Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૮. અઙ્ગુલિમાલત્થેરગાથાવણ્ણના
8. Aṅgulimālattheragāthāvaṇṇanā
ગચ્છં વદેસીતિઆદિકા આયસ્મતો અઙ્ગુલિમાલત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં કોસલરઞ્ઞો પુરોહિતસ્સ ભગ્ગવસ્સ નામ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. તસ્સ જાતદિવસે સકલનગરે આવુધાનિ પજ્જલિંસુ, રઞ્ઞો ચ મઙ્ગલાવુધં સયનપીઠે ઠપિતં પજ્જલિ, તં દિસ્વા રાજા ભીતો સંવિગ્ગો નિદ્દં ન લભિ. પુરોહિતો તાયં વેલાયં નક્ખત્તયોગં ઉલ્લોકેન્તો ‘‘ચોરનક્ખત્તેન જાતો’’તિ સન્નિટ્ઠાનમકાસિ. સો વિભાતાય રત્તિયા રઞ્ઞો સન્તિકં ગતો સુખસેય્યં પુચ્છિ. રાજા ‘‘કુતો, આચરિય, સુખસેય્યં, રત્તિયં મય્હં મઙ્ગલાવુધં પજ્જલિ, તસ્સ કો નુ ખો વિપાકો ભવિસ્સતી’’તિ? ‘‘મા ભાયિ, મહારાજ, મય્હં ઘરે દારકો જાતો. તસ્સ આનુભાવેન સકલનગરેપિ આવુધાનિ પજ્જલિંસૂ’’તિ. ‘‘કિં ભવિસ્સતિ, આચરિયા’’તિ? ‘‘દારકો ચોરો ભવિસ્સતી’’તિ. ‘‘કિં એકચારી ચોરો, ઉદાહુ ગણજેટ્ઠકો’’તિ? ‘‘એકચારિકો, દેવ’’. ‘‘કિં નં મારેમા’’તિ? ‘‘એકચારિકો ચે, પટિજગ્ગથ તાવ ન’’ન્તિ આહ. તસ્સ નામં કરોન્તા યસ્મા જાયમાનો રઞ્ઞો ચિત્તં વિહેસેન્તો જાતો, તસ્મા હિંસકોતિ કત્વા પચ્છા દિટ્ઠં અદિટ્ઠન્તિ વિય અહિંસકોતિ વોહરિંસુ.
Gacchaṃ vadesītiādikā āyasmato aṅgulimālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño purohitassa bhaggavassa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa jātadivase sakalanagare āvudhāni pajjaliṃsu, rañño ca maṅgalāvudhaṃ sayanapīṭhe ṭhapitaṃ pajjali, taṃ disvā rājā bhīto saṃviggo niddaṃ na labhi. Purohito tāyaṃ velāyaṃ nakkhattayogaṃ ullokento ‘‘coranakkhattena jāto’’ti sanniṭṭhānamakāsi. So vibhātāya rattiyā rañño santikaṃ gato sukhaseyyaṃ pucchi. Rājā ‘‘kuto, ācariya, sukhaseyyaṃ, rattiyaṃ mayhaṃ maṅgalāvudhaṃ pajjali, tassa ko nu kho vipāko bhavissatī’’ti? ‘‘Mā bhāyi, mahārāja, mayhaṃ ghare dārako jāto. Tassa ānubhāvena sakalanagarepi āvudhāni pajjaliṃsū’’ti. ‘‘Kiṃ bhavissati, ācariyā’’ti? ‘‘Dārako coro bhavissatī’’ti. ‘‘Kiṃ ekacārī coro, udāhu gaṇajeṭṭhako’’ti? ‘‘Ekacāriko, deva’’. ‘‘Kiṃ naṃ māremā’’ti? ‘‘Ekacāriko ce, paṭijaggatha tāva na’’nti āha. Tassa nāmaṃ karontā yasmā jāyamāno rañño cittaṃ vihesento jāto, tasmā hiṃsakoti katvā pacchā diṭṭhaṃ adiṭṭhanti viya ahiṃsakoti vohariṃsu.
સો વયપ્પત્તો પુબ્બકમ્મબલેન સત્તન્નં હત્થીનં બલં ધારેતિ. તસ્સિદં પુબ્બકમ્મં – બુદ્ધસુઞ્ઞે લોકે કસ્સકો હુત્વા નિબ્બત્તો એકં પચ્ચેકબુદ્ધં વસ્સોદકેન તિન્તં અલ્લચીવરં સીતપીળિતં અત્તનો ખેત્તભૂમિં ઉપગતં દિસ્વા ‘‘પુઞ્ઞક્ખેત્તં મે ઉપટ્ઠિત’’ન્તિ સોમનસ્સજાતો અગ્ગિં કત્વા અદાસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ બલેન નિબ્બત્તનિબ્બત્તટ્ઠાને થામજવબલસમ્પન્નો ચ હુત્વા ઇમસ્મિં પચ્છિમત્તભાવે સત્તન્નં હત્થીનં બલં ધારેતિ. સો તક્કસિલં ગન્ત્વા દિસાપામોક્ખસ્સ આચરિયસ્સ સન્તિકે ધમ્મન્તેવાસી હુત્વા સિપ્પં ઉગ્ગણ્હતો આચરિયબ્રાહ્મણં તસ્સ ભરિયઞ્ચ સક્કચ્ચં પટિજગ્ગતિ. તેનસ્સ સા બ્રાહ્મણી ગેહે લબ્ભમાનેન ભત્તાદિના સઙ્ગહં કરોતિ. તં અસહમાના અઞ્ઞે માણવા આચરિયેન સદ્ધિં ભેદં અકંસુ. બ્રાહ્મણો તેસં વચનં દ્વે તયો વારે અસદ્દહન્તો હુત્વા પચ્છા સદ્દહિત્વા ‘‘મહાબલો માણવો, ન સક્કા કેનચિ મારાપેતું, ઉપાયેન નં મારેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા નિટ્ઠિતસિપ્પં અત્તનો નગરં ગન્તું આપુચ્છન્તં માણવં આહ – ‘‘તાત અહિંસક, નિટ્ઠિતસિપ્પેન નામ અન્તેવાસિના આચરિયસ્સ ગરુદક્ખિણા દાતબ્બા, તં મય્હં દેહી’’તિ. ‘‘સાધુ, આચરિય, કિં દસ્સામી’’તિ? ‘‘મનુસ્સાનં સહસ્સદક્ખિણહત્થઙ્ગલિયો આનેહી’’તિ. બ્રાહ્મણસ્સ કિર અયમસ્સ અધિપ્પાયો – બહૂસુ મારિયમાનેસુ એકન્તતો એકો નં મારેય્યાતિ . તં સુત્વા અહિંસકો અત્તનો ચિરપરિચિતં નિક્કરુણતં પુરક્ખત્વા સન્નદ્ધપઞ્ચાવુધો કોસલરઞ્ઞો વિજિતે જાલિનં વનં પવિસિત્વા મહામગ્ગસમીપે પબ્બતન્તરે વસન્તો પબ્બતસિખરે ઠત્વા મગ્ગેન ગચ્છન્તે મનુસ્સે ઓલોકેત્વા વેગેન ગન્ત્વા અઙ્ગુલિયો ગહેત્વા રુક્ખગ્ગે ઓલમ્બેસિ. તા ગિજ્ઝાપિ કાકાપિ ખાદિંસુ, ભૂમિયં નિક્ખિત્તા પૂતિભાવં અગમંસુ. એવં ગણનાય અપરિપૂરમાનાય લદ્ધા લદ્ધા અઙ્ગુલિયો સુત્તેન ગન્થિત્વા માલં કત્વા યઞ્ઞોપચિતં વિય અંસે ઓલમ્બેસિ. તતો પટ્ઠાય અઙ્ગુલિમાલોત્વેવસ્સ સમઞ્ઞા અહોસિ.
So vayappatto pubbakammabalena sattannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhāreti. Tassidaṃ pubbakammaṃ – buddhasuññe loke kassako hutvā nibbatto ekaṃ paccekabuddhaṃ vassodakena tintaṃ allacīvaraṃ sītapīḷitaṃ attano khettabhūmiṃ upagataṃ disvā ‘‘puññakkhettaṃ me upaṭṭhita’’nti somanassajāto aggiṃ katvā adāsi. So tassa kammassa balena nibbattanibbattaṭṭhāne thāmajavabalasampanno ca hutvā imasmiṃ pacchimattabhāve sattannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhāreti. So takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike dhammantevāsī hutvā sippaṃ uggaṇhato ācariyabrāhmaṇaṃ tassa bhariyañca sakkaccaṃ paṭijaggati. Tenassa sā brāhmaṇī gehe labbhamānena bhattādinā saṅgahaṃ karoti. Taṃ asahamānā aññe māṇavā ācariyena saddhiṃ bhedaṃ akaṃsu. Brāhmaṇo tesaṃ vacanaṃ dve tayo vāre asaddahanto hutvā pacchā saddahitvā ‘‘mahābalo māṇavo, na sakkā kenaci mārāpetuṃ, upāyena naṃ māressāmī’’ti cintetvā niṭṭhitasippaṃ attano nagaraṃ gantuṃ āpucchantaṃ māṇavaṃ āha – ‘‘tāta ahiṃsaka, niṭṭhitasippena nāma antevāsinā ācariyassa garudakkhiṇā dātabbā, taṃ mayhaṃ dehī’’ti. ‘‘Sādhu, ācariya, kiṃ dassāmī’’ti? ‘‘Manussānaṃ sahassadakkhiṇahatthaṅgaliyo ānehī’’ti. Brāhmaṇassa kira ayamassa adhippāyo – bahūsu māriyamānesu ekantato eko naṃ māreyyāti . Taṃ sutvā ahiṃsako attano ciraparicitaṃ nikkaruṇataṃ purakkhatvā sannaddhapañcāvudho kosalarañño vijite jālinaṃ vanaṃ pavisitvā mahāmaggasamīpe pabbatantare vasanto pabbatasikhare ṭhatvā maggena gacchante manusse oloketvā vegena gantvā aṅguliyo gahetvā rukkhagge olambesi. Tā gijjhāpi kākāpi khādiṃsu, bhūmiyaṃ nikkhittā pūtibhāvaṃ agamaṃsu. Evaṃ gaṇanāya aparipūramānāya laddhā laddhā aṅguliyo suttena ganthitvā mālaṃ katvā yaññopacitaṃ viya aṃse olambesi. Tato paṭṭhāya aṅgulimālotvevassa samaññā ahosi.
એવં તસ્મિં મનુસ્સે મારેન્તે મગ્ગો અવળઞ્જો અહોસિ. સો મગ્ગે મનુસ્સે અલભન્તો ગામૂપચારં ગન્ત્વા નિલીયિત્વા આગતાગતે મનુસ્સે મારેત્વા અઙ્ગુલિયો ગહેત્વા ગચ્છતિ. તં ઞત્વા મનુસ્સા ગામતો અપક્કમિંસુ, ગામા સુઞ્ઞા અહેસું, તથા નિગમા જનપદા ચ. એવં તેન સો પદેસો ઉબ્બાસિતો અહોસિ. અઙ્ગુલિમાલસ્સ ચ એકાય ઊના સહસ્સઅઙ્ગુલિયો સઙ્ગહા અહેસું. અથ મનુસ્સા તં ચોરુપદ્દવં કોસલરઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા પાતોવ નગરે ભેરિં ચરાપેસિ, ‘‘સીઘં અઙ્ગુલિમાલચોરં ગણ્હામ, બલકાયો આગચ્છતૂ’’તિ. તં સુત્વા અઙ્ગુલિમાલસ્સ માતા મન્તાણી નામ બ્રાહ્મણી તસ્સ પિતરં આહ – ‘‘પુત્તો કિર તે ચોરો હુત્વા ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કરોતિ, તં ‘ઈદિસં મા કરી’તિ સઞ્ઞાપેત્વા આનેહિ, અઞ્ઞથા નં રાજા ઘાતેય્યા’’તિ. બ્રાહ્મણો ‘‘ન મય્હં તાદિસેહિ પુત્તેહિ અત્થો, રાજા યં વા તં વા કરોતૂ’’તિ આહ . અથ બ્રાહ્મણી પુત્તસિનેહેન પાથેય્યં ગહેત્વા ‘‘મમ પુત્તં સઞ્ઞાપેત્વા આનેસ્સામી’’તિ મગ્ગં પટિપજ્જિ.
Evaṃ tasmiṃ manusse mārente maggo avaḷañjo ahosi. So magge manusse alabhanto gāmūpacāraṃ gantvā nilīyitvā āgatāgate manusse māretvā aṅguliyo gahetvā gacchati. Taṃ ñatvā manussā gāmato apakkamiṃsu, gāmā suññā ahesuṃ, tathā nigamā janapadā ca. Evaṃ tena so padeso ubbāsito ahosi. Aṅgulimālassa ca ekāya ūnā sahassaaṅguliyo saṅgahā ahesuṃ. Atha manussā taṃ corupaddavaṃ kosalarañño ārocesuṃ. Rājā pātova nagare bheriṃ carāpesi, ‘‘sīghaṃ aṅgulimālacoraṃ gaṇhāma, balakāyo āgacchatū’’ti. Taṃ sutvā aṅgulimālassa mātā mantāṇī nāma brāhmaṇī tassa pitaraṃ āha – ‘‘putto kira te coro hutvā idañcidañca karoti, taṃ ‘īdisaṃ mā karī’ti saññāpetvā ānehi, aññathā naṃ rājā ghāteyyā’’ti. Brāhmaṇo ‘‘na mayhaṃ tādisehi puttehi attho, rājā yaṃ vā taṃ vā karotū’’ti āha . Atha brāhmaṇī puttasinehena pātheyyaṃ gahetvā ‘‘mama puttaṃ saññāpetvā ānessāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.
ભગવા ‘‘અયં ‘અઙ્ગુલિમાલં આનેસ્સામી’તિ ગચ્છતિ, સચે સા ગમિસ્સતિ, અઙ્ગુલિમાલો ‘અઙ્ગુલિસહસ્સં પૂરેસ્સામી’તિ માતરમ્પિ મારેસ્સતિ. સો ચ પચ્છિમભવિકો, સચાહં ન ગમિસ્સં, મહાજાનિ અભવિસ્સા’’તિ ઞત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો સયમેવ પત્તચીવરં ગહેત્વા અઙ્ગુલિમાલં ઉદ્દિસ્સ તિંસયોજનિકં મગ્ગં પદસાવ પટિપજ્જમાનો અન્તરામગ્ગે ગોપાલકાદીહિ વારિયમાનોપિ જાલિનં વનં ઉપગચ્છિ. તસ્મિઞ્ચ ખણે તસ્સ માતા તેન દિટ્ઠા, સો માતરં દૂરતોવ દિસ્વા ‘‘માતરમ્પિ મારેત્વા અજ્જ ઊનઙ્ગુલિં પૂરેસ્સામી’’તિ અસિં ઉક્ખિપિત્વા ઉપધાવિ. તેસં ઉભિન્નં અન્તરે ભગવા અત્તાનં દસ્સેસિ. અઙ્ગુલિમાલો ભગવન્તં દિસ્વા ‘‘કિં મે માતરં વધિત્વા અઙ્ગુલિયા ગહિતેન? જીવતુ મે માતા, યંનૂનાહં ઇમં સમણં જીવિતા વોરોપેત્વા અઙ્ગુલિં ગણ્હેય્ય’’ન્તિ ઉક્ખિત્તાસિકો ભગવન્તં પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધિ. અથ ખો ભગવા તથારૂપં ઇદ્ધાભિસઙ્ખારં અભિસઙ્ખાસિ, યથા પકતિઇરિયાપથેન ગચ્છન્તમ્પિ અત્તાનં અઙ્ગુલિમાલો સબ્બથામેન ધાવન્તોપિ ન સક્કોતિ સમ્પાપુણિતું. સો પરિહીનજવો ઘુરુઘુરુપસ્સાસી કચ્છેહિ સેદં મુઞ્ચન્તો પદં ઉદ્ધરિતુમ્પિ અસક્કોન્તો ખાણુ વિય ઠિતો ભગવન્તં ‘‘તિટ્ઠ તિટ્ઠ, સમણા’’તિ આહ. ભગવા ગચ્છન્તોવ ‘‘ઠિતો અહં, અઙ્ગુલિમાલ, ત્વઞ્ચ તિટ્ઠા’’તિ આહ. સો ‘‘ઇમે ખો સમણા સક્યપુત્તિયા સચ્ચવાદિનો, અયં સમણો ગચ્છન્તોયેવ ‘ઠિતો અહં, અઙ્ગુલિમાલ, ત્વઞ્ચ તિટ્ઠા’તિ આહ, અહઞ્ચમ્હિ ઠિતો, કો નુ ખો ઇમસ્સ અધિપ્પાયો, પુચ્છિત્વા નં જાનિસ્સામી’’તિ ભગવન્તં ગાથાય અજ્ઝભાસિ –
Bhagavā ‘‘ayaṃ ‘aṅgulimālaṃ ānessāmī’ti gacchati, sace sā gamissati, aṅgulimālo ‘aṅgulisahassaṃ pūressāmī’ti mātarampi māressati. So ca pacchimabhaviko, sacāhaṃ na gamissaṃ, mahājāni abhavissā’’ti ñatvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto sayameva pattacīvaraṃ gahetvā aṅgulimālaṃ uddissa tiṃsayojanikaṃ maggaṃ padasāva paṭipajjamāno antarāmagge gopālakādīhi vāriyamānopi jālinaṃ vanaṃ upagacchi. Tasmiñca khaṇe tassa mātā tena diṭṭhā, so mātaraṃ dūratova disvā ‘‘mātarampi māretvā ajja ūnaṅguliṃ pūressāmī’’ti asiṃ ukkhipitvā upadhāvi. Tesaṃ ubhinnaṃ antare bhagavā attānaṃ dassesi. Aṅgulimālo bhagavantaṃ disvā ‘‘kiṃ me mātaraṃ vadhitvā aṅguliyā gahitena? Jīvatu me mātā, yaṃnūnāhaṃ imaṃ samaṇaṃ jīvitā voropetvā aṅguliṃ gaṇheyya’’nti ukkhittāsiko bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhi. Atha kho bhagavā tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsi, yathā pakatiiriyāpathena gacchantampi attānaṃ aṅgulimālo sabbathāmena dhāvantopi na sakkoti sampāpuṇituṃ. So parihīnajavo ghurughurupassāsī kacchehi sedaṃ muñcanto padaṃ uddharitumpi asakkonto khāṇu viya ṭhito bhagavantaṃ ‘‘tiṭṭha tiṭṭha, samaṇā’’ti āha. Bhagavā gacchantova ‘‘ṭhito ahaṃ, aṅgulimāla, tvañca tiṭṭhā’’ti āha. So ‘‘ime kho samaṇā sakyaputtiyā saccavādino, ayaṃ samaṇo gacchantoyeva ‘ṭhito ahaṃ, aṅgulimāla, tvañca tiṭṭhā’ti āha, ahañcamhi ṭhito, ko nu kho imassa adhippāyo, pucchitvā naṃ jānissāmī’’ti bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
૮૬૬.
866.
‘‘ગચ્છં વદેસિ સમણ ઠિતોમ્હિ, મમઞ્ચ બ્રૂસિ ઠિતમટ્ઠિતોતિ;
‘‘Gacchaṃ vadesi samaṇa ṭhitomhi, mamañca brūsi ṭhitamaṭṭhitoti;
પુચ્છામિ તં સમણ એતમત્થં, કથં ઠિતો ત્વં અહમટ્ઠિતોમ્હી’’તિ.
Pucchāmi taṃ samaṇa etamatthaṃ, kathaṃ ṭhito tvaṃ ahamaṭṭhitomhī’’ti.
તત્થ સમણાતિ ભગવન્તં આલપતિ. મમન્તિ મં. કથન્તિ કેનાકારેન. અયઞ્હેત્થ અત્થો – સમણ, ત્વં ગચ્છન્તોવ સમાનો ‘‘ઠિતોમ્હી’’તિ વદેસિ. મમઞ્ચ ઠિતંયેવ ‘‘અટ્ઠિતો’’તિ બ્રૂસિ, વદેસિ. કારણેનેત્થ ભવિતબ્બં, તસ્મા તં સમણં અહં એવમત્થં પુચ્છામિ. કથં કેનાકારેન ત્વં ઠિતો અહોસિ, અહઞ્ચ અટ્ઠિતોમ્હીતિ. એવં વુત્તે ભગવા –
Tattha samaṇāti bhagavantaṃ ālapati. Mamanti maṃ. Kathanti kenākārena. Ayañhettha attho – samaṇa, tvaṃ gacchantova samāno ‘‘ṭhitomhī’’ti vadesi. Mamañca ṭhitaṃyeva ‘‘aṭṭhito’’ti brūsi, vadesi. Kāraṇenettha bhavitabbaṃ, tasmā taṃ samaṇaṃ ahaṃ evamatthaṃ pucchāmi. Kathaṃ kenākārena tvaṃ ṭhito ahosi, ahañca aṭṭhitomhīti. Evaṃ vutte bhagavā –
૮૬૭.
867.
‘‘ઠિતો અહં અઙ્ગુલિમાલ સબ્બદા, સબ્બેસુ ભૂતેસુ નિધાય દણ્ડં;
‘‘Ṭhito ahaṃ aṅgulimāla sabbadā, sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ;
તુવઞ્ચ પાણેસુ અસઞ્ઞતોસિ, તસ્મા ઠિતોહં તુવમટ્ઠિતોસી’’તિ. –
Tuvañca pāṇesu asaññatosi, tasmā ṭhitohaṃ tuvamaṭṭhitosī’’ti. –
ગાથાય તં અજ્ઝભાસિ.
Gāthāya taṃ ajjhabhāsi.
તત્થ ઠિતો અહં, અઙ્ગુલિમાલ, સબ્બદા, સબ્બેસુ ભૂતેસુ નિધાય દણ્ડન્તિ, અઙ્ગુલિમાલ, અહં સબ્બદા સબ્બકાલે આદિમજ્ઝપરિયોસાનેસુ તસથાવરભેદેસુ સબ્બેસુ સત્તેસુ દણ્ડં નિધાય નિહિતદણ્ડો નિહિતસત્થો લજ્જી દયાપન્નો, તતો અઞ્ઞથા અવત્તનતો એવરૂપેનેવ ઠિતો. તુવઞ્ચ પાણેસુ અસઞ્ઞતોસીતિ ત્વં પન સત્તેસુ સઞ્ઞમરહિતો અસિ, લુદ્દો લોહિતપાણિ હતપહતે નિવિટ્ઠો અદયાપન્નો, તસ્મા અસઞ્ઞતો વિરતિવસેન અટ્ઠિતો. તતો એવ તાસુ તાસુ ગતીસુ પરિબ્ભમનતોપિ તુવં ઇદાનિ ઇરિયાપથેન ઠિતોપિ અટ્ઠિતો અસિ, અહં પન વુત્તપ્પકારેન ઠિતોતિ. તતો અઙ્ગુલિમાલો યથાભુચ્ચગુણપ્પભાવિતસ્સ જલતલે તેલસ્સ વિય સકલં લોકં અભિબ્યાપેત્વા ઠિતસ્સ ભગવતો કિત્તિસદ્દસ્સ સુતપુબ્બત્તા હેતુસમ્પત્તિયા ઞાણસ્સ ચ પરિપાકગતત્તા ‘‘અયં સો ભગવા’’તિ સઞ્જાતપીતિસોમનસ્સો ‘‘મહા અયં સીહનાદો, મહન્તં ગજ્જિતં, નયિદં અઞ્ઞસ્સ ભવિસ્સતિ, સમણસ્સ મઞ્ઞે ગોતમસ્સ એતં ગજ્જિતં, દિટ્ઠો વતમ્હિ મહેસિના સમ્માસમ્બુદ્ધેન, મય્હં સઙ્ગહકરણત્થં ભગવા ઇધાગતો’’તિ ચિન્તેત્વા –
Tattha ṭhito ahaṃ, aṅgulimāla, sabbadā, sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍanti, aṅgulimāla, ahaṃ sabbadā sabbakāle ādimajjhapariyosānesu tasathāvarabhedesu sabbesu sattesu daṇḍaṃ nidhāya nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, tato aññathā avattanato evarūpeneva ṭhito. Tuvañca pāṇesu asaññatosīti tvaṃ pana sattesu saññamarahito asi, luddo lohitapāṇi hatapahate niviṭṭho adayāpanno, tasmā asaññato virativasena aṭṭhito. Tato eva tāsu tāsu gatīsu paribbhamanatopi tuvaṃ idāni iriyāpathena ṭhitopi aṭṭhito asi, ahaṃ pana vuttappakārena ṭhitoti. Tato aṅgulimālo yathābhuccaguṇappabhāvitassa jalatale telassa viya sakalaṃ lokaṃ abhibyāpetvā ṭhitassa bhagavato kittisaddassa sutapubbattā hetusampattiyā ñāṇassa ca paripākagatattā ‘‘ayaṃ so bhagavā’’ti sañjātapītisomanasso ‘‘mahā ayaṃ sīhanādo, mahantaṃ gajjitaṃ, nayidaṃ aññassa bhavissati, samaṇassa maññe gotamassa etaṃ gajjitaṃ, diṭṭho vatamhi mahesinā sammāsambuddhena, mayhaṃ saṅgahakaraṇatthaṃ bhagavā idhāgato’’ti cintetvā –
૮૬૮.
868.
‘‘ચિરસ્સં વત મે મહિતો મહેસી, મહાવનં સમણો પચ્ચપાદિ;
‘‘Cirassaṃ vata me mahito mahesī, mahāvanaṃ samaṇo paccapādi;
સોહં ચજિસ્સામિ સહસ્સપાપં, સુત્વાન ગાથં તવ ધમ્મયુત્ત’’ન્તિ. –
Sohaṃ cajissāmi sahassapāpaṃ, sutvāna gāthaṃ tava dhammayutta’’nti. –
ઇમં ગાથં અભાસિ.
Imaṃ gāthaṃ abhāsi.
તત્થ ચિરસ્સં વતાતિ ચિરકાલેન વત. મેતિ મય્હં અનુગ્ગહત્થાય. મહિતોતિ સદેવકેન લોકેન મહતિયા પૂજાય પૂજિતો. મહન્તે સીલક્ખન્ધાદિગુણે એસિ, ગવેસીતિ મહેસી. મહાવનં સમણો પચ્ચપાદીતિ ઇમં મહારઞ્ઞં સમિતસબ્બપાપો ભગવા પટિપજ્જિ. સોહં ચજિસ્સામિ સહસ્સપાપં, સુત્વાન ગાથં તવ ધમ્મયુત્તન્તિ સોહં ધમ્મયુત્તં ધમ્મૂપસંહિતં તવ ગાથં સુણિં. સોહં તં સુત્વાન ‘‘ચિરસ્સમ્પિ ચિરકાલેનપિ સઙ્ગતં પરિચિતં પાપસહસ્સં પજહિસ્સ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ઇદાનિ નં અઞ્ઞદત્થુ પરિચ્ચજિસ્સામીતિ અત્થો. એવં પન વત્વા યથા પટિપજ્જિ, યથા ચ ભગવતા અનુગ્ગહિતો, તં દસ્સેતું –
Tattha cirassaṃ vatāti cirakālena vata. Meti mayhaṃ anuggahatthāya. Mahitoti sadevakena lokena mahatiyā pūjāya pūjito. Mahante sīlakkhandhādiguṇe esi, gavesīti mahesī. Mahāvanaṃ samaṇo paccapādīti imaṃ mahāraññaṃ samitasabbapāpo bhagavā paṭipajji. Sohaṃ cajissāmi sahassapāpaṃ, sutvāna gāthaṃ tava dhammayuttanti sohaṃ dhammayuttaṃ dhammūpasaṃhitaṃ tava gāthaṃ suṇiṃ. Sohaṃ taṃ sutvāna ‘‘cirassampi cirakālenapi saṅgataṃ paricitaṃ pāpasahassaṃ pajahissa’’nti cintetvā idāni naṃ aññadatthu pariccajissāmīti attho. Evaṃ pana vatvā yathā paṭipajji, yathā ca bhagavatā anuggahito, taṃ dassetuṃ –
૮૬૯.
869.
‘‘ઇચ્ચેવ ચોરો અસિમાવુધઞ્ચ, સોબ્ભે પપાતે નરકે અન્વકાસિ;
‘‘Icceva coro asimāvudhañca, sobbhe papāte narake anvakāsi;
અવન્દિ ચોરો સુગતસ્સ પાદે, તત્થેવ પબ્બજ્જમયાચિ બુદ્ધં.
Avandi coro sugatassa pāde, tattheva pabbajjamayāci buddhaṃ.
૮૭૦.
870.
‘‘બુદ્ધો ચ ખો કારુણિકો મહેસિ, યો સત્થા લોકસ્સ સદેવકસ્સ;
‘‘Buddho ca kho kāruṇiko mahesi, yo satthā lokassa sadevakassa;
તમેહિ ભિક્ખૂતિ તદા અવોચ, એસેવ તસ્સ અહુ ભિક્ખુભાવો’’તિ.
Tamehi bhikkhūti tadā avoca, eseva tassa ahu bhikkhubhāvo’’ti.
સઙ્ગીતિકારા ઇમા દ્વે ગાથા ઠપેસું.
Saṅgītikārā imā dve gāthā ṭhapesuṃ.
તત્થ ઇચ્ચેવાતિ ઇતિ એવ એવં વત્વા અનન્તરમેવ. ચોરોતિ અઙ્ગુલિમાલો. અસિન્તિ ખગ્ગં. આવુધન્તિ સેસાવુધં. સોબ્ભેતિ સમન્તતો છિન્નતટે. પપાતેતિ એકતો છિન્નતટે. નરકેતિ ભૂમિયા ફલિતવિવરે. ઇધ પન તીહિપિ પદેહિ યત્થ પતિતં અઞ્ઞેન ગહેતું ન સક્કા, તાદિસં પબ્બતન્તરમેવ વદતિ. અન્વકાસીતિ અનુ અકાસિ, પઞ્ચવિધમ્પિ અત્તનો આવુધં અનુ ખિપિ છડ્ડેસિ, તાનિ છડ્ડેત્વા ભગવતો પાદેસુ સિરસા નિપતિત્વા ‘‘પબ્બાજેથ મં, ભન્તે’’તિ આહ. તેન વુત્તં ‘‘અવન્દિ ચોરો સુગતસ્સ પાદે, તત્થેવ પબ્બજ્જમયાચિ બુદ્ધ’’ન્તિ. એવં તેન પબ્બજ્જાય યાચિતાય સત્થા તસ્સ પુરિમકમ્મં ઓલોકેન્તો એહિભિક્ખુભાવાય હેતુસમ્પત્તિં દિસ્વા દક્ખિણહત્થં પસારેત્વા – ‘‘એહિ, ભિક્ખુ, સ્વાખાતો ધમ્મો, ચર બ્રહ્મચરિયં, સમ્મા દુક્ખસ્સ અન્તકિરિયાયા’’તિ આહ. સા એવ ચ તસ્સ પબ્બજ્જા ઉપસમ્પદા ચ અહોસિ. તેનાહ ‘‘તમેહિ ભિક્ખૂતિ તદા અવોચ, એસેવ તસ્સ અહુ ભિક્ખુભાવો’’તિ.
Tattha iccevāti iti eva evaṃ vatvā anantarameva. Coroti aṅgulimālo. Asinti khaggaṃ. Āvudhanti sesāvudhaṃ. Sobbheti samantato chinnataṭe. Papāteti ekato chinnataṭe. Naraketi bhūmiyā phalitavivare. Idha pana tīhipi padehi yattha patitaṃ aññena gahetuṃ na sakkā, tādisaṃ pabbatantarameva vadati. Anvakāsīti anu akāsi, pañcavidhampi attano āvudhaṃ anu khipi chaḍḍesi, tāni chaḍḍetvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā ‘‘pabbājetha maṃ, bhante’’ti āha. Tena vuttaṃ ‘‘avandi coro sugatassa pāde, tattheva pabbajjamayāci buddha’’nti. Evaṃ tena pabbajjāya yācitāya satthā tassa purimakammaṃ olokento ehibhikkhubhāvāya hetusampattiṃ disvā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā – ‘‘ehi, bhikkhu, svākhāto dhammo, cara brahmacariyaṃ, sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti āha. Sā eva ca tassa pabbajjā upasampadā ca ahosi. Tenāha ‘‘tamehi bhikkhūti tadā avoca, eseva tassa ahu bhikkhubhāvo’’ti.
એવં થેરો સત્થુ સન્તિકે એહિભિક્ખુભાવેન પબ્બજ્જં ઉપસમ્પદઞ્ચ લભિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો અરહત્તં પત્વા વિમુત્તિસુખં પટિસંવેદેન્તો પીતિસોમનસ્સજાતો ઉદાનવસેન –
Evaṃ thero satthu santike ehibhikkhubhāvena pabbajjaṃ upasampadañca labhitvā vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ patvā vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento pītisomanassajāto udānavasena –
૮૭૧.
871.
‘‘યો ચ પુબ્બે પમજ્જિત્વા, પચ્છા સો નપ્પમજ્જતિ;
‘‘Yo ca pubbe pamajjitvā, pacchā so nappamajjati;
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
Somaṃ lokaṃ pabhāseti, abbhā muttova candimā.
૮૭૨.
872.
‘‘યસ્સ પાપં કતં કમ્મં, કુસલેન પિધીયતિ;
‘‘Yassa pāpaṃ kataṃ kammaṃ, kusalena pidhīyati;
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા.
Somaṃ lokaṃ pabhāseti, abbhā muttova candimā.
૮૭૩.
873.
‘‘યો હવે દહરો ભિક્ખુ, યુઞ્જતિ બુદ્ધસાસને;
‘‘Yo have daharo bhikkhu, yuñjati buddhasāsane;
સોમં લોકં પભાસેતિ, અબ્ભા મુત્તોવ ચન્દિમા’’તિ. – ગાથત્તયં અભાસિ;
Somaṃ lokaṃ pabhāseti, abbhā muttova candimā’’ti. – gāthattayaṃ abhāsi;
તસ્સત્થો – યો પુગ્ગલો ગહટ્ઠો વા પબ્બજિતો વા કલ્યાણમિત્તસંસગ્ગતો પુબ્બે પાપમિત્તસંસગ્ગેન વા અત્તનો વા પટિસઙ્ખાનાભાવેન પમજ્જિત્વા સમ્માપટિપત્તિયં પમાદં આપજ્જિત્વા , પચ્છા કલ્યાણમિત્તસંસગ્ગેન યોનિસો ઉમ્મુજ્જન્તો નપ્પમજ્જતિ, સમ્મા પટિપજ્જતિ, સમથવિપસ્સનં અનુયુઞ્જન્તો તિસ્સો વિજ્જા છ અભિઞ્ઞા પાપુણાતિ, સો અબ્ભાદીહિ મુત્તો ચન્દો વિય ઓકાસલોકં અત્તના અધિગતાહિ વિજ્જાભિઞ્ઞાહિ ઇમં ખન્ધાદિલોકં ઓભાસેતીતિ.
Tassattho – yo puggalo gahaṭṭho vā pabbajito vā kalyāṇamittasaṃsaggato pubbe pāpamittasaṃsaggena vā attano vā paṭisaṅkhānābhāvena pamajjitvā sammāpaṭipattiyaṃ pamādaṃ āpajjitvā , pacchā kalyāṇamittasaṃsaggena yoniso ummujjanto nappamajjati, sammā paṭipajjati, samathavipassanaṃ anuyuñjanto tisso vijjā cha abhiññā pāpuṇāti, so abbhādīhi mutto cando viya okāsalokaṃ attanā adhigatāhi vijjābhiññāhi imaṃ khandhādilokaṃ obhāsetīti.
યસ્સ પુગ્ગલસ્સ કતં ઉપચિતં પાપકમ્મં કમ્મક્ખયકરેન લોકુત્તરકુસલેન અવિપાકારહભાવસ્સ આહરિતત્તા વિપાકુપ્પાદને દ્વારપિધાનેન પિધીયતિ થકીયતિ. સેસં વુત્તનયમેવ.
Yassa puggalassa kataṃ upacitaṃ pāpakammaṃ kammakkhayakarena lokuttarakusalena avipākārahabhāvassa āharitattā vipākuppādane dvārapidhānena pidhīyati thakīyati. Sesaṃ vuttanayameva.
દહરોતિ તરુણો, તેનસ્સ યોગક્ખમસરીરતં દસ્સેતિ. સો હિ ઉપ્પન્નં વાતાતપપરિસ્સયં અભિભવિત્વા યોગં કાતું સક્કોતિ. યુઞ્જતિ બુદ્ધસાસને સિક્ખત્તયે યુત્તપ્પયુત્તો હોતિ, સક્કચ્ચં સમ્પાદેતીતિ અત્થો.
Daharoti taruṇo, tenassa yogakkhamasarīrataṃ dasseti. So hi uppannaṃ vātātapaparissayaṃ abhibhavitvā yogaṃ kātuṃ sakkoti. Yuñjati buddhasāsane sikkhattaye yuttappayutto hoti, sakkaccaṃ sampādetīti attho.
એવં પીતિસોમનસ્સજાતો વિમુત્તિસુખેન વિહરન્તો યદા નગરં પિણ્ડાય પવિસતિ, તદા અઞ્ઞેનપિ ખિત્તો લેડ્ડુ થેરસ્સ કાયે નિપતતિ, અઞ્ઞેનપિ ખિત્તો દણ્ડો તસ્સેવ કાયે નિપતતિ. સો ભિન્નેન પત્તેન વિહારં પવિસિત્વા સત્થુ સન્તિકં ગચ્છતિ. સત્થા તં ઓવદતિ ‘‘અધિવાસેહિ, ત્વં બ્રાહ્મણ, અધિવાસેહિ, ત્વં બ્રાહ્મણ, યસ્સ ખો, ત્વં બ્રાહ્મણ, કમ્મસ્સ વિપાકેન બહૂનિ વસ્સસહસ્સાનિ નિરયે પચ્ચેય્યાસિ, તસ્સ, ત્વં બ્રાહ્મણ, કમ્મસ્સ વિપાકં દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિસંવેદેસી’’તિ. અથ થેરો અનોધિસો સબ્બસત્તેસુ મેત્તચિત્તં ઉપટ્ઠપેત્વા –
Evaṃ pītisomanassajāto vimuttisukhena viharanto yadā nagaraṃ piṇḍāya pavisati, tadā aññenapi khitto leḍḍu therassa kāye nipatati, aññenapi khitto daṇḍo tasseva kāye nipatati. So bhinnena pattena vihāraṃ pavisitvā satthu santikaṃ gacchati. Satthā taṃ ovadati ‘‘adhivāsehi, tvaṃ brāhmaṇa, adhivāsehi, tvaṃ brāhmaṇa, yassa kho, tvaṃ brāhmaṇa, kammassa vipākena bahūni vassasahassāni niraye pacceyyāsi, tassa, tvaṃ brāhmaṇa, kammassa vipākaṃ diṭṭheva dhamme paṭisaṃvedesī’’ti. Atha thero anodhiso sabbasattesu mettacittaṃ upaṭṭhapetvā –
૮૭૪.
874.
‘‘દિસાપિ મે ધમ્મકથં સુણન્તુ, દિસાપિ મે યુઞ્જન્તુ બુદ્ધસાસને;
‘‘Disāpi me dhammakathaṃ suṇantu, disāpi me yuñjantu buddhasāsane;
દિસાપિ મે તે મનુજે ભજન્તુ, યે ધમ્મમેવાદપયન્તિ સન્તો.
Disāpi me te manuje bhajantu, ye dhammamevādapayanti santo.
૮૭૫.
875.
‘‘દિસા હિ મે ખન્તિવાદાનં, અવિરોધપ્પસંસિનં;
‘‘Disā hi me khantivādānaṃ, avirodhappasaṃsinaṃ;
સુણન્તુ ધમ્મં કાલેન, તઞ્ચ અનુવિધીયન્તુ.
Suṇantu dhammaṃ kālena, tañca anuvidhīyantu.
૮૭૬.
876.
‘‘ન હિ જાતુ સો મમં હિંસે, અઞ્ઞં વા પન કઞ્ચિ નં;
‘‘Na hi jātu so mamaṃ hiṃse, aññaṃ vā pana kañci naṃ;
પપ્પુય્ય પરમં સન્તિં, રક્ખેય્ય તસથાવરે.
Pappuyya paramaṃ santiṃ, rakkheyya tasathāvare.
૮૭૭.
877.
‘‘ઉદકઞ્હિ નયન્તિ નેત્તિકા, ઉસુકારા દમયન્તિ તેજનં;
‘‘Udakañhi nayanti nettikā, usukārā damayanti tejanaṃ;
દારું દમયન્તિ તચ્છકા, અત્તાનં દમયન્તિ પણ્ડિતા.
Dāruṃ damayanti tacchakā, attānaṃ damayanti paṇḍitā.
૮૭૮.
878.
‘‘દણ્ડેનેકે દમયન્તિ, અઙ્કુસેભિ કસાહિ ચ;
‘‘Daṇḍeneke damayanti, aṅkusebhi kasāhi ca;
અદણ્ડેન અસત્થેન, અહં દન્તોમ્હિ તાદિના.
Adaṇḍena asatthena, ahaṃ dantomhi tādinā.
૮૭૯.
879.
‘‘અહિંસકોતિ મે નામં, હિંસકસ્સ પુરે સતો;
‘‘Ahiṃsakoti me nāmaṃ, hiṃsakassa pure sato;
અજ્જાહં સચ્ચનામોમ્હિ, ન નં હિંસામિ કઞ્ચિ નં.
Ajjāhaṃ saccanāmomhi, na naṃ hiṃsāmi kañci naṃ.
૮૮૦.
880.
‘‘ચોરો અહં પુરે આસિં, અઙ્ગુલિમાલોતિ વિસ્સુતો;
‘‘Coro ahaṃ pure āsiṃ, aṅgulimāloti vissuto;
વુય્હમાનો મહોઘેન, બુદ્ધં સરણમાગમં.
Vuyhamāno mahoghena, buddhaṃ saraṇamāgamaṃ.
૮૮૧.
881.
‘‘લોહિતપાણિ પુરે આસિં, અઙ્ગુલિમાલોતિ વિસ્સુતો;
‘‘Lohitapāṇi pure āsiṃ, aṅgulimāloti vissuto;
સરણગમનં પસ્સ, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
Saraṇagamanaṃ passa, bhavanetti samūhatā.
૮૮૨.
882.
‘‘તાદિસં કમ્મં કત્વાન, બહું દુગ્ગતિગામિનં;
‘‘Tādisaṃ kammaṃ katvāna, bahuṃ duggatigāminaṃ;
ફુટ્ઠો કમ્મવિપાકેન, અનણો ભુઞ્જામિ ભોજનં.
Phuṭṭho kammavipākena, anaṇo bhuñjāmi bhojanaṃ.
૮૮૩.
883.
‘‘પમાદમનુયુઞ્જન્તિ, બાલા દુમ્મેધિનો જના;
‘‘Pamādamanuyuñjanti, bālā dummedhino janā;
અપ્પમાદઞ્ચ મેધાવી, ધનં સેટ્ઠંવ રક્ખતિ.
Appamādañca medhāvī, dhanaṃ seṭṭhaṃva rakkhati.
૮૮૪.
884.
‘‘મા પમાદમનુયુઞ્જેથ, મા કામરતિસન્થવં;
‘‘Mā pamādamanuyuñjetha, mā kāmaratisanthavaṃ;
અપ્પમત્તો હિ ઝાયન્તો, પપ્પોતિ પરમં સુખં.
Appamatto hi jhāyanto, pappoti paramaṃ sukhaṃ.
૮૮૫.
885.
‘‘સ્વાગતં નાપગતં, નેતં દુમ્મન્તિતં મમ;
‘‘Svāgataṃ nāpagataṃ, netaṃ dummantitaṃ mama;
સવિભત્તેસુ ધમ્મેસુ, યં સેટ્ઠં તદુપાગમં.
Savibhattesu dhammesu, yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgamaṃ.
૮૮૬.
886.
‘‘સ્વાગતં નાપગતં, નેતં દુમ્મન્તિતં મમ;
‘‘Svāgataṃ nāpagataṃ, netaṃ dummantitaṃ mama;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
૮૮૭.
887.
‘‘અરઞ્ઞે રુક્ખમૂલે વા, પબ્બતેસુ ગુહાસુ વા;
‘‘Araññe rukkhamūle vā, pabbatesu guhāsu vā;
તત્થ તત્થેવ અટ્ઠાસિં, ઉબ્બિગ્ગમનસો તદા.
Tattha tattheva aṭṭhāsiṃ, ubbiggamanaso tadā.
૮૮૮.
888.
‘‘સુખં સયામિ ઠાયામિ, સુખં કપ્પેમિ જીવિતં;
‘‘Sukhaṃ sayāmi ṭhāyāmi, sukhaṃ kappemi jīvitaṃ;
અહત્થપાસો મારસ્સ, અહો સત્થાનુકમ્પિતો.
Ahatthapāso mārassa, aho satthānukampito.
૮૮૯.
889.
‘‘બ્રહ્મજચ્ચો પુરે આસિં, ઉદિચ્ચો ઉભતો અહુ.
‘‘Brahmajacco pure āsiṃ, udicco ubhato ahu.
સોજ્જ પુત્તો સુગતસ્સ, ધમ્મરાજસ્સ સત્થુનો.
Sojja putto sugatassa, dhammarājassa satthuno.
૮૯૦.
890.
‘‘વીતતણ્હો અનાદાનો, ગુત્તદ્વારો સુસંવુતો;
‘‘Vītataṇho anādāno, guttadvāro susaṃvuto;
અઘમૂલં વધિત્વાન, પત્તો મે આસવક્ખયો.
Aghamūlaṃ vadhitvāna, patto me āsavakkhayo.
૮૯૧.
891.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, ભવનેત્તિ સમૂહતા’’તિ. – ઇમા ગાથા અભાસિ;
Ohito garuko bhāro, bhavanetti samūhatā’’ti. – imā gāthā abhāsi;
તત્થ દિસાપીતિ મય્હં દિસાપિ અમિત્તા પચ્ચત્થિકાપિ યે મં એવં ઉપવદન્તિ ‘‘યથા મયં અઙ્ગુલિમાલસ્સ વસેન ઞાતિવિયોગદુક્ખપરેતા દુક્ખં પાપુણામ, એવં અઙ્ગુલિમાલોપિ દુક્ખં પાપુણાતૂ’’તિ. મે ધમ્મકથં સુણન્તૂતિ મયા સત્થુ સન્તિકે સુતં ચતુસચ્ચધમ્મપટિસંયુત્તં કથં સુણન્તુ . યુઞ્જન્તૂતિ સુત્વા ચ તદત્થાય પટિપજ્જન્તુ. તે મનુજે ભજન્તૂતિ તાદિસે સપ્પુરિસે કલ્યાણમિત્તે ભજન્તુ સેવન્તુ. યે ધમ્મમેવાદપયન્તિ સન્તોતિ યે સપ્પુરિસા કુસલધમ્મમેવ, ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મમેવ, નિબ્બત્તિતલોકુત્તરધમ્મમેવ ચ આદપેન્તિ સમાદપેન્તિ ગણ્હાપેન્તિ.
Tattha disāpīti mayhaṃ disāpi amittā paccatthikāpi ye maṃ evaṃ upavadanti ‘‘yathā mayaṃ aṅgulimālassa vasena ñātiviyogadukkhaparetā dukkhaṃ pāpuṇāma, evaṃ aṅgulimālopi dukkhaṃ pāpuṇātū’’ti. Me dhammakathaṃ suṇantūti mayā satthu santike sutaṃ catusaccadhammapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ suṇantu . Yuñjantūti sutvā ca tadatthāya paṭipajjantu. Te manuje bhajantūti tādise sappurise kalyāṇamitte bhajantu sevantu. Ye dhammamevādapayanti santoti ye sappurisā kusaladhammameva, uttarimanussadhammameva, nibbattitalokuttaradhammameva ca ādapenti samādapenti gaṇhāpenti.
ખન્તિવાદાનન્તિ અધિવાસનખન્તિમેવ વદન્તાનં તતો એવ અવિરોધપ્પસંસિનન્તિ કેનચિ અવિરોધભૂતાય મેત્તાય એવ પસંસનસીલાનં. સુણન્તુ ધમ્મં કાલેનાતિ યુત્તપ્પયુત્તકાલે તેસં સન્તિકે ધમ્મં સુણન્તુ. તઞ્ચ અનુવિધીયન્તૂતિ તઞ્ચ યથાસુતં ધમ્મં સમ્મદેવ ઉગ્ગહિત્વા અનુકરોન્તુ ધમ્માનુધમ્મં પટિપજ્જન્તૂતિ અત્થો.
Khantivādānanti adhivāsanakhantimeva vadantānaṃ tato eva avirodhappasaṃsinanti kenaci avirodhabhūtāya mettāya eva pasaṃsanasīlānaṃ. Suṇantu dhammaṃkālenāti yuttappayuttakāle tesaṃ santike dhammaṃ suṇantu. Tañca anuvidhīyantūti tañca yathāsutaṃ dhammaṃ sammadeva uggahitvā anukarontu dhammānudhammaṃ paṭipajjantūti attho.
ન હિ જાતુ સો મમં હિંસેતિ સો મય્હં દિસો પચ્ચત્થિકો જાતુ, એકંસેનેવ મં ન હિંસે, ન બાધેય્ય. અઞ્ઞં વા પન કઞ્ચિ નન્તિ ન કેવલં મંયેવ, અઞ્ઞં વાપિ કઞ્ચિ સત્તં ન હિંસેય્ય, પપ્પુય્ય પરમં સન્તિન્તિ, પરમં ઉત્તમં સન્તિં નિબ્બાનં પાપુણેય્ય, પાપુણિત્વા ચ રક્ખેય્ય તસથાવરેતિ સબ્બે ચ સત્તે પરમાય રક્ખાય રક્ખેય્ય, સિસ્સં પુત્તં વિય પરિપાલેય્યાતિ અત્થો.
Na hi jātu so mamaṃ hiṃseti so mayhaṃ diso paccatthiko jātu, ekaṃseneva maṃ na hiṃse, na bādheyya. Aññaṃ vā pana kañci nanti na kevalaṃ maṃyeva, aññaṃ vāpi kañci sattaṃ na hiṃseyya, pappuyya paramaṃ santinti, paramaṃ uttamaṃ santiṃ nibbānaṃ pāpuṇeyya, pāpuṇitvā ca rakkheyya tasathāvareti sabbe ca satte paramāya rakkhāya rakkheyya, sissaṃ puttaṃ viya paripāleyyāti attho.
એવં થેરો ઇમાહિ ગાથાહિ પરે પાપતો પરિમોચેન્તો પરિત્તકિરિયં નામ કત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પકાસેન્તો ‘‘ઉદકં હી’’તિ ગાથમાહ. તત્થ પથવિયા થલટ્ઠાનં ખણિત્વા નિન્નટ્ઠાનં પૂરેત્વા માતિકં વા કત્વા રુક્ખદોણિં વા ઠપેત્વા અત્તના ઇચ્છિકિચ્છિતટ્ઠાનં ઉદકં નેન્તીતિ નેત્તિકા, ઉદકહારિનો. તેજનન્તિ કણ્ડં. ઇદં વુત્તં હોતિ – નેત્તિકા અત્તનો રુચિયા ઉદકં નયન્તિ, ઉસુકારાપિ તાપેત્વા વઙ્કાભાવં હરન્તા તેજનં ઉસું દમયન્તિ, ઉજુકં કરોન્તિ, તચ્છકાપિ નેમિઆદીનં અત્થાય તચ્છન્તા દારું દમયન્તિ અત્તનો રુચિયા ઉજું વા વઙ્કં વા કરોન્તિ. એવં એત્તકં આરમ્મણં કત્વા પણ્ડિતા સપ્પઞ્ઞા અરિયમગ્ગં ઉપ્પાદેન્તા અત્તાનં દમેન્તિ, અરહત્તપ્પત્તા પન એકન્તદન્તા નામ હોન્તીતિ.
Evaṃ thero imāhi gāthāhi pare pāpato parimocento parittakiriyaṃ nāma katvā attano paṭipattiṃ pakāsento ‘‘udakaṃ hī’’ti gāthamāha. Tattha pathaviyā thalaṭṭhānaṃ khaṇitvā ninnaṭṭhānaṃ pūretvā mātikaṃ vā katvā rukkhadoṇiṃ vā ṭhapetvā attanā icchikicchitaṭṭhānaṃ udakaṃ nentīti nettikā, udakahārino. Tejananti kaṇḍaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – nettikā attano ruciyā udakaṃ nayanti, usukārāpi tāpetvā vaṅkābhāvaṃ harantā tejanaṃ usuṃ damayanti, ujukaṃ karonti, tacchakāpi nemiādīnaṃ atthāya tacchantā dāruṃ damayanti attano ruciyā ujuṃ vā vaṅkaṃ vā karonti. Evaṃ ettakaṃ ārammaṇaṃ katvā paṇḍitā sappaññā ariyamaggaṃ uppādentā attānaṃ damenti, arahattappattā pana ekantadantā nāma hontīti.
ઇદાનિ પુરિસદમ્મસારથિના સત્થારા અત્તનો દમિતાકારં કતઞ્ઞુતઞ્ચ પકાસેન્તો ‘‘દણ્ડેનેકે’’તિઆદિકા પઞ્ચ ગાથા અભાસિ. તત્થ દણ્ડેનેકે દમયન્તીતિ રાજરાજમહામત્તાદયો દણ્ડેન, હત્થિઅસ્સાદિના બલકાયેન ચ પચ્ચત્થિકાદિકે દમેન્તિ, ગોપાલાદયો ચ ગાવાદિકે દણ્ડેન યટ્ઠિયા દમેન્તિ. હત્થાચરિયા હત્થિં અઙ્કુસેહિ, અસ્સાચરિયા અસ્સે કસાહિ ચ દમેન્તિ. અદણ્ડેન અસત્થેન, અહં દન્તોમ્હિ તાદિનાતિ અહં પન ઇટ્ઠાદીસુ તાદિભાવપ્પત્તેન સમ્માસમ્બુદ્ધેન વિના એવ દણ્ડેન, વિના સત્થેન, નિહિતદણ્ડનિહિતસત્થભાવેન દન્તો દમિતો નિબ્બિસેવનો ગતો અમ્હિ.
Idāni purisadammasārathinā satthārā attano damitākāraṃ kataññutañca pakāsento ‘‘daṇḍeneke’’tiādikā pañca gāthā abhāsi. Tattha daṇḍeneke damayantīti rājarājamahāmattādayo daṇḍena, hatthiassādinā balakāyena ca paccatthikādike damenti, gopālādayo ca gāvādike daṇḍena yaṭṭhiyā damenti. Hatthācariyā hatthiṃ aṅkusehi, assācariyā asse kasāhi ca damenti. Adaṇḍena asatthena, ahaṃ dantomhi tādināti ahaṃ pana iṭṭhādīsu tādibhāvappattena sammāsambuddhena vinā eva daṇḍena, vinā satthena, nihitadaṇḍanihitasatthabhāvena danto damito nibbisevano gato amhi.
અહિંસકોતિ મે નામં, હિંસકસ્સ પુરે સતોતિ સત્થારા સમાગમતો પુબ્બે હિંસકસ્સ મે સમાનસ્સ અહિંસકોતિ નામમત્તં અહોસિ. અજ્જાહન્તિ ઇદાનિ પનાહં ‘‘અહિંસકો’’તિ સચ્ચનામો અવિતથનામો અમ્હિ. તસ્મા ન નં હિંસામિ કઞ્ચિપિ સત્તં ન હિંસામિ ન બાધેમિ, નન્તિ નિપાતમત્તં.
Ahiṃsakotime nāmaṃ, hiṃsakassa pure satoti satthārā samāgamato pubbe hiṃsakassa me samānassa ahiṃsakoti nāmamattaṃ ahosi. Ajjāhanti idāni panāhaṃ ‘‘ahiṃsako’’ti saccanāmo avitathanāmo amhi. Tasmā na naṃ hiṃsāmi kañcipi sattaṃ na hiṃsāmi na bādhemi, nanti nipātamattaṃ.
વિસ્સુતોતિ ‘‘પાણાતિપાતી લુદ્દો લોહિતપાણી’’તિઆદિના પઞ્ઞાતો. મહોઘેનાતિ કામોઘાદિના મહતા ઓઘેન, તસ્સ ઓઘસ્સ વિચ્છેદકરં બુદ્ધં સરણં બુદ્ધસઙ્ખાતં સરણં અગમં ઉપગચ્છિં.
Vissutoti ‘‘pāṇātipātī luddo lohitapāṇī’’tiādinā paññāto. Mahoghenāti kāmoghādinā mahatā oghena, tassa oghassa vicchedakaraṃ buddhaṃ saraṇaṃ buddhasaṅkhātaṃ saraṇaṃ agamaṃ upagacchiṃ.
લોહિતપાણીતિ પાણમતિપાતનેન પરેસં લોહિતેન રુહિરેન મક્ખિતપાણિ. સરણગમનં પસ્સાતિ મહપ્ફલં મમ સરણગમનં પસ્સાતિ અત્તાનમેવાલપતિ.
Lohitapāṇīti pāṇamatipātanena paresaṃ lohitena ruhirena makkhitapāṇi. Saraṇagamanaṃ passāti mahapphalaṃ mama saraṇagamanaṃ passāti attānamevālapati.
તાદિસં કમ્મન્તિ અનેકસતપુરિસવધં દારુણં તથારૂપં પાપકમ્મં. ફુટ્ઠો કમ્મવિપાકેનાતિ પુબ્બે કતસ્સ પાપકમ્મસ્સ વિપાકેન ફુટ્ઠો, સબ્બસો પહીનકમ્મો વિપાકમત્તં પચ્ચનુભોન્તો. અથ વા ફુટ્ઠો કમ્મવિપાકેનાતિ ઉપનિસ્સયભૂતસ્સ કુસલકમ્મસ્સ ફલભૂતેન લોકુત્તરમગ્ગેન, લોકુત્તરકમ્મસ્સેવ વા ફલેન વિમુત્તિસુખેન ફુટ્ઠો. સબ્બસો કિલેસાનં ખીણત્તા અનણો ભુઞ્જામિ ભોજનં, ભોજનાપદેસેન ચત્તારોપિ પચ્ચયે વદતિ.
Tādisaṃ kammanti anekasatapurisavadhaṃ dāruṇaṃ tathārūpaṃ pāpakammaṃ. Phuṭṭho kammavipākenāti pubbe katassa pāpakammassa vipākena phuṭṭho, sabbaso pahīnakammo vipākamattaṃ paccanubhonto. Atha vā phuṭṭho kammavipākenāti upanissayabhūtassa kusalakammassa phalabhūtena lokuttaramaggena, lokuttarakammasseva vā phalena vimuttisukhena phuṭṭho. Sabbaso kilesānaṃ khīṇattā anaṇo bhuñjāmi bhojanaṃ, bhojanāpadesena cattāropi paccaye vadati.
ઇદાનિ પુબ્બે અત્તનો પમાદવિહારં ગરહામુખેન પચ્છા અપ્પમાદપટિપત્તિં પસંસન્તો તત્થ ચ પરેસં ઉસ્સાહં જનેન્તો ‘‘પમાદમનુયુઞ્જન્તી’’તિઆદિકા ગાથા અભાસિ. તત્થ બાલાતિ બાલ્યેન સમન્નાગતા ઇધલોકપરલોકત્થં અજાનન્તા. દુમ્મેધિનોતિ નિપ્પઞ્ઞા, તે પમાદે આદીનવં અપસ્સન્તા પમાદં અનુયુઞ્જન્તિ પવત્તેન્તિ, પમાદેનેવ કાલં વીતિનામેન્તિ. મેધાવીતિ ધમ્મોજપઞ્ઞાય સમન્નાગતો પન પણ્ડિતો કુલવંસાગતં સેટ્ઠં ઉત્તમં સત્તરતનધનં વિય અપ્પમાદં રક્ખતિ. યથા હિ ‘‘ઉત્તમં ધનં નિસ્સાય ભોગસમ્પત્તિં પાપુણિસ્સામ, પુત્તદારં પોસેસ્સામ, સુગતિમગ્ગં સોધેસ્સામા’’તિ ધને આનિસંસં પસ્સન્તા ધનં રક્ખન્તિ; એવં પણ્ડિતોપિ ‘‘અપ્પમાદં નિસ્સાય પઠમજ્ઝાનાદીનિ પટિલભિસ્સામિ , મગ્ગફલાનિ પાપુણિસ્સામિ, તિસ્સો વિજ્જા છ અભિઞ્ઞા સમ્પાદેસ્સામી’’તિ અપ્પમાદે આનિસંસં પસ્સન્તો ધનં સેટ્ઠંવ અપ્પમાદં રક્ખતીતિ અત્થો.
Idāni pubbe attano pamādavihāraṃ garahāmukhena pacchā appamādapaṭipattiṃ pasaṃsanto tattha ca paresaṃ ussāhaṃ janento ‘‘pamādamanuyuñjantī’’tiādikā gāthā abhāsi. Tattha bālāti bālyena samannāgatā idhalokaparalokatthaṃ ajānantā. Dummedhinoti nippaññā, te pamāde ādīnavaṃ apassantā pamādaṃ anuyuñjanti pavattenti, pamādeneva kālaṃ vītināmenti. Medhāvīti dhammojapaññāya samannāgato pana paṇḍito kulavaṃsāgataṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ sattaratanadhanaṃ viya appamādaṃ rakkhati. Yathā hi ‘‘uttamaṃ dhanaṃ nissāya bhogasampattiṃ pāpuṇissāma, puttadāraṃ posessāma, sugatimaggaṃ sodhessāmā’’ti dhane ānisaṃsaṃ passantā dhanaṃ rakkhanti; evaṃ paṇḍitopi ‘‘appamādaṃ nissāya paṭhamajjhānādīni paṭilabhissāmi , maggaphalāni pāpuṇissāmi, tisso vijjā cha abhiññā sampādessāmī’’ti appamāde ānisaṃsaṃ passanto dhanaṃ seṭṭhaṃva appamādaṃ rakkhatīti attho.
મા પમાદન્તિ પમાદં મા અનુયુઞ્જેથ પમાદેન કાલં મા વીતિનામયિત્થ. કામરતિસન્થવન્તિ વત્થુકામેસુ, કિલેસકામેસુ ચ રતિસઙ્ખાતં તણ્હાસન્થવમ્પિ મા અનુયુઞ્જેથ મા વિન્દિત્થ મા પટિલભિત્થ. અપ્પમત્તો હીતિ ઉપટ્ઠિતસતિતાય અપ્પમત્તો પુગ્ગલો ઝાયન્તો ઝાયનપ્પસુતો પરમં ઉત્તમં નિબ્બાનસુખં પાપુણાતિ.
Mā pamādanti pamādaṃ mā anuyuñjetha pamādena kālaṃ mā vītināmayittha. Kāmaratisanthavanti vatthukāmesu, kilesakāmesu ca ratisaṅkhātaṃ taṇhāsanthavampi mā anuyuñjetha mā vindittha mā paṭilabhittha. Appamatto hīti upaṭṭhitasatitāya appamatto puggalo jhāyanto jhāyanappasuto paramaṃ uttamaṃ nibbānasukhaṃ pāpuṇāti.
સ્વાગતં નાપગતન્તિ યં તદા મમ સત્થુ સન્તિકે આગતં આગમનં, સત્થુ વા તસ્મિં મહાવને આગમનં, તં સ્વાગતં સ્વાગમનં નાપગતં, અત્થતો અપેતં વિગતં ન હોતિ. નેતં દુમ્મન્તિતં મમાતિ યં તદા મયા ‘‘સત્થુ સન્તિકે પબ્બજિસ્સામી’’તિ મન્તિતં, ઇદમ્પિ મમ ન દુમ્મન્તિતં, સુમન્તિતમેવ. કસ્મા? સવિભત્તેસુ ધમ્મેસૂતિ સાવજ્જાનવજ્જાદિવસેન પકારતો વિભત્તેસુ ધમ્મેસુ યં સેટ્ઠં ઉત્તમં પવરં નિબ્બાનં. તદુપાગમં તદેવ ઉપગચ્છિન્તિ અત્થો.
Svāgataṃ nāpagatanti yaṃ tadā mama satthu santike āgataṃ āgamanaṃ, satthu vā tasmiṃ mahāvane āgamanaṃ, taṃ svāgataṃ svāgamanaṃ nāpagataṃ, atthato apetaṃ vigataṃ na hoti. Netaṃ dummantitaṃ mamāti yaṃ tadā mayā ‘‘satthu santike pabbajissāmī’’ti mantitaṃ, idampi mama na dummantitaṃ, sumantitameva. Kasmā? Savibhattesu dhammesūti sāvajjānavajjādivasena pakārato vibhattesu dhammesu yaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ pavaraṃ nibbānaṃ. Tadupāgamaṃ tadeva upagacchinti attho.
‘‘તદા પુથુજ્જનકાલે પયોગાસયવિપન્નતાય અરઞ્ઞાદીસુ દુક્ખં વિહાસિં, ઇદાનિ પયોગાસયસમ્પન્નતાય તત્થ સુખં વિહરામી’’તિ સુખવિહારભાવઞ્ચેવ ‘‘પુબ્બે જાતિમત્તેન બ્રાહ્મણો, ઇદાનિ સત્થુ ઓરસપુત્તતાય બ્રાહ્મણો’’તિ પરમત્થબ્રાહ્મણભાવઞ્ચ દસ્સેન્તો ‘‘અરઞ્ઞે’’તિઆદિમાહ. તત્થ સુખં સયામીતિ સયન્તોપિ સુખં સુખેન નિદુક્ખેન ચિત્તુત્રાસાદીનં અભાવેન ચેતોદુક્ખરહિતો સયામિ. ઠાયામીતિ ઠામિ . અહત્થપાસો મારસ્સાતિ કિલેસમારાદીનં અગોચરો. અહો સત્થાનુકમ્પિતોતિ સત્થારાનુકમ્પિતો અહો.
‘‘Tadā puthujjanakāle payogāsayavipannatāya araññādīsu dukkhaṃ vihāsiṃ, idāni payogāsayasampannatāya tattha sukhaṃ viharāmī’’ti sukhavihārabhāvañceva ‘‘pubbe jātimattena brāhmaṇo, idāni satthu orasaputtatāya brāhmaṇo’’ti paramatthabrāhmaṇabhāvañca dassento ‘‘araññe’’tiādimāha. Tattha sukhaṃ sayāmīti sayantopi sukhaṃ sukhena nidukkhena cittutrāsādīnaṃ abhāvena cetodukkharahito sayāmi. Ṭhāyāmīti ṭhāmi . Ahatthapāso mārassāti kilesamārādīnaṃ agocaro. Aho satthānukampitoti satthārānukampito aho.
બ્રહ્મજચ્ચોતિ બ્રાહ્મણજાતિકો. ઉદિચ્ચો ઉભતોતિ માતિતો ચ પિતિતો ચ ઉભતો ઉદિતો સંસુદ્ધગહણિકો. સેસં તત્થ તત્થ વુત્તનયમેવ.
Brahmajaccoti brāhmaṇajātiko. Udicco ubhatoti mātito ca pitito ca ubhato udito saṃsuddhagahaṇiko. Sesaṃ tattha tattha vuttanayameva.
અઙ્ગુલિમાલત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Aṅgulimālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૮. અઙ્ગુલિમાલત્થેરગાથા • 8. Aṅgulimālattheragāthā