Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ૫. અનઙ્ગણસુત્તવણ્ણના

    5. Anaṅgaṇasuttavaṇṇanā

    ૫૭. એવં મે સુતં…પે॰… આયસ્મા સારિપુત્તોતિ અનઙ્ગણસુત્તં. તત્રાયં અનુત્તાનપદવણ્ણના – યથા ચેત્થ, એવં સબ્બસુત્તેસુ. તસ્મા ઇતો પરં એત્તકમ્પિ અવત્વા અપુબ્બપદવણ્ણનંયેવ કરિસ્સામ.

    57.Evaṃme sutaṃ…pe… āyasmā sāriputtoti anaṅgaṇasuttaṃ. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā – yathā cettha, evaṃ sabbasuttesu. Tasmā ito paraṃ ettakampi avatvā apubbapadavaṇṇanaṃyeva karissāma.

    ચત્તારોતિ ગણનપરિચ્છેદો. પુગ્ગલાતિ સત્તા નરા પોસા. એત્તાવતા ચ પુગ્ગલવાદી મહાથેરોતિ ન ગહેતબ્બં, અયઞ્હિ આયસ્મા બુદ્ધપુત્તાનં સેટ્ઠો, સો બુદ્ધસ્સ ભગવતો દેસનં અવિલોમેન્તોયેવ દેસેતિ.

    Cattāroti gaṇanaparicchedo. Puggalāti sattā narā posā. Ettāvatā ca puggalavādī mahātheroti na gahetabbaṃ, ayañhi āyasmā buddhaputtānaṃ seṭṭho, so buddhassa bhagavato desanaṃ avilomentoyeva deseti.

    સમ્મુતિપરમત્થદેસનાકથાવણ્ણના

    Sammutiparamatthadesanākathāvaṇṇanā

    બુદ્ધસ્સ ભગવતો દુવિધા દેસના સમ્મુતિદેસના, પરમત્થદેસના ચાતિ. તત્થ પુગ્ગલો સત્તો ઇત્થી પુરિસો ખત્તિયો બ્રાહ્મણો દેવો મારોતિ એવરૂપા સમ્મુતિદેસના. અનિચ્ચં દુક્ખં અનત્તા, ખન્ધા ધાતૂ આયતનાનિ સતિપટ્ઠાનાતિ એવરૂપા પરમત્થદેસના.

    Buddhassa bhagavato duvidhā desanā sammutidesanā, paramatthadesanā cāti. Tattha puggalo satto itthī puriso khattiyo brāhmaṇo devo māroti evarūpā sammutidesanā. Aniccaṃ dukkhaṃ anattā, khandhā dhātū āyatanāni satipaṭṭhānāti evarūpā paramatthadesanā.

    તત્થ ભગવા યે સમ્મુતિવસેન દેસનં સુત્વા અત્થં પટિવિજ્ઝિત્વા મોહં પહાય વિસેસં અધિગન્તું સમત્થા, તેસં સમ્મુતિદેસનં દેસેતિ. યે પન પરમત્થવસેન દેસનં સુત્વા અત્થં પટિવિજ્ઝિત્વા મોહં પહાય વિસેસમધિગન્તું સમત્થા, તેસં પરમત્થદેસનં દેસેતિ. તત્થાયં ઉપમા, યથા હિ દેસભાસાકુસલો તિણ્ણં વેદાનં અત્થસંવણ્ણનકો આચરિયો યે દમિળભાસાય વુત્તે અત્થં જાનન્તિ, તેસં દમિળભાસાય આચિક્ખતિ. યે અન્ધકભાસાદીસુ અઞ્ઞતરાય, તેસં તાય તાય ભાસાય. એવં તે માણવકા છેકં બ્યત્તં આચરિયમાગમ્મ ખિપ્પમેવ સિપ્પં ઉગ્ગણ્હન્તિ. તત્થ આચરિયો વિય બુદ્ધો ભગવા. તયો વેદા વિય કથેતબ્બભાવેન ઠિતાનિ તીણિ પિટકાનિ. દેસભાસાકોસલ્લમિવ સમ્મુતિપરમત્થકોસલ્લં. નાનાદેસભાસા માણવકા વિય સમ્મુતિપરમત્થદેસનાપટિવિજ્ઝનસમત્થા વેનેય્યસત્તા. આચરિયસ્સ દમિળભાસાદિઆચિક્ખનં વિય ભગવતો સમ્મુતિપરમત્થવસેન દેસના વેદિતબ્બા. આહ ચેત્થ –

    Tattha bhagavā ye sammutivasena desanaṃ sutvā atthaṃ paṭivijjhitvā mohaṃ pahāya visesaṃ adhigantuṃ samatthā, tesaṃ sammutidesanaṃ deseti. Ye pana paramatthavasena desanaṃ sutvā atthaṃ paṭivijjhitvā mohaṃ pahāya visesamadhigantuṃ samatthā, tesaṃ paramatthadesanaṃ deseti. Tatthāyaṃ upamā, yathā hi desabhāsākusalo tiṇṇaṃ vedānaṃ atthasaṃvaṇṇanako ācariyo ye damiḷabhāsāya vutte atthaṃ jānanti, tesaṃ damiḷabhāsāya ācikkhati. Ye andhakabhāsādīsu aññatarāya, tesaṃ tāya tāya bhāsāya. Evaṃ te māṇavakā chekaṃ byattaṃ ācariyamāgamma khippameva sippaṃ uggaṇhanti. Tattha ācariyo viya buddho bhagavā. Tayo vedā viya kathetabbabhāvena ṭhitāni tīṇi piṭakāni. Desabhāsākosallamiva sammutiparamatthakosallaṃ. Nānādesabhāsā māṇavakā viya sammutiparamatthadesanāpaṭivijjhanasamatthā veneyyasattā. Ācariyassa damiḷabhāsādiācikkhanaṃ viya bhagavato sammutiparamatthavasena desanā veditabbā. Āha cettha –

    ‘‘દુવે સચ્ચાનિ અક્ખાસિ, સમ્બુદ્ધો વદતં વરો;

    ‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;

    સમ્મુતિં પરમત્થઞ્ચ, તતિયં નૂપલબ્ભતિ.

    Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nūpalabbhati.

    સઙ્કેતવચનં સચ્ચં, લોકસમ્મુતિકારણા;

    Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇā;

    પરમત્થવચનં સચ્ચં, ધમ્માનં ભૂતકારણા.

    Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ bhūtakāraṇā.

    તસ્મા વોહારકુસલસ્સ, લોકનાથસ્સ સત્થુનો;

    Tasmā vohārakusalassa, lokanāthassa satthuno;

    સમ્મુતિં વોહરન્તસ્સ, મુસાવાદો ન જાયતી’’તિ.

    Sammutiṃ voharantassa, musāvādo na jāyatī’’ti.

    અપિચ અટ્ઠહિ કારણેહિ ભગવા પુગ્ગલકથં કથેતિ – હિરોત્તપ્પદીપનત્થં, કમ્મસ્સકતાદીપનત્થં, પચ્ચત્તપુરિસકારદીપનત્થં, આનન્તરિયદીપનત્થં, બ્રહ્મવિહારદીપનત્થં, પુબ્બેનિવાસદીપનત્થં, દક્ખિણાવિસુદ્ધિદીપનત્થં, લોકસમ્મુતિયા અપ્પહાનત્થઞ્ચાતિ. ‘‘ખન્ધધાતુઆયતનાનિ હિરીયન્તિ ઓત્તપ્પન્તી’’તિ હિ વુત્તે મહાજનો ન જાનાતિ, સમ્મોહમાપજ્જતિ, પટિસત્તુ હોતિ ‘‘કિમિદં ખન્ધધાતુઆયતનાનિ હિરીયન્તિ ઓત્તપ્પન્તિ નામા’’તિ. ‘‘ઇત્થી હિરીયતિ ઓત્તપ્પતિ પુરિસો ખત્તિયો બ્રાહ્મણો દેવો મારો’’તિ વુત્તે પન જાનાતિ, ન સમ્મોહમાપજ્જતિ, ન પટિસત્તુ હોતિ. તસ્મા ભગવા હિરોત્તપ્પદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    Apica aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā puggalakathaṃ katheti – hirottappadīpanatthaṃ, kammassakatādīpanatthaṃ, paccattapurisakāradīpanatthaṃ, ānantariyadīpanatthaṃ, brahmavihāradīpanatthaṃ, pubbenivāsadīpanatthaṃ, dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ, lokasammutiyā appahānatthañcāti. ‘‘Khandhadhātuāyatanāni hirīyanti ottappantī’’ti hi vutte mahājano na jānāti, sammohamāpajjati, paṭisattu hoti ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni hirīyanti ottappanti nāmā’’ti. ‘‘Itthī hirīyati ottappati puriso khattiyo brāhmaṇo devo māro’’ti vutte pana jānāti, na sammohamāpajjati, na paṭisattu hoti. Tasmā bhagavā hirottappadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ખન્ધા કમ્મસ્સકા ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા કમ્મસ્સકતાદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Khandhā kammassakā dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā kammassakatādīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘વેળુવનાદયો મહાવિહારા ખન્ધેહિ કારાપિતા ધાતૂહિ આયતનેહી’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા પચ્ચત્તપુરિસકારદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Veḷuvanādayo mahāvihārā khandhehi kārāpitā dhātūhi āyatanehī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā paccattapurisakāradīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ખન્ધા માતરં જીવિતા વોરોપેન્તિ પિતરં અરહન્તં રુહિરુપ્પાદકમ્મં કરોન્તિ, સઙ્ઘભેદકમ્મં કરોન્તિ, ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા આનન્તરિયદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ. ‘‘ખન્ધા મેત્તાયન્તિ ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા બ્રહ્મવિહારદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Khandhā mātaraṃ jīvitā voropenti pitaraṃ arahantaṃ ruhiruppādakammaṃ karonti, saṅghabhedakammaṃ karonti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā ānantariyadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti. ‘‘Khandhā mettāyanti dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā brahmavihāradīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ખન્ધા પુબ્બેનિવાસમનુસ્સરન્તિ ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા પુબ્બેનિવાસદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ. ‘‘ખન્ધા દાનં પટિગ્ગણ્હન્તિ ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ મહાજનો ન જાનાતિ, સમ્મોહમાપજ્જતિ, પટિસત્તુ હોતિ ‘‘કિમિદં ખન્ધધાતુઆયતનાનિ પટિગ્ગણ્હન્તિ નામા’’તિ. ‘‘પુગ્ગલા પટિગ્ગણ્હન્તિ સીલવન્તો કલ્યાણધમ્મા’’તિ વુત્તે પન જાનાતિ, ન સમ્મોહમાપજ્જતિ, ન પટિસત્તુ હોતિ. તસ્મા ભગવા દક્ખિણાવિસુદ્ધિદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Khandhā pubbenivāsamanussaranti dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā pubbenivāsadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti. ‘‘Khandhā dānaṃ paṭiggaṇhanti dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi mahājano na jānāti, sammohamāpajjati, paṭisattu hoti ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni paṭiggaṇhanti nāmā’’ti. ‘‘Puggalā paṭiggaṇhanti sīlavanto kalyāṇadhammā’’ti vutte pana jānāti, na sammohamāpajjati, na paṭisattu hoti. Tasmā bhagavā dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    લોકસમ્મુતિઞ્ચ બુદ્ધા ભગવન્તો નપ્પજહન્તિ, લોકસમઞ્ઞાય લોકનિરુત્તિયં લોકાભિલાપે ઠિતાયેવ ધમ્મં દેસેન્તિ. તસ્મા ભગવા લોકસમ્મુતિયા અપ્પહાનત્થમ્પિ પુગ્ગલકથં કથેતિ. તસ્મા અયમ્પિ આયસ્મા લોકવોહારકુસલતાય બુદ્ધસ્સ ભગવતો દેસનં અવિલોમેન્તો લોકસમ્મુતિયં ઠત્વાવ ચત્તારોમે, આવુસો, પુગ્ગલાતિ આહ. તસ્મા એત્થ પરમત્થવસેન અગ્ગહેત્વા સમ્મુતિવસેનેવ પુગ્ગલો વેદિતબ્બો.

    Lokasammutiñca buddhā bhagavanto nappajahanti, lokasamaññāya lokaniruttiyaṃ lokābhilāpe ṭhitāyeva dhammaṃ desenti. Tasmā bhagavā lokasammutiyā appahānatthampi puggalakathaṃ katheti. Tasmā ayampi āyasmā lokavohārakusalatāya buddhassa bhagavato desanaṃ avilomento lokasammutiyaṃ ṭhatvāva cattārome, āvuso, puggalāti āha. Tasmā ettha paramatthavasena aggahetvā sammutivaseneva puggalo veditabbo.

    સન્તો સંવિજ્જમાનાતિ લોકસઙ્કેતવસેન અત્થિ ઉપલબ્ભમાના. લોકસ્મિન્તિ સત્તલોકે. સાઙ્ગણોવ સમાનોતિઆદીસુ પન અઙ્ગણન્તિ કત્થચિ કિલેસા વુચ્ચન્તિ. યથાહ ‘‘તત્થ કતમાનિ તીણિ અઙ્ગણાનિ? રાગો અઙ્ગણં, દોસો અઙ્ગણં, મોહો અઙ્ગણ’’ન્તિ (વિભ॰ ૯૨૪). કત્થચિ યંકિઞ્ચિ મલં વા પઙ્કો વા, યથાહ ‘‘તસ્સેવ રજસ્સ વા અઙ્ગણસ્સ વા પહાનાય વાયમતી’’તિ. કત્થચિ તથારૂપો ભૂમિભાગો, સો બોધિયઙ્ગણં ચેતિયઙ્ગણન્તિઆદીનં વસેન વેદિતબ્બો. ઇધ પન નાનપ્પકારા તિબ્બકિલેસા ‘‘અઙ્ગણ’’ન્તિ અધિપ્પેતા. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘પાપકાનં ખો એતં, આવુસો, અકુસલાનં ઇચ્છાવચરાનં અધિવચનં, યદિદં અઙ્ગણ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૬૦). સહ અઙ્ગણેન સાઙ્ગણો.

    Santo saṃvijjamānāti lokasaṅketavasena atthi upalabbhamānā. Lokasminti sattaloke. Sāṅgaṇova samānotiādīsu pana aṅgaṇanti katthaci kilesā vuccanti. Yathāha ‘‘tattha katamāni tīṇi aṅgaṇāni? Rāgo aṅgaṇaṃ, doso aṅgaṇaṃ, moho aṅgaṇa’’nti (vibha. 924). Katthaci yaṃkiñci malaṃ vā paṅko vā, yathāha ‘‘tasseva rajassa vā aṅgaṇassa vā pahānāya vāyamatī’’ti. Katthaci tathārūpo bhūmibhāgo, so bodhiyaṅgaṇaṃ cetiyaṅgaṇantiādīnaṃ vasena veditabbo. Idha pana nānappakārā tibbakilesā ‘‘aṅgaṇa’’nti adhippetā. Tathā hi vakkhati ‘‘pāpakānaṃ kho etaṃ, āvuso, akusalānaṃ icchāvacarānaṃ adhivacanaṃ, yadidaṃ aṅgaṇa’’nti (ma. ni. 1.60). Saha aṅgaṇena sāṅgaṇo.

    સાઙ્ગણોવ સમાનોતિ સકિલેસોયેવ સન્તો . અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતીતિ મય્હં અત્તનો ચિત્તસન્તાને કિલેસો અત્થીતિપિ ન જાનાતિ. ‘‘ઇમે કિલેસા નામ કક્ખળા વાળા જહિતબ્બા ન ગહિતબ્બા વિસદુટ્ઠસલ્લસદિસા’’તિ એવં યાથાવસરસતોપિ ન જાનાતિ. યો અત્થીતિ ચ જાનાતિ, એવઞ્ચ જાનાતિ. સો ‘‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણન્તિ યથાભૂતં પજાનાતી’’તિ વુચ્ચતિ. યસ્સ પન ન ચ મગ્ગેન સમૂહતા કિલેસા, ન ચ ઉપ્પજ્જન્તિ યેન વા તેન વા વારિતત્તા, અયમિધ અનઙ્ગણોતિ અધિપ્પેતો. નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતીતિ ‘‘મય્હં કિલેસા યેન વા તેન વા વારિતત્તા નત્થિ, ન મગ્ગેન સમૂહતત્તા’’તિ ન જાનાતિ, ‘‘તે ઉપ્પજ્જમાના મહાઅનત્થં કરિસ્સન્તિ કક્ખળા વાળા વિસદુટ્ઠસલ્લસદિસા’’તિ એવં યાથાવસરસતોપિ ન જાનાતિ. યો પન ‘‘ઇમિના કારણેન નત્થી’’તિ ચ જાનાતિ, એવઞ્ચ જાનાતિ, સો ‘‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં અઙ્ગણન્તિ યથાભૂતં પજાનાતી’’તિ વુચ્ચતિ . તત્રાતિ તેસુ ચતૂસુ પુગ્ગલેસુ, તેસુ વા દ્વીસુ સાઙ્ગણેસુ, ય્વાયન્તિ યો અયં, યાયન્તિપિ પાઠો.

    Sāṅgaṇovasamānoti sakilesoyeva santo . Atthi me ajjhattaṃ aṅgaṇanti yathābhūtaṃ nappajānātīti mayhaṃ attano cittasantāne kileso atthītipi na jānāti. ‘‘Ime kilesā nāma kakkhaḷā vāḷā jahitabbā na gahitabbā visaduṭṭhasallasadisā’’ti evaṃ yāthāvasarasatopi na jānāti. Yo atthīti ca jānāti, evañca jānāti. So ‘‘atthi me ajjhattaṃ aṅgaṇanti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti vuccati. Yassa pana na ca maggena samūhatā kilesā, na ca uppajjanti yena vā tena vā vāritattā, ayamidha anaṅgaṇoti adhippeto. Natthi me ajjhattaṃ aṅgaṇanti yathābhūtaṃ nappajānātīti ‘‘mayhaṃ kilesā yena vā tena vā vāritattā natthi, na maggena samūhatattā’’ti na jānāti, ‘‘te uppajjamānā mahāanatthaṃ karissanti kakkhaḷā vāḷā visaduṭṭhasallasadisā’’ti evaṃ yāthāvasarasatopi na jānāti. Yo pana ‘‘iminā kāraṇena natthī’’ti ca jānāti, evañca jānāti, so ‘‘natthi me ajjhattaṃ aṅgaṇanti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti vuccati . Tatrāti tesu catūsu puggalesu, tesu vā dvīsu sāṅgaṇesu, yvāyanti yo ayaṃ, yāyantipi pāṭho.

    ૫૮. કો નુ ખો, આવુસો, સારિપુત્ત, હેતુ કો પચ્ચયોતિ ઉભયેનાપિ કારણમેવ પુચ્છતિ. યેનિમેસન્તિ યેન હેતુના યેન પચ્ચયેન ઇમેસં દ્વિન્નં એકો સેટ્ઠપુરિસો એકો હીનપુરિસોતિ અક્ખાયતિ, સો કો હેતુ કો પચ્ચયોતિ એવમેત્થ સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો. તત્થ કિઞ્ચાપિ ‘‘નપ્પજાનાતિ પજાનાતી’’તિ એવં વુત્તં, પજાનના નપ્પજાનનાતિ ઇદમેવ ઉભયં હેતુ ચેવ પચ્ચયો ચ.

    58.Ko nu kho, āvuso, sāriputta, hetu ko paccayoti ubhayenāpi kāraṇameva pucchati. Yenimesanti yena hetunā yena paccayena imesaṃ dvinnaṃ eko seṭṭhapuriso eko hīnapurisoti akkhāyati, so ko hetu ko paccayoti evamettha sambandho veditabbo. Tattha kiñcāpi ‘‘nappajānāti pajānātī’’ti evaṃ vuttaṃ, pajānanā nappajānanāti idameva ubhayaṃ hetu ceva paccayo ca.

    ૫૯. થેરો પન અત્તનો વિચિત્રપટિભાનતાય તં પાકટતરં કત્વા દસ્સેતું પુન તત્રાવુસોતિઆદિમાહ. તત્થ તસ્સેતં પાટિકઙ્ખન્તિ તસ્સ પુગ્ગલસ્સ એતં પાટિકઙ્ખિતબ્બં. ઇદમેવ એસ પાપુણિસ્સતિ, ન અઞ્ઞન્તિ ઇચ્છિતબ્બં, અવસ્સં ભાવીતિ વુત્તં હોતિ. ‘‘ન છન્દં જનેસ્સતી’’તિઆદિના નયેન વુત્તં અછન્દજનનાદિં સન્ધાયાહ.

    59. Thero pana attano vicitrapaṭibhānatāya taṃ pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ puna tatrāvusotiādimāha. Tattha tassetaṃ pāṭikaṅkhanti tassa puggalassa etaṃ pāṭikaṅkhitabbaṃ. Idameva esa pāpuṇissati, na aññanti icchitabbaṃ, avassaṃ bhāvīti vuttaṃ hoti. ‘‘Na chandaṃ janessatī’’tiādinā nayena vuttaṃ achandajananādiṃ sandhāyāha.

    તત્થ ચ ન છન્દં જનેસ્સતીતિ અપ્પજાનન્તો તસ્સ અઙ્ગણસ્સ પહાનત્થં કત્તુકમ્યતાછન્દં ન જનેસ્સતિ. ન વાયમિસ્સતીતિ તતો બલવતરં વાયામં ન કરિસ્સતિ, ન વીરિયં આરભિસ્સતીતિ થામગતવીરિયં પન નેવ આરભિસ્સતિ, ન પવત્તેસ્સતીતિ વુત્તં હોતિ. સાઙ્ગણોતિ ઇમેહિ રાગાદીહિ અઙ્ગણેહિ સાઙ્ગણો. સંકિલિટ્ઠચિત્તોતિ તેહિયેવ સુટ્ઠુતરં કિલિટ્ઠચિત્તો મલીનચિત્તો વિબાધિતચિત્તો ઉપતાપિતચિત્તો ચ હુત્વા. કાલં કરિસ્સતીતિ મરિસ્સતિ.

    Tattha ca na chandaṃ janessatīti appajānanto tassa aṅgaṇassa pahānatthaṃ kattukamyatāchandaṃ na janessati. Na vāyamissatīti tato balavataraṃ vāyāmaṃ na karissati, na vīriyaṃ ārabhissatīti thāmagatavīriyaṃ pana neva ārabhissati, na pavattessatīti vuttaṃ hoti. Sāṅgaṇoti imehi rāgādīhi aṅgaṇehi sāṅgaṇo. Saṃkiliṭṭhacittoti tehiyeva suṭṭhutaraṃ kiliṭṭhacitto malīnacitto vibādhitacitto upatāpitacitto ca hutvā. Kālaṃ karissatīti marissati.

    સેય્યથાપીતિ યથા નામ. કંસપાતીતિ કંસલોહભાજનં. આભતાતિ આનીતા. આપણા વા કમ્મારકુલા વાતિ આપણતો વા કંસપાતિકારકાનં કમ્મારાનં ઘરતો વા. રજેનાતિ આગન્તુકરજેન પંસુઆદિના. મલેનાતિ તત્થેવ ઉટ્ઠિતેન લોહમલેન. પરિયોનદ્ધાતિ સઞ્છન્ના. ન ચેવ પરિભુઞ્જેય્યુન્તિ ઉદકખાદનીયપક્ખિપનાદીહિ પરિભોગં ન કરેય્યું. ન ચ પરિયોદપેય્યુન્તિ ધોવનઘંસનાદીહિ ન પરિસુદ્ધં કારાપેય્યું. રજાપથેતિ રજપથે. અયમેવ વા પાઠો, રજસ્સ આગમનટ્ઠાને વા વુટ્ઠાનુટ્ઠાને વા હેટ્ઠામઞ્ચે વા થુસકોટ્ઠકે વા ભાજનન્તરે વા, યત્થ રજેન ઓકિરીયતીતિ અત્થો. સંકિલિટ્ઠતરા અસ્સ મલગ્ગહિતાતિ એત્થ રજાપથે નિક્ખિપનેન સંકિલિટ્ઠતરા, અપરિભોગાપરિયોદપનેહિ મલગ્ગહિતતરાતિ વુત્તં હોતિ, પટિપુચ્છાવચનઞ્ચેતં. તેનસ્સ એવમત્થો વેદિતબ્બો, આવુસો, સા કંસપાતિ એવં કરીયમાના અપરેન કાલેન સંકિલિટ્ઠતરા ચ મલગ્ગહિતતરા ચ મત્તિકપાતીતિ વા કંસપાતીતિ વા ઇતિપિ દુજ્જાના ભવેય્ય નુ ખો નોતિ, થેરો તં પટિજાનન્તો આહ ‘‘એવમાવુસો’’તિ. પુન ધમ્મસેનાપતિ ઓપમ્મં સમ્પટિપાદેન્તો, એવમેવ ખોતિઆદિમાહ. તત્થેવં ઓપમ્મસંસન્દના વેદિતબ્બા – કિલિટ્ઠકંસપાતિસદિસો સાઙ્ગણો પુગ્ગલો. સંકિલિટ્ઠકંસપાતિયા નપરિભુઞ્જનમાદિં કત્વા રજાપથનિક્ખેપો વિય તસ્સ પુગ્ગલસ્સ પબ્બજ્જં લભમાનસ્સ વેજ્જકમ્માદીસુ પસુતપુગ્ગલસન્તિકે પબ્બજ્જાપટિલાભો. સંકિલિટ્ઠકંસપાતિયા પુન સંકિલિટ્ઠતરભાવો વિય તસ્સ પુગ્ગલસ્સ અનુક્કમેન આચરિયુપજ્ઝાયાનં અનુસિક્ખતો વેજ્જકમ્માદિકરણં, એત્થ ઠિતસ્સ સાઙ્ગણકાલકિરિયા. અથ વા અનુક્કમેન દુક્કટદુબ્ભાસિતવીતિક્કમનં, એત્થ ઠિતસ્સ સાઙ્ગણકાલકિરિયા. અથ વા અનુક્કમેન પાચિત્તિયથુલ્લચ્ચયવીતિક્કમનં, સઙ્ઘાદિસેસવીતિક્કમનં, પારાજિકવીતિક્કમનં, માતુઘાતાદિઆનન્તરિયકરણં, એત્થ ઠિતસ્સ સાઙ્ગણકાલકિરિયાતિ.

    Seyyathāpīti yathā nāma. Kaṃsapātīti kaṃsalohabhājanaṃ. Ābhatāti ānītā. Āpaṇā vā kammārakulā vāti āpaṇato vā kaṃsapātikārakānaṃ kammārānaṃ gharato vā. Rajenāti āgantukarajena paṃsuādinā. Malenāti tattheva uṭṭhitena lohamalena. Pariyonaddhāti sañchannā. Na ceva paribhuñjeyyunti udakakhādanīyapakkhipanādīhi paribhogaṃ na kareyyuṃ. Na ca pariyodapeyyunti dhovanaghaṃsanādīhi na parisuddhaṃ kārāpeyyuṃ. Rajāpatheti rajapathe. Ayameva vā pāṭho, rajassa āgamanaṭṭhāne vā vuṭṭhānuṭṭhāne vā heṭṭhāmañce vā thusakoṭṭhake vā bhājanantare vā, yattha rajena okirīyatīti attho. Saṃkiliṭṭhatarā assa malaggahitāti ettha rajāpathe nikkhipanena saṃkiliṭṭhatarā, aparibhogāpariyodapanehi malaggahitatarāti vuttaṃ hoti, paṭipucchāvacanañcetaṃ. Tenassa evamattho veditabbo, āvuso, sā kaṃsapāti evaṃ karīyamānā aparena kālena saṃkiliṭṭhatarā ca malaggahitatarā ca mattikapātīti vā kaṃsapātīti vā itipi dujjānā bhaveyya nu kho noti, thero taṃ paṭijānanto āha ‘‘evamāvuso’’ti. Puna dhammasenāpati opammaṃ sampaṭipādento, evameva khotiādimāha. Tatthevaṃ opammasaṃsandanā veditabbā – kiliṭṭhakaṃsapātisadiso sāṅgaṇo puggalo. Saṃkiliṭṭhakaṃsapātiyā naparibhuñjanamādiṃ katvā rajāpathanikkhepo viya tassa puggalassa pabbajjaṃ labhamānassa vejjakammādīsu pasutapuggalasantike pabbajjāpaṭilābho. Saṃkiliṭṭhakaṃsapātiyā puna saṃkiliṭṭhatarabhāvo viya tassa puggalassa anukkamena ācariyupajjhāyānaṃ anusikkhato vejjakammādikaraṇaṃ, ettha ṭhitassa sāṅgaṇakālakiriyā. Atha vā anukkamena dukkaṭadubbhāsitavītikkamanaṃ, ettha ṭhitassa sāṅgaṇakālakiriyā. Atha vā anukkamena pācittiyathullaccayavītikkamanaṃ, saṅghādisesavītikkamanaṃ, pārājikavītikkamanaṃ, mātughātādiānantariyakaraṇaṃ, ettha ṭhitassa sāṅgaṇakālakiriyāti.

    સંકિલિટ્ઠચિત્તો કાલં કરિસ્સતીતિ એત્થ ચ અકુસલચિત્તેન કાલં કરિસ્સતીતિ ન એવમત્થો દટ્ઠબ્બો. સબ્બસત્તા હિ પકતિચિત્તેન ભવઙ્ગચિત્તેનેવ કાલં કરોન્તિ. અયં પન અવિસોધેત્વા ચિત્તસન્તાનં કાલં કરિસ્સતીતિ એતમત્થં સન્ધાય એવં વુત્તોતિ વેદિતબ્બો.

    Saṃkiliṭṭhacitto kālaṃ karissatīti ettha ca akusalacittena kālaṃ karissatīti na evamattho daṭṭhabbo. Sabbasattā hi pakaticittena bhavaṅgacitteneva kālaṃ karonti. Ayaṃ pana avisodhetvā cittasantānaṃ kālaṃ karissatīti etamatthaṃ sandhāya evaṃ vuttoti veditabbo.

    દુતિયવારે પરિયોદપેય્યુન્તિ ધોવનઘંસનસણ્હછારિકાપરિમજ્જનાદીહિ પરિસુદ્ધં આદાસમણ્ડલસદિસં કરેય્યું. ન ચ નં રજાપથેતિ પુબ્બે વુત્તપ્પકારે ઠાને અનિક્ખિપિત્વા કરણ્ડમઞ્જૂસાદીસુ વા ઠપેય્યું, પલિવેઠેત્વા વા નાગદન્તે લગેય્યું. સેસં વુત્તનયાનુસારેનેવ ગહેતબ્બં.

    Dutiyavāre pariyodapeyyunti dhovanaghaṃsanasaṇhachārikāparimajjanādīhi parisuddhaṃ ādāsamaṇḍalasadisaṃ kareyyuṃ. Na ca naṃ rajāpatheti pubbe vuttappakāre ṭhāne anikkhipitvā karaṇḍamañjūsādīsu vā ṭhapeyyuṃ, paliveṭhetvā vā nāgadante lageyyuṃ. Sesaṃ vuttanayānusāreneva gahetabbaṃ.

    ઉપમાસંસન્દના ચેત્થ એવં વેદિતબ્બા – કિલિટ્ઠકંસપાતિસદિસો સાઙ્ગણો ભબ્બપુગ્ગલો. કિલિટ્ઠકંસપાતિયા પરિભુઞ્જનમાદિં કત્વા સુદ્ધટ્ઠાને ઠપનં વિય તસ્સ પુગ્ગલસ્સ પબ્બજ્જં લભમાનસ્સ પેસલભિક્ખૂનં સન્તિકે પબ્બજ્જાપટિલાભો. યે ઓવદન્તિ અનુસાસન્તિ અપ્પમત્તકમ્પિ પમાદં દિસ્વા દણ્ડકમ્મં કત્વા પુનપ્પુનં સિક્ખાપેન્તિ, સંકિલિટ્ઠકંસપાતિયા અપરકાલે પરિસુદ્ધપરિયોદાતભાવો વિય તસ્સ પુગ્ગલસ્સ આચરિયુપજ્ઝાયાનં અનુસિક્ખતો અનુક્કમેન સમ્માવત્તપટિપત્તિ, એત્થ ઠિતસ્સ અનઙ્ગણકાલકિરિયા. અથ વા અનુક્કમેન પરિસુદ્ધે સીલે પતિટ્ઠાય અત્તનો અનુરૂપં બુદ્ધવચનં ઉગ્ગણ્હિત્વા ધુતઙ્ગાનિ સમાદાય અત્તનો અનુકૂલકમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા ગામન્તસેનાસનવાસં મુઞ્ચિત્વા પન્તસેનાસનવાસો, એત્થ ઠિતસ્સ અનઙ્ગણકાલકિરિયા. અથ વા અનુક્કમેન કસિણપરિકમ્મં કત્વા અટ્ઠસમાપત્તિનિબ્બત્તનેન કિલેસવિક્ખમ્ભનં, વિપસ્સનાપાદકજ્ઝાના વુટ્ઠાય વિપસ્સનાય કિલેસાનં તદઙ્ગનિવારણં, સોતાપત્તિફલાધિગમો…પે॰… અરહત્તસચ્છિકિરિયાતિ એત્થ ઠિતસ્સ અચ્ચન્તં અનઙ્ગણકાલકિરિયા એવ.

    Upamāsaṃsandanā cettha evaṃ veditabbā – kiliṭṭhakaṃsapātisadiso sāṅgaṇo bhabbapuggalo. Kiliṭṭhakaṃsapātiyā paribhuñjanamādiṃ katvā suddhaṭṭhāne ṭhapanaṃ viya tassa puggalassa pabbajjaṃ labhamānassa pesalabhikkhūnaṃ santike pabbajjāpaṭilābho. Ye ovadanti anusāsanti appamattakampi pamādaṃ disvā daṇḍakammaṃ katvā punappunaṃ sikkhāpenti, saṃkiliṭṭhakaṃsapātiyā aparakāle parisuddhapariyodātabhāvo viya tassa puggalassa ācariyupajjhāyānaṃ anusikkhato anukkamena sammāvattapaṭipatti, ettha ṭhitassa anaṅgaṇakālakiriyā. Atha vā anukkamena parisuddhe sīle patiṭṭhāya attano anurūpaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā dhutaṅgāni samādāya attano anukūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā gāmantasenāsanavāsaṃ muñcitvā pantasenāsanavāso, ettha ṭhitassa anaṅgaṇakālakiriyā. Atha vā anukkamena kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭhasamāpattinibbattanena kilesavikkhambhanaṃ, vipassanāpādakajjhānā vuṭṭhāya vipassanāya kilesānaṃ tadaṅganivāraṇaṃ, sotāpattiphalādhigamo…pe… arahattasacchikiriyāti ettha ṭhitassa accantaṃ anaṅgaṇakālakiriyā eva.

    તતિયવારે સુભનિમિત્તન્તિ રાગટ્ઠાનિયં ઇટ્ઠારમ્મણં. મનસિ કરિસ્સતીતિ તસ્મિં વિપન્નસ્સતિ તં નિમિત્તં આવજ્જિસ્સતિ. તસ્સ સુભનિમિત્તસ્સ મનસિકારાતિ તસ્સ પુગ્ગલસ્સ સુભનિમિત્તમનસિકારકારણા. અનુદ્ધંસેસ્સતીતિ હિંસિસ્સતિ અધિભવિસ્સતિ. રાગો હિ ઉપ્પજ્જન્તો કુસલવારં પચ્છિન્દિત્વા સયમેવ અકુસલજવનં હુત્વા તિટ્ઠન્તો કુસલચિત્તં અનુદ્ધંસેતીતિ વેદિતબ્બો. સેસં વુત્તનયાનુસારેનેવ ગહેતબ્બં.

    Tatiyavāre subhanimittanti rāgaṭṭhāniyaṃ iṭṭhārammaṇaṃ. Manasi karissatīti tasmiṃ vipannassati taṃ nimittaṃ āvajjissati. Tassa subhanimittassa manasikārāti tassa puggalassa subhanimittamanasikārakāraṇā. Anuddhaṃsessatīti hiṃsissati adhibhavissati. Rāgo hi uppajjanto kusalavāraṃ pacchinditvā sayameva akusalajavanaṃ hutvā tiṭṭhanto kusalacittaṃ anuddhaṃsetīti veditabbo. Sesaṃ vuttanayānusāreneva gahetabbaṃ.

    ઓપમ્મસંસન્દના પનેત્થ એવં વેદિતબ્બા – પરિસુદ્ધકંસપાતિસદિસો પકતિયા અપ્પકિલેસો અનઙ્ગણપુગ્ગલો. પરિસુદ્ધકંસપાતિયા નપરિભુઞ્જનં આદિં કત્વા રજાપથે નિક્ખેપો વિય તસ્સ પુગ્ગલસ્સ પબ્બજ્જં લભમાનસ્સાતિ ઇતો પરં સબ્બં પઠમવારસદિસમેવ.

    Opammasaṃsandanā panettha evaṃ veditabbā – parisuddhakaṃsapātisadiso pakatiyā appakileso anaṅgaṇapuggalo. Parisuddhakaṃsapātiyā naparibhuñjanaṃ ādiṃ katvā rajāpathe nikkhepo viya tassa puggalassa pabbajjaṃ labhamānassāti ito paraṃ sabbaṃ paṭhamavārasadisameva.

    ચતુત્થવારે સુભનિમિત્તં ન મનસિ કરિસ્સતીતિ તસ્મિં સતિવિરહાભાવતો તં નિમિત્તં નાવજ્જિસ્સતિ, સેસં દુતિયવારાનુસારેન વેદિતબ્બં. ‘‘અયં ખો, આવુસો’’તિઆદિ ‘‘કો નુ ખો, આવુસો’’તિઆદિમ્હિ વુત્તનયમેવ.

    Catutthavāre subhanimittaṃ na manasi karissatīti tasmiṃ sativirahābhāvato taṃ nimittaṃ nāvajjissati, sesaṃ dutiyavārānusārena veditabbaṃ. ‘‘Ayaṃ kho, āvuso’’tiādi ‘‘ko nu kho, āvuso’’tiādimhi vuttanayameva.

    ૬૦. ઇદાનિ તં અઙ્ગણં નાનપ્પકારતો પાકટં કારાપેતુકામેનાયસ્મતા મહામોગ્ગલ્લાનેન ‘‘અઙ્ગણં અઙ્ગણ’’ન્તિઆદિના નયેન પુટ્ઠો તં બ્યાકરોન્તો પાપકાનં ખો એતં, આવુસોતિઆદિમાહ. તત્થ ઇચ્છાવચરાનન્તિ ઇચ્છાય અવચરાનં, ઇચ્છાવસેન ઓતિણ્ણાનં પવત્તાનં નાનપ્પકારાનં કોપઅપ્પચ્ચયાનન્તિ અત્થો. યં ઇધેકચ્ચસ્સાતિ યેન ઇધેકચ્ચસ્સ એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય, તં ઠાનં તં કારણં વિજ્જતિ અત્થિ, ઉપલબ્ભતીતિ વુત્તં હોતિ. આપન્નો અસ્સન્તિ આપન્નો ભવેય્યં. ન ચ મં ભિક્ખૂ જાનેય્યુન્તિ ભિક્ખૂ ચ મં ન જાનેય્યું. કિં પનેત્થ ઠાનં, લાભત્થિકતા. લાભત્થિકો હિ ભિક્ખુ પકતિયાપિ ચ કતપુઞ્ઞો મનુસ્સેહિ સક્કતો ગરુકતો એવં ચિન્તેતિ ‘‘આપત્તિં આપન્નં ભિક્ખું થેરા ઞત્વા મજ્ઝિમાનં આરોચેન્તિ, તે નવકાનં, નવકા વિહારે વિઘાસાદાદીનં, તે ઓવાદં આગતાનં ભિક્ખુનીનં, એવં કમેન ચતસ્સો પરિસા જાનન્તિ. એવમસ્સ લાભન્તરાયો હોતિ. અહો વતાહં આપત્તિઞ્ચ વત આપન્નો અસ્સં, ન ચ મં ભિક્ખૂ જાનેય્યુ’’ન્તિ.

    60. Idāni taṃ aṅgaṇaṃ nānappakārato pākaṭaṃ kārāpetukāmenāyasmatā mahāmoggallānena ‘‘aṅgaṇaṃ aṅgaṇa’’ntiādinā nayena puṭṭho taṃ byākaronto pāpakānaṃ kho etaṃ, āvusotiādimāha. Tattha icchāvacarānanti icchāya avacarānaṃ, icchāvasena otiṇṇānaṃ pavattānaṃ nānappakārānaṃ kopaappaccayānanti attho. Yaṃ idhekaccassāti yena idhekaccassa evaṃ icchā uppajjeyya, taṃ ṭhānaṃ taṃ kāraṇaṃ vijjati atthi, upalabbhatīti vuttaṃ hoti. Āpanno assanti āpanno bhaveyyaṃ. Na ca maṃ bhikkhū jāneyyunti bhikkhū ca maṃ na jāneyyuṃ. Kiṃ panettha ṭhānaṃ, lābhatthikatā. Lābhatthiko hi bhikkhu pakatiyāpi ca katapuñño manussehi sakkato garukato evaṃ cinteti ‘‘āpattiṃ āpannaṃ bhikkhuṃ therā ñatvā majjhimānaṃ ārocenti, te navakānaṃ, navakā vihāre vighāsādādīnaṃ, te ovādaṃ āgatānaṃ bhikkhunīnaṃ, evaṃ kamena catasso parisā jānanti. Evamassa lābhantarāyo hoti. Aho vatāhaṃ āpattiñca vata āpanno assaṃ, na ca maṃ bhikkhū jāneyyu’’nti.

    યં તં ભિક્ખું ભિક્ખૂ જાનેય્યુન્તિ યેન કારણેન તં ભિક્ખું અઞ્ઞે ભિક્ખૂ જાનેય્યું, તં કારણં વિજ્જતિ ખો પન અત્થિયેવ, નો નત્થિ. થેરા હિ ઞત્વા મજ્ઝિમાનં આરોચેન્તિ. એવં સો પુબ્બે વુત્તનયેન ચતૂસુ પરિસાસુ પાકટો હોતિ. એવં પાકટો ચ અયસાભિભૂતો ગામસતમ્પિ પવિસિત્વા ઉમ્મારસતેસુ ઠાનેસુ ઉઞ્છિત્વા યથાધોતેન પત્તેન નિક્ખમતિ. તતો જાનન્તિ મં ભિક્ખૂ આપત્તિં આપન્નોતિ તેહિ ચમ્હિ એવં નાસિતોતિ ચિન્તેત્વા, ઇતિ સો કુપિતો હોતિ અપ્પતીતો સો ઇમિના કારણેન કુપિતો ચેવ હોતિ કોધાભિભૂતો અપ્પતીતો ચ દોમનસ્સાભિભૂતો.

    Yaṃ taṃ bhikkhuṃ bhikkhū jāneyyunti yena kāraṇena taṃ bhikkhuṃ aññe bhikkhū jāneyyuṃ, taṃ kāraṇaṃ vijjati kho pana atthiyeva, no natthi. Therā hi ñatvā majjhimānaṃ ārocenti. Evaṃ so pubbe vuttanayena catūsu parisāsu pākaṭo hoti. Evaṃ pākaṭo ca ayasābhibhūto gāmasatampi pavisitvā ummārasatesu ṭhānesu uñchitvā yathādhotena pattena nikkhamati. Tato jānanti maṃ bhikkhū āpattiṃ āpannoti tehi camhi evaṃ nāsitoti cintetvā, iti so kupito hoti appatīto so iminā kāraṇena kupito ceva hoti kodhābhibhūto appatīto ca domanassābhibhūto.

    યો ચેવ ખો , આવુસો, કોપો યો ચ અપ્પચ્ચયો ઉભયમેતં અઙ્ગણન્તિ, આવુસો, યો ચાયં સઙ્ખારક્ખન્ધસઙ્ગહિતો કોપો, યો ચ વેદનાક્ખન્ધસઙ્ગહિતો અપ્પચ્ચયો, એતં ઉભયં અઙ્ગણન્તિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ઇદઞ્ચ તાદિસાનં પુગ્ગલાનં વસેન વુત્તં. લોભો પન ઇમસ્સ અઙ્ગણસ્સ પુબ્બભાગવસેન, મોહો સમ્પયોગવસેનાપિ ગહિતોયેવ હોતિ.

    Yo ceva kho , āvuso, kopo yo ca appaccayo ubhayametaṃ aṅgaṇanti, āvuso, yo cāyaṃ saṅkhārakkhandhasaṅgahito kopo, yo ca vedanākkhandhasaṅgahito appaccayo, etaṃ ubhayaṃ aṅgaṇanti evamettha attho daṭṭhabbo. Idañca tādisānaṃ puggalānaṃ vasena vuttaṃ. Lobho pana imassa aṅgaṇassa pubbabhāgavasena, moho sampayogavasenāpi gahitoyeva hoti.

    અનુરહો ન્તિ પુરિમસદિસમેવ ભિક્ખું ગહેત્વા વિહારપચ્ચન્તે સેનાસનં પવેસેત્વા દ્વારં થકેત્વા ચોદેન્તે ઇચ્છતિ. ઠાનં ખો પનેતન્તિ એતં કારણં વિજ્જતિ, યં તં ભિક્ખું ચતુપરિસમજ્ઝે આનેત્વા બ્યત્તા વિનીતા ‘‘તયા અસુકમ્હિ નામ ઠાને વેજ્જકમ્મં કત’’ન્તિઆદિના નયેન ચોદેય્યું. સો ચતૂસુ પરિસાસુ પાકટો હોતિ. એવં પાકટો ચ અયસાભિભૂતોતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ.

    Anurahomanti purimasadisameva bhikkhuṃ gahetvā vihārapaccante senāsanaṃ pavesetvā dvāraṃ thaketvā codente icchati. Ṭhānaṃ kho panetanti etaṃ kāraṇaṃ vijjati, yaṃ taṃ bhikkhuṃ catuparisamajjhe ānetvā byattā vinītā ‘‘tayā asukamhi nāma ṭhāne vejjakammaṃ kata’’ntiādinā nayena codeyyuṃ. So catūsu parisāsu pākaṭo hoti. Evaṃ pākaṭo ca ayasābhibhūtoti sabbaṃ purimasadisameva.

    સપ્પટિપુગ્ગલોતિ સમાનો પુગ્ગલો. સમાનોતિ સાપત્તિકો. પટિપુગ્ગલોતિ ચોદકો. અયં સાપત્તિકેનેવ ચોદનં ઇચ્છતિ, ત્વમ્પિ ઇમઞ્ચિમઞ્ચ આપત્તિં આપન્નો, તં તાવ પટિકરોહિ પચ્છા મં ચોદેસ્સસીતિ વત્તું સક્કાતિ મઞ્ઞમાનો. અપિચ જાતિઆદીહિપિ સમાનો પુગ્ગલો સપ્પટિપુગ્ગલો. અયઞ્હિ અત્તનો જાતિયા કુલેન બાહુસચ્ચેન બ્યત્તતાય ધુતઙ્ગેનાતિ એવમાદીહિપિ સમાનેનેવ ચોદનં ઇચ્છતિ, તાદિસેન વુત્તં નાતિદુક્ખં હોતીતિ મઞ્ઞમાનો. અપ્પટિપુગ્ગલોતિ એત્થ અયુત્તો પટિપુગ્ગલો અપ્પટિપુગ્ગલો. ઇમેહિ આપત્તાદીહિ અસદિસત્તા પટિસત્તુ પટિસલ્લો ચોદકો ભવિતું અયુત્તોતિ વુત્તં હોતિ. ઇતિ સો કુપિતોતિ ઇતિ સો ઇમાય અપ્પટિપુગ્ગલચોદનાય એવં કુપિતો હોતિ.

    Sappaṭipuggaloti samāno puggalo. Samānoti sāpattiko. Paṭipuggaloti codako. Ayaṃ sāpattikeneva codanaṃ icchati, tvampi imañcimañca āpattiṃ āpanno, taṃ tāva paṭikarohi pacchā maṃ codessasīti vattuṃ sakkāti maññamāno. Apica jātiādīhipi samāno puggalo sappaṭipuggalo. Ayañhi attano jātiyā kulena bāhusaccena byattatāya dhutaṅgenāti evamādīhipi samāneneva codanaṃ icchati, tādisena vuttaṃ nātidukkhaṃ hotīti maññamāno. Appaṭipuggaloti ettha ayutto paṭipuggalo appaṭipuggalo. Imehi āpattādīhi asadisattā paṭisattu paṭisallo codako bhavituṃ ayuttoti vuttaṃ hoti. Iti so kupitoti iti so imāya appaṭipuggalacodanāya evaṃ kupito hoti.

    ચતુત્થવારે અહો વતાતિ ‘‘અહો વત રે અમ્હાકં પણ્ડિતકા, અહો વત રે અમ્હાકં બહુસ્સુતકા તેવિજ્જકા’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૨૯૧) ગરહાયં દિસ્સતિ. ‘‘અહો વત મં દહરંયેવ સમાનં રજ્જે અભિસિઞ્ચેય્યુ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૫૭) પત્થનાયં. ઇધ પત્થનાયમેવ. પટિપુચ્છિત્વા પટિપુચ્છિત્વાતિ પુનપ્પુનં પુચ્છિત્વા. અયં ભિક્ખુ લાભત્થિકો ભગવતો અત્તાનં પટિપુચ્છિતબ્બં ઇચ્છતિ, તઞ્ચ ખો અનુમતિપુચ્છાય, નો મગ્ગં વા ફલં વા વિપસ્સનં વા અન્તરં કત્વા. અયઞ્હિ પસ્સતિ ભગવન્તં સારિપુત્તાદયો મહાથેરે ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, સારિપુત્ત, મોગ્ગલ્લાન, કસ્સપ , રાહુલ ચક્ખું નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ એવં પરિસમજ્ઝે પટિપુચ્છિત્વા પટિપુચ્છિત્વા ધમ્મં દેસેન્તં, મનુસ્સે ચ ‘‘તેસ પણ્ડિતા થેરા સત્થુ ચિત્તં આરાધેન્તી’’તિ વણ્ણં ભણન્તે, લાભસક્કારઞ્ચ ઉપહરન્તે. તસ્મા તં લાભસક્કારં ઇચ્છન્તો એવં ચિન્તેત્વા નિખણિત્વા ઠપિતખાણુ વિય ભગવતો પુરતોવ હોતિ.

    Catutthavāre aho vatāti ‘‘aho vata re amhākaṃ paṇḍitakā, aho vata re amhākaṃ bahussutakā tevijjakā’’ti (dī. ni. 1.291) garahāyaṃ dissati. ‘‘Aho vata maṃ daharaṃyeva samānaṃ rajje abhisiñceyyu’’nti (mahāva. 57) patthanāyaṃ. Idha patthanāyameva. Paṭipucchitvā paṭipucchitvāti punappunaṃ pucchitvā. Ayaṃ bhikkhu lābhatthiko bhagavato attānaṃ paṭipucchitabbaṃ icchati, tañca kho anumatipucchāya, no maggaṃ vā phalaṃ vā vipassanaṃ vā antaraṃ katvā. Ayañhi passati bhagavantaṃ sāriputtādayo mahāthere ‘‘taṃ kiṃ maññasi, sāriputta, moggallāna, kassapa , rāhula cakkhuṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti evaṃ parisamajjhe paṭipucchitvā paṭipucchitvā dhammaṃ desentaṃ, manusse ca ‘‘tesa paṇḍitā therā satthu cittaṃ ārādhentī’’ti vaṇṇaṃ bhaṇante, lābhasakkārañca upaharante. Tasmā taṃ lābhasakkāraṃ icchanto evaṃ cintetvā nikhaṇitvā ṭhapitakhāṇu viya bhagavato puratova hoti.

    ઇતિ સો કુપિતોતિ અથ ભગવા તં અમનસિકરિત્વાવ અઞ્ઞં થેરં પટિપુચ્છિત્વા ધમ્મં દેસેતિ , તેન સો કુપિતો હોતિ ભગવતો ચ થેરસ્સ ચ. કથં ભગવતો કુપ્પતિ? ‘‘અહં પબ્બજિતકાલતો પભુતિ ગન્ધકુટિપરિવેણતો બહિનિક્ખમનં ન જાનામિ, સબ્બકાલં છાયાવ ન વિજહામિ, મં નામ પુચ્છિત્વા ધમ્મદેસનામત્તમ્પિ નત્થિ. તંમુહુત્તં દિટ્ઠમત્તકમેવ થેરં પુચ્છિત્વા ધમ્મં દેસેતી’’તિ એવં ભગવતો કુપ્પતિ. કથં થેરસ્સ કુપ્પતિ? ‘‘અયં મહલ્લકત્થેરો ભગવતો પુરતો ખાણુ વિય નિસીદતિ, કદા નુ ખો ઇમં ધમ્મકમ્મિકા અભબ્બટ્ઠાનં પાપેત્વા નીહરિસ્સન્તિ, અયઞ્હિ યદિ ઇમસ્મિં વિહારે ન ભવેય્ય, અવસ્સં ભગવા મયા સદ્ધિં સલ્લપેય્યા’’તિ એવં થેરસ્સ કુપ્પતિ.

    Iti so kupitoti atha bhagavā taṃ amanasikaritvāva aññaṃ theraṃ paṭipucchitvā dhammaṃ deseti , tena so kupito hoti bhagavato ca therassa ca. Kathaṃ bhagavato kuppati? ‘‘Ahaṃ pabbajitakālato pabhuti gandhakuṭipariveṇato bahinikkhamanaṃ na jānāmi, sabbakālaṃ chāyāva na vijahāmi, maṃ nāma pucchitvā dhammadesanāmattampi natthi. Taṃmuhuttaṃ diṭṭhamattakameva theraṃ pucchitvā dhammaṃ desetī’’ti evaṃ bhagavato kuppati. Kathaṃ therassa kuppati? ‘‘Ayaṃ mahallakatthero bhagavato purato khāṇu viya nisīdati, kadā nu kho imaṃ dhammakammikā abhabbaṭṭhānaṃ pāpetvā nīharissanti, ayañhi yadi imasmiṃ vihāre na bhaveyya, avassaṃ bhagavā mayā saddhiṃ sallapeyyā’’ti evaṃ therassa kuppati.

    પુરક્ખત્વા પુરક્ખત્વાતિ પુરતો પુરતો કત્વા, સમ્પરિવારેત્વાતિ વુત્તં હોતિ. અયમ્પિ લાભત્થિકોયેવ, અયઞ્હિ પસ્સતિ બહુસ્સુતે ભિક્ખૂ મહાપરિવારેન ગામં પવિસન્તે, ચેતિયં વન્દન્તે, તેસઞ્ચ તં સમ્પત્તિં દિસ્વા ઉપાસકે પસન્ને પસન્નાકારં કરોન્તે. તસ્મા એવં ઇચ્છતિ. કુપિતોતિ અયમ્પિ દ્વીસુ ઠાનેસુ કુપ્પતિ ભિક્ખૂનં થેરસ્સ ચ. કથં ભિક્ખૂનં? ‘‘ઇમે યદેવ મય્હં ઉપ્પજ્જતિ ચીવરં વા પિણ્ડપાતો વા, તં ગહેત્વા પરિભુઞ્જન્તિ, મય્હં પન પત્તચીવરં ગહેત્વા પિટ્ઠિતો આગચ્છન્તોપિ નત્થી’’તિ એવં ભિક્ખૂનં કુપ્પતિ. કથં થેરસ્સ? ‘‘એસો મહલ્લકત્થેરો તેસુ તેસુ ઠાનેસુ સયમેવ પઞ્ઞાયતિ, કુદાસ્સુ નામ નં ધમ્મકમ્મિકા નિક્કડ્ઢિસ્સન્તિ, ઇમસ્મિં અસતિ અવસ્સં મંયેવ પરિવારેસ્સન્તી’’તિ.

    Purakkhatvā purakkhatvāti purato purato katvā, samparivāretvāti vuttaṃ hoti. Ayampi lābhatthikoyeva, ayañhi passati bahussute bhikkhū mahāparivārena gāmaṃ pavisante, cetiyaṃ vandante, tesañca taṃ sampattiṃ disvā upāsake pasanne pasannākāraṃ karonte. Tasmā evaṃ icchati. Kupitoti ayampi dvīsu ṭhānesu kuppati bhikkhūnaṃ therassa ca. Kathaṃ bhikkhūnaṃ? ‘‘Ime yadeva mayhaṃ uppajjati cīvaraṃ vā piṇḍapāto vā, taṃ gahetvā paribhuñjanti, mayhaṃ pana pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito āgacchantopi natthī’’ti evaṃ bhikkhūnaṃ kuppati. Kathaṃ therassa? ‘‘Eso mahallakatthero tesu tesu ṭhānesu sayameva paññāyati, kudāssu nāma naṃ dhammakammikā nikkaḍḍhissanti, imasmiṃ asati avassaṃ maṃyeva parivāressantī’’ti.

    ભત્તગ્ગેતિ ભોજનટ્ઠાને. અગ્ગાસનન્તિ સઙ્ઘત્થેરાસનં. અગ્ગોદકન્તિ દક્ખિણોદકં. અગ્ગપિણ્ડન્તિ સઙ્ઘત્થેરપિણ્ડં. સબ્બત્થ વા અગ્ગન્તિ પણીતાધિવચનમેતં. તત્થ અહમેવ લભેય્યન્તિ ઇચ્છા નાતિમહાસાવજ્જા. ન અઞ્ઞો ભિક્ખુ લભેય્યાતિ પન અતિમહાસાવજ્જા . અયમ્પિ લાભત્થિકો પાસાદિકો હોતિ ચીવરધારણાદીહિ, કદાચિ પબ્બજતિ, કદાચિ વિબ્ભમતિ. તેન સો પુબ્બે લદ્ધપુબ્બં આસનાદિં પચ્છા અલભન્તો એવં ચિન્તેસિ. ન સો ભિક્ખુ લભેય્યાતિ ન સો ભિક્ખુ થેરાનં અગ્ગાસનાદીસુ તદનુસારેન મજ્ઝિમાનં અઞ્ઞેસઞ્ચ નવાનં કદાચિ યં વા તં વા સબ્બનિહીનં આસનાદિં લભતિ. કુપિતોતિ અયમ્પિ દ્વીસુ ઠાનેસુ કુપ્પતિ મનુસ્સાનઞ્ચ થેરાનઞ્ચ. કથં મનુસ્સાનં? ‘‘ઇમે મઙ્ગલાદીસુ મં નિસ્સાય ભિક્ખૂ લભન્તિ, એતે, ‘ભન્તે, એત્તકે ભિક્ખૂ ગહેત્વા અમ્હાકં અનુકમ્પં કરોથા’તિ વદન્તિ, ઇદાનિ તંમુહુત્તં દિટ્ઠમત્તકં મહલ્લકત્થેરં ગહેત્વા ગતા, હોતુ ઇદાનિ, નેસં કિચ્ચે ઉપ્પન્ને જાનિસ્સામી’’તિ એવં મનુસ્સાનં કુપ્પતિ. કથં થેરાનં? ‘‘ઇમે નામ યદિ ન ભવેય્યું, મંયેવ મનુસ્સા નિમન્તેય્યુ’’ન્તિ એવં થેરાનં કુપ્પતિ.

    Bhattaggeti bhojanaṭṭhāne. Aggāsananti saṅghattherāsanaṃ. Aggodakanti dakkhiṇodakaṃ. Aggapiṇḍanti saṅghattherapiṇḍaṃ. Sabbattha vā agganti paṇītādhivacanametaṃ. Tattha ahameva labheyyanti icchā nātimahāsāvajjā. Na añño bhikkhu labheyyāti pana atimahāsāvajjā . Ayampi lābhatthiko pāsādiko hoti cīvaradhāraṇādīhi, kadāci pabbajati, kadāci vibbhamati. Tena so pubbe laddhapubbaṃ āsanādiṃ pacchā alabhanto evaṃ cintesi. Na so bhikkhu labheyyāti na so bhikkhu therānaṃ aggāsanādīsu tadanusārena majjhimānaṃ aññesañca navānaṃ kadāci yaṃ vā taṃ vā sabbanihīnaṃ āsanādiṃ labhati. Kupitoti ayampi dvīsu ṭhānesu kuppati manussānañca therānañca. Kathaṃ manussānaṃ? ‘‘Ime maṅgalādīsu maṃ nissāya bhikkhū labhanti, ete, ‘bhante, ettake bhikkhū gahetvā amhākaṃ anukampaṃ karothā’ti vadanti, idāni taṃmuhuttaṃ diṭṭhamattakaṃ mahallakattheraṃ gahetvā gatā, hotu idāni, nesaṃ kicce uppanne jānissāmī’’ti evaṃ manussānaṃ kuppati. Kathaṃ therānaṃ? ‘‘Ime nāma yadi na bhaveyyuṃ, maṃyeva manussā nimanteyyu’’nti evaṃ therānaṃ kuppati.

    અનુમોદેય્યન્તિ અનુમોદનં કરેય્યં. અયમ્પિ લાભત્થિકો યં વા તં વા ખણ્ડાનુમોદનં જાનાતિ, ‘‘સો અનુમોદનટ્ઠાને બહૂ માતુગામા આગચ્છન્તિ, તા મં સઞ્જાનિત્વા તતો પભુતિ થાલકભિક્ખં દસ્સન્તી’’તિ પત્થેન્તો એવં ચિન્તેસિ. ઠાનન્તિ બહુસ્સુતાનં અનુમોદના ભારો, તેન બહુસ્સુતો અનુમોદેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. કુપિતોતિ અયમ્પિ તીસુ ઠાનેસુ કુપ્પતિ મનુસ્સાનં થેરસ્સ ધમ્મકથિકસ્સ ચ. કથં મનુસ્સાનં? ‘‘ઇમે પુબ્બે મંયેવ ઉપસઙ્કમિત્વા યાચન્તિ ‘અમ્હાકં નાગત્થેરો અમ્હાકં સુમનત્થેરો અનુમોદતૂ’તિ, અજ્જ પન નાવોચુ’’ન્તિ એવં મનુસ્સાનં કુપ્પતિ. કથં થેરસ્સ? ‘‘અયં સઙ્ઘત્થેરો ‘તુમ્હાકં કુલુપકં નાગત્થેરં સુમનત્થેરં ઉપસઙ્કમથ, અયં અનુમોદિસ્સતી’તિ ન ભણતી’’તિ એવં થેરસ્સ કુપ્પતિ. કથં ધમ્મકથિકસ્સ? ‘‘થેરેન વુત્તમત્તેયેવ પહારં લદ્ધકુક્કુટો વિય તુરિતતુરિતં વસ્સતિ, ઇમં નામ નિક્કડ્ઢન્તા નત્થિ, ઇમસ્મિઞ્હિ અસતિ અહમેવ અનુમોદેય્ય’’ન્તિ એવં ધમ્મકથિકસ્સ કુપ્પતિ.

    Anumodeyyanti anumodanaṃ kareyyaṃ. Ayampi lābhatthiko yaṃ vā taṃ vā khaṇḍānumodanaṃ jānāti, ‘‘so anumodanaṭṭhāne bahū mātugāmā āgacchanti, tā maṃ sañjānitvā tato pabhuti thālakabhikkhaṃ dassantī’’ti patthento evaṃ cintesi. Ṭhānanti bahussutānaṃ anumodanā bhāro, tena bahussuto anumodeyyāti vuttaṃ hoti. Kupitoti ayampi tīsu ṭhānesu kuppati manussānaṃ therassa dhammakathikassa ca. Kathaṃ manussānaṃ? ‘‘Ime pubbe maṃyeva upasaṅkamitvā yācanti ‘amhākaṃ nāgatthero amhākaṃ sumanatthero anumodatū’ti, ajja pana nāvocu’’nti evaṃ manussānaṃ kuppati. Kathaṃ therassa? ‘‘Ayaṃ saṅghatthero ‘tumhākaṃ kulupakaṃ nāgattheraṃ sumanattheraṃ upasaṅkamatha, ayaṃ anumodissatī’ti na bhaṇatī’’ti evaṃ therassa kuppati. Kathaṃ dhammakathikassa? ‘‘Therena vuttamatteyeva pahāraṃ laddhakukkuṭo viya turitaturitaṃ vassati, imaṃ nāma nikkaḍḍhantā natthi, imasmiñhi asati ahameva anumodeyya’’nti evaṃ dhammakathikassa kuppati.

    આરામગતાનન્તિ વિહારે સન્નિપતિતાનં. અયમ્પિ લાભત્થિકો યં વા તં વા ખણ્ડધમ્મકથં જાનાતિ, સો પસ્સતિ તાદિસેસુ ઠાનેસુ દ્વિયોજનતિયોજનતો સન્નિપતિત્વા ભિક્ખૂ સબ્બરત્તિકાનિ ધમ્મસ્સવનાનિ સુણન્તે, તુટ્ઠચિત્તે ચ દહરે વા સામણેરે વા સાધુ સાધૂતિ મહાસદ્દેન સાધુકારં દેન્તે, તતો દુતિયદિવસે અન્તોગામગતે ભિક્ખૂ ઉપાસકા પુચ્છન્તિ ‘‘કે, ભન્તે, ધમ્મં કથેસુ’’ન્તિ. તે ભણન્તિ ‘‘અસુકો ચ અસુકો ચા’’તિ. તં સુત્વા પસન્ના મનુસ્સા ધમ્મકથિકાનં મહાસક્કારં કરોન્તિ. સો તં ઇચ્છમાનો એવં ચિન્તેસિ. ઠાનન્તિ બહુસ્સુતાનં વિનિચ્છયકુસલાનં ધમ્મદેસના ભારો, તેન બહુસ્સુતો દેસેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. કુપિતોતિ ચતુપ્પદિકં ગાથમ્પિ વત્તું ઓકાસં અલભમાનો કુપિતો હોતિ અત્તનો મન્દભાવસ્સ ‘‘અહઞ્હિ મન્દો દુપ્પઞ્ઞો કુતો લભિસ્સામિ દેસેતુ’’ન્તિ.

    Ārāmagatānanti vihāre sannipatitānaṃ. Ayampi lābhatthiko yaṃ vā taṃ vā khaṇḍadhammakathaṃ jānāti, so passati tādisesu ṭhānesu dviyojanatiyojanato sannipatitvā bhikkhū sabbarattikāni dhammassavanāni suṇante, tuṭṭhacitte ca dahare vā sāmaṇere vā sādhu sādhūti mahāsaddena sādhukāraṃ dente, tato dutiyadivase antogāmagate bhikkhū upāsakā pucchanti ‘‘ke, bhante, dhammaṃ kathesu’’nti. Te bhaṇanti ‘‘asuko ca asuko cā’’ti. Taṃ sutvā pasannā manussā dhammakathikānaṃ mahāsakkāraṃ karonti. So taṃ icchamāno evaṃ cintesi. Ṭhānanti bahussutānaṃ vinicchayakusalānaṃ dhammadesanā bhāro, tena bahussuto deseyyāti vuttaṃ hoti. Kupitoti catuppadikaṃ gāthampi vattuṃ okāsaṃ alabhamāno kupito hoti attano mandabhāvassa ‘‘ahañhi mando duppañño kuto labhissāmi desetu’’nti.

    ભિક્ખુનીનન્તિ ઓવાદત્થં વા ઉદ્દેસત્થં વા પરિપુચ્છત્થં વા પૂજાકરણત્થં વા આરામં આગન્ત્વા સન્નિપતિતભિક્ખુનીનં. અયમ્પિ લાભત્થિકો, તસ્સેવં હોતિ ઇમા મહાકુલા પબ્બજિતા ભિક્ખુનિયો, તાસુ કુલેસુ પવિસેત્વા નિસિન્નાસુ મનુસ્સા પુચ્છિસ્સન્તિ ‘‘કસ્સ સન્તિકે ઓવાદં વા ઉદ્દેસં વા પરિપુચ્છં વા ગણ્હથા’’તિ. તતો વક્ખન્તિ ‘‘અસુકો નામ અય્યો બહુસ્સુતો, તસ્સ દેથ કરોથા’’તિ, તેનસ્સ એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ. ઠાનન્તિ ઓવાદાદયો નામ બહુસ્સુતાનં ભારો, તેન બહુસ્સુતો દેસેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. કુપિતોતિ અયમ્પિ દ્વીસુ ઠાનેસુ કુપ્પતિ, તાસઞ્ચ ભિક્ખુનીનં ‘‘ઇમા પુબ્બે મં નિસ્સાય ઉપોસથપ્પવારણાદીનિ લભન્તિ, તા ઇદાનિ તંમુહુત્તં દિટ્ઠમત્તકમહલ્લકત્થેરસ્સ સન્તિકં ગતા’’તિ. ધમ્મકથિકસ્સ ચ ‘‘એસ ઇમાસં સહસા ઓવાદં અદાસિયેવા’’તિ.

    Bhikkhunīnanti ovādatthaṃ vā uddesatthaṃ vā paripucchatthaṃ vā pūjākaraṇatthaṃ vā ārāmaṃ āgantvā sannipatitabhikkhunīnaṃ. Ayampi lābhatthiko, tassevaṃ hoti imā mahākulā pabbajitā bhikkhuniyo, tāsu kulesu pavisetvā nisinnāsu manussā pucchissanti ‘‘kassa santike ovādaṃ vā uddesaṃ vā paripucchaṃ vā gaṇhathā’’ti. Tato vakkhanti ‘‘asuko nāma ayyo bahussuto, tassa detha karothā’’ti, tenassa evaṃ icchā uppajjati. Ṭhānanti ovādādayo nāma bahussutānaṃ bhāro, tena bahussuto deseyyāti vuttaṃ hoti. Kupitoti ayampi dvīsu ṭhānesu kuppati, tāsañca bhikkhunīnaṃ ‘‘imā pubbe maṃ nissāya uposathappavāraṇādīni labhanti, tā idāni taṃmuhuttaṃ diṭṭhamattakamahallakattherassa santikaṃ gatā’’ti. Dhammakathikassa ca ‘‘esa imāsaṃ sahasā ovādaṃ adāsiyevā’’ti.

    ઉપાસકાનન્તિ, આરામગતાનં ઉપાસકાનં. નિસ્સટ્ઠકમ્મન્તા નામ મહાઉપાસકા હોન્તિ, તે પુત્તભાતુકાનં કમ્મં નિય્યાતેત્વા ધમ્મં સુણન્તા વિચરન્તિ, અયં તેસં દેસેતું ઇચ્છતિ, કિં કારણા? ઇમે પસીદિત્વા ઉપાસિકાનમ્પિ આરોચેસ્સન્તિ, તતો સદ્ધિં ઉપાસિકાહિ મય્હમેવ લાભસક્કારં ઉપહરિસ્સન્તીતિ. ઠાનં બહુસ્સુતેનેવ યોજેતબ્બં. કુપિતોતિ અયમ્પિ દ્વીસુ ઠાનેસુ કુપ્પતિ, ઉપાસકાનઞ્ચ ‘‘ઇમે અઞ્ઞત્થ સુણન્તિ, અમ્હાકં કુલુપકસ્સ સન્તિકે સુણામાતિ નાગચ્છન્તિ, હોતુ ઇદાનિ, તેસં ઉપ્પન્ને કિચ્ચે જાનિસ્સામી’’તિ ધમ્મકથિકસ્સ ચ, ‘‘અયમેતેસં દેસેતી’’તિ.

    Upāsakānanti, ārāmagatānaṃ upāsakānaṃ. Nissaṭṭhakammantā nāma mahāupāsakā honti, te puttabhātukānaṃ kammaṃ niyyātetvā dhammaṃ suṇantā vicaranti, ayaṃ tesaṃ desetuṃ icchati, kiṃ kāraṇā? Ime pasīditvā upāsikānampi ārocessanti, tato saddhiṃ upāsikāhi mayhameva lābhasakkāraṃ upaharissantīti. Ṭhānaṃ bahussuteneva yojetabbaṃ. Kupitoti ayampi dvīsu ṭhānesu kuppati, upāsakānañca ‘‘ime aññattha suṇanti, amhākaṃ kulupakassa santike suṇāmāti nāgacchanti, hotu idāni, tesaṃ uppanne kicce jānissāmī’’ti dhammakathikassa ca, ‘‘ayametesaṃ desetī’’ti.

    ઉપાસિકાનન્તિ આરામગતાનં. ઉપાસિકા નામ આસનપૂજાદિકરણત્થં વા ઉપોસથદિવસે વા ધમ્મસ્સવનત્થં સન્નિપતિતા. સેસં ઉપાસકવારે વુત્તનયમેવ.

    Upāsikānanti ārāmagatānaṃ. Upāsikā nāma āsanapūjādikaraṇatthaṃ vā uposathadivase vā dhammassavanatthaṃ sannipatitā. Sesaṃ upāsakavāre vuttanayameva.

    સક્કરેય્યુન્તિ સક્કચ્ચઞ્ચ કરેય્યું, સુન્દરઞ્ચ કરેય્યું. ઇમિના અત્તનિ કારં કરીયમાનં સક્કચ્ચં કતઞ્ચ સુન્દરઞ્ચ પત્થેતિ. ગરું કરેય્યુન્તિ ભારિયં કરેય્યું. ઇમિના ભિક્ખૂહિ અત્તાનં ગરુટ્ઠાને ઠપીયમાનં પત્થેતિ. માનેય્યુન્તિ પિયાયેય્યું. પૂજેય્યુન્તિ એવં સક્કરોન્તા ગરું કરોન્તા માનેન્તા પચ્ચયેહિ પૂજેય્યુન્તિ પચ્ચયપૂજં પત્થેતિ. ઠાનન્તિ ‘‘પિયો ગરુ ભાવનિયો’’તિ વુત્તપ્પકારો બહુસ્સુતો ચ સીલવા ચ એતં વિધિં અરહતિ તેન ભિક્ખૂ એવરૂપં એવં કરેય્યુન્તિ વુત્તં હોતિ. કુપિતોતિ અયમ્પિ દ્વીસુ ઠાનેસુ કુપ્પતિ ભિક્ખૂનઞ્ચ ‘‘ઇમે એતં સક્કરોન્તી’’તિ થેરસ્સ ચ ‘‘ઇમસ્મિં અસતિ મંયેવ સક્કરેય્યુ’’ન્તિ. એસ નયો ઇતો પરેસુ તીસુ વારેસુ.

    Sakkareyyunti sakkaccañca kareyyuṃ, sundarañca kareyyuṃ. Iminā attani kāraṃ karīyamānaṃ sakkaccaṃ katañca sundarañca pattheti. Garuṃ kareyyunti bhāriyaṃ kareyyuṃ. Iminā bhikkhūhi attānaṃ garuṭṭhāne ṭhapīyamānaṃ pattheti. Māneyyunti piyāyeyyuṃ. Pūjeyyunti evaṃ sakkarontā garuṃ karontā mānentā paccayehi pūjeyyunti paccayapūjaṃ pattheti. Ṭhānanti ‘‘piyo garu bhāvaniyo’’ti vuttappakāro bahussuto ca sīlavā ca etaṃ vidhiṃ arahati tena bhikkhū evarūpaṃ evaṃ kareyyunti vuttaṃ hoti. Kupitoti ayampi dvīsu ṭhānesu kuppati bhikkhūnañca ‘‘ime etaṃ sakkarontī’’ti therassa ca ‘‘imasmiṃ asati maṃyeva sakkareyyu’’nti. Esa nayo ito paresu tīsu vāresu.

    પણીતાનં ચીવરાનન્તિ પટ્ટદુકૂલપટ્ટુણ્ણકોસેય્યાદીનં મહગ્ઘસુખુમસુખસમ્ફસ્સાનં ચીવરાનં. ઇધાપિ અહમેવ લાભી અસ્સન્તિ ઇચ્છા નાતિમહાસાવજ્જા. ન અઞ્ઞો ભિક્ખુ લાભી અસ્સાતિ પન મહાસાવજ્જા.

    Paṇītānaṃcīvarānanti paṭṭadukūlapaṭṭuṇṇakoseyyādīnaṃ mahagghasukhumasukhasamphassānaṃ cīvarānaṃ. Idhāpi ahameva lābhī assanti icchā nātimahāsāvajjā. Na añño bhikkhu lābhī assāti pana mahāsāvajjā.

    પણીતાનં પિણ્ડપાતાનન્તિ સપ્પિતેલમધુસક્કરાદિપૂરિતાનં સેટ્ઠપિણ્ડપાતાનં. પણીતાનં સેનાસનાનન્તિ અનેકસતસહસ્સગ્ઘનકાનં મઞ્ચપીઠાદીનં પણીતાનં. ગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનન્તિ સપ્પિતેલમધુફાણિતાદીનં ઉત્તમભેસજ્જાનં. સબ્બત્થાપિ ઠાનં બહુસ્સુતેહિ પુઞ્ઞવન્તેહિ ચ યોજેતબ્બં. કુપિતોતિ સબ્બત્થાપિ દ્વીસુ ઠાનેસુ કુપ્પતિ, મનુસ્સાનઞ્ચ ‘‘ઇમેસં નામ પરિચિતભાવોપિ નત્થિ, દીઘરત્તં એકતો વસન્તસ્સ પંસુકૂલત્થાય વા પિણ્ડપાતત્થાય વા સપ્પિતેલાદિકારણા વા ઘરપટિપાટિયા ચરન્તસ્સાપિ મે એકદિવસમ્પિ કિઞ્ચિ પણીતં પચ્ચયં ન દેન્તિ. આગન્તુકં મહલ્લકં પન દિસ્વાવ યં ઇચ્છતિ, તં દેન્તી’’તિ, થેરસ્સ ચ ‘‘અયમ્પિ મહલ્લકો ઇમેસં અત્તાનં દસ્સેન્તોયેવ ચરતિ, કુદાસ્સુ નામ નં ધમ્મકમ્મિકા નિક્કડ્ઢેય્યું, એવં ઇમસ્મિં અસતિ અહમેવ લાભી અસ્સ’’ન્તિ.

    Paṇītānaṃ piṇḍapātānanti sappitelamadhusakkarādipūritānaṃ seṭṭhapiṇḍapātānaṃ. Paṇītānaṃ senāsanānanti anekasatasahassagghanakānaṃ mañcapīṭhādīnaṃ paṇītānaṃ. Gilānappaccayabhesajjaparikkhārānanti sappitelamadhuphāṇitādīnaṃ uttamabhesajjānaṃ. Sabbatthāpi ṭhānaṃ bahussutehi puññavantehi ca yojetabbaṃ. Kupitoti sabbatthāpi dvīsu ṭhānesu kuppati, manussānañca ‘‘imesaṃ nāma paricitabhāvopi natthi, dīgharattaṃ ekato vasantassa paṃsukūlatthāya vā piṇḍapātatthāya vā sappitelādikāraṇā vā gharapaṭipāṭiyā carantassāpi me ekadivasampi kiñci paṇītaṃ paccayaṃ na denti. Āgantukaṃ mahallakaṃ pana disvāva yaṃ icchati, taṃ dentī’’ti, therassa ca ‘‘ayampi mahallako imesaṃ attānaṃ dassentoyeva carati, kudāssu nāma naṃ dhammakammikā nikkaḍḍheyyuṃ, evaṃ imasmiṃ asati ahameva lābhī assa’’nti.

    ઇમેસં ખો, એતં આવુસોતિ ઇમેસં હેટ્ઠા એકૂનવીસતિવારેહિ વુત્તાનં ઇચ્છાવચરાનં.

    Imesaṃ kho, etaṃ āvusoti imesaṃ heṭṭhā ekūnavīsativārehi vuttānaṃ icchāvacarānaṃ.

    ૬૧. દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચાતિ ન ઇચ્છાવચરા ચક્ખુના દિસ્સન્તિ, ન સોતેન સૂયન્તિ, મનોવિઞ્ઞાણવિસયત્તા. અપ્પહીનઇચ્છાવચરસ્સ પન પુગ્ગલસ્સ ઇચ્છાવચરવસેન પવત્તકાયકમ્મં દિસ્વા દિટ્ઠા વિય વચીકમ્મં સુત્વા સુતા વિય ચ હોન્તિ, તેન વુત્તં ‘‘દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચા’’તિ. પચ્ચક્ખકાલે દિસ્સન્તિ, ‘‘અસુકો કિર ભિક્ખુ ઈદિસો’’તિ તિરોક્ખકાલે સૂયન્તિ. કિઞ્ચાપીતિ અનુગ્ગહગરહવચનં. તેન આરઞ્ઞિકત્તં અનુગ્ગણ્હાતિ, ઇચ્છાવચરાનં અપ્પહાનં ગરહતિ.

    61.Dissanti ceva sūyanti cāti na icchāvacarā cakkhunā dissanti, na sotena sūyanti, manoviññāṇavisayattā. Appahīnaicchāvacarassa pana puggalassa icchāvacaravasena pavattakāyakammaṃ disvā diṭṭhā viya vacīkammaṃ sutvā sutā viya ca honti, tena vuttaṃ ‘‘dissanti ceva sūyanti cā’’ti. Paccakkhakāle dissanti, ‘‘asuko kira bhikkhu īdiso’’ti tirokkhakāle sūyanti. Kiñcāpīti anuggahagarahavacanaṃ. Tena āraññikattaṃ anuggaṇhāti, icchāvacarānaṃ appahānaṃ garahati.

    તત્રાયં યોજના, કિઞ્ચાપિ સો ભિક્ખુ ગામન્તસેનાસનં પટિક્ખિપિત્વા આરઞ્ઞિકો હોતિ, અન્તે પન્તસેનાસને વસતિ, ઇમે ચસ્સ એત્તકા ઇચ્છાવચરા અપ્પહીના. કિઞ્ચાપિ સો અતિરેકલાભં પટિક્ખિપિત્વા પિણ્ડપાતિકો હોતિ. કિઞ્ચાપિ સો લોલુપ્પચારં વજ્જેત્વા સપદાનચારી હોતિ. કિઞ્ચાપિ સો ગહપતિચીવરં પટિક્ખિપિત્વા પંસુકૂલિકો હોતિ.

    Tatrāyaṃ yojanā, kiñcāpi so bhikkhu gāmantasenāsanaṃ paṭikkhipitvā āraññiko hoti, ante pantasenāsane vasati, ime cassa ettakā icchāvacarā appahīnā. Kiñcāpi so atirekalābhaṃ paṭikkhipitvā piṇḍapātiko hoti. Kiñcāpi so loluppacāraṃ vajjetvā sapadānacārī hoti. Kiñcāpi so gahapaticīvaraṃ paṭikkhipitvā paṃsukūliko hoti.

    લૂખચીવરધરોતિ એત્થ પન લૂખન્તિ સત્થલૂખં સુત્તલૂખં રજનલૂખન્તિ તીહિ કારણેહિ લૂખં વેદિતબ્બં. તત્થ સત્થેન ખણ્ડાખણ્ડિકં છિન્નં સત્થલૂખં નામ, તં અગ્ઘેન પરિહાયતિ, થૂલદીઘસુત્તકેન સિબ્બિતં સુત્તલૂખં નામ, તં ફસ્સેન પરિહાયતિ ખરસમ્ફસ્સં હોતિ. રજનેન રત્તં રજનલૂખં નામ, તં વણ્ણેન પરિહાયતિ દુબ્બણ્ણં હોતિ. કિઞ્ચાપિ સો ભિક્ખુ એવં સત્થલૂખસુત્તલૂખરજનલૂખચીવરધરો હોતિ, ઇમે ચસ્સ એત્તકા ઇચ્છાવચરા અપ્પહીના દિસ્સન્તિ ચેવ સૂયન્તિ ચ, અથ ખો નં વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારી નેવ સક્કરોન્તિ…પે॰… ન પૂજેન્તીતિ. તં કિસ્સ હેતૂતિ એત્થ ન્તિ નિપાતમત્તં, કિસ્સ હેતૂતિ કિં કારણા. તે હિ તસ્સ…પે॰… સૂયન્તિ ચ યસ્મા તસ્સ તે પાપકા સૂયન્તિ ચાતિ વુત્તં હોતિ. ઇમેસં ઇચ્છાવચરાનં અપ્પહીનત્તાતિ અયમેત્થ અધિપ્પાયો.

    Lūkhacīvaradharoti ettha pana lūkhanti satthalūkhaṃ suttalūkhaṃ rajanalūkhanti tīhi kāraṇehi lūkhaṃ veditabbaṃ. Tattha satthena khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinnaṃ satthalūkhaṃ nāma, taṃ agghena parihāyati, thūladīghasuttakena sibbitaṃ suttalūkhaṃ nāma, taṃ phassena parihāyati kharasamphassaṃ hoti. Rajanena rattaṃ rajanalūkhaṃ nāma, taṃ vaṇṇena parihāyati dubbaṇṇaṃ hoti. Kiñcāpi so bhikkhu evaṃ satthalūkhasuttalūkharajanalūkhacīvaradharo hoti, ime cassa ettakā icchāvacarā appahīnā dissanti ceva sūyanti ca, atha kho naṃ viññū sabrahmacārī neva sakkaronti…pe… na pūjentīti. Taṃ kissa hetūti ettha tanti nipātamattaṃ, kissa hetūti kiṃ kāraṇā. Te hi tassa…pe… sūyanti ca yasmā tassa te pāpakā sūyanti cāti vuttaṃ hoti. Imesaṃ icchāvacarānaṃ appahīnattāti ayamettha adhippāyo.

    ઇદાનિ તમત્થં ઉપમાય પાકટં કરોન્તો સેય્યથાપીતિઆદિમાહ. તત્થ કુણપન્તિ મતકળેવરં. અહિસ્સ કુણપં અહિકુણપં. એવં ઇતરાનિ. અતિપટિકૂલજિગુચ્છનીયભાવતો ચેત્થ ઇમાનેવ તીણિ વુત્તાનીતિ વેદિતબ્બાનિ. અઞ્ઞેસઞ્હિ સસસૂકરાદીનં કુણપં મનુસ્સા કટુકભણ્ડાદીહિ અભિસઙ્ખરિત્વા પરિભુઞ્જન્તિપિ. ઇમેસં પન કુણપં અભિનવમ્પિ જિગુચ્છન્તિયેવ, કો પન વાદો કાલાતિક્કમેન પૂતિભૂતે. રચયિત્વાતિ વડ્ઢેત્વા, પરિપૂરેત્વાતિ અત્થો, કુણપં ગહેત્વા કંસપાતિયં પક્ખિપિત્વાતિ વુત્તં હોતિ. અઞ્ઞિસ્સાતિ અપરાય. પટિકુજ્જિત્વાતિ પિદહિત્વા . અન્તરાપણન્તિ આપણાનમન્તરે મહાજનસંકિણ્ણં રચ્છામુખં. પટિપજ્જેય્યુન્તિ ગચ્છેય્યું. જઞ્ઞજઞ્ઞં વિયાતિ ચોક્ખચોક્ખં વિય મનાપમનાપં વિય. અપિચ વધુકાપણ્ણાકારં વિયાતિ વુત્તં હોતિ. વધુકાતિ જનેત્તિ વુચ્ચતિ, તસ્સા નીયમાનં પણ્ણાકારં જઞ્ઞં, ઉભયત્થાપિ આદરવસેન વા પસંસાવસેન વા પુનરુત્તં. ‘‘જઞ્ઞજઞ્ઞં બ્યા’’તિપિ પાઠો.

    Idāni tamatthaṃ upamāya pākaṭaṃ karonto seyyathāpītiādimāha. Tattha kuṇapanti matakaḷevaraṃ. Ahissa kuṇapaṃ ahikuṇapaṃ. Evaṃ itarāni. Atipaṭikūlajigucchanīyabhāvato cettha imāneva tīṇi vuttānīti veditabbāni. Aññesañhi sasasūkarādīnaṃ kuṇapaṃ manussā kaṭukabhaṇḍādīhi abhisaṅkharitvā paribhuñjantipi. Imesaṃ pana kuṇapaṃ abhinavampi jigucchantiyeva, ko pana vādo kālātikkamena pūtibhūte. Racayitvāti vaḍḍhetvā, paripūretvāti attho, kuṇapaṃ gahetvā kaṃsapātiyaṃ pakkhipitvāti vuttaṃ hoti. Aññissāti aparāya. Paṭikujjitvāti pidahitvā . Antarāpaṇanti āpaṇānamantare mahājanasaṃkiṇṇaṃ racchāmukhaṃ. Paṭipajjeyyunti gaccheyyuṃ. Jaññajaññaṃ viyāti cokkhacokkhaṃ viya manāpamanāpaṃ viya. Apica vadhukāpaṇṇākāraṃ viyāti vuttaṃ hoti. Vadhukāti janetti vuccati, tassā nīyamānaṃ paṇṇākāraṃ jaññaṃ, ubhayatthāpi ādaravasena vā pasaṃsāvasena vā punaruttaṃ. ‘‘Jaññajaññaṃ byā’’tipi pāṭho.

    અપાપુરિત્વાતિ વિવરિત્વા. તસ્સ સહ દસ્સનેન અમનાપતા ચ સણ્ઠહેય્યાતિ તસ્સ કુણપસ્સ દસ્સનેન સહેવ તસ્સ જનસ્સ અમનાપતા તિટ્ઠેય્ય. અમનાપતાતિ ચ ‘‘અમનાપમિદ’’ન્તિ ઉપ્પન્નચિત્તચેતસિકાનમેતં અધિવચનં. એસ નયો પટિકુલ્યજેગુચ્છતાસુ. જિઘચ્છિતાનમ્પીતિ છાતાનમ્પિ. ન ભોત્તુકમ્યતા અસ્સાતિ ભુઞ્જિતુકામતા ન ભવેય્ય. પગેવ સુહિતાનન્તિ ધાતાનં પન પઠમતરમેવ ભુઞ્જિતુકામતા ન ભવેય્યાતિ વુત્તં હોતિ.

    Apāpuritvāti vivaritvā. Tassa saha dassanena amanāpatā ca saṇṭhaheyyāti tassa kuṇapassa dassanena saheva tassa janassa amanāpatā tiṭṭheyya. Amanāpatāti ca ‘‘amanāpamida’’nti uppannacittacetasikānametaṃ adhivacanaṃ. Esa nayo paṭikulyajegucchatāsu. Jighacchitānampīti chātānampi. Na bhottukamyatā assāti bhuñjitukāmatā na bhaveyya. Pageva suhitānanti dhātānaṃ pana paṭhamatarameva bhuñjitukāmatā na bhaveyyāti vuttaṃ hoti.

    તત્રાયં ઉપમાસંસન્દના – પરિસુદ્ધકંસપાતિસદિસં ઇમસ્સ પબ્બજ્જાલિઙ્ગં, કુણપરચનં વિય ઇચ્છાવચરાનં અપ્પહાનં, અપરકંસપાતિયા પટિકુજ્ઝનં વિય આરઞ્ઞિકઙ્ગાદીહિ ઇચ્છાવચરપ્પટિચ્છાદનં, કંસપાતિં વિવરિત્વા કુણપદસ્સનેન જનસ્સ અમનાપતા વિય આરઞ્ઞિકઙ્ગાદીનિ અનાદિયિત્વા ઇચ્છાવચરદસ્સનેન સબ્રહ્મચારીનં અસક્કારકરણાદિતાતિ.

    Tatrāyaṃ upamāsaṃsandanā – parisuddhakaṃsapātisadisaṃ imassa pabbajjāliṅgaṃ, kuṇaparacanaṃ viya icchāvacarānaṃ appahānaṃ, aparakaṃsapātiyā paṭikujjhanaṃ viya āraññikaṅgādīhi icchāvacarappaṭicchādanaṃ, kaṃsapātiṃ vivaritvā kuṇapadassanena janassa amanāpatā viya āraññikaṅgādīni anādiyitvā icchāvacaradassanena sabrahmacārīnaṃ asakkārakaraṇāditāti.

    ૬૨. સુક્કપક્ખે પન, કિઞ્ચાપીતિ અનુગ્ગહપસંસાવચનં, તેન આરઞ્ઞિકત્તં અનુગ્ગણ્હાતિ, ઇચ્છાવચરપ્પહાનં પસંસતિ. નેમન્તનિકોતિ નિમન્તનપટિગ્ગાહકો. વિચિતકાળકન્તિ વિચિનિત્વા અપનીતકાળકં. અનેકસૂપં અનેકબ્યઞ્જનન્તિ એત્થ સૂપો નામ હત્થહારિયો વુચ્ચતિ. બ્યઞ્જનન્તિ ઉત્તરિભઙ્ગં, તેન મચ્છમંસમુગ્ગસૂપાદીહિ અનેકસૂપં, નાનપ્પકારમંસાદિબ્યઞ્જનેહિ અનેકબ્યઞ્જનન્તિ વુત્તં હોતિ. સેસં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.

    62. Sukkapakkhe pana, kiñcāpīti anuggahapasaṃsāvacanaṃ, tena āraññikattaṃ anuggaṇhāti, icchāvacarappahānaṃ pasaṃsati. Nemantanikoti nimantanapaṭiggāhako. Vicitakāḷakanti vicinitvā apanītakāḷakaṃ. Anekasūpaṃ anekabyañjananti ettha sūpo nāma hatthahāriyo vuccati. Byañjananti uttaribhaṅgaṃ, tena macchamaṃsamuggasūpādīhi anekasūpaṃ, nānappakāramaṃsādibyañjanehi anekabyañjananti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ઉપમાસંસન્દને ચ સાલિવરભત્તરચનં વિય ઇચ્છાવચરપ્પહાનં, અપરકંસપાતિયા પટિકુજ્ઝનં વિય અપ્પિચ્છતાસમુટ્ઠાનેહિ ગામન્તવિહારાદીહિ ઇચ્છાવચરપ્પહાનપ્પટિચ્છાદકં, કંસપાતિં વિવરિત્વા સાલિવરભત્તદસ્સનેન જનસ્સ મનાપતા વિય ગામન્તવિહારાદીનિ અનાદિયિત્વા ઇચ્છાવચરપ્પહાનદસ્સનેન સબ્રહ્મચારીનં સક્કારકરણાદિતા વેદિતબ્બા.

    Upamāsaṃsandane ca sālivarabhattaracanaṃ viya icchāvacarappahānaṃ, aparakaṃsapātiyā paṭikujjhanaṃ viya appicchatāsamuṭṭhānehi gāmantavihārādīhi icchāvacarappahānappaṭicchādakaṃ, kaṃsapātiṃ vivaritvā sālivarabhattadassanena janassa manāpatā viya gāmantavihārādīni anādiyitvā icchāvacarappahānadassanena sabrahmacārīnaṃ sakkārakaraṇāditā veditabbā.

    ૬૩. ઉપમા મં, આવુસો સારિપુત્ત, પટિભાતીતિ મય્હં, આવુસો સારિપુત્ત, ઉપમા ઉપટ્ઠાતિ. એકં ઉપમં વત્તુકામો અહન્તિ અધિપ્પાયો. પટિભાતુ તન્તિ તુય્હં પટિભાતુ ઉપટ્ઠાતુ, વદ ત્વન્તિ અધિપ્પાયો. એકમિદાહન્તિ એત્થ ઇદાતિ નિપાતમત્તં, એકસ્મિં સમયે અહન્તિ વુત્તં હોતિ, ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનં. રાજગહે વિહરામિ ગિરિબ્બજેતિ, રાજગહન્તિ તસ્સ નગરસ્સ નામં. સમન્તતો પન ગિરિપરિક્ખેપેન વજો વિય સણ્ઠિતત્તા ગિરિબ્બજન્તિ વુચ્ચતિ. તસ્મિં નગરે વિહરામિ, તં નિસ્સાય અહં વિહરામીતિ વુત્તં હોતિ. અથ ખ્વાહન્તિ અથ ખો અહં. એત્થ ચ અથાતિ અઞ્ઞાધિકારવચનારમ્ભે નિપાતો. ખોતિ પદપૂરણમત્તે. પુબ્બણ્હસમયન્તિ દિવસસ્સ પુબ્બભાગસમયં. પુબ્બણ્હસમયેતિ અત્થો, પુબ્બણ્હે વા સમયં પુબ્બણ્હસમયં, પુબ્બણ્હે એકં ખણન્તિ વુત્તં હોતિ, એવં અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં લબ્ભતિ. નિવાસેત્વાતિ પરિદહિત્વા, વિહારનિવાસનપરિવત્તનવસેનેતં વેદિતબ્બં. ગામપ્પવેસનત્થાય વા સણ્ઠપેત્વા નિવાસનવસેન, ન હિ સો તતો પુબ્બે અનિવત્થો અહોસિ.

    63.Upamā maṃ, āvuso sāriputta, paṭibhātīti mayhaṃ, āvuso sāriputta, upamā upaṭṭhāti. Ekaṃ upamaṃ vattukāmo ahanti adhippāyo. Paṭibhātu tanti tuyhaṃ paṭibhātu upaṭṭhātu, vada tvanti adhippāyo. Ekamidāhanti ettha idāti nipātamattaṃ, ekasmiṃ samaye ahanti vuttaṃ hoti, bhummatthe upayogavacanaṃ. Rājagahe viharāmi giribbajeti, rājagahanti tassa nagarassa nāmaṃ. Samantato pana giriparikkhepena vajo viya saṇṭhitattā giribbajanti vuccati. Tasmiṃ nagare viharāmi, taṃ nissāya ahaṃ viharāmīti vuttaṃ hoti. Atha khvāhanti atha kho ahaṃ. Ettha ca athāti aññādhikāravacanārambhe nipāto. Khoti padapūraṇamatte. Pubbaṇhasamayanti divasassa pubbabhāgasamayaṃ. Pubbaṇhasamayeti attho, pubbaṇhe vā samayaṃ pubbaṇhasamayaṃ, pubbaṇhe ekaṃ khaṇanti vuttaṃ hoti, evaṃ accantasaṃyoge upayogavacanaṃ labbhati. Nivāsetvāti paridahitvā, vihāranivāsanaparivattanavasenetaṃ veditabbaṃ. Gāmappavesanatthāya vā saṇṭhapetvā nivāsanavasena, na hi so tato pubbe anivattho ahosi.

    પત્તચીવરમાદાયાતિ પત્તં હત્થેન ચીવરં કાયેન આદિયિત્વા. પિણ્ડાયાતિ પિણ્ડપાતત્થાય. સમીતીતિ તસ્સ નામં. યાનકારપુત્તોતિ રથકારપુત્તો. પણ્ડુપુત્તોતિ પણ્ડુસ્સ પુત્તો. આજીવકોતિ નગ્ગસમણકો. પુરાણયાનકારપુત્તોતિ પોરાણયાનકારકુલસ્સ પુત્તો. પચ્ચુપટ્ઠિતોતિ ઉપગન્ત્વા ઠિતો. વઙ્કં નામ એકતો કુટિલં. જિમ્હં નામ સપ્પગતમગ્ગસદિસં. દોસન્તિ ફેગ્ગુવિસમગણ્ઠિકાદિ. યથા યથાતિ કાલત્થે નિપાતો, યદા યદા યસ્મિં તસ્મિં કાલેતિ વુત્તં હોતિ. તથા તથાતિ અયમ્પિ કાલત્થોયેવ, તસ્મિં તસ્મિં કાલેતિ વુત્તં હોતિ. સો અત્તનો સુત્તાનુલોમેન ચિન્તેસિ, ઇતરો તેન ચિન્તિતક્ખણે ચિન્તિતટ્ઠાનમેવ તચ્છતિ. અત્તમનોતિ સકમનો તુટ્ઠમનો પીતિસોમનસ્સેહિ ગહિતમનો. અત્તમનવાચં નિચ્છારેસીતિ અત્તમનતાય વાચં , અત્તમનભાવસ્સ વા યુત્તં વાચં નિચ્છારેસિ ઉદીરયિ, પબ્યાહરીતિ વુત્તં હોતિ. હદયા હદયં મઞ્ઞે અઞ્ઞાયાતિ ચિત્તેન ચિત્તં જાનિત્વા વિય.

    Pattacīvaramādāyāti pattaṃ hatthena cīvaraṃ kāyena ādiyitvā. Piṇḍāyāti piṇḍapātatthāya. Samītīti tassa nāmaṃ. Yānakāraputtoti rathakāraputto. Paṇḍuputtoti paṇḍussa putto. Ājīvakoti naggasamaṇako. Purāṇayānakāraputtoti porāṇayānakārakulassa putto. Paccupaṭṭhitoti upagantvā ṭhito. Vaṅkaṃ nāma ekato kuṭilaṃ. Jimhaṃ nāma sappagatamaggasadisaṃ. Dosanti phegguvisamagaṇṭhikādi. Yathā yathāti kālatthe nipāto, yadā yadā yasmiṃ tasmiṃ kāleti vuttaṃ hoti. Tathā tathāti ayampi kālatthoyeva, tasmiṃ tasmiṃ kāleti vuttaṃ hoti. So attano suttānulomena cintesi, itaro tena cintitakkhaṇe cintitaṭṭhānameva tacchati. Attamanoti sakamano tuṭṭhamano pītisomanassehi gahitamano. Attamanavācaṃ nicchāresīti attamanatāya vācaṃ , attamanabhāvassa vā yuttaṃ vācaṃ nicchāresi udīrayi, pabyāharīti vuttaṃ hoti. Hadayā hadayaṃ maññe aññāyāti cittena cittaṃ jānitvā viya.

    અસ્સદ્ધાતિ બુદ્ધધમ્મસઙ્ઘેસુ સદ્ધાવિરહિતા. જીવિકત્થાતિ ઇણભયાદીહિ પીળિતા બહિ જીવિતું અસક્કોન્તા ઇધ જીવિકત્થિકા હુત્વા. ન સદ્ધાતિ ન સદ્ધાય. સઠા માયાવિનોતિ માયાસાઠેય્યેહિ યુત્તા. કેતબિનોતિ સિક્ખિતકેરાટિકા, નિપ્ફન્નથામગતસાઠેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. સાઠેય્યઞ્હિ અભૂતગુણદસ્સનતો અભૂતભણ્ડગુણદસ્સનસમં કત્વા ‘‘કેરાટિય’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ઉન્નળાતિ ઉગ્ગતનળા, ઉટ્ઠિતતુચ્છમાનાતિ વુત્તં હોતિ . ચપલાતિ પત્તચીવરમણ્ડનાદિના ચાપલ્લેન યુત્તા. મુખરાતિ મુખખરા, ખરવચનાતિ વુત્તં હોતિ, વિકિણ્ણવાચાતિ અસંયતવચના, દિવસમ્પિ નિરત્થકવચનપ્પલાપિનો. ઇન્દ્રિયેસુ અગુત્તદ્વારાતિ છસુ ઇન્દ્રિયેસુ અસંવુતકમ્મદ્વારા. ભોજને અમત્તઞ્ઞુનોતિ ભોજને યા મત્તા જાનિતબ્બા પરિયેસનપટિગ્ગહણપરિભોગેસુ યુત્તતા, તસ્સા અજાનનકા. જાગરિયં અનનુયુત્તાતિ જાગરે અનનુયુત્તા. સામઞ્ઞે અનપેક્ખવન્તોતિ સમણધમ્મે નિરપેક્ખા, ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપત્તિરહિતાતિ અત્થો. સિક્ખાય ન તિબ્બગારવાતિ સિક્ખાપદેસુ બહુલગારવા ન હોન્તિ, આપત્તિવીતિક્કમબહુલા વા. બાહુલિકાતિઆદિ ધમ્મદાયાદે વુત્તં, કુસીતાતિઆદિ ભયભેરવે. ધમ્મપરિયાયેનાતિ ધમ્મદેસનાય.

    Assaddhāti buddhadhammasaṅghesu saddhāvirahitā. Jīvikatthāti iṇabhayādīhi pīḷitā bahi jīvituṃ asakkontā idha jīvikatthikā hutvā. Na saddhāti na saddhāya. Saṭhā māyāvinoti māyāsāṭheyyehi yuttā. Ketabinoti sikkhitakerāṭikā, nipphannathāmagatasāṭheyyāti vuttaṃ hoti. Sāṭheyyañhi abhūtaguṇadassanato abhūtabhaṇḍaguṇadassanasamaṃ katvā ‘‘kerāṭiya’’nti vuccati. Unnaḷāti uggatanaḷā, uṭṭhitatucchamānāti vuttaṃ hoti . Capalāti pattacīvaramaṇḍanādinā cāpallena yuttā. Mukharāti mukhakharā, kharavacanāti vuttaṃ hoti, vikiṇṇavācāti asaṃyatavacanā, divasampi niratthakavacanappalāpino. Indriyesu aguttadvārāti chasu indriyesu asaṃvutakammadvārā. Bhojane amattaññunoti bhojane yā mattā jānitabbā pariyesanapaṭiggahaṇaparibhogesu yuttatā, tassā ajānanakā. Jāgariyaṃ ananuyuttāti jāgare ananuyuttā. Sāmaññe anapekkhavantoti samaṇadhamme nirapekkhā, dhammānudhammappaṭipattirahitāti attho. Sikkhāya na tibbagāravāti sikkhāpadesu bahulagāravā na honti, āpattivītikkamabahulā vā. Bāhulikātiādi dhammadāyāde vuttaṃ, kusītātiādi bhayabherave. Dhammapariyāyenāti dhammadesanāya.

    સદ્ધા અગારસ્માતિ પકતિયાપિ સદ્ધા, પબ્બજિતાપિ સદ્ધાય અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા. પિવન્તિ મઞ્ઞે ઘસન્તિ મઞ્ઞેતિ પિવન્તિ વિય ઘસન્તિ વિય. અત્તમનવાચં નિચ્છારેન્તા વચસા પિવન્તિ વિય, અબ્ભનુમોદન્તા મનસા ઘસન્તિ વિય. સાધુ વતાતિ સુન્દરં વત . સબ્રહ્મચારીતિ રસ્સમ્પિ વટ્ટતિ દીઘમ્પિ. રસ્સે સતિ સારિપુત્તસ્સ ઉપરિ હોતિ, દીઘે સતિ સબ્રહ્મચારીનં. યદા સારિપુત્તસ્સ ઉપરિ હોતિ, તદા સબ્રહ્મચારી સારિપુત્તો અમ્હે અકુસલા વુટ્ઠાપેત્વાતિ અત્થો. યદા સબ્રહ્મચારીનં, તદા સબ્રહ્મચારયો અકુસલા વુટ્ઠાપેત્વાતિ અત્થો. દહરોતિ તરુણો. યુવાતિ યોબ્બનભાવે ઠિતો. મણ્ડનકજાતિકોતિ અલઙ્કારકસભાવો. તત્થ કોચિ તરુણોપિ યુવા ન હોતિ યથા અતિતરુણો, કોચિ યુવાપિ મણ્ડનકજાતિકો ન હોતિ યથા ઉપસન્તસભાવો, આલસિયબ્યસનાદીહિ વા અભિભૂતો, ઇધ પન દહરો ચેવ યુવા ચ મણ્ડનકજાતિકો ચ અધિપ્પેતો, તસ્મા એવમાહ. ઉપ્પલાદીનિ લોકસમ્મતત્તા વુત્તાનિ. ઇતિહ તેતિ એવં તે. ઉભો મહાનાગાતિ દ્વેપિ મહાનાગા, દ્વેપિ હિ એતે અગ્ગસાવકા ‘‘મહાનાગા’’તિ વુચ્ચન્તિ. તત્રાયં વચનત્થો, છન્દાદીહિ ન ગચ્છન્તીતિ નાગા, તેન તેન મગ્ગેન પહીને કિલેસે ન આગચ્છન્તીતિ નાગા, નાનપ્પકારકં આગું ન કરોન્તીતિ નાગા, અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારો પન મહાનિદ્દેસે (મહાનિ॰ ૮૦) વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. અપિચ –

    Saddhā agārasmāti pakatiyāpi saddhā, pabbajitāpi saddhāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā. Pivanti maññe ghasanti maññeti pivanti viya ghasanti viya. Attamanavācaṃ nicchārentā vacasā pivanti viya, abbhanumodantā manasā ghasanti viya. Sādhu vatāti sundaraṃ vata . Sabrahmacārīti rassampi vaṭṭati dīghampi. Rasse sati sāriputtassa upari hoti, dīghe sati sabrahmacārīnaṃ. Yadā sāriputtassa upari hoti, tadā sabrahmacārī sāriputto amhe akusalā vuṭṭhāpetvāti attho. Yadā sabrahmacārīnaṃ, tadā sabrahmacārayo akusalā vuṭṭhāpetvāti attho. Daharoti taruṇo. Yuvāti yobbanabhāve ṭhito. Maṇḍanakajātikoti alaṅkārakasabhāvo. Tattha koci taruṇopi yuvā na hoti yathā atitaruṇo, koci yuvāpi maṇḍanakajātiko na hoti yathā upasantasabhāvo, ālasiyabyasanādīhi vā abhibhūto, idha pana daharo ceva yuvā ca maṇḍanakajātiko ca adhippeto, tasmā evamāha. Uppalādīni lokasammatattā vuttāni. Itiha teti evaṃ te. Ubho mahānāgāti dvepi mahānāgā, dvepi hi ete aggasāvakā ‘‘mahānāgā’’ti vuccanti. Tatrāyaṃ vacanattho, chandādīhi na gacchantīti nāgā, tena tena maggena pahīne kilese na āgacchantīti nāgā, nānappakārakaṃ āguṃ na karontīti nāgā, ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana mahāniddese (mahāni. 80) vuttanayeneva veditabbo. Apica –

    ‘‘આગું ન કરોતિ કિઞ્ચિ લોકે,

    ‘‘Āguṃ na karoti kiñci loke,

    સબ્બસંયોગે વિસજ્જ બન્ધનાનિ;

    Sabbasaṃyoge visajja bandhanāni;

    સબ્બત્થ ન સજ્જતી વિમુત્તો,

    Sabbattha na sajjatī vimutto,

    નાગો તાદિ પવુચ્ચતે તથત્તા’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૫૨૭; મહાનિ॰ ૮૦);

    Nāgo tādi pavuccate tathattā’’ti. (su. ni. 527; mahāni. 80);

    એવમેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. મહન્તા નાગા મહાનાગા, અઞ્ઞેહિ ખીણાસવનાગેહિ પુજ્જતરા ચ પાસંસતરા ચાતિ અત્થો. અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સાતિ અઞ્ઞો અઞ્ઞસ્સ. સમનુમોદિંસૂતિ સમં અનુમોદિંસુ. તત્થ ઇમાય ઉપમાય મહામોગ્ગલ્લાનો અનુમોદિ, પટિભાતુ તં આવુસોતિ ધમ્મસેનાપતિ. તેન વુત્તં ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુભાસિતં સમનુમોદિંસૂ’’તિ.

    Evamettha attho veditabbo. Mahantā nāgā mahānāgā, aññehi khīṇāsavanāgehi pujjatarā ca pāsaṃsatarā cāti attho. Aññamaññassāti añño aññassa. Samanumodiṃsūti samaṃ anumodiṃsu. Tattha imāya upamāya mahāmoggallāno anumodi, paṭibhātu taṃ āvusoti dhammasenāpati. Tena vuttaṃ ‘‘aññamaññassa subhāsitaṃ samanumodiṃsū’’ti.

    સમ્મુતિપરમત્થદેસનાકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sammutiparamatthadesanākathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    અનઙ્ગણસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Anaṅgaṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૫. અનઙ્ગણસુત્તં • 5. Anaṅgaṇasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૫. અનઙ્ગણસુત્તવણ્ણના • 5. Anaṅgaṇasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact