Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૬૨] ૨. અણ્ડભૂતજાતકવણ્ણના

    [62] 2. Aṇḍabhūtajātakavaṇṇanā

    યં બ્રાહ્મણો અવાદેસીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો ઉક્કણ્ઠિતમેવારબ્ભ કથેસિ. તઞ્હિ સત્થા ‘‘સચ્ચં કિર ત્વં ભિક્ખુ ઉક્કણ્ઠિતોસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સચ્ચ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘ભિક્ખુ ઇત્થિયો નામ અરક્ખિયા, પુબ્બે પણ્ડિતા ઇત્થિં ગબ્ભતો પટ્ઠાય રક્ખન્તાપિ રક્ખિતું નાસક્ખિંસૂ’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Yaṃ brāhmaṇo avādesīti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitamevārabbha kathesi. Tañhi satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘bhikkhu itthiyo nāma arakkhiyā, pubbe paṇḍitā itthiṃ gabbhato paṭṭhāya rakkhantāpi rakkhituṃ nāsakkhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો તસ્સ અગ્ગમહેસિયા કુચ્છિસ્મિં નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો સબ્બસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં પત્વા પિતુ અચ્ચયેન રજ્જે પતિટ્ઠાય ધમ્મેન રજ્જં કારેસિ. સો પુરોહિતેન સદ્ધિં જૂતં કીળતિ. કીળન્તો પન –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattitvā vayappatto sabbasippesu nipphattiṃ patvā pitu accayena rajje patiṭṭhāya dhammena rajjaṃ kāresi. So purohitena saddhiṃ jūtaṃ kīḷati. Kīḷanto pana –

    ‘‘સબ્બા નદી વઙ્કગતી, સબ્બે કટ્ઠમયા વના;

    ‘‘Sabbā nadī vaṅkagatī, sabbe kaṭṭhamayā vanā;

    સબ્બિત્થિયો કરે પાપં, લભમાને નિવાતકે’’તિ. (જા॰ ૨.૨૧.૩૦૮) –

    Sabbitthiyo kare pāpaṃ, labhamāne nivātake’’ti. (jā. 2.21.308) –

    ઇમં જૂતગીતં ગાયન્તો રજતફલકે સુવણ્ણપાસકે ખિપતિ. એવં કીળન્તો પન રાજા નિચ્ચં જિનાતિ, પુરોહિતો પરાજીયતિ.

    Imaṃ jūtagītaṃ gāyanto rajataphalake suvaṇṇapāsake khipati. Evaṃ kīḷanto pana rājā niccaṃ jināti, purohito parājīyati.

    સો અનુક્કમેન ઘરે વિભવે પરિક્ખયં ગચ્છન્તે ચિન્તેસિ ‘‘એવં સન્તે સબ્બં ઇમસ્મિં ઘરે ધનં ખીયિસ્સતિ, પરિયેસિત્વા પુરિસન્તરં અગતં એકં માતુગામં ઘરે કરિસ્સામી’’તિ. અથસ્સ એતદહોસિ ‘‘અઞ્ઞં પુરિસં દિટ્ઠપુબ્બં ઇત્થિં રક્ખિતું ન સક્ખિસ્સામિ, ગબ્ભતો પટ્ઠાયેકં માતુગામં રક્ખિત્વા તં વયપ્પત્તં વસે ઠપેત્વા એકપુરિસિકં કત્વા ગાળ્હં આરક્ખં સંવિદહિત્વા રાજકુલતો ધનં આહરિસ્સામી’’તિ. સો ચ અઙ્ગવિજ્જાય છેકો હોતિ, અથેકં દુગ્ગતિત્થિં ગબ્ભિનિં દિસ્વા ‘‘ધીતરં વિજાયિસ્સતી’’તિ ઞત્વા તં પક્કોસાપેત્વા પરિબ્બયં દત્વા ઘરેયેવ વસાપેત્વા વિજાતકાલે ધનં દત્વા ઉય્યોજેત્વા તં કુમારિકં અઞ્ઞેસં પુરિસાનં દટ્ઠું અદત્વા ઇત્થીનંયેવ હત્થે દત્વા પોસાપેત્વા વયપ્પત્તકાલે તં અત્તનો વસે ઠપેસિ. યાવ ચેસા વડ્ઢતિ, તાવ રઞ્ઞા સદ્ધિં જૂતં ન કીળિ. તં પન વસે ઠપેત્વા બ્રાહ્મણો ‘‘મહારાજ, જૂતં કીળામા’’તિ આહ. રાજા ‘‘સાધૂ’’તિ પુરિમનિયામેનેવ કીળિ. પુરોહિતો રઞ્ઞો ગાયિત્વા પાસકં ખિપનકાલે ‘‘ઠપેત્વા મમ માણવિક’’ન્તિ આહ. તતો પટ્ઠાય પુરોહિતો જિનાતિ, રાજા પરાજીયતિ.

    So anukkamena ghare vibhave parikkhayaṃ gacchante cintesi ‘‘evaṃ sante sabbaṃ imasmiṃ ghare dhanaṃ khīyissati, pariyesitvā purisantaraṃ agataṃ ekaṃ mātugāmaṃ ghare karissāmī’’ti. Athassa etadahosi ‘‘aññaṃ purisaṃ diṭṭhapubbaṃ itthiṃ rakkhituṃ na sakkhissāmi, gabbhato paṭṭhāyekaṃ mātugāmaṃ rakkhitvā taṃ vayappattaṃ vase ṭhapetvā ekapurisikaṃ katvā gāḷhaṃ ārakkhaṃ saṃvidahitvā rājakulato dhanaṃ āharissāmī’’ti. So ca aṅgavijjāya cheko hoti, athekaṃ duggatitthiṃ gabbhiniṃ disvā ‘‘dhītaraṃ vijāyissatī’’ti ñatvā taṃ pakkosāpetvā paribbayaṃ datvā ghareyeva vasāpetvā vijātakāle dhanaṃ datvā uyyojetvā taṃ kumārikaṃ aññesaṃ purisānaṃ daṭṭhuṃ adatvā itthīnaṃyeva hatthe datvā posāpetvā vayappattakāle taṃ attano vase ṭhapesi. Yāva cesā vaḍḍhati, tāva raññā saddhiṃ jūtaṃ na kīḷi. Taṃ pana vase ṭhapetvā brāhmaṇo ‘‘mahārāja, jūtaṃ kīḷāmā’’ti āha. Rājā ‘‘sādhū’’ti purimaniyāmeneva kīḷi. Purohito rañño gāyitvā pāsakaṃ khipanakāle ‘‘ṭhapetvā mama māṇavika’’nti āha. Tato paṭṭhāya purohito jināti, rājā parājīyati.

    બોધિસત્તો ‘‘ઇમસ્સ ઘરે એકપુરિસિકાય એકાય ઇત્થિયા ભવિતબ્બ’’ન્તિ પરિગ્ગણ્હાપેન્તો અત્થિભાવં ઞત્વા ‘‘સીલમસ્સા ભિન્દાપેસ્સામી’’તિ એકં ધુત્તં પક્કોસાપેત્વા ‘‘સક્ખિસ્સસિ પુરોહિતસ્સ ઇત્થિયા સીલં ભિન્દિતુ’’ન્તિ આહ. ‘‘સક્કોમિ, દેવા’’તિ. અથસ્સ રાજા ધનં દત્વા ‘‘તેન હિ ખિપ્પં નિટ્ઠાપેહી’’તિ તં પહિણિ. સો રઞ્ઞો સન્તિકા ધનં આદાય ગન્ધધૂમચુણ્ણકપ્પૂરાદીનિ ગહેત્વા તસ્સ ઘરતો અવિદૂરે સબ્બગન્ધાપણં પસારેસિ. પુરોહિતસ્સપિ ગેહં સત્તભૂમકં સત્તદ્વારકોટ્ઠકં હોતિ, સબ્બેસુ દ્વારકોટ્ઠકેસુ ઇત્થીનંયેવ આરક્ખા. ઠપેત્વા પન બ્રાહ્મણં અઞ્ઞો પુરિસો ગેહં પવિસિતું લભન્તો નામ નત્થિ, કચવરછડ્ડનપચ્છિમ્પિ સોધેત્વાયેવ પવેસેન્તિ. તં માણવિકં પુરોહિતોયેવ દટ્ઠું લભતિ. તસ્સા ચ એકા પરિચારિકા ઇત્થી અત્થિ. અથસ્સા સા પરિચારિકા ગન્ધપુપ્ફમૂલં ગહેત્વા ગચ્છન્તી તસ્સ ધુત્તસ્સ આપણસમીપેન ગચ્છતિ. સો ‘‘અયં તસ્સા પરિચારિકા’’તિ સુટ્ઠુ ઞત્વા એકદિવસં તં આગચ્છન્તિં દિસ્વા આપણા ઉટ્ઠાય ગન્ત્વા તસ્સા પાદમૂલે પતિત્વા ઉભોહિ હત્થેહિ પાદે ગાળ્હં ગહેત્વા ‘‘અમ્મ, એત્તકં કાલં કહં ગતાસી’’તિ પરિદેવિ, અવસેસાપિ પયુત્તકધુત્તા એકમન્તં ઠત્વા ‘‘હત્થપાદમુખસણ્ઠાનેહિ ચ આકપ્પેન ચ માતાપુત્તા એકસદિસાયેવા’’તિ આહંસુ. સા ઇત્થી તેસુ તેસુ કથેન્તેસુ અત્તનો અસદ્દહિત્વા ‘‘અયં મે પુત્તો ભવિસ્સતી’’તિ સયમ્પિ રોદિતું આરભિ. તે ઉભોપિ કન્દિત્વા રોદિત્વા અઞ્ઞમઞ્ઞં આલિઙ્ગેત્વા અટ્ઠંસુ.

    Bodhisatto ‘‘imassa ghare ekapurisikāya ekāya itthiyā bhavitabba’’nti pariggaṇhāpento atthibhāvaṃ ñatvā ‘‘sīlamassā bhindāpessāmī’’ti ekaṃ dhuttaṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi purohitassa itthiyā sīlaṃ bhinditu’’nti āha. ‘‘Sakkomi, devā’’ti. Athassa rājā dhanaṃ datvā ‘‘tena hi khippaṃ niṭṭhāpehī’’ti taṃ pahiṇi. So rañño santikā dhanaṃ ādāya gandhadhūmacuṇṇakappūrādīni gahetvā tassa gharato avidūre sabbagandhāpaṇaṃ pasāresi. Purohitassapi gehaṃ sattabhūmakaṃ sattadvārakoṭṭhakaṃ hoti, sabbesu dvārakoṭṭhakesu itthīnaṃyeva ārakkhā. Ṭhapetvā pana brāhmaṇaṃ añño puriso gehaṃ pavisituṃ labhanto nāma natthi, kacavarachaḍḍanapacchimpi sodhetvāyeva pavesenti. Taṃ māṇavikaṃ purohitoyeva daṭṭhuṃ labhati. Tassā ca ekā paricārikā itthī atthi. Athassā sā paricārikā gandhapupphamūlaṃ gahetvā gacchantī tassa dhuttassa āpaṇasamīpena gacchati. So ‘‘ayaṃ tassā paricārikā’’ti suṭṭhu ñatvā ekadivasaṃ taṃ āgacchantiṃ disvā āpaṇā uṭṭhāya gantvā tassā pādamūle patitvā ubhohi hatthehi pāde gāḷhaṃ gahetvā ‘‘amma, ettakaṃ kālaṃ kahaṃ gatāsī’’ti paridevi, avasesāpi payuttakadhuttā ekamantaṃ ṭhatvā ‘‘hatthapādamukhasaṇṭhānehi ca ākappena ca mātāputtā ekasadisāyevā’’ti āhaṃsu. Sā itthī tesu tesu kathentesu attano asaddahitvā ‘‘ayaṃ me putto bhavissatī’’ti sayampi rodituṃ ārabhi. Te ubhopi kanditvā roditvā aññamaññaṃ āliṅgetvā aṭṭhaṃsu.

    અથ સો ધુત્તો આહ ‘‘અમ્મ, કહં વસસી’’તિ? ‘‘કિન્નરિલીલાય વસમાનાય રૂપસોભગ્ગપ્પત્તાય પુરોહિતસ્સ દહરિત્થિયા ઉપટ્ઠાનં કુરુમાના વસામિ, તાતા’’તિ. ‘‘ઇદાનિ કહં યાસિ, અમ્મા’’તિ? ‘‘તસ્સા ગન્ધમાલાદીનં અત્થાયા’’તિ. ‘‘અમ્મ, કિં તે અઞ્ઞત્થ ગતાય, ઇતો પટ્ઠાય મમેવ સન્તિકા હરા’’તિ મૂલં અગ્ગહેત્વાવ બહૂનિ તમ્બૂલતક્કોલકાદીનિ ચેવ નાનાપુપ્ફાનિ ચ અદાસિ. માણવિકા બહૂનિ ગન્ધપુપ્ફાદીનિ દિસ્વા ‘‘કિં, અમ્મ, અજ્જ અમ્હાકં બ્રાહ્મણો પસન્નો’’તિ આહ. ‘‘કસ્મા એવં વદસી’’તિ? ‘‘ઇમેસં બહુભાવં દિસ્વા’’તિ. ન બ્રાહ્મણો બહુમૂલં અદાસિ, મયા પનેતં મય્હં પુત્તસ્સ સન્તિકા આભતન્તિ. તતો પટ્ઠાય સા બ્રાહ્મણેન દિન્નમૂલં અત્તના ગહેત્વા તસ્સેવ સન્તિકા ગન્ધપુપ્ફાદીનિ આહરતિ. ધુત્તો કતિપાહચ્ચયેન ગિલાનાલયં કત્વા નિપજ્જિ. સા તસ્સ આપણદ્વારં ગન્ત્વા તં અદિસ્વા ‘‘કહં મે પુત્તો’’તિ પુચ્છિ. ‘‘પુત્તસ્સ તે અફાસુકં જાત’’ન્તિ? સા તસ્સ નિપન્નટ્ઠાનં ગન્ત્વા નિસીદિત્વા પિટ્ઠિં પરિમજ્જન્તી ‘‘કિં તે, તાત, અફાસુક’’ન્તિ પુચ્છિ. સો તુણ્હી અહોસિ. ‘‘કિં ન કથેસિ પુત્તા’’તિ? ‘‘અમ્મ, મરન્તેનાપિ તુય્હં કથેતું ન સક્કા’’તિ. ‘‘તાત, મય્હં અકથેત્વા કસ્સ કથેય્યાસિ, કથેહિ, તાતા’’તિ. ‘‘અમ્મ, મય્હં અઞ્ઞં અફાસુકં નત્થિ, તસ્સા પન માણવિકાય વણ્ણં સુત્વા પટિબદ્ધચિત્તોસ્મિ , તં લભન્તો જીવિસ્સામિ, અલભન્તો ઇધેવ મરિસ્સામી’’તિ. ‘‘તાત, મય્હં એસ ભારો, મા ત્વં એતં નિસ્સાય ચિન્તયી’’તિ તં અસ્સાસેત્વા બહૂનિ ગન્ધપુપ્ફાદીનિ આદાય માણવિકાય સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘પુત્તો મે, અમ્મ, મમ સન્તિકા તવ વણ્ણં સુત્વા પટિબદ્ધચિત્તો જાતો, કિં કાતબ્બ’’ન્તિ? ‘‘સચે આનેતું સક્કોથ, મયા કતોકાસોયેવા’’તિ.

    Atha so dhutto āha ‘‘amma, kahaṃ vasasī’’ti? ‘‘Kinnarilīlāya vasamānāya rūpasobhaggappattāya purohitassa daharitthiyā upaṭṭhānaṃ kurumānā vasāmi, tātā’’ti. ‘‘Idāni kahaṃ yāsi, ammā’’ti? ‘‘Tassā gandhamālādīnaṃ atthāyā’’ti. ‘‘Amma, kiṃ te aññattha gatāya, ito paṭṭhāya mameva santikā harā’’ti mūlaṃ aggahetvāva bahūni tambūlatakkolakādīni ceva nānāpupphāni ca adāsi. Māṇavikā bahūni gandhapupphādīni disvā ‘‘kiṃ, amma, ajja amhākaṃ brāhmaṇo pasanno’’ti āha. ‘‘Kasmā evaṃ vadasī’’ti? ‘‘Imesaṃ bahubhāvaṃ disvā’’ti. Na brāhmaṇo bahumūlaṃ adāsi, mayā panetaṃ mayhaṃ puttassa santikā ābhatanti. Tato paṭṭhāya sā brāhmaṇena dinnamūlaṃ attanā gahetvā tasseva santikā gandhapupphādīni āharati. Dhutto katipāhaccayena gilānālayaṃ katvā nipajji. Sā tassa āpaṇadvāraṃ gantvā taṃ adisvā ‘‘kahaṃ me putto’’ti pucchi. ‘‘Puttassa te aphāsukaṃ jāta’’nti? Sā tassa nipannaṭṭhānaṃ gantvā nisīditvā piṭṭhiṃ parimajjantī ‘‘kiṃ te, tāta, aphāsuka’’nti pucchi. So tuṇhī ahosi. ‘‘Kiṃ na kathesi puttā’’ti? ‘‘Amma, marantenāpi tuyhaṃ kathetuṃ na sakkā’’ti. ‘‘Tāta, mayhaṃ akathetvā kassa katheyyāsi, kathehi, tātā’’ti. ‘‘Amma, mayhaṃ aññaṃ aphāsukaṃ natthi, tassā pana māṇavikāya vaṇṇaṃ sutvā paṭibaddhacittosmi , taṃ labhanto jīvissāmi, alabhanto idheva marissāmī’’ti. ‘‘Tāta, mayhaṃ esa bhāro, mā tvaṃ etaṃ nissāya cintayī’’ti taṃ assāsetvā bahūni gandhapupphādīni ādāya māṇavikāya santikaṃ gantvā ‘‘putto me, amma, mama santikā tava vaṇṇaṃ sutvā paṭibaddhacitto jāto, kiṃ kātabba’’nti? ‘‘Sace ānetuṃ sakkotha, mayā katokāsoyevā’’ti.

    સા તસ્સા વચનં સુત્વા તતો પટ્ઠાય તસ્સ ગેહસ્સ કણ્ણકણ્ણેહિ બહું કચવરં સઙ્કડ્ઢિત્વા આરક્ખિત્થિયા ઉપરિ છડ્ડેસિ. સા તેન અટ્ટીયમાના અપેતિ. ઇતરા તેનેવ નિયામેન યા યા કિઞ્ચિ કથેતિ, તસ્સા તસ્સા ઉપરિ કચવરં છડ્ડેસિ. તતો પટ્ઠાય પન સા યં યં આહરતિ વા હરતિ વા, તં તં ન કાચિ સોધેતું ઉસ્સહતિ. તસ્મિં કાલે સા તં ધુત્તં પુપ્ફપચ્છિયં નિપજ્જાપેત્વા માણવિકાય સન્તિકં અભિહરિ. ધુત્તો માણવિકાય સીલં ભિન્દિત્વા એકાહદ્વીહં પાસાદેયેવ અહોસિ. પુરોહિતે બહિ નિક્ખન્તે ઉભો અભિરમન્તિ. તસ્મિં આગતે ધુત્તો નિલીયતિ.

    Sā tassā vacanaṃ sutvā tato paṭṭhāya tassa gehassa kaṇṇakaṇṇehi bahuṃ kacavaraṃ saṅkaḍḍhitvā ārakkhitthiyā upari chaḍḍesi. Sā tena aṭṭīyamānā apeti. Itarā teneva niyāmena yā yā kiñci katheti, tassā tassā upari kacavaraṃ chaḍḍesi. Tato paṭṭhāya pana sā yaṃ yaṃ āharati vā harati vā, taṃ taṃ na kāci sodhetuṃ ussahati. Tasmiṃ kāle sā taṃ dhuttaṃ pupphapacchiyaṃ nipajjāpetvā māṇavikāya santikaṃ abhihari. Dhutto māṇavikāya sīlaṃ bhinditvā ekāhadvīhaṃ pāsādeyeva ahosi. Purohite bahi nikkhante ubho abhiramanti. Tasmiṃ āgate dhutto nilīyati.

    અથ નં સા એકાહદ્વીહચ્ચયેન ‘‘સામિ, ઇદાનિ તયા ગન્તું વટ્ટતી’’તિ આહ. ‘‘અહં બ્રાહ્મણં પહરિત્વા ગન્તુકામો’’તિ. સા ‘‘એવં હોતૂ’’તિ ધુત્તં નિલીયાપેત્વા બ્રાહ્મણે આગતે એવમાહ ‘‘અહં, અય્ય, તુમ્હેસુ વીણં વાદેન્તેસુ નચ્ચિતું ઇચ્છામી’’તિ. ‘‘સાધુ, ભદ્દે, નચ્ચસ્સૂ’’તિ વીણં વાદેસિ. ‘‘તુમ્હેસુ ઓલોકેન્તેસુ લજ્જામિ, મુખં પન વો સાટકેન બન્ધિત્વા નચ્ચિસ્સામી’’તિ. ‘‘સચે લજ્જસિ, એવં કરોહી’’તિ. માણવિકા ઘનસાટકં ગહેત્વા તસ્સ અક્ખીનિ પિદહમાના મુખં બન્ધિ. બ્રાહ્મણો મુખં બન્ધાપેત્વા વીણં વાદેસિ. સા મુહુત્તં નચ્ચિત્વા ‘‘અય્ય, અહં તે એકવારં સીસે પહરિતુકામા’’તિ આહ. ઇત્થિલોલો બ્રાહ્મણો કિઞ્ચિ કારણં અજાનન્તો ‘‘પહરાહી’’તિ આહ, માણવિકા ધુત્તસ્સ સઞ્ઞં અદાસિ. સો સણિકં આગન્ત્વા બ્રાહ્મણસ્સ પિટ્ઠિપસ્સે ઠત્વા સીસે કપ્પરેન પહરિ, અક્ખીનિ પતનાકારપ્પત્તાનિ અહેસું, સીસે ગણ્ડો ઉટ્ઠહિ. સો વેદનાટ્ટો હુત્વા ‘‘આહર તે હત્થ’’ન્તિ આહ. માણવિકા અત્તનો હત્થં ઉક્ખિપિત્વા તસ્સ હત્થે ઠપેસિ. બ્રાહ્મણો ‘‘હત્થો મુદુકો, પહારો પન થદ્ધો’’તિ આહ . ધુત્તો બ્રાહ્મણં પહરિત્વા નિલીયિ. માણવિકા તસ્મિં નિલીને બ્રાહ્મણસ્સ મુખતો સાટકં મોચેત્વા તેલં આદાય સીસં પરિસમ્બાહિ. બ્રાહ્મણે બહિ નિક્ખન્તે પુન સા ઇત્થી ધુત્તં પચ્છિયં નિપજ્જાપેત્વા નીહરિ.

    Atha naṃ sā ekāhadvīhaccayena ‘‘sāmi, idāni tayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti āha. ‘‘Ahaṃ brāhmaṇaṃ paharitvā gantukāmo’’ti. Sā ‘‘evaṃ hotū’’ti dhuttaṃ nilīyāpetvā brāhmaṇe āgate evamāha ‘‘ahaṃ, ayya, tumhesu vīṇaṃ vādentesu naccituṃ icchāmī’’ti. ‘‘Sādhu, bhadde, naccassū’’ti vīṇaṃ vādesi. ‘‘Tumhesu olokentesu lajjāmi, mukhaṃ pana vo sāṭakena bandhitvā naccissāmī’’ti. ‘‘Sace lajjasi, evaṃ karohī’’ti. Māṇavikā ghanasāṭakaṃ gahetvā tassa akkhīni pidahamānā mukhaṃ bandhi. Brāhmaṇo mukhaṃ bandhāpetvā vīṇaṃ vādesi. Sā muhuttaṃ naccitvā ‘‘ayya, ahaṃ te ekavāraṃ sīse paharitukāmā’’ti āha. Itthilolo brāhmaṇo kiñci kāraṇaṃ ajānanto ‘‘paharāhī’’ti āha, māṇavikā dhuttassa saññaṃ adāsi. So saṇikaṃ āgantvā brāhmaṇassa piṭṭhipasse ṭhatvā sīse kapparena pahari, akkhīni patanākārappattāni ahesuṃ, sīse gaṇḍo uṭṭhahi. So vedanāṭṭo hutvā ‘‘āhara te hattha’’nti āha. Māṇavikā attano hatthaṃ ukkhipitvā tassa hatthe ṭhapesi. Brāhmaṇo ‘‘hattho muduko, pahāro pana thaddho’’ti āha . Dhutto brāhmaṇaṃ paharitvā nilīyi. Māṇavikā tasmiṃ nilīne brāhmaṇassa mukhato sāṭakaṃ mocetvā telaṃ ādāya sīsaṃ parisambāhi. Brāhmaṇe bahi nikkhante puna sā itthī dhuttaṃ pacchiyaṃ nipajjāpetvā nīhari.

    સો રઞ્ઞો સન્તિકં ગન્ત્વા સબ્બં તં પવત્તિં આરોચેસિ. રાજા અત્તનો ઉપટ્ઠાનં આગતં બ્રાહ્મણં આહ ‘‘જૂતં કીળામ બ્રાહ્મણા’’તિ? ‘‘સાધુ, મહારાજા’’તિ. રાજા જૂતમણ્ડલં સજ્જાપેત્વા પુરિમનયેનેવ જૂતગીતં ગાયિત્વા પાસકે ખિપતિ. બ્રાહ્મણો માણવિકાય તપસ્સ ભિન્નભાવં અજાનન્તો ‘‘ઠપેત્વા મમ માણવિક’’ન્તિ આહ. એવં વદન્તોપિ પરાજિતોયેવ. રાજા જિનિત્વા ‘‘બ્રાહ્મણ, કિં વદેસિ, માણવિકાય તે તપો ભિન્નો, ત્વં ‘માતુગામં ગબ્ભતો પટ્ઠાય રક્ખન્તો સત્તસુ ઠાનેસુ આરક્ખં કરોન્તો રક્ખિતું સક્ખિસ્સામી’તિ મઞ્ઞસિ, માતુગામો નામ કુચ્છિયં પક્ખિપિત્વા ચરન્તેનાપિ રક્ખિતું ન સક્કા, એકપુરિસિકા ઇત્થી નામ નત્થિ, તવ માણવિકા ‘નચ્ચિતુકામામ્હી’તિ વત્વા વીણં વાદેન્તસ્સ તવ સાટકેન મુખં બન્ધિત્વા અત્તનો જારં તવ સીસે કપ્પરેન પહરાપેત્વા ઉય્યોજેસિ, ઇદાનિ કિં કથેસી’’તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    So rañño santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi. Rājā attano upaṭṭhānaṃ āgataṃ brāhmaṇaṃ āha ‘‘jūtaṃ kīḷāma brāhmaṇā’’ti? ‘‘Sādhu, mahārājā’’ti. Rājā jūtamaṇḍalaṃ sajjāpetvā purimanayeneva jūtagītaṃ gāyitvā pāsake khipati. Brāhmaṇo māṇavikāya tapassa bhinnabhāvaṃ ajānanto ‘‘ṭhapetvā mama māṇavika’’nti āha. Evaṃ vadantopi parājitoyeva. Rājā jinitvā ‘‘brāhmaṇa, kiṃ vadesi, māṇavikāya te tapo bhinno, tvaṃ ‘mātugāmaṃ gabbhato paṭṭhāya rakkhanto sattasu ṭhānesu ārakkhaṃ karonto rakkhituṃ sakkhissāmī’ti maññasi, mātugāmo nāma kucchiyaṃ pakkhipitvā carantenāpi rakkhituṃ na sakkā, ekapurisikā itthī nāma natthi, tava māṇavikā ‘naccitukāmāmhī’ti vatvā vīṇaṃ vādentassa tava sāṭakena mukhaṃ bandhitvā attano jāraṃ tava sīse kapparena paharāpetvā uyyojesi, idāni kiṃ kathesī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ૬૨.

    62.

    ‘‘યં બ્રાહ્મણો અવાદેસિ, વીણં સમુખવેઠિતો;

    ‘‘Yaṃ brāhmaṇo avādesi, vīṇaṃ samukhaveṭhito;

    અણ્ડભૂતાભતા ભરિયા, તાસુ કો જાતુ વિસ્સસે’’તિ.

    Aṇḍabhūtābhatā bhariyā, tāsu ko jātu vissase’’ti.

    તત્થ યં બ્રાહ્મણો અવાદેસિ, વીણં સમુખવેઠિતોતિ યેન કારણેન બ્રાહ્મણો ઘનસાટકેન સહ મુખેન વેઠિતો હુત્વા વીણં વાદેસિ, તં કારણં ન જાનાતીતિ અત્થો. તઞ્હિ સા વઞ્ચેતુકામા એવમકાસિ. બ્રાહ્મણો પન તં ઇત્થિં બહુમાયાભાવં અજાનન્તો માતુગામસ્સ સદ્દહિત્વા ‘‘મં એસા લજ્જતી’’તિ એવંસઞ્ઞી અહોસિ, તેનસ્સ અઞ્ઞાણભાવં પકાસેન્તો રાજા એવમાહ, અયમેત્થાધિપ્પાયો . અણ્ડભૂતાભતા ભરિયાતિ અણ્ડં વુચ્ચતિ બીજં, બીજભૂતા માતુકુચ્છિતો અનિક્ખન્તકાલેયેવ આભતા આનીતા, ભતાતિ વા પુટ્ઠાતિ અત્થો. કા સા? ભરિયા પજાપતિ પાદપરિચારિકા. સા હિ ભત્તવત્થાદીહિ ભરિતબ્બતાય, ભિન્નસંવરતાય, લોકધમ્મેહિ ભરિતતાય વા ‘‘ભરિયા’’તિ વુચ્ચતિ. તાસુ કો જાતુ વિસ્સસેતિ જાતૂતિ એકંસાધિવચનં, તાસુ માતુકુચ્છિતો પટ્ઠાય રક્ખિયમાનાસુપિ એવં વિપ્પકારં આપજ્જન્તીસુ ભરિયાસુ કો નામ પણ્ડિતો પુરિસો એકંસેન વિસ્સસે, ‘‘નિબ્બિકારા એસા મયી’’તિ કો સદ્દહેય્યાતિ અત્થો. અસદ્ધમ્મવસેન હિ આમન્તકેસુ નિમન્તકેસુ વિજ્જમાનેસુ માતુગામો નામ ન સક્કા રક્ખિતુન્તિ.

    Tattha yaṃ brāhmaṇo avādesi, vīṇaṃ samukhaveṭhitoti yena kāraṇena brāhmaṇo ghanasāṭakena saha mukhena veṭhito hutvā vīṇaṃ vādesi, taṃ kāraṇaṃ na jānātīti attho. Tañhi sā vañcetukāmā evamakāsi. Brāhmaṇo pana taṃ itthiṃ bahumāyābhāvaṃ ajānanto mātugāmassa saddahitvā ‘‘maṃ esā lajjatī’’ti evaṃsaññī ahosi, tenassa aññāṇabhāvaṃ pakāsento rājā evamāha, ayametthādhippāyo . Aṇḍabhūtābhatā bhariyāti aṇḍaṃ vuccati bījaṃ, bījabhūtā mātukucchito anikkhantakāleyeva ābhatā ānītā, bhatāti vā puṭṭhāti attho. Kā sā? Bhariyā pajāpati pādaparicārikā. Sā hi bhattavatthādīhi bharitabbatāya, bhinnasaṃvaratāya, lokadhammehi bharitatāya vā ‘‘bhariyā’’ti vuccati. Tāsu ko jātu vissaseti jātūti ekaṃsādhivacanaṃ, tāsu mātukucchito paṭṭhāya rakkhiyamānāsupi evaṃ vippakāraṃ āpajjantīsu bhariyāsu ko nāma paṇḍito puriso ekaṃsena vissase, ‘‘nibbikārā esā mayī’’ti ko saddaheyyāti attho. Asaddhammavasena hi āmantakesu nimantakesu vijjamānesu mātugāmo nāma na sakkā rakkhitunti.

    એવં બોધિસત્તો બ્રાહ્મણસ્સ ધમ્મં દેસેસિ. બ્રાહ્મણો બોધિસત્તસ્સ ધમ્મદેસનં સુત્વા નિવેસનં ગન્ત્વા તં માણવિકં આહ – ‘‘તયા કિર એવરૂપં પાપકમ્મં કત’’ન્તિ? ‘‘અય્ય, કો એવમાહ, ન કરોમિ, ‘અહમેવ પહરિં, ન અઞ્ઞો કોચિ’. સચે ન સદ્દહથ, અહં ‘તુમ્હે ઠપેત્વા અઞ્ઞસ્સ પુરિસસ્સ હત્થસમ્ફસ્સં ન જાનામી’તિ સચ્ચકિરિયં કત્વા અગ્ગિં પવિસિત્વા તુમ્હે સદ્દહાપેસ્સામી’’તિ. બ્રાહ્મણો ‘‘એવં હોતૂ’’તિ મહન્તં દારુરાસિં કારેત્વા અગ્ગિં કત્વા તં પક્કોસાપેત્વા ‘‘સચે અત્તનો સદ્દહસિ, અગ્ગિં પવિસાહી’’તિ આહ.

    Evaṃ bodhisatto brāhmaṇassa dhammaṃ desesi. Brāhmaṇo bodhisattassa dhammadesanaṃ sutvā nivesanaṃ gantvā taṃ māṇavikaṃ āha – ‘‘tayā kira evarūpaṃ pāpakammaṃ kata’’nti? ‘‘Ayya, ko evamāha, na karomi, ‘ahameva pahariṃ, na añño koci’. Sace na saddahatha, ahaṃ ‘tumhe ṭhapetvā aññassa purisassa hatthasamphassaṃ na jānāmī’ti saccakiriyaṃ katvā aggiṃ pavisitvā tumhe saddahāpessāmī’’ti. Brāhmaṇo ‘‘evaṃ hotū’’ti mahantaṃ dārurāsiṃ kāretvā aggiṃ katvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘sace attano saddahasi, aggiṃ pavisāhī’’ti āha.

    માણવિકા અત્તનો પરિચારિકં પઠમમેવ સિક્ખાપેસિ ‘‘અમ્મ, તવ પુત્તં તત્થ ગન્ત્વા મમ અગ્ગિં પવિસનકાલે હત્થગ્ગહણં કાતું વદેહી’’તિ. સા ગન્ત્વા તથા અવચ. ધુત્તો આગન્ત્વા પરિસમજ્ઝે અટ્ઠાસિ. સા માણવિકા બ્રાહ્મણં વઞ્ચેતુકામા મહાજનમજ્ઝે ઠત્વા ‘‘બ્રાહ્મણ, તં ઠપેત્વા અઞ્ઞસ્સ પુરિસસ્સ હત્થસમ્ફસ્સં નામ ન જાનામિ, ઇમિના સચ્ચેન અયં અગ્ગિ મા મં ઝાપેસી’’તિ અગ્ગિં પવિસિતું આરદ્ધા. તસ્મિં ખણે ધુત્તો ‘‘પસ્સથ ભો પુરોહિતબ્રાહ્મણસ્સ કમ્મં, એવરૂપં માતુગામં અગ્ગિં પવેસાપેતી’’તિ ગન્ત્વા તં માણવિકં હત્થે ગણ્હિ. સા હત્થં વિસ્સજ્જાપેત્વા પુરોહિતં આહ – ‘‘અય્ય, મમ સચ્ચકિરિયા ભિન્ના, ન સક્કા અગ્ગિં પવિસિતુ’’ન્તિ. ‘‘કિંકારણા’’તિ? ‘‘અજ્જ મયા એવરૂપા સચ્ચકિરિયા કતા ‘ઠપેત્વા મમ સામિકં અઞ્ઞસ્સ પુરિસસ્સ હત્થસમ્ફસ્સં ન જાનામી’તિ , ઇદાનિ ચમ્હિ ઇમિના પુરિસેન હત્થે ગહિતા’’તિ. બ્રાહ્મણો ‘‘વઞ્ચિતો અહં ઇમાયા’’તિ ઞત્વા તં પોથેત્વા નીહરાપેસિ. એવં અસદ્ધમ્મસમન્નાગતા કિરેતા ઇત્થિયો તાવ મહન્તમ્પિ પાપકમ્મં કત્વા અત્તનો સામિકં વઞ્ચેતું ‘‘નાહં એવરૂપં કમ્મં કરોમી’’તિ દિવસમ્પિ સપથં કુરુમાના નાનાચિત્તાવ હોન્તિ. તેન વુત્તં –

    Māṇavikā attano paricārikaṃ paṭhamameva sikkhāpesi ‘‘amma, tava puttaṃ tattha gantvā mama aggiṃ pavisanakāle hatthaggahaṇaṃ kātuṃ vadehī’’ti. Sā gantvā tathā avaca. Dhutto āgantvā parisamajjhe aṭṭhāsi. Sā māṇavikā brāhmaṇaṃ vañcetukāmā mahājanamajjhe ṭhatvā ‘‘brāhmaṇa, taṃ ṭhapetvā aññassa purisassa hatthasamphassaṃ nāma na jānāmi, iminā saccena ayaṃ aggi mā maṃ jhāpesī’’ti aggiṃ pavisituṃ āraddhā. Tasmiṃ khaṇe dhutto ‘‘passatha bho purohitabrāhmaṇassa kammaṃ, evarūpaṃ mātugāmaṃ aggiṃ pavesāpetī’’ti gantvā taṃ māṇavikaṃ hatthe gaṇhi. Sā hatthaṃ vissajjāpetvā purohitaṃ āha – ‘‘ayya, mama saccakiriyā bhinnā, na sakkā aggiṃ pavisitu’’nti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti? ‘‘Ajja mayā evarūpā saccakiriyā katā ‘ṭhapetvā mama sāmikaṃ aññassa purisassa hatthasamphassaṃ na jānāmī’ti , idāni camhi iminā purisena hatthe gahitā’’ti. Brāhmaṇo ‘‘vañcito ahaṃ imāyā’’ti ñatvā taṃ pothetvā nīharāpesi. Evaṃ asaddhammasamannāgatā kiretā itthiyo tāva mahantampi pāpakammaṃ katvā attano sāmikaṃ vañcetuṃ ‘‘nāhaṃ evarūpaṃ kammaṃ karomī’’ti divasampi sapathaṃ kurumānā nānācittāva honti. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ચોરીનં બહુબુદ્ધીનં, યાસુ સચ્ચં સુદુલ્લભં;

    ‘‘Corīnaṃ bahubuddhīnaṃ, yāsu saccaṃ sudullabhaṃ;

    થીનં ભાવો દુરાજાનો, મચ્છસ્સેવોદકે ગતં. (જા॰ ૨.૨૧.૩૪૭);

    Thīnaṃ bhāvo durājāno, macchassevodake gataṃ. (jā. 2.21.347);

    ‘‘મુસા તાસં યથા સચ્ચં, સચ્ચં તાસં યથા મુસા;

    ‘‘Musā tāsaṃ yathā saccaṃ, saccaṃ tāsaṃ yathā musā;

    ગાવો બહિ તિણસ્સેવ, ઓમસન્તિ વરં વરં.

    Gāvo bahi tiṇasseva, omasanti varaṃ varaṃ.

    ‘‘ચોરિયો કથિના હેતા, વાળા ચ લપસક્ખરા;

    ‘‘Coriyo kathinā hetā, vāḷā ca lapasakkharā;

    ન તા કિઞ્ચિ ન જાનન્તિ, યં મનુસ્સેસુ વઞ્ચન’’ન્તિ. (જા॰ ૨.૨૧.૩૩૨, ૩૩૪);

    Na tā kiñci na jānanti, yaṃ manussesu vañcana’’nti. (jā. 2.21.332, 334);

    સત્થા ‘‘એવં અરક્ખિયો માતુગામો’’તિ ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેસિ, સચ્ચપરિયોસાને ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ. સત્થાપિ અનુસન્ધિં ઘટેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ ‘‘તદા બારાણસિરાજા અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā ‘‘evaṃ arakkhiyo mātugāmo’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Satthāpi anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā bārāṇasirājā ahameva ahosi’’nti.

    અણ્ડભૂતજાતકવણ્ણના દુતિયા.

    Aṇḍabhūtajātakavaṇṇanā dutiyā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૬૨. અણ્ડભૂતજાતકં • 62. Aṇḍabhūtajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact