાહેતબ્બો, સયમેવ જાનિત્વા મં ઉપટ્ઠહિસ્સતી’’તિ આહ. તતો ભિક્ખૂ ‘‘ઉટ્ઠેહિ, આવુસો આનન્દ, સત્થારં ઉપટ્ઠાકટ્ઠાનં યાચાહી’’તિ આહંસુ.
Tena ca samayena bhagavato paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhaupaṭṭhākā ahesuṃ. Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato, ekadā meghiyo, te yebhuyyena satthu cittaṃ nārādhayiṃsu. Athekadivasaṃ bhagavā gandhakuṭipariveṇe paññattavarabuddhāsane bhikkhusaṅghaparivuto nisinno bhikkhū āmantesi – ‘‘ahaṃ, bhikkhave, idānimhi mahallako, ekacce bhikkhū ‘iminā maggena gacchāmā’ti vutte aññena gacchanti, ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ bhikkhuṃ jānāthā’’ti. Taṃ sutvā bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi. Athāyasmā sāriputto uṭṭhāya bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe upaṭṭhahissāmī’’ti āha. Taṃ bhagavā paṭikkhipi. Etenupāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā sabbe mahāsāvakā – ‘‘ahaṃ upaṭṭhahissāmi, ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti uṭṭhahiṃsu ṭhapetvā āyasmantaṃ ānandaṃ, tepi bhagavā paṭikkhipi . So pana tuṇhīyeva nisīdi. Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvampi satthu upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti. Yācitvā laddhaṭṭhānaṃ nāma kīdisaṃ hoti, sace ruccati, satthā sayameva vakkhatīti. Atha bhagavā ‘‘na, bhikkhave, ānando aññehi ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī’’ti āha. Tato bhikkhū ‘‘uṭṭhehi, āvuso ānanda, satthāraṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti āhaṃsu.
થેરો ઉટ્ઠહિત્વા ‘‘સચે મે, ભન્તે, ભગવા અત્તના લદ્ધં પણીતચીવરં ન દસ્સતિ, પણીતપિણ્ડપાતં ન દસ્સતિ, એકગન્ધકુટિયં વસિતું ન દસ્સતિ, નિમન્તનં ગહેત્વા ન ગમિસ્સતિ, એવાહં ભગવન્તં ઉપટ્ઠહિસ્સામી’’તિ આહ. ‘‘એત્તકે ગુણે લભતો સત્થુ ઉપટ્ઠાને કો ભારો’’તિ ઉપવાદમોચનત્થં ઇમે ચત્તારો પટિક્ખેપા ચ – ‘‘સચે, ભન્તે, ભગવા મયા ગહિતનિમન્તનં ગમિસ્સતિ, સચાહં દેસન્તરતો આગતાગતે તાવદેવ દસ્સેતું લચ્છામિ; યદા મે કઙ્ખા ઉપ્પજ્જતિ, તાવદેવ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિતું લચ્છામિ, સચે ભગવા પરમ્મુખા દેસિતં ધમ્મં પુન મય્હં કથેસ્સતિ, એવાહં ભગવન્તં ઉપટ્ઠહિસ્સામી’’તિ ‘‘એત્તકમ્પિ સત્થુ સન્તિકે અનુગ્ગહં ન લભતી’’તિ ઉપવાદમોચનત્થઞ્ચેવ ધમ્મભણ્ડાગારિકભાવપારમીપૂરણત્થઞ્ચ ઇમા ચતસ્સો આયાચના ચાતિ અટ્ઠ વરે ગહેત્વા નિબદ્ધુપટ્ઠાકો અહોસિ. તસ્સેવ ઠાનન્તરસ્સ અત્થાય કપ્પસતસહસ્સં પૂરિતાનં પારમીનં ફલં પાપુણિ. સો ઉપટ્ઠાકટ્ઠાનં લદ્ધદિવસતો પટ્ઠાય દસબલં દુવિધેન ઉદકેન, તિવિધેન દન્તકટ્ઠેન, હત્થપાદપરિકમ્મેન પિટ્ઠિપરિકમ્મેન, ગન્ધકુટિપરિવેણસમ્મજ્જનેનાતિ એવમાદીહિ કિચ્ચેહિ ઉપટ્ઠહન્તો ‘‘ઇમાય નામ વેલાય સત્થુ ઇદં નામ લદ્ધું વટ્ટતિ, ઇદં નામ કાતું વટ્ટતી’’તિ દિવસભાગં સન્તિકાવચરો હુત્વા, રત્તિભાગે મહન્તં દણ્ડદીપિકં ગહેત્વા ગન્ધકુટિપરિવેણં નવ વારે અનુપરિયાયતિ, સત્થરિ પક્કોસન્તે પટિવચનદાનાય થિનમિદ્ધવિનોદનત્થં.
Thero uṭṭhahitvā ‘‘sace me, bhante, bhagavā attanā laddhaṃ paṇītacīvaraṃ na dassati, paṇītapiṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantanaṃ gahetvā na gamissati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti āha. ‘‘Ettake guṇe labhato satthu upaṭṭhāne ko bhāro’’ti upavādamocanatthaṃ ime cattāro paṭikkhepā ca – ‘‘sace, bhante, bhagavā mayā gahitanimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ lacchāmi; yadā me kaṅkhā uppajjati, tāvadeva bhagavantaṃ upasaṅkamituṃ lacchāmi, sace bhagavā parammukhā desitaṃ dhammaṃ puna mayhaṃ kathessati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti ‘‘ettakampi satthu santike anuggahaṃ na labhatī’’ti upavādamocanatthañceva dhammabhaṇḍāgārikabhāvapāramīpūraṇatthañca imā catasso āyācanā cāti aṭṭha vare gahetvā nibaddhupaṭṭhāko ahosi. Tasseva ṭhānantarassa atthāya kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇi. So upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya dasabalaṃ duvidhena udakena, tividhena dantakaṭṭhena, hatthapādaparikammena piṭṭhiparikammena, gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto ‘‘imāya nāma velāya satthu idaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti divasabhāgaṃ santikāvacaro hutvā, rattibhāge mahantaṃ daṇḍadīpikaṃ gahetvā gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati, satthari pakkosante paṭivacanadānāya thinamiddhavinodanatthaṃ.
અથ નં સત્થા જેતવને અરિયગણમજ્ઝે નિસિન્નો અનેકપરિયાયેન પસંસિત્વા ‘‘બહુસ્સુતાનં સતિમન્તાનં ગતિમન્તાનં ધિતિમન્તાનં ઉપટ્ઠાકાનઞ્ચ ભિક્ખૂનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ. એવં સત્થારા પઞ્ચસુ ઠાનેસુ એતદગ્ગે ઠપિતો ચતૂહિ અચ્છરિયબ્ભુતધમ્મેહિ સમન્નાગતો સત્થુ ધમ્મકોસારક્ખો અયં મહાથેરો સેખોવ સમાનો સત્થરિ પરિનિબ્બુતે હેટ્ઠા વુત્તનયેન ભિક્ખૂહિ સમુત્તેજિતો દેવતાય ચ સંવેજિતો ‘‘સ્વેયેવ ચ દાનિ ધમ્મસઙ્ગીતિ કાતબ્બા, ન ખો પન મેતં પતિરૂપં, ય્વાયં સેખો સકરણીયો હુત્વા અસેખેહિ થેરેહિ સદ્ધિં ધમ્મં સઙ્ગાયિતું સન્નિપાતં ગન્તુ’’ન્તિ સઞ્જાતુસ્સાહો વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા બહુદેવરત્તિં વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો ચઙ્કમે વીરિયસમતં અલભિત્વા વિહારં પવિસિત્વા સયને નિસીદિત્વા સયિતુકામો કાયં આવટ્ટેસિ. અપ્પત્તઞ્ચ સીસં બિમ્બોહનં પાદા ચ ભૂમિતો મુત્તમત્તા, એતસ્મિં અન્તરે અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચિ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧.૬૪૪-૬૬૩) –
Atha naṃ satthā jetavane ariyagaṇamajjhe nisinno anekapariyāyena pasaṃsitvā ‘‘bahussutānaṃ satimantānaṃ gatimantānaṃ dhitimantānaṃ upaṭṭhākānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Evaṃ satthārā pañcasu ṭhānesu etadagge ṭhapito catūhi acchariyabbhutadhammehi samannāgato satthu dhammakosārakkho ayaṃ mahāthero sekhova samāno satthari parinibbute heṭṭhā vuttanayena bhikkhūhi samuttejito devatāya ca saṃvejito ‘‘sveyeva ca dāni dhammasaṅgīti kātabbā, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yvāyaṃ sekho sakaraṇīyo hutvā asekhehi therehi saddhiṃ dhammaṃ saṅgāyituṃ sannipātaṃ gantu’’nti sañjātussāho vipassanaṃ paṭṭhapetvā bahudevarattiṃ vipassanāya kammaṃ karonto caṅkame vīriyasamataṃ alabhitvā vihāraṃ pavisitvā sayane nisīditvā sayitukāmo kāyaṃ āvaṭṭesi. Appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ pādā ca bhūmito muttamattā, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.644-663) –
‘‘આરામદ્વારા નિક્ખમ્મ, પદુમુત્તરો મહામુનિ;
‘‘Ārāmadvārā nikkhamma, padumuttaro mahāmuni;
વસ્સેન્તો અમતં વુટ્ઠિં, નિબ્બાપેસિ મહાજનં.
Vassento amataṃ vuṭṭhiṃ, nibbāpesi mahājanaṃ.
‘‘સતસહસ્સં તે ધીરા, છળભિઞ્ઞા મહિદ્ધિકા;
‘‘Satasahassaṃ te dhīrā, chaḷabhiññā mahiddhikā;
પરિવારેન્તિ સમ્બુદ્ધં, છાયાવ અનપાયિની.
Parivārenti sambuddhaṃ, chāyāva anapāyinī.
‘‘હત્થિક્ખન્ધગતો આસિં, સેતચ્છત્તં વરુત્તમં;
‘‘Hatthikkhandhagato āsiṃ, setacchattaṃ varuttamaṃ;
સુચારુરૂપં દિસ્વાન, વિત્તિ મે ઉદપજ્જથ.
Sucārurūpaṃ disvāna, vitti me udapajjatha.
‘‘ઓરુય્હ હત્થિખન્ધમ્હા, ઉપગચ્છિં નરાસભં;
‘‘Oruyha hatthikhandhamhā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;
રતનામયછત્તં મે, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ ધારયિં.
Ratanāmayachattaṃ me, buddhaseṭṭhassa dhārayiṃ.
‘‘મમ સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, પદુમુત્તરો મહાઇસિ;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, padumuttaro mahāisi;
તં કથં ઠપયિત્વાન, ઇમા ગાથા અભાસથ.
Taṃ kathaṃ ṭhapayitvāna, imā gāthā abhāsatha.
‘‘યો સો છત્તમધારેસિ, સોણ્ણાલઙ્કારભૂસિતં;
‘‘Yo so chattamadhāresi, soṇṇālaṅkārabhūsitaṃ;
તમહં કિત્તયિસ્સામિ, સુણોથ મમ ભાસતો.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇotha mama bhāsato.
‘‘ઇતો ગન્ત્વા અયં પોસો, તુસિતં આવસિસ્સતિ;
‘‘Ito gantvā ayaṃ poso, tusitaṃ āvasissati;
અનુભોસ્સતિ સમ્પત્તિં, અચ્છરાહિ પુરક્ખતો.
Anubhossati sampattiṃ, accharāhi purakkhato.
‘‘ચતુતિંસતિક્ખત્તુઞ્ચ, દેવરજ્જં કરિસ્સતિ;
‘‘Catutiṃsatikkhattuñca, devarajjaṃ karissati;
બલાધિપો અટ્ઠસતં, વસુધં આવસિસ્સતિ.
Balādhipo aṭṭhasataṃ, vasudhaṃ āvasissati.
‘‘અટ્ઠપઞ્ઞાસક્ખત્તુઞ્ચ, ચક્કવત્તી ભવિસ્સતિ;
‘‘Aṭṭhapaññāsakkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
પદેસરજ્જં વિપુલં, મહિયા કારયિસ્સતિ.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, mahiyā kārayissati.
‘‘કપ્પસતસહસ્સમ્હિ , ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;
‘‘Kappasatasahassamhi , okkākakulasambhavo;
ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘સક્યાનં કુલકેતુસ્સ, ઞાતિબન્ધુ ભવિસ્સતિ;
‘‘Sakyānaṃ kulaketussa, ñātibandhu bhavissati;
આનન્દો નામ નામેન, ઉપટ્ઠાકો મહેસિનો.
Ānando nāma nāmena, upaṭṭhāko mahesino.
‘‘આતાપી નિપકો ચાપિ, બાહુસચ્ચેસુ કોવિદો;
‘‘Ātāpī nipako cāpi, bāhusaccesu kovido;
નિવાતવુત્તિ અત્થદ્ધો, સબ્બપાઠી ભવિસ્સતિ.
Nivātavutti atthaddho, sabbapāṭhī bhavissati.
‘‘પધાનપહિતત્તો સો, ઉપસન્તો નિરૂપધિ;
‘‘Padhānapahitatto so, upasanto nirūpadhi;
સબ્બાસવે પરિઞ્ઞાય, નિબ્બાયિસ્સતિનાસવો.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘સન્તિ આરઞ્ઞકા નાગા, કુઞ્જરા સટ્ઠિહાયના;
‘‘Santi āraññakā nāgā, kuñjarā saṭṭhihāyanā;
તિધાપભિન્ના માતઙ્ગા, ઈસાદન્તા ઉરૂળ્હવા.
Tidhāpabhinnā mātaṅgā, īsādantā urūḷhavā.
‘‘અનેકસતસહસ્સા, પણ્ડિતાપિ મહિદ્ધિકા;
‘‘Anekasatasahassā, paṇḍitāpi mahiddhikā;
સબ્બે તે બુદ્ધનાગસ્સ, ન હોન્તુપણિધિમ્હિ તે.
Sabbe te buddhanāgassa, na hontupaṇidhimhi te.
‘‘આદિયા મે નમસ્સામિ, મજ્ઝિમે અથ પચ્છિમે;
‘‘Ādiyā me namassāmi, majjhime atha pacchime;
પસન્નચિત્તો સુમનો, બુદ્ધસેટ્ઠં ઉપટ્ઠહિં.
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhaṃ upaṭṭhahiṃ.
‘‘આતાપી નિપકો ચાપિ, સમ્પજાનો પટિસ્સતો;
‘‘Ātāpī nipako cāpi, sampajāno paṭissato;
સોતાપત્તિફલં પત્તો, સેખભૂમીસુ કોવિદો.
Sotāpattiphalaṃ patto, sekhabhūmīsu kovido.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, યં કમ્મમભિનીહરિં;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ kammamabhinīhariṃ;
તાહં ભૂમિમનુપ્પત્તો, ઠિતા સદ્ધમ્મમાચલા.
Tāhaṃ bhūmimanuppatto, ṭhitā saddhammamācalā.
‘‘સ્વાગતં વત મે આસિ…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Svāgataṃ vata me āsi…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા સઙ્ગીતિમણ્ડપં પવિસિત્વા ધમ્મં સઙ્ગાયન્તો તત્થ તત્થ ભિક્ખૂનં ઓવાદદાનવસેન અત્તનો પટિપત્તિદીપનાદિવસેન ચ ભાસિતગાથા એકજ્ઝં કત્વા અનુક્કમેવ ખુદ્દકનિકાયસઙ્ગાયનકાલે થેરગાથાસુ સઙ્ગીતિં આરોપેન્તો –
Chaḷabhiñño pana hutvā saṅgītimaṇḍapaṃ pavisitvā dhammaṃ saṅgāyanto tattha tattha bhikkhūnaṃ ovādadānavasena attano paṭipattidīpanādivasena ca bhāsitagāthā ekajjhaṃ katvā anukkameva khuddakanikāyasaṅgāyanakāle theragāthāsu saṅgītiṃ āropento –
૧૦૧૭.
1017.
‘‘પિસુણેન ચ કોધનેન ચ, મચ્છરિના ચ વિભૂતનન્દિના;
‘‘Pisuṇena ca kodhanena ca, maccharinā ca vibhūtanandinā;
સખિતં ન કરેય્ય પણ્ડિતો, પાપો કાપુરિસેન સઙ્ગમો.
Sakhitaṃ na kareyya paṇḍito, pāpo kāpurisena saṅgamo.
૧૦૧૮.
1018.
‘‘સદ્ધેન ચ પેસલેન ચ, પઞ્ઞવતા બહુસ્સુતેન ચ;
‘‘Saddhena ca pesalena ca, paññavatā bahussutena ca;
સખિતં કરેય્ય પણ્ડિતો, ભદ્દો સપ્પુરિસેન સઙ્ગમો.
Sakhitaṃ kareyya paṇḍito, bhaddo sappurisena saṅgamo.
૧૦૧૯.
1019.
‘‘પસ્સ ચિત્તકતં બિમ્બં, અરુકાયં સમુસ્સિતં;
‘‘Passa cittakataṃ bimbaṃ, arukāyaṃ samussitaṃ;
આતુરં બહુસઙ્કપ્પં, યસ્સ નત્થિ ધુવં ઠિતિ.
Āturaṃ bahusaṅkappaṃ, yassa natthi dhuvaṃ ṭhiti.
૧૦૨૦.
1020.
‘‘પસ્સ ચિત્તકતં રૂપં, મણિના કુણ્ડલેન ચ;
‘‘Passa cittakataṃ rūpaṃ, maṇinā kuṇḍalena ca;
અટ્ઠિતચેન ઓનદ્ધં, સહ વત્થેહિ સોભતિ.
Aṭṭhitacena onaddhaṃ, saha vatthehi sobhati.
૧૦૨૧.
1021.
‘‘અલત્તકકતા પાદા, મુખં ચુણ્ણકમક્ખિતં;
‘‘Alattakakatā pādā, mukhaṃ cuṇṇakamakkhitaṃ;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
૧૦૨૨.
1022.
‘‘અટ્ઠપદકતા કેસા, નેત્તા અઞ્જનમક્ખિતા;
‘‘Aṭṭhapadakatā kesā, nettā añjanamakkhitā;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
૧૦૨૩.
1023.
‘‘અઞ્જનીવ નવા ચિત્તા, પૂતિકાયો અલઙ્કતો;
‘‘Añjanīva navā cittā, pūtikāyo alaṅkato;
અલં બાલસ્સ મોહાય, નો ચ પારગવેસિનો.
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
‘‘ઓદહિ મિગવો પાસં, નાસદા વાગુરં મિગો;
‘‘Odahi migavo pāsaṃ, nāsadā vāguraṃ migo;
ભુત્વા નિવાપં ગચ્છામ, કન્દન્તે મિગબન્ધકે.
Bhutvā nivāpaṃ gacchāma, kandante migabandhake.
‘‘છિન્નો પાસો મિગવસ્સ, નાસદા વાગુરં મિગો;
‘‘Chinno pāso migavassa, nāsadā vāguraṃ migo;
ભુત્વા નિવાપં ગચ્છામ, સોચન્તે મિગલુદ્દકે.
Bhutvā nivāpaṃ gacchāma, socante migaluddake.
૧૦૨૪.
1024.
‘‘બહુસ્સુતો ચિત્તકથી, બુદ્ધસ્સ પરિચારકો;
‘‘Bahussuto cittakathī, buddhassa paricārako;
પન્નભારો વિસઞ્ઞુત્તો, સેય્યં કપ્પેતિ ગોતમો.
Pannabhāro visaññutto, seyyaṃ kappeti gotamo.
૧૦૨૫.
1025.
‘‘ખીણાસવો વિસઞ્ઞુત્તો, સઙ્ગાતીતો સુનિબ્બુતો;
‘‘Khīṇāsavo visaññutto, saṅgātīto sunibbuto;
ધારેતિ અન્તિમં દેહં, જાતિમરણપારગૂ.
Dhāreti antimaṃ dehaṃ, jātimaraṇapāragū.
૧૦૨૬.
1026.
‘‘યસ્મિં પતિટ્ઠિતા ધમ્મા, બુદ્ધસ્સાદિચ્ચબન્ધુનો;
‘‘Yasmiṃ patiṭṭhitā dhammā, buddhassādiccabandhuno;
નિબ્બાનગમને મગ્ગે, સોયં તિટ્ઠતિ ગોતમો.
Nibbānagamane magge, soyaṃ tiṭṭhati gotamo.
૧૦૨૭.
1027.
‘‘દ્વાસીતિ બુદ્ધતો ગણ્હિં, દ્વે સહસ્સાનિ ભિક્ખુતો;
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;
ચતુરાસીતિસહસ્સાનિ, યે મે ધમ્મા પવત્તિનો.
Caturāsītisahassāni, ye me dhammā pavattino.
૧૦૨૮.
1028.
‘‘અપ્પસ્સુતાયં પુરિસો, બલિબદ્દોવ જીરતિ;
‘‘Appassutāyaṃ puriso, balibaddova jīrati;
મંસાનિ તસ્સ વડ્ઢન્તિ, પઞ્ઞા તસ્સ ન વડ્ઢતિ.
Maṃsāni tassa vaḍḍhanti, paññā tassa na vaḍḍhati.
૧૦૨૯.
1029.
‘‘બહુસ્સુતો અપ્પસ્સુતં, યો સુતેનાતિમઞ્ઞતિ;
‘‘Bahussuto appassutaṃ, yo sutenātimaññati;
અન્ધો પદીપધારોવ, તથેવ પટિભાતિ મં.
Andho padīpadhārova, tatheva paṭibhāti maṃ.
૧૦૩૦.
1030.
‘‘બહુસ્સુતં ઉપાસેય્ય, સુતઞ્ચ ન વિનાસયે;
‘‘Bahussutaṃ upāseyya, sutañca na vināsaye;
તં મૂલં બ્રહ્મચરિયસ્સ, તસ્મા ધમ્મધરો સિયા.
Taṃ mūlaṃ brahmacariyassa, tasmā dhammadharo siyā.
૧૦૩૧.
1031.
‘‘પુબ્બાપરઞ્ઞૂ અત્થઞ્ઞૂ, નિરુત્તિપદકોવિદો;
‘‘Pubbāparaññū atthaññū, niruttipadakovido;
સુગ્ગહીતઞ્ચ ગણ્હાતિ, અત્થઞ્ચોપપરિક્ખતિ.
Suggahītañca gaṇhāti, atthañcopaparikkhati.
૧૦૩૨.
1032.
‘‘ખન્ત્યા છન્દિકતો હોતિ, ઉસ્સહિત્વા તુલેતિ તં;
‘‘Khantyā chandikato hoti, ussahitvā tuleti taṃ;
સમયે સો પદહતિ, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતો.
Samaye so padahati, ajjhattaṃ susamāhito.
૧૦૩૩.
1033.
‘‘બહુસ્સુતં ધમ્મધરં, સપ્પઞ્ઞં બુદ્ધસાવકં;
‘‘Bahussutaṃ dhammadharaṃ, sappaññaṃ buddhasāvakaṃ;
ધમ્મવિઞ્ઞાણમાકઙ્ખં, તં ભજેથ તથાવિધં.
Dhammaviññāṇamākaṅkhaṃ, taṃ bhajetha tathāvidhaṃ.
૧૦૩૪.
1034.
‘‘બહુસ્સુતો ધમ્મધરો, કોસારક્ખો મહેસિનો;
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
ચક્ખુ સબ્બસ્સ લોકસ્સ, પૂજનીયો બહુસ્સુતો.
Cakkhu sabbassa lokassa, pūjanīyo bahussuto.
૧૦૩૫.
1035.
‘‘ધમ્મારામો ધમ્મરતો, ધમ્મં અનુવિચિન્તયં;
‘‘Dhammārāmo dhammarato, dhammaṃ anuvicintayaṃ;
ધમ્મં અનુસ્સરં ભિક્ખુ, સદ્ધમ્મા ન પરિહાયતિ.
Dhammaṃ anussaraṃ bhikkhu, saddhammā na parihāyati.
૧૦૩૬.
1036.
‘‘કાયમચ્છેરગરુનો , હિય્યમાને અનુટ્ઠહે;
‘‘Kāyamaccheragaruno , hiyyamāne anuṭṭhahe;
સરીરસુખગિદ્ધસ્સ, કુતો સમણફાસુતા.
Sarīrasukhagiddhassa, kuto samaṇaphāsutā.
૧૦૩૭.
1037.
‘‘ન પક્ખન્તિ દિસા સબ્બા, ધમ્મા ન પટિભન્તિ મં;
‘‘Na pakkhanti disā sabbā, dhammā na paṭibhanti maṃ;
ગતે કલ્યાણમિત્તમ્હિ, અન્ધકારંવ ખાયતિ.
Gate kalyāṇamittamhi, andhakāraṃva khāyati.
૧૦૩૮.
1038.
‘‘અબ્ભતીતસહાયસ્સ, અતીતગતસત્થુનો;
‘‘Abbhatītasahāyassa, atītagatasatthuno;
નત્થિ એતાદિસં મિત્તં, યથા કાયગતા સતિ.
Natthi etādisaṃ mittaṃ, yathā kāyagatā sati.
૧૦૩૯.
1039.
‘‘યે પુરાણા અતીતા તે, નવેહિ ન સમેતિ મે;
‘‘Ye purāṇā atītā te, navehi na sameti me;
સ્વજ્જ એકોવ ઝાયામિ, વસ્સુપેતોવ પક્ખિમા.
Svajja ekova jhāyāmi, vassupetova pakkhimā.
૧૦૪૦.
1040.
‘‘દસ્સનાય અભિક્કન્તે, નાનાવેરજ્જકે બહૂ;
‘‘Dassanāya abhikkante, nānāverajjake bahū;
મા વારયિત્થ સોતારો, પસ્સન્તુ સમયો મમં.
Mā vārayittha sotāro, passantu samayo mamaṃ.
૧૦૪૧.
1041.
‘‘દસ્સનાય અભિક્કન્તે, નાનાવેરજ્જકે પુથુ;
‘‘Dassanāya abhikkante, nānāverajjake puthu;
કરોતિ સત્થા ઓકાસં, ન નિવારેતિ ચક્ખુમા.
Karoti satthā okāsaṃ, na nivāreti cakkhumā.
૧૦૪૨.
1042.
‘‘પણ્ણવીસતિ વસ્સાનિ, સેખભૂતસ્સ મે સતો;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, sekhabhūtassa me sato;
ન કામસઞ્ઞા ઉપ્પજ્જિ, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં.
Na kāmasaññā uppajji, passa dhammasudhammataṃ.
૧૦૪૩.
1043.
‘‘પણ્ણવીસતિ વસ્સાનિ, સેખભૂતસ્સ મે સતો;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, sekhabhūtassa me sato;
ન દોસસઞ્ઞા ઉપ્પજ્જિ, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં.
Na dosasaññā uppajji, passa dhammasudhammataṃ.
૧૦૪૪.
1044.
‘‘પણ્ણવીસતિ વસ્સાનિ, ભગવન્તં ઉપટ્ઠહિં;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
મેત્તેન કાયકમ્મેન, છાયાવ અનપાયિની.
Mettena kāyakammena, chāyāva anapāyinī.
૧૦૪૫.
1045.
‘‘પણ્ણવીસતિ વસ્સાનિ, ભગવન્તં ઉપટ્ઠહિં;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
મેત્તેન વચીકમ્મેન, છાયાવ અનપાયિની.
Mettena vacīkammena, chāyāva anapāyinī.
૧૦૪૬.
1046.
‘‘પણ્ણવીસતિ વસ્સાનિ, ભગવન્તં ઉપટ્ઠહિં;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
મેત્તેન મનોકમ્મેન, છાયાવ અનપાયિની.
Mettena manokammena, chāyāva anapāyinī.
૧૦૪૭.
1047.
‘‘બુદ્ધસ્સ ચઙ્કમન્તસ્સ, પિટ્ઠિતો અનુચઙ્કમિં;
‘‘Buddhassa caṅkamantassa, piṭṭhito anucaṅkamiṃ;
ધમ્મે દેસિયમાનમ્હિ, ઞાણં મે ઉદપજ્જથ.
Dhamme desiyamānamhi, ñāṇaṃ me udapajjatha.
૧૦૪૮.
1048.
‘‘અહં સકરણીયોમ્હિ, સેખો અપ્પત્તમાનસો;
‘‘Ahaṃ sakaraṇīyomhi, sekho appattamānaso;
સત્થુ ચ પરિનિબ્બાનં, યો અમ્હં અનુકમ્પકો.
Satthu ca parinibbānaṃ, yo amhaṃ anukampako.
૧૦૪૯.
1049.
‘‘તદાસિ યં ભિંસનકં, તદાસિ લોમહંસનં;
‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;
સબ્બકારવરૂપેતે, સમ્બુદ્ધે પરિનિબ્બુતે.
Sabbakāravarūpete, sambuddhe parinibbute.
૧૦૫૦.
1050.
‘‘બહુસ્સુતો ધમ્મધરો, કોસારક્ખો મહેસિનો;
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
ચક્ખુ સબ્બસ્સ લોકસ્સ, આનન્દો પરિનિબ્બુતો.
Cakkhu sabbassa lokassa, ānando parinibbuto.
૧૦૫૧.
1051.
‘‘બહુસ્સુતો ધમ્મધરો, કોસારક્ખો મહેસિનો;
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
ચક્ખુ સબ્બસ્સ લોકસ્સ, અન્ધકારે તમોનુદો.
Cakkhu sabbassa lokassa, andhakāre tamonudo.
૧૦૫૨.
1052.
‘‘ગતિમન્તો સતિમન્તો, ધિતિમન્તો ચ યો ઇસિ;
‘‘Gatimanto satimanto, dhitimanto ca yo isi;
સદ્ધમ્મધારકો થેરો, આનન્દો રતનાકરો.
Saddhammadhārako thero, ānando ratanākaro.
૧૦૫૩.
1053.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ. –
Ohito garuko bhāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
ઇમા ગાથા અભાસિ.
Imā gāthā abhāsi.
તત્થ પિસુણેન ચાતિ આદિતો દ્વે ગાથા છબ્બગ્ગિયે ભિક્ખૂ દેવદત્તપક્ખિયેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં સંસગ્ગં કરોન્તે દિસ્વા તેસં ઓવાદદાનવસેન વુત્તા. તત્થ પિસુણેનાતિ પિસુણાય વાચાય. તાય હિ યુત્તો પુગ્ગલો ‘‘પિસુણો’’તિ વુત્તો યથા નીલગુણયુત્તો પટો નીલોતિ. કોધનેનાતિ કુજ્ઝનસીલેન. અત્તસમ્પત્તિનિગૂહણલક્ખણસ્સ મચ્છેરસ્સ સમ્ભવતો મચ્છરિના. વિભૂતનન્દિનાતિ સત્તાનં વિભૂતં વિભવનં વિનાસં ઇચ્છન્તેન, વિભૂતં વા વિસું ભાવો ભેદો, તં નન્દનેન, સબ્બમેતં દેવદત્તપક્ખિયેવ સન્ધાય વુત્તં. તે હિ પઞ્ચવત્થુદીપનાય બહૂ જને સમ્માપટિપન્ને ભિન્દન્તા સત્થરિ બહિદ્ધતાય થદ્ધમચ્છરિયાદિમચ્છરિયપકતા મહાજનસ્સ મહતો અનત્થાય પટિપજ્જિંસુ. સખિતન્તિ સહાયભાવં સંસગ્ગં ન કરેય્ય, કિંકારણા? પાપો કાપુરિસેન સઙ્ગમો કાપુરિસેન પાપપુગ્ગલેન સમાગમો નિહીનો લામકો. યે હિસ્સ દિટ્ઠાનુગતિં આપજ્જન્તિ. તેસં દુચિન્તિતાદિભેદં બાલલક્ખણમેવ આવહતિ, પગેવ વચનકરસ્સ. તેનાહ ભગવા – ‘‘યાનિ કાનિચિ, ભિક્ખવે, ભયાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ, સબ્બાનિ તાનિ બાલતો ઉપ્પજ્જન્તિ, નો પણ્ડિતતો’’તિઆદિ (અ॰ નિ॰ ૩.૧).
Tattha pisuṇena cāti ādito dve gāthā chabbaggiye bhikkhū devadattapakkhiyehi bhikkhūhi saddhiṃ saṃsaggaṃ karonte disvā tesaṃ ovādadānavasena vuttā. Tattha pisuṇenāti pisuṇāya vācāya. Tāya hi yutto puggalo ‘‘pisuṇo’’ti vutto yathā nīlaguṇayutto paṭo nīloti. Kodhanenāti kujjhanasīlena. Attasampattinigūhaṇalakkhaṇassa maccherassa sambhavato maccharinā. Vibhūtanandināti sattānaṃ vibhūtaṃ vibhavanaṃ vināsaṃ icchantena, vibhūtaṃ vā visuṃ bhāvo bhedo, taṃ nandanena, sabbametaṃ devadattapakkhiyeva sandhāya vuttaṃ. Te hi pañcavatthudīpanāya bahū jane sammāpaṭipanne bhindantā satthari bahiddhatāya thaddhamacchariyādimacchariyapakatā mahājanassa mahato anatthāya paṭipajjiṃsu. Sakhitanti sahāyabhāvaṃ saṃsaggaṃ na kareyya, kiṃkāraṇā? Pāpokāpurisena saṅgamo kāpurisena pāpapuggalena samāgamo nihīno lāmako. Ye hissa diṭṭhānugatiṃ āpajjanti. Tesaṃ ducintitādibhedaṃ bālalakkhaṇameva āvahati, pageva vacanakarassa. Tenāha bhagavā – ‘‘yāni kānici, bhikkhave, bhayāni uppajjanti, sabbāni tāni bālato uppajjanti, no paṇḍitato’’tiādi (a. ni. 3.1).
યેન પન સંસગ્ગો કાતબ્બો, તં દસ્સેતું ‘‘સદ્ધેન ચા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સદ્ધેનાતિ કમ્મકમ્મફલસદ્ધાય ચેવ, રતનત્તયસદ્ધાય ચ સમન્નાગતેન. પેસલેનાતિ પિયસીલેન સીલસમ્પન્નેન. પઞ્ઞવતાતિ ઉદયત્થગામિનિયા નિબ્બેધિકાય પઞ્ઞાય વસેન પઞ્ઞાસમ્પન્નેન. બહુસ્સુતેનાતિ પરિયત્તિપટિવેધબાહુસચ્ચાનં પારિપૂરિયા બહુસ્સુતેન. ભદ્દોતિ તેન તાદિસેન સાધુના સઙ્ગમો ભદ્દો સુન્દરો કલ્યાણો દિટ્ઠધમ્મિકાદિભેદં અત્થં આવહતીતિ અધિપ્પાયો.
Yena pana saṃsaggo kātabbo, taṃ dassetuṃ ‘‘saddhena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saddhenāti kammakammaphalasaddhāya ceva, ratanattayasaddhāya ca samannāgatena. Pesalenāti piyasīlena sīlasampannena. Paññavatāti udayatthagāminiyā nibbedhikāya paññāya vasena paññāsampannena. Bahussutenāti pariyattipaṭivedhabāhusaccānaṃ pāripūriyā bahussutena. Bhaddoti tena tādisena sādhunā saṅgamo bhaddo sundaro kalyāṇo diṭṭhadhammikādibhedaṃ atthaṃ āvahatīti adhippāyo.
પસ્સ ચિત્તકતન્તિઆદિકા સત્ત ગાથા અત્તનો રૂપસમ્પત્તિં દિસ્વા કામસઞ્ઞં ઉપ્પાદેન્તિયા ઉત્તરાય નામ ઉપાસિકાય કાયવિચ્છન્દજનનત્થં ભાસિતા . ‘‘અમ્બપાલિં ગણિકં દિસ્વા વિક્ખિત્તચિત્તાનં ઓવાદદાનત્થ’’ન્તિપિ વદન્તિ. તા હેટ્ઠા વુત્તત્થા એવ.
Passa cittakatantiādikā satta gāthā attano rūpasampattiṃ disvā kāmasaññaṃ uppādentiyā uttarāya nāma upāsikāya kāyavicchandajananatthaṃ bhāsitā . ‘‘Ambapāliṃ gaṇikaṃ disvā vikkhittacittānaṃ ovādadānattha’’ntipi vadanti. Tā heṭṭhā vuttatthā eva.
બહુસ્સુતો ચિત્તકથીતિઆદિકા દ્વે ગાથા થેરેન અરહત્તં પત્વા ઉદાનવસેન ભાસિતા. તત્થ પરિચારકોતિ ઉપટ્ઠાકો. સેય્યં કપ્પેતીતિ અરહત્તપ્પત્તિસમનન્તરં સયિતત્તા વુત્તં. થેરો હિ બહુદેવ રત્તિં ચઙ્કમેન વીતિનામેત્વા સરીરં ઉતું ગાહાપેતું ઓવરકં પવિસિત્વા સયિતું મઞ્ચકે નિસિન્નો પાદા ચ ભૂમિતો મુત્તા, અપ્પત્તઞ્ચ સીસં બિમ્બોહનં, એત્થન્તરે અરહત્તં પત્વા સયિ.
Bahussutocittakathītiādikā dve gāthā therena arahattaṃ patvā udānavasena bhāsitā. Tattha paricārakoti upaṭṭhāko. Seyyaṃ kappetīti arahattappattisamanantaraṃ sayitattā vuttaṃ. Thero hi bahudeva rattiṃ caṅkamena vītināmetvā sarīraṃ utuṃ gāhāpetuṃ ovarakaṃ pavisitvā sayituṃ mañcake nisinno pādā ca bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etthantare arahattaṃ patvā sayi.
ખીણાસવોતિ પરિક્ખીણચતુરાસવો, તતો એવ ચતૂહિપિ યોગેહિ વિસંયુત્તો, રાગસઙ્ગાદીનં અતિક્કન્તત્તા સઙ્ગાતીતો, સબ્બસો કિલેસપરિળાહસ્સ વૂપસન્તત્તા સુનિબ્બુતો સીતિભૂતોતિ અત્થો.
Khīṇāsavoti parikkhīṇacaturāsavo, tato eva catūhipi yogehi visaṃyutto, rāgasaṅgādīnaṃ atikkantattā saṅgātīto, sabbaso kilesapariḷāhassa vūpasantattā sunibbuto sītibhūtoti attho.
યસ્મિં પતિટ્ઠિતા ધમ્માતિ થેરં ઉદ્દિસ્સ ખીણાસવમહાબ્રહ્મુના ભાસિતા ગાથા. ઉપટ્ઠિતાય હિ ધમ્મસઙ્ગીતિયા થેરં ઉદ્દિસ્સ યેહિ ભિક્ખૂહિ ‘‘એકો ભિક્ખુ વિસ્સગન્ધં વાયતી’’તિ વુત્તં. અથ થેરો અધિગતે અરહત્તે સત્તપણ્ણિગુહાદ્વારં સઙ્ઘસ્સ સામગ્ગીદાનત્થં આગતો, તસ્સ ખીણાસવભાવપ્પકાસનેન સુદ્ધાવાસમહાબ્રહ્મા. તે ભિક્ખૂ લજ્જાપેન્તો ‘‘યસ્મિં પતિટ્ઠિતા ધમ્મા’’તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – બુદ્ધસ્સ ભગવતો ધમ્મા તેનેવ અધિગતા પવેદિતા ચ પટિવેધપરિયત્તિધમ્મા. યસ્મિં પુરિસવિસેસે પતિટ્ઠિતા, સોયં ગોત્તતો ગોતમો ધમ્મભણ્ડાગારિકો સઉપાદિસેસનિબ્બાનસ્સ અધિગતત્તા ઇદાનિ અનુપાદિસેસનિબ્બાનગમને મગ્ગે પતિટ્ઠહિ, તસ્સ એકંસભાગીતિ.
Yasmiṃ patiṭṭhitā dhammāti theraṃ uddissa khīṇāsavamahābrahmunā bhāsitā gāthā. Upaṭṭhitāya hi dhammasaṅgītiyā theraṃ uddissa yehi bhikkhūhi ‘‘eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyatī’’ti vuttaṃ. Atha thero adhigate arahatte sattapaṇṇiguhādvāraṃ saṅghassa sāmaggīdānatthaṃ āgato, tassa khīṇāsavabhāvappakāsanena suddhāvāsamahābrahmā. Te bhikkhū lajjāpento ‘‘yasmiṃ patiṭṭhitā dhammā’’ti gāthamāha. Tassattho – buddhassa bhagavato dhammā teneva adhigatā paveditā ca paṭivedhapariyattidhammā. Yasmiṃ purisavisese patiṭṭhitā, soyaṃ gottato gotamo dhammabhaṇḍāgāriko saupādisesanibbānassa adhigatattā idāni anupādisesanibbānagamane magge patiṭṭhahi, tassa ekaṃsabhāgīti.
અથેકદિવસં ગોપકમોગ્ગલ્લાનો નામ બ્રાહ્મણો થેરં પુચ્છિ – ‘‘ત્વં બહુસ્સુતોતિ બુદ્ધસ્સ સાસને પાકટો, કિત્તકા ધમ્મા તે સત્થારા ભાસિતા, તયા ધારિતા’’તિ? તસ્સ થેરો પટિવચનં દેન્તો ‘‘દ્વાસીતી’’તિ ગાથમાહ. તત્થ દ્વાસીતિ સહસ્સાનીતિ યોજના, બુદ્ધતો ગણ્હિન્તિ સમ્માસમ્બુદ્ધતો ઉગ્ગણ્હિં દ્વિસહસ્સાધિકાનિ અસીતિધમ્મક્ખન્ધસહસ્સાનિ સત્થુ સન્તિકા અધિગણ્હિન્તિ અત્થો. દ્વે સહસ્સાનિ ભિક્ખુતોતિ દ્વે ધમ્મક્ખન્ધસહસ્સાનિ ભિક્ખુતો ગણ્હિં, ધમ્મસેનાપતિઆદીનં ભિક્ખૂનં સન્તિકા અધિગચ્છિં. ચતુરાસીતિસહસ્સાનીતિ તદુભયં સમોધાનેત્વા ચતુસહસ્સાધિકાનિ અસીતિસહસ્સાનિ. યે મે ધમ્મા પવત્તિનોતિ યે યથાવુત્તપરિમાણા ધમ્મક્ખન્ધા મય્હં પગુણા વાચુગ્ગતા જિવ્હગ્ગે પરિવત્તન્તીતિ.
Athekadivasaṃ gopakamoggallāno nāma brāhmaṇo theraṃ pucchi – ‘‘tvaṃ bahussutoti buddhassa sāsane pākaṭo, kittakā dhammā te satthārā bhāsitā, tayā dhāritā’’ti? Tassa thero paṭivacanaṃ dento ‘‘dvāsītī’’ti gāthamāha. Tattha dvāsīti sahassānīti yojanā, buddhato gaṇhinti sammāsambuddhato uggaṇhiṃ dvisahassādhikāni asītidhammakkhandhasahassāni satthu santikā adhigaṇhinti attho. Dve sahassāni bhikkhutoti dve dhammakkhandhasahassāni bhikkhuto gaṇhiṃ, dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā adhigacchiṃ. Caturāsītisahassānīti tadubhayaṃ samodhānetvā catusahassādhikāni asītisahassāni. Ye me dhammā pavattinoti ye yathāvuttaparimāṇā dhammakkhandhā mayhaṃ paguṇā vācuggatā jivhagge parivattantīti.
અથેકદા થેરો સાસને પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાધુરેપિ ગન્થધુરેપિ અનનુયુત્તં એકં પુગ્ગલં દિસ્વા બાહુસચ્ચાભાવે આદીનવં પકાસેન્તો ‘‘અપ્પસ્સુતાય’’ન્તિ ગાથમાહ. તત્થ અપ્પસ્સુતાયન્તિ એકસ્સ દ્વિન્નં વા પણ્ણાસાનં, અથ વા પન વગ્ગાનં અન્તમસો એકસ્સ દ્વિન્નં વા સુત્તન્તાનમ્પિ ઉગ્ગહિતાનં અભાવેન અપ્પસ્સુતો અયં, કમ્મટ્ઠાનં પન ઉગ્ગહેત્વા અનુયુઞ્જન્તો બહુસ્સુતોવ. બલિબદ્દોવ જીરતીતિ યથા બલિબદ્દો જીરમાનો વડ્ઢમાનો નેવ માતુ ન પિતુ, ન સેસઞાતકાનં અત્થાય વડ્ઢતિ, અથ ખો નિરત્થકમેવ જીરતિ; એવમેવં અયમ્પિ ન ઉપજ્ઝાયવત્તં કરોતિ, ન આચરિયવત્તં, ન આગન્તુકવત્તાદીનિ, ન ભાવનં અનુયુઞ્જતિ, નિરત્થકમેવ જીરતિ. મંસાનિ તસ્સ વડ્ઢન્તીતિ યથા બલિબદ્દસ્સ ‘‘કસનભારવહનાદીસુ અસમત્થો એસો’’તિ અરઞ્ઞે વિસ્સટ્ઠસ્સ યથા તથા વિચરન્તસ્સ ખાદન્તસ્સ પિવન્તસ્સ મંસાનિ તસ્સ વડ્ઢન્તિ; એવમેવં ઇમસ્સાપિ ઉપજ્ઝાયાદીહિ વિસ્સટ્ઠસ્સ સઙ્ઘં નિસ્સાય ચત્તારો પચ્ચયે લભિત્વા ઉદ્ધંવિરેચનાદીનિ કત્વા કાયં પોસેન્તસ્સ મંસાનિ વડ્ઢન્તિ થૂલસરીરો હુત્વા વિચરતિ. પઞ્ઞાતિ લોકિયલોકુત્તરા પનસ્સ પઞ્ઞા એકઙ્ગુલિમત્તાપિ ન વડ્ઢતિ, અરઞ્ઞે ગચ્છલતાદીનિ વિય અસ્સ છદ્વારાનિ નિસ્સાય તણ્હા ચેવ નવવિધમાનો ચ વડ્ઢતીતિ અધિપ્પાયો.
Athekadā thero sāsane pabbajitvā vipassanādhurepi ganthadhurepi ananuyuttaṃ ekaṃ puggalaṃ disvā bāhusaccābhāve ādīnavaṃ pakāsento ‘‘appassutāya’’nti gāthamāha. Tattha appassutāyanti ekassa dvinnaṃ vā paṇṇāsānaṃ, atha vā pana vaggānaṃ antamaso ekassa dvinnaṃ vā suttantānampi uggahitānaṃ abhāvena appassuto ayaṃ, kammaṭṭhānaṃ pana uggahetvā anuyuñjanto bahussutova. Balibaddova jīratīti yathā balibaddo jīramāno vaḍḍhamāno neva mātu na pitu, na sesañātakānaṃ atthāya vaḍḍhati, atha kho niratthakameva jīrati; evamevaṃ ayampi na upajjhāyavattaṃ karoti, na ācariyavattaṃ, na āgantukavattādīni, na bhāvanaṃ anuyuñjati, niratthakameva jīrati. Maṃsāni tassa vaḍḍhantīti yathā balibaddassa ‘‘kasanabhāravahanādīsu asamattho eso’’ti araññe vissaṭṭhassa yathā tathā vicarantassa khādantassa pivantassa maṃsāni tassa vaḍḍhanti; evamevaṃ imassāpi upajjhāyādīhi vissaṭṭhassa saṅghaṃ nissāya cattāro paccaye labhitvā uddhaṃvirecanādīni katvā kāyaṃ posentassa maṃsāni vaḍḍhanti thūlasarīro hutvā vicarati. Paññāti lokiyalokuttarā panassa paññā ekaṅgulimattāpi na vaḍḍhati, araññe gacchalatādīni viya assa chadvārāni nissāya taṇhā ceva navavidhamāno ca vaḍḍhatīti adhippāyo.
બહુસ્સુતોતિ ગાથા અત્તનો બાહુસચ્ચં નિસ્સાય અઞ્ઞં અતિમઞ્ઞન્તં એકં ભિક્ખું ઉદ્દિસ્સ વુત્તા. તત્થ સુતેનાતિ સુતહેતુ અત્તનો બાહુસચ્ચનિમિત્તં. અતિમઞ્ઞતીતિ અતિક્કમિત્વા મઞ્ઞતિ અત્તાનં ઉક્કંસેન્તો પરં પરિભવતિ. તથેવાતિ યથા અન્ધો અન્ધકારે તેલપજ્જોતં ધારેન્તો આલોકદાનેન પરેસંયેવ અત્થાવહો , ન અત્તનો, તથેવ પરિયત્તિબાહુસચ્ચેન સુતવા પુગ્ગલો સુતેન અનુપપન્નો અત્તનો અત્થં અપરિપૂરેન્તો અન્ધો ઞાણાલોકદાનેન પરેસંયેવ અત્થાવહો, ન અત્તનો, દીપધારો અન્ધો વિય મય્હં ઉપટ્ઠાતીતિ.
Bahussutoti gāthā attano bāhusaccaṃ nissāya aññaṃ atimaññantaṃ ekaṃ bhikkhuṃ uddissa vuttā. Tattha sutenāti sutahetu attano bāhusaccanimittaṃ. Atimaññatīti atikkamitvā maññati attānaṃ ukkaṃsento paraṃ paribhavati. Tathevāti yathā andho andhakāre telapajjotaṃ dhārento ālokadānena paresaṃyeva atthāvaho , na attano, tatheva pariyattibāhusaccena sutavā puggalo sutena anupapanno attano atthaṃ aparipūrento andho ñāṇālokadānena paresaṃyeva atthāvaho, na attano, dīpadhāro andho viya mayhaṃ upaṭṭhātīti.
ઇદાનિ બાહુસચ્ચે આનિસંસં દસ્સેન્તો ‘‘બહુસ્સુત’’ન્તિ ગાથમાહ. તત્થ ઉપાસેય્યાતિ પયિરુપાસેય્ય. સુતઞ્ચ ન વિનાસયેતિ બહુસ્સુતં પયિરુપાસિત્વા લદ્ધં સુતઞ્ચ ન વિનાસેય્ય, ન સુસ્સેય્ય ધારણપરિચયપરિપુચ્છામનસિકારેહિ વડ્ઢેય્ય. તં મૂલં બ્રહ્મચરિયસ્સાતિ યસ્મા બહુસ્સુતં પયિરુપાસિત્વા લદ્ધં તં સુતં પરિયત્તિબાહુસચ્ચં મગ્ગબ્રહ્મચરિયસ્સ મૂલં પધાનકારણં. તસ્મા ધમ્મધરો સિયા વિમુત્તાયતનસીસે ઠત્વા યથાસુતસ્સ ધમ્મસ્સ ધારણે પઠમં પરિયત્તિધમ્મધરો ભવેય્ય.
Idāni bāhusacce ānisaṃsaṃ dassento ‘‘bahussuta’’nti gāthamāha. Tattha upāseyyāti payirupāseyya. Sutañca na vināsayeti bahussutaṃ payirupāsitvā laddhaṃ sutañca na vināseyya, na susseyya dhāraṇaparicayaparipucchāmanasikārehi vaḍḍheyya. Taṃ mūlaṃ brahmacariyassāti yasmā bahussutaṃ payirupāsitvā laddhaṃ taṃ sutaṃ pariyattibāhusaccaṃ maggabrahmacariyassa mūlaṃ padhānakāraṇaṃ. Tasmā dhammadharo siyā vimuttāyatanasīse ṭhatvā yathāsutassa dhammassa dhāraṇe paṭhamaṃ pariyattidhammadharo bhaveyya.
ઇદાનિ પરિયત્તિબાહુસચ્ચેન સાધેતબ્બમત્થં દસ્સેતું ‘‘પુબ્બાપરઞ્ઞૂ’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ પુબ્બઞ્ચ અપરઞ્ચ જાનાતીતિ પુબ્બાપરઞ્ઞૂ. એકિસ્સા હિ ગાથાય પુબ્બભાગે અપઞ્ઞાયમાનેપિ પુબ્બભાગે વા પઞ્ઞાયમાને અપરભાગે અપઞ્ઞાયમાનેપિ ‘‘ઇમસ્સ અપરભાગસ્સ ઇમિના પુબ્બભાગેન , ઇમસ્સ વા પુબ્બભાગસ્સ ઇમિના અપરભાગેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ જાનન્તો પુબ્બાપરઞ્ઞૂ નામ. અત્તત્થાદિભેદં તસ્સ તસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં જાનાતીતિ અત્થઞ્ઞૂ. નિરુત્તિપદકોવિદોતિ નિરુત્તિયં સેસપદેસુપિ ચાતિ ચતૂસુપિ પટિસમ્ભિદાસુ છેકો. સુગ્ગહીતઞ્ચ ગણ્હાતીતિ તેનેવ કોવિદભાવેન અત્થતો બ્યઞ્જનતો ચ ધમ્મં સુગહિતમેવ કત્વા ગણ્હાતિ. અત્થઞ્ચોપપરિક્ખતીતિ યથાસુતસ્સ યથાપરિયત્તસ્સ ધમ્મસ્સ અત્થં ઉપપરિક્ખતિ ‘‘ઇતિ સીલં, ઇતિ સમાધિ, ઇતિ પઞ્ઞા, ઇમે રૂપારૂપધમ્મા’’તિ મનસા અનુપેક્ખતિ.
Idāni pariyattibāhusaccena sādhetabbamatthaṃ dassetuṃ ‘‘pubbāparaññū’’tiādi vuttaṃ. Tattha pubbañca aparañca jānātīti pubbāparaññū. Ekissā hi gāthāya pubbabhāge apaññāyamānepi pubbabhāge vā paññāyamāne aparabhāge apaññāyamānepi ‘‘imassa aparabhāgassa iminā pubbabhāgena , imassa vā pubbabhāgassa iminā aparabhāgena bhavitabba’’nti jānanto pubbāparaññū nāma. Attatthādibhedaṃ tassa tassa bhāsitassa atthaṃ jānātīti atthaññū. Niruttipadakovidoti niruttiyaṃ sesapadesupi cāti catūsupi paṭisambhidāsu cheko. Suggahītañca gaṇhātīti teneva kovidabhāvena atthato byañjanato ca dhammaṃ sugahitameva katvā gaṇhāti. Atthañcopaparikkhatīti yathāsutassa yathāpariyattassa dhammassa atthaṃ upaparikkhati ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā, ime rūpārūpadhammā’’ti manasā anupekkhati.
ખન્ત્યા છન્દિકતો હોતીતિ તેસુ મનસા અનુપેક્ખિતેસુ ધમ્મેસુ દિટ્ઠિનિજ્ઝાનક્ખન્તિયા નિજ્ઝાનં ખમાપેત્વા રૂપપરિગ્ગહાદિમુખેન વિપસ્સનાભિનિવેસે છન્દિકતો છન્દજાતો હોતિ. તથાભૂતો ચ વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો ઉસ્સહિત્વા તુલેતિ તંતંપચ્ચયનામરૂપદસ્સનવસેન ઉસ્સાહં કત્વા તતો પરં તિલક્ખણં આરોપેત્વા તુલેતિ ‘‘અનિચ્ચ’’ન્તિપિ, ‘‘દુક્ખ’’ન્તિપિ, ‘‘અનત્તા’’તિપિ તં નામરૂપં તીરેતિ વિપસ્સતિ. સમયે સો પદહતિ, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતોતિ સો એવં પસ્સન્તો પગ્ગહેતબ્બાદિસમયે ચિત્તસ્સ પગ્ગણ્હનાદિના પદહતિ, પદહન્તો ચ અજ્ઝત્તં ગોચરજ્ઝત્તે વિપસ્સનાસમાધિના મગ્ગસમાધિના ચ સુટ્ઠુ સમાહિતો ભવેય્ય, અસમાધાનહેતુભૂતે કિલેસે પજહેય્ય. સ્વાયં ગુણો સબ્બોપિ યસ્મા બહુસ્સુતં ધમ્મધરં સપ્પઞ્ઞં બુદ્ધસાવકં પયિરુપાસન્તસ્સ હોતિ, તસ્મા અસઙ્ખતં ધમ્મં આરબ્ભ દુક્ખાદીસુ પરિઞ્ઞાદિવિસિટ્ઠકિચ્ચતાય ધમ્મવિઞ્ઞાણસઙ્ખાતં ધમ્મઞાણં આકઙ્ખન્તો તથાવિધં વુત્તપ્પકારં કલ્યાણમિત્તં ભજેથ, સેવેય્ય પયિરુપાસેય્યાતિ અત્થો.
Khantyā chandikato hotīti tesu manasā anupekkhitesu dhammesu diṭṭhinijjhānakkhantiyā nijjhānaṃ khamāpetvā rūpapariggahādimukhena vipassanābhinivese chandikato chandajāto hoti. Tathābhūto ca vipassanāya kammaṃ karonto ussahitvā tuleti taṃtaṃpaccayanāmarūpadassanavasena ussāhaṃ katvā tato paraṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā tuleti ‘‘anicca’’ntipi, ‘‘dukkha’’ntipi, ‘‘anattā’’tipi taṃ nāmarūpaṃ tīreti vipassati. Samaye so padahati, ajjhattaṃ susamāhitoti so evaṃ passanto paggahetabbādisamaye cittassa paggaṇhanādinā padahati, padahanto ca ajjhattaṃ gocarajjhatte vipassanāsamādhinā maggasamādhinā ca suṭṭhu samāhito bhaveyya, asamādhānahetubhūte kilese pajaheyya. Svāyaṃ guṇo sabbopi yasmā bahussutaṃ dhammadharaṃ sappaññaṃ buddhasāvakaṃ payirupāsantassa hoti, tasmā asaṅkhataṃ dhammaṃ ārabbha dukkhādīsu pariññādivisiṭṭhakiccatāya dhammaviññāṇasaṅkhātaṃ dhammañāṇaṃ ākaṅkhanto tathāvidhaṃ vuttappakāraṃ kalyāṇamittaṃ bhajetha, seveyya payirupāseyyāti attho.
એવં બહુપકારતાય તસ્સ પૂજનીયકં દસ્સેન્તો ‘‘બહુસ્સુતો’’તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – સુત્તગેય્યાદિ બહુ સુતં એતસ્સાતિ બહુસ્સુતો. તમેવ દેસનાધમ્મં સુવણ્ણભાજને પક્ખિત્તસીહવસા વિય અવિનસ્સન્તં ધારેતીતિ ધમ્મધરો. તતો એવ મહેસિનો ભગવતો ધમ્મકોસં ધમ્મરતનં આરક્ખતીતિ કોસારક્ખો. યસ્મા સદેવકસ્સ લોકસ્સ સમદસ્સનેન ચક્ખુભૂતો, તસ્મા ચક્ખુ સબ્બસ્સ લોકસ્સ પૂજનીયો માનનીયોતિ, બહુસ્સુતભાવેન બહુજનસ્સ પૂજનીયભાવદસ્સનત્થં નિગમનવસેન પુનપિ ‘‘બહુસ્સુતો’’તિ વુત્તં.
Evaṃ bahupakāratāya tassa pūjanīyakaṃ dassento ‘‘bahussuto’’ti gāthamāha. Tassattho – suttageyyādi bahu sutaṃ etassāti bahussuto. Tameva desanādhammaṃ suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasā viya avinassantaṃ dhāretīti dhammadharo. Tato eva mahesino bhagavato dhammakosaṃ dhammaratanaṃ ārakkhatīti kosārakkho. Yasmā sadevakassa lokassa samadassanena cakkhubhūto, tasmā cakkhu sabbassa lokassa pūjanīyo mānanīyoti, bahussutabhāvena bahujanassa pūjanīyabhāvadassanatthaṃ nigamanavasena punapi ‘‘bahussuto’’ti vuttaṃ.
એવરૂપં કલ્યાણમિત્તં લભિત્વાપિ કારકસ્સેવ અપરિહાનિ, ન અકારકસ્સાતિ દસ્સેન્તો ‘‘ધમ્મારામો’’તિ ગાથમાહ. તત્થ નિવાસનટ્ઠેન સમથવિપસ્સનાધમ્મો આરામો, તસ્મિં એવ ધમ્મે રતો અભિરતોતિ ધમ્મરતો, તસ્સેવ ધમ્મસ્સ પુનપ્પુનં વિચિન્તનેન ધમ્મં અનુવિચિન્તયં ધમ્મં આવજ્જેન્તો મનસિ કરોતીતિ અત્થો. અનુસ્સરન્તિ તમેવ ધમ્મં અનુસ્સરન્તો. સદ્ધમ્માતિ એવરૂપો ભિક્ખુ સત્તતિંસપભેદા બોધિપક્ખિયધમ્મા નવવિધલોકુત્તરધમ્મા ચ ન પરિહાયતિ, ન કદાચિ તસ્સ તતો પરિહાનિ હોતીતિ અત્થો.
Evarūpaṃ kalyāṇamittaṃ labhitvāpi kārakasseva aparihāni, na akārakassāti dassento ‘‘dhammārāmo’’ti gāthamāha. Tattha nivāsanaṭṭhena samathavipassanādhammo ārāmo, tasmiṃ eva dhamme rato abhiratoti dhammarato, tasseva dhammassa punappunaṃ vicintanena dhammaṃ anuvicintayaṃ dhammaṃ āvajjento manasi karotīti attho. Anussaranti tameva dhammaṃ anussaranto. Saddhammāti evarūpo bhikkhu sattatiṃsapabhedā bodhipakkhiyadhammā navavidhalokuttaradhammā ca na parihāyati, na kadāci tassa tato parihāni hotīti attho.
અથેકદિવસં કાયે અવીતરાગં કુસીતં હીનવીરિયં કોસલ્લાયા તિ નામં ભિક્ખું સંવેજેન્તો ‘‘કાયમચ્છેરગરુનો’’તિ ગાથમાહ. તત્થ કાયમચ્છેરગરુનોતિ ‘‘કાયદળ્હીબહુલસ્સ કાયે મમત્તસ્સ આચરિયુપજ્ઝાયાનમ્પિ કાયેન કત્તબ્બં કિઞ્ચિ અકત્વા વિચરન્તસ્સ. હિય્યમાનેતિ અત્તનો કાયે જીવિતે ચ ખણે ખણે પરિહિય્યમાને. અનુટ્ઠહેતિ સીલાદીનં પરિપૂરણવસેન ઉટ્ઠાનવીરિયં ન કરેય્ય. સરીરસુખગિદ્ધસ્સાતિ અત્તનો સરીરસ્સ સુખાપનેનેવ ગેધં આપન્નસ્સ. કુતો સમણફાસુતાતિ એવરૂપસ્સ પુગ્ગલસ્સ સામઞ્ઞવસેન કુતો સુખવિહારો, ફાસુવિહારો ન તસ્સ વિજ્જતીતિ અત્થો.
Athekadivasaṃ kāye avītarāgaṃ kusītaṃ hīnavīriyaṃ kosallāyā ti nāmaṃ bhikkhuṃ saṃvejento ‘‘kāyamaccheragaruno’’ti gāthamāha. Tattha kāyamaccheragarunoti ‘‘kāyadaḷhībahulassa kāye mamattassa ācariyupajjhāyānampi kāyena kattabbaṃ kiñci akatvā vicarantassa. Hiyyamāneti attano kāye jīvite ca khaṇe khaṇe parihiyyamāne. Anuṭṭhaheti sīlādīnaṃ paripūraṇavasena uṭṭhānavīriyaṃ na kareyya. Sarīrasukhagiddhassāti attano sarīrassa sukhāpaneneva gedhaṃ āpannassa. Kuto samaṇaphāsutāti evarūpassa puggalassa sāmaññavasena kuto sukhavihāro, phāsuvihāro na tassa vijjatīti attho.
ન પક્ખન્તીતિઆદિકા આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ધમ્મસેનાપતિનો પરિનિબ્બુતભાવં સુત્વા થેરેન ભાસિતા. તત્થ ન પક્ખન્તિ દિસા સબ્બાતિ પુરત્થિમાદિભેદા સબ્બા દિસા ન પક્ખયન્તિ, દિસામૂળ્હોતિ અત્થો. ધમ્મા ન પટિભન્તિ મન્તિ પુબ્બે સુટ્ઠુ પગુણાપિ પરિયત્તિધમ્મા ઇદાનિ સક્કચ્ચં સમન્નાહરિયમાનાપિ મય્હં ન ઉપટ્ઠહન્તિ. ગતે કલ્યાણમિત્તમ્હીતિ સદેવકસ્સ લોકસ્સ કલ્યાણમિત્તભૂતે ધમ્મસેનાપતિમ્હિ અનુપાદિસેસનિબ્બાનં ગતે. અન્ધકારંવ ખાયતીતિ સબ્બોપાયં લોકો અન્ધકારો વિય ઉપટ્ઠાતિ.
Na pakkhantītiādikā āyasmato sāriputtassa dhammasenāpatino parinibbutabhāvaṃ sutvā therena bhāsitā. Tattha na pakkhanti disā sabbāti puratthimādibhedā sabbā disā na pakkhayanti, disāmūḷhoti attho. Dhammā na paṭibhanti manti pubbe suṭṭhu paguṇāpi pariyattidhammā idāni sakkaccaṃ samannāhariyamānāpi mayhaṃ na upaṭṭhahanti. Gate kalyāṇamittamhīti sadevakassa lokassa kalyāṇamittabhūte dhammasenāpatimhi anupādisesanibbānaṃ gate. Andhakāraṃva khāyatīti sabbopāyaṃ loko andhakāro viya upaṭṭhāti.
અબ્ભતીતસહાયસ્સાતિ અપગતસહાયસ્સ, કલ્યાણમિત્તરહિતસ્સાતિ અત્થો. અતીતગતસત્થુનોતિ આયસ્મતો અતીતો હુત્વા નિબ્બાનગતસત્થુકસ્સ, સત્થરિ પરિનિબ્બુતેતિ અત્થો. યથા કાયગતા સતીતિ કાયગતાસતિભાવના તક્કરસ્સ યથા એકન્તહિતાવહા, એવં એતાદિસં અનાથસ્સ પુગ્ગલસ્સ એકન્તહિતાવહં અઞ્ઞં મિત્તં નામ નત્થિ, સનાથસ્સ અઞ્ઞાપિ ભાવના હિતાવહા એવાતિ અધિપ્પાયો.
Abbhatītasahāyassāti apagatasahāyassa, kalyāṇamittarahitassāti attho. Atītagatasatthunoti āyasmato atīto hutvā nibbānagatasatthukassa, satthari parinibbuteti attho. Yathā kāyagatā satīti kāyagatāsatibhāvanā takkarassa yathā ekantahitāvahā, evaṃ etādisaṃ anāthassa puggalassa ekantahitāvahaṃ aññaṃ mittaṃ nāma natthi, sanāthassa aññāpi bhāvanā hitāvahā evāti adhippāyo.
પુરાણાતિ પોરાણા, સારિપુત્તાદિકે કલ્યાણમિત્તે સન્ધાય વદતિ. નવેહીતિ નવકેહિ. ન સમેતિ મેતિ મય્હં ચિત્તં ન સમાગચ્છતિ, ન તે મમ ચિત્તં આરાધેન્તીતિ અત્થો. સ્વજ્જ એકોવ ઝાયામીતિ સોહં અજ્જ વુડ્ઢતરેહિ વિરહિતો એકોવ હુત્વા ઝાયામિ ઝાનપસુતો હોમિ. વસ્સુપેતોતિ વસ્સકાલે કુલાવકં ઉપેતો પક્ખી વિય. ‘‘વાસુપેતો’’તિપિ પાળિ, વાસં ઉપગતોતિ અત્થો.
Purāṇāti porāṇā, sāriputtādike kalyāṇamitte sandhāya vadati. Navehīti navakehi. Na sameti meti mayhaṃ cittaṃ na samāgacchati, na te mama cittaṃ ārādhentīti attho. Svajja ekova jhāyāmīti sohaṃ ajja vuḍḍhatarehi virahito ekova hutvā jhāyāmi jhānapasuto homi. Vassupetoti vassakāle kulāvakaṃ upeto pakkhī viya. ‘‘Vāsupeto’’tipi pāḷi, vāsaṃ upagatoti attho.
દસ્સનાય અભિક્કન્તેતિ ગાથા સત્થારા ભાસિતા. તસ્સત્થો – મમ દસ્સનાય અભિક્કન્તે નાનાવિધવિદેસપવાસિકબહુજને, આનન્દ, મમ ઉપસઙ્કમનં મા વારેસિ. કસ્મા? તે સોતારો ધમ્મસ્સ, મમં પસ્સન્તુ, અયમેવ દસ્સનાય સમયોતિ.
Dassanāyaabhikkanteti gāthā satthārā bhāsitā. Tassattho – mama dassanāya abhikkante nānāvidhavidesapavāsikabahujane, ānanda, mama upasaṅkamanaṃ mā vāresi. Kasmā? Te sotāro dhammassa, mamaṃ passantu, ayameva dassanāya samayoti.
તં સુત્વા થેરો ‘‘દસ્સનાય અભિક્કન્તે’’તિ અપરં ગાથમાહ. ઇમાય હિ ગાથાય સમ્બન્ધત્થં પુરિમગાથા ઇધ નિક્ખિત્તા. તેનેવ સચાહં દેસન્તરતો આગતાગતે તાવદેવ દસ્સેતું લચ્છામીતિ એતસ્સ પદસ્સ અત્થસિદ્ધિં દસ્સેતિ.
Taṃ sutvā thero ‘‘dassanāya abhikkante’’ti aparaṃ gāthamāha. Imāya hi gāthāya sambandhatthaṃ purimagāthā idha nikkhittā. Teneva sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ lacchāmīti etassa padassa atthasiddhiṃ dasseti.
પણ્ણવીસતિ વસ્સાનીતિ પઞ્ચ ગાથા અત્તનો અગ્ગુપટ્ઠાકભાવં દીપેતું વુત્તા. આરદ્ધકમ્મટ્ઠાનભાવેન હિ સત્થુ ઉપટ્ઠાનપસુતભાવેન ચ થેરસ્સ મગ્ગેન અસમુચ્છિન્નાપિ કામસઞ્ઞાદયો ન ઉપ્પજ્જિંસુ, કાયવચીમનોકમ્માનિ ચ સબ્બકાલં સત્થરિ મેત્તાપુબ્બઙ્ગમાનિ મેત્તાનુપરિવત્તાનિ અહેસું. તત્થ પણ્ણવીસતિ વસ્સાનીતિ પઞ્ચવીસતિ સંવચ્છરાનિ. સેખભૂતસ્સ મે સતોતિ સેખભૂમિયં સોતાપત્તિફલે ઠિતસ્સ મે સતો. કામસઞ્ઞાતિ કામસહગતા સઞ્ઞા ન ઉપ્પજ્જિ, એત્થ ચ કામસઞ્ઞાદિઅનુપ્પત્તિવચનેન અત્તનો આસયસુદ્ધિં દસ્સેતિ, ‘‘મેત્તેન કાયકમ્મેના’’તિઆદિના પયોગસુદ્ધિં. તત્થ ગન્ધકુટિયં પરિભણ્ડકરણાદિના સત્થુ વત્તપટિવત્તકરણેન ચ મેત્તં કાયકમ્મં વેદિતબ્બં, ધમ્મદેસનાકાલારોચનાદિના મેત્તં વચીકમ્મં, રહોગતસ્સ સત્થારં ઉદ્દિસ્સ હિતૂપસંહારમનસિકારેન મેત્તં મનોકમ્મં. ઞાણં મે ઉદપજ્જથાતિ અત્તનો સેક્ખભૂમિપત્તિમાહ.
Paṇṇavīsati vassānīti pañca gāthā attano aggupaṭṭhākabhāvaṃ dīpetuṃ vuttā. Āraddhakammaṭṭhānabhāvena hi satthu upaṭṭhānapasutabhāvena ca therassa maggena asamucchinnāpi kāmasaññādayo na uppajjiṃsu, kāyavacīmanokammāni ca sabbakālaṃ satthari mettāpubbaṅgamāni mettānuparivattāni ahesuṃ. Tattha paṇṇavīsati vassānīti pañcavīsati saṃvaccharāni. Sekhabhūtassa me satoti sekhabhūmiyaṃ sotāpattiphale ṭhitassa me sato. Kāmasaññāti kāmasahagatā saññā na uppajji, ettha ca kāmasaññādianuppattivacanena attano āsayasuddhiṃ dasseti, ‘‘mettena kāyakammenā’’tiādinā payogasuddhiṃ. Tattha gandhakuṭiyaṃ paribhaṇḍakaraṇādinā satthu vattapaṭivattakaraṇena ca mettaṃ kāyakammaṃ veditabbaṃ, dhammadesanākālārocanādinā mettaṃ vacīkammaṃ, rahogatassa satthāraṃ uddissa hitūpasaṃhāramanasikārena mettaṃ manokammaṃ. Ñāṇaṃ me udapajjathāti attano sekkhabhūmipattimāha.
અહં સકરણીયોમ્હીતિ સત્થુ પરિનિબ્બાને ઉપટ્ઠિતે મણ્ડલમાળં પવિસિત્વા કપિસીસં આલમ્બિત્વા સોકાભિભૂતેન વુત્તગાથા . તત્થ સકરણીયોમ્હીતિ દુક્ખપરિજાનનાદિના કરણીયેન સકરણીયો અમ્હિ. અપ્પત્તમાનસોતિ અનધિગતારહત્તો. સત્થુ ચ પરિનિબ્બાનન્તિ મય્હં સત્થુ પરિનિબ્બાનઞ્ચ ઉપટ્ઠિતં. યો અમ્હં અનુકમ્પકોતિ યો સત્થા મય્હં અનુગ્ગાહકો.
Ahaṃ sakaraṇīyomhīti satthu parinibbāne upaṭṭhite maṇḍalamāḷaṃ pavisitvā kapisīsaṃ ālambitvā sokābhibhūtena vuttagāthā . Tattha sakaraṇīyomhīti dukkhaparijānanādinā karaṇīyena sakaraṇīyo amhi. Appattamānasoti anadhigatārahatto. Satthu ca parinibbānanti mayhaṃ satthu parinibbānañca upaṭṭhitaṃ. Yo amhaṃ anukampakoti yo satthā mayhaṃ anuggāhako.
તદાસિ યં ભિંસનકન્તિ ગાથા સત્થુ પરિનિબ્બાનકાલે પથવીકમ્પનદેવદુન્દુભિફલનાદિકે દિસ્વા સઞ્જાતસંવેગેન વુત્તગાથા.
Tadāsi yaṃ bhiṃsanakanti gāthā satthu parinibbānakāle pathavīkampanadevadundubhiphalanādike disvā sañjātasaṃvegena vuttagāthā.
બહુસ્સુતોતિઆદિકા તિસ્સો ગાથા થેરં પસંસન્તેહિ સઙ્ગીતિકારેહિ ઠપિતા. તત્થ ગતિમન્તોતિ અસદિસાય ઞાણગતિયા સમન્નાગતો. સતિમન્તોતિ પરમેન સતિનેપક્કેન સમન્નાગતો. ધિતિમન્તોતિ અસાધારણાય બ્યઞ્જનત્થાવધારણસમત્થાય ધિતિસમ્પત્તિયા સમન્નાગતો. અયઞ્હિ થેરો એકપદેયેવ ઠત્વા સટ્ઠિપદસહસ્સાનિ સત્થારા કથિતનિયામેનેવ ગણ્હાતિ, ગહિતઞ્ચ સુવણ્ણભાજને પક્ખિત્તસીહવસા વિય સબ્બકાલં ન વિનસ્સતિ, અવિપરીતબ્યઞ્જનાવધારણસમત્થાય સતિપુબ્બઙ્ગમાય પઞ્ઞાય, અત્થાવધારણસમત્થાય પઞ્ઞાપુબ્બઙ્ગમાય સતિયા ચ સમન્નાગતો. તેનાહ ભગવા – ‘‘એતદગ્ગં , ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં બહુસ્સુતાન’’ન્તિઆદિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૧૯). તથા ચાહ ધમ્મસેનાપતિ – ‘‘આયસ્મા આનન્દો અત્થકુસલો’’તિઆદિ (અ॰ નિ॰ ૫.૧૬૯). રતનાકરોતિ સદ્ધમ્મરતનસ્સ આકરભૂતો.
Bahussutotiādikā tisso gāthā theraṃ pasaṃsantehi saṅgītikārehi ṭhapitā. Tattha gatimantoti asadisāya ñāṇagatiyā samannāgato. Satimantoti paramena satinepakkena samannāgato. Dhitimantoti asādhāraṇāya byañjanatthāvadhāraṇasamatthāya dhitisampattiyā samannāgato. Ayañhi thero ekapadeyeva ṭhatvā saṭṭhipadasahassāni satthārā kathitaniyāmeneva gaṇhāti, gahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasā viya sabbakālaṃ na vinassati, aviparītabyañjanāvadhāraṇasamatthāya satipubbaṅgamāya paññāya, atthāvadhāraṇasamatthāya paññāpubbaṅgamāya satiyā ca samannāgato. Tenāha bhagavā – ‘‘etadaggaṃ , bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutāna’’ntiādi (a. ni. 1.219). Tathā cāha dhammasenāpati – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo’’tiādi (a. ni. 5.169). Ratanākaroti saddhammaratanassa ākarabhūto.
પરિચિણ્ણોતિ ગાથા પરિનિબ્બાનકાલે થેરેન ભાસિતા, સા વુત્તત્થા એવ.
Pariciṇṇoti gāthā parinibbānakāle therena bhāsitā, sā vuttatthā eva.
આનન્દત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ānandattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
તિંસનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tiṃsanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૩. આનન્દત્થેરગાથા • 3. Ānandattheragāthā