Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પેતવત્થુ-અટ્ઠકથા • Petavatthu-aṭṭhakathā |
૯. અઙ્કુરપેતવત્થુવણ્ણના
9. Aṅkurapetavatthuvaṇṇanā
યસ્સ અત્થાય ગચ્છામાતિ ઇદં સત્થા સાવત્થિયં વિહરન્તો અઙ્કુરપેતં આરબ્ભ કથેસિ. કામઞ્ચેત્થ અઙ્કુરો પેતો ન હોતિ, તસ્સ પન ચરિતં યસ્મા પેતસમ્બન્ધં, તસ્મા તં ‘‘અઙ્કુરપેતવત્થૂ’’તિ વુત્તં.
Yassa atthāya gacchāmāti idaṃ satthā sāvatthiyaṃ viharanto aṅkurapetaṃ ārabbha kathesi. Kāmañcettha aṅkuro peto na hoti, tassa pana caritaṃ yasmā petasambandhaṃ, tasmā taṃ ‘‘aṅkurapetavatthū’’ti vuttaṃ.
તત્રાયં સઙ્ખેપકથા – યે તે ઉત્તરમધુરાધિપતિનો રઞ્ઞો મહાસાગરસ્સ પુત્તં ઉપસાગરં પટિચ્ચ ઉત્તરાપથે કંસભોગે અસિતઞ્જનનગરે મહાકંસસ્સ ધીતુયા દેવગબ્ભાય કુચ્છિયં ઉપ્પન્ના અઞ્જનદેવી વાસુદેવો બલદેવો ચન્દદેવો સૂરિયદેવો અગ્ગિદેવો વરુણદેવો અજ્જુનો પજ્જુનો ઘટપણ્ડિતો અઙ્કુરો ચાતિ વાસુદેવાદયો દસ ભાતિકાતિ એકાદસ ખત્તિયા અહેસું, તેસુ વાસુદેવાદયો ભાતરો અસિતઞ્જનનગરં આદિં કત્વા દ્વારવતીપરિયોસાનેસુ સકલજમ્બુદીપે તેસટ્ઠિયા નગરસહસ્સેસુ સબ્બે રાજાનો ચક્કેન જીવિતક્ખયં પાપેત્વા દ્વારવતિયં વસમાના રજ્જં દસ કોટ્ઠાસે કત્વા વિભજિંસુ. ભગિનિં પન અઞ્જનદેવિં ન સરિંસુ. પુન સરિત્વા ‘‘એકાદસ કોટ્ઠાસે કરોમા’’તિ વુત્તે તેસં સબ્બકનિટ્ઠો અઙ્કુરો ‘‘મમ કોટ્ઠાસં તસ્સા દેથ, અહં વોહારં કત્વા જીવિસ્સામિ, તુમ્હે અત્તનો અત્તનો જનપદેસુ સુઙ્કં મય્હં વિસ્સજ્જેથા’’તિ આહ. તે ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તસ્સ કોટ્ઠાયં ભગિનિયા દત્વા નવ રાજાનો દ્વારવતિયં વસિંસુ.
Tatrāyaṃ saṅkhepakathā – ye te uttaramadhurādhipatino rañño mahāsāgarassa puttaṃ upasāgaraṃ paṭicca uttarāpathe kaṃsabhoge asitañjananagare mahākaṃsassa dhītuyā devagabbhāya kucchiyaṃ uppannā añjanadevī vāsudevo baladevo candadevo sūriyadevo aggidevo varuṇadevo ajjuno pajjuno ghaṭapaṇḍito aṅkuro cāti vāsudevādayo dasa bhātikāti ekādasa khattiyā ahesuṃ, tesu vāsudevādayo bhātaro asitañjananagaraṃ ādiṃ katvā dvāravatīpariyosānesu sakalajambudīpe tesaṭṭhiyā nagarasahassesu sabbe rājāno cakkena jīvitakkhayaṃ pāpetvā dvāravatiyaṃ vasamānā rajjaṃ dasa koṭṭhāse katvā vibhajiṃsu. Bhaginiṃ pana añjanadeviṃ na sariṃsu. Puna saritvā ‘‘ekādasa koṭṭhāse karomā’’ti vutte tesaṃ sabbakaniṭṭho aṅkuro ‘‘mama koṭṭhāsaṃ tassā detha, ahaṃ vohāraṃ katvā jīvissāmi, tumhe attano attano janapadesu suṅkaṃ mayhaṃ vissajjethā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tassa koṭṭhāyaṃ bhaginiyā datvā nava rājāno dvāravatiyaṃ vasiṃsu.
અઙ્કુરો પન વણિજ્જં કરોન્તો નિચ્ચકાલં મહાદાનં દેતિ. તસ્સ પનેકો દાસો ભણ્ડાગારિકો અત્થકામો અહોસિ. અઙ્કુરો પસન્નમાનસો તસ્સ એકં કુલધીતરં ગહેત્વા અદાસિ. સો પુત્તે ગબ્ભગતેયેવ કાલમકાસિ. અઙ્કુરો તસ્મિં જાતે તસ્સ પિતુનો દિન્નં ભત્તવેતનં તસ્સ અદાસિ. અથ તસ્મિં દારકે વયપ્પત્તે ‘‘દાસો ન દાસો’’તિ રાજકુલે વિનિચ્છયો ઉપ્પજ્જિ. તં સુત્વા અઞ્જનદેવી ધેનૂપમં વત્વા ‘‘માતુ ભુજિસ્સાય પુત્તોપિ ભુજિસ્સો એવા’’તિ દાસબ્યતો મોચેસિ.
Aṅkuro pana vaṇijjaṃ karonto niccakālaṃ mahādānaṃ deti. Tassa paneko dāso bhaṇḍāgāriko atthakāmo ahosi. Aṅkuro pasannamānaso tassa ekaṃ kuladhītaraṃ gahetvā adāsi. So putte gabbhagateyeva kālamakāsi. Aṅkuro tasmiṃ jāte tassa pituno dinnaṃ bhattavetanaṃ tassa adāsi. Atha tasmiṃ dārake vayappatte ‘‘dāso na dāso’’ti rājakule vinicchayo uppajji. Taṃ sutvā añjanadevī dhenūpamaṃ vatvā ‘‘mātu bhujissāya puttopi bhujisso evā’’ti dāsabyato mocesi.
દારકો પન લજ્જાય તત્થ વસિતું અવિસહન્તો રોરુવનગરં ગન્ત્વા તત્થ અઞ્ઞતરસ્સ તુન્નવાયસ્સ ધીતરં ગહેત્વા તુન્નવાયસિપ્પેન જીવિકં કપ્પેસિ. તેન સમયેન રોરુવનગરે અસય્હમહાસેટ્ઠિ નામ અહોસિ. સો સમણબ્રાહ્મણકપણદ્ધિકવનિબ્બકયાચકાનં મહાદાનં દેતિ. સો તુન્નવાયો સેટ્ઠિનો ઘરં અજાનન્તાનં પીતિસોમનસ્સજાતો હુત્વા અસય્હસેટ્ઠિનો નિવેસનં દક્ખિણબાહું પસારેત્વા દસ્સેસિ ‘‘એત્થ ગન્ત્વા લદ્ધબ્બં લભન્તૂ’’તિ. તસ્સ કમ્મં પાળિયંયેવ આગતં.
Dārako pana lajjāya tattha vasituṃ avisahanto roruvanagaraṃ gantvā tattha aññatarassa tunnavāyassa dhītaraṃ gahetvā tunnavāyasippena jīvikaṃ kappesi. Tena samayena roruvanagare asayhamahāseṭṭhi nāma ahosi. So samaṇabrāhmaṇakapaṇaddhikavanibbakayācakānaṃ mahādānaṃ deti. So tunnavāyo seṭṭhino gharaṃ ajānantānaṃ pītisomanassajāto hutvā asayhaseṭṭhino nivesanaṃ dakkhiṇabāhuṃ pasāretvā dassesi ‘‘ettha gantvā laddhabbaṃ labhantū’’ti. Tassa kammaṃ pāḷiyaṃyeva āgataṃ.
સો અપરેન સમયેન કાલં કત્વા મરુભૂમિયં અઞ્ઞતરસ્મિં નિગ્રોધરુક્ખે ભુમ્મદેવતા હુત્વા નિબ્બત્તિ, તસ્સ દક્ખિણહત્થો સબ્બકામદદો અહોસિ. તસ્મિંયેવ ચ રોરુવે અઞ્ઞતરો પુરિસો અસય્હસેટ્ઠિનો દાને બ્યાવટો અસ્સદ્ધો અપ્પસન્નો મિચ્છાદિટ્ઠિકો પુઞ્ઞકિરિયાય અનાદરો કાલં કત્વા તસ્સ દેવપુત્તસ્સ વસનટ્ઠાનસ્સ અવિદૂરે પેતો હુત્વા નિબ્બત્તિ. તેન ચ કતકમ્મં પાળિયંયેવ આગતં. અસય્હમહાસેટ્ઠિ પન કાલં કત્વા તાવતિંસભવને સક્કસ્સ દેવરઞ્ઞો સહબ્યતં ઉપગતો.
So aparena samayena kālaṃ katvā marubhūmiyaṃ aññatarasmiṃ nigrodharukkhe bhummadevatā hutvā nibbatti, tassa dakkhiṇahattho sabbakāmadado ahosi. Tasmiṃyeva ca roruve aññataro puriso asayhaseṭṭhino dāne byāvaṭo assaddho appasanno micchādiṭṭhiko puññakiriyāya anādaro kālaṃ katvā tassa devaputtassa vasanaṭṭhānassa avidūre peto hutvā nibbatti. Tena ca katakammaṃ pāḷiyaṃyeva āgataṃ. Asayhamahāseṭṭhi pana kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane sakkassa devarañño sahabyataṃ upagato.
અથ અપરેન સમયેન અઙ્કુરો પઞ્ચહિ સકટસતેહિ, અઞ્ઞતરો ચ બ્રાહ્મણો પઞ્ચહિ સકટસતેહીતિ દ્વેપિ જના સકટસહસ્સેન ભણ્ડં આદાય મરુકન્તારમગ્ગં પટિપન્ના મગ્ગમૂળ્હા હુત્વા બહું દિવસં તત્થેવ વિચરન્તા પરિક્ખીણતિણોદકાહારા અહેસું. અઙ્કુરો અસ્સદૂતેહિ ચતૂસુ દિસાસુ પાનિયં મગ્ગાપેસિ. અથ સો કામદદહત્થો યક્ખો તં તેસં બ્યસનપ્પત્તિં દિસ્વા અઙ્કુરેન પુબ્બે અત્તનો કતં ઉપકારં ચિન્તેત્વા ‘‘હન્દ દાનિ ઇમસ્સ મયા અવસ્સયેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ અત્તનો વસનવટરુક્ખં દસ્સેસિ. સો કિર વટરુક્ખો સાખાવિટપસમ્પન્નો ઘનપલાસો સન્દચ્છાયો અનેકસહસ્સપારોહો આયામેન વિત્થારેન ઉબ્બેધેન ચ યોજનપરિમાણો અહોસિ. તં દિસ્વા અઙ્કુરો હટ્ઠતુટ્ઠો તસ્સ હેટ્ઠા ખન્ધાવારં બન્ધાપેસિ. યક્ખો અત્તનો દક્ખિણહત્થં પસારેત્વા પઠમં તાવ પાનીયેન સબ્બં જનં સન્તપ્પેસિ. તતો યો યો યં યં ઇચ્છતિ, તસ્સ તસ્સ તં તં અદાસિ.
Atha aparena samayena aṅkuro pañcahi sakaṭasatehi, aññataro ca brāhmaṇo pañcahi sakaṭasatehīti dvepi janā sakaṭasahassena bhaṇḍaṃ ādāya marukantāramaggaṃ paṭipannā maggamūḷhā hutvā bahuṃ divasaṃ tattheva vicarantā parikkhīṇatiṇodakāhārā ahesuṃ. Aṅkuro assadūtehi catūsu disāsu pāniyaṃ maggāpesi. Atha so kāmadadahattho yakkho taṃ tesaṃ byasanappattiṃ disvā aṅkurena pubbe attano kataṃ upakāraṃ cintetvā ‘‘handa dāni imassa mayā avassayena bhavitabba’’nti attano vasanavaṭarukkhaṃ dassesi. So kira vaṭarukkho sākhāviṭapasampanno ghanapalāso sandacchāyo anekasahassapāroho āyāmena vitthārena ubbedhena ca yojanaparimāṇo ahosi. Taṃ disvā aṅkuro haṭṭhatuṭṭho tassa heṭṭhā khandhāvāraṃ bandhāpesi. Yakkho attano dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā paṭhamaṃ tāva pānīyena sabbaṃ janaṃ santappesi. Tato yo yo yaṃ yaṃ icchati, tassa tassa taṃ taṃ adāsi.
એવં તસ્મિં મહાજને નાનાવિધેન અન્નપાનાદિના યથાકામં સન્તપ્પિતે પચ્છા વૂપસન્તે મગ્ગપરિસ્સમે સો બ્રાહ્મણવાણિજો અયોનિસો મનસિકરોન્તો એવં ચિન્તેસિ – ‘‘ધનલાભાય ઇતો કમ્બોજં ગન્ત્વા મયં કિં કરિસ્સામ, ઇમમેવ પન યક્ખં યેન કેનચિ ઉપાયેન ગહેત્વા યાનં આરોપેત્વા અમ્હાકં નગરમેવ ગમિસ્સામા’’તિ. એવં ચિન્તેત્વા તમત્થં અઙ્કુરસ્સ કથેન્તો –
Evaṃ tasmiṃ mahājane nānāvidhena annapānādinā yathākāmaṃ santappite pacchā vūpasante maggaparissame so brāhmaṇavāṇijo ayoniso manasikaronto evaṃ cintesi – ‘‘dhanalābhāya ito kambojaṃ gantvā mayaṃ kiṃ karissāma, imameva pana yakkhaṃ yena kenaci upāyena gahetvā yānaṃ āropetvā amhākaṃ nagarameva gamissāmā’’ti. Evaṃ cintetvā tamatthaṃ aṅkurassa kathento –
૨૫૭.
257.
‘‘યસ્સ અત્થાય ગચ્છામ, કમ્બોજં ધનહારકા;
‘‘Yassa atthāya gacchāma, kambojaṃ dhanahārakā;
અયં કામદદો યક્ખો, ઇમં યક્ખં નયામસે.
Ayaṃ kāmadado yakkho, imaṃ yakkhaṃ nayāmase.
૨૫૮.
258.
‘‘ઇમં યક્ખં ગહેત્વાન, સાધુકેન પસય્હ વા;
‘‘Imaṃ yakkhaṃ gahetvāna, sādhukena pasayha vā;
યાનં આરોપયિત્વાન, ખિપ્પં ગચ્છામ દ્વારક’’ન્તિ. –
Yānaṃ āropayitvāna, khippaṃ gacchāma dvāraka’’nti. –
ગાથાદ્વયમાહ. તત્થ યસ્સ અત્થાયાતિ યસ્સ કારણા. કમ્બોજન્તિ કમ્બોજરટ્ઠં. ધનહારકાતિ ભણ્ડવિક્કયેન લદ્ધધનહારિનો. કામદદોતિ ઇચ્છિતિચ્છિતદાયકો. યક્ખોતિ દેવપુત્તો. નયામસેતિ નયિસ્સામ . સાધુકેનાતિ યાચનેન. પસય્હાતિ અભિભવિત્વા બલક્કારેન, યાનન્તિ સુખયાનં . દ્વારકન્તિ દ્વારવતીનગરં. અયં હેત્થાધિપ્પાયો – યદત્થં મયં ઇતો કમ્બોજં ગન્તુકામા, તેન ગમનેન સાધેતબ્બો અત્થો ઇધેવ સિજ્ઝતિ. અયઞ્હિ યક્ખો કામદદો, તસ્મા ઇમં યક્ખં યાચિત્વા તસ્સ અનુમતિયા વા, સચે સઞ્ઞત્તિં ન ગચ્છતિ, બલક્કારેન વા યાનં આરોપેત્વા યાને પચ્છાબાહં બન્ધિત્વા તં ગહેત્વા ઇતોયેવ ખિપ્પં દ્વારવતીનગરં ગચ્છામાતિ.
Gāthādvayamāha. Tattha yassa atthāyāti yassa kāraṇā. Kambojanti kambojaraṭṭhaṃ. Dhanahārakāti bhaṇḍavikkayena laddhadhanahārino. Kāmadadoti icchiticchitadāyako. Yakkhoti devaputto. Nayāmaseti nayissāma . Sādhukenāti yācanena. Pasayhāti abhibhavitvā balakkārena, yānanti sukhayānaṃ . Dvārakanti dvāravatīnagaraṃ. Ayaṃ hetthādhippāyo – yadatthaṃ mayaṃ ito kambojaṃ gantukāmā, tena gamanena sādhetabbo attho idheva sijjhati. Ayañhi yakkho kāmadado, tasmā imaṃ yakkhaṃ yācitvā tassa anumatiyā vā, sace saññattiṃ na gacchati, balakkārena vā yānaṃ āropetvā yāne pacchābāhaṃ bandhitvā taṃ gahetvā itoyeva khippaṃ dvāravatīnagaraṃ gacchāmāti.
એવં પન બ્રાહ્મણેન વુત્તો અઙ્કુરો સપ્પુરિસધમ્મે ઠત્વા તસ્સ વચનં પટિક્ખિપન્તો –
Evaṃ pana brāhmaṇena vutto aṅkuro sappurisadhamme ṭhatvā tassa vacanaṃ paṭikkhipanto –
૨૫૯.
259.
‘‘યસ્સ રુક્ખસ્સ છાયાય, નિસીદેય્ય સયેય્ય વા;
‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;
ન તસ્સ સાખં ભઞ્જેય્ય, મિત્તદુબ્ભો હિ પાપકો’’તિ. –
Na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadubbho hi pāpako’’ti. –
ગાથમાહ. તત્થ ન ભઞ્જેય્યાતિ ન છિન્દેય્ય. મિત્તદુબ્ભોતિ મિત્તેસુ દુબ્ભનં તેસં અનત્થુપ્પાદનં. પાપકોતિ અભદ્દકો મિત્તદુબ્ભો. યો હિ સીતચ્છાયો રુક્ખો ઘમ્માભિતત્તસ્સ પુરિસસ્સ પરિસ્સમવિનોદકો, તસ્સાપિ નામ પાપકં ન ચિન્તેતબ્બં, કિમઙ્કં પન સત્તભૂતેસુ. અયં દેવપુત્તો સપ્પુરિસો પુબ્બકારી અમ્હાકં દુક્ખપનૂદકો બહૂપકારો, ન તસ્સ કિઞ્ચિ અનત્થં ચિન્તેતબ્બં, અઞ્ઞદત્થુ સો પૂજેતબ્બો એવાતિ દસ્સેતિ.
Gāthamāha. Tattha na bhañjeyyāti na chindeyya. Mittadubbhoti mittesu dubbhanaṃ tesaṃ anatthuppādanaṃ. Pāpakoti abhaddako mittadubbho. Yo hi sītacchāyo rukkho ghammābhitattassa purisassa parissamavinodako, tassāpi nāma pāpakaṃ na cintetabbaṃ, kimaṅkaṃ pana sattabhūtesu. Ayaṃ devaputto sappuriso pubbakārī amhākaṃ dukkhapanūdako bahūpakāro, na tassa kiñci anatthaṃ cintetabbaṃ, aññadatthu so pūjetabbo evāti dasseti.
તં સુત્વા બ્રાહ્મણા ‘‘અત્થસ્સ મૂલં નિકતિવિનયો’’તિ નીતિમગ્ગં નિસ્સાય અઙ્કુરસ્સ પટિલોમપક્ખે ઠત્વા –
Taṃ sutvā brāhmaṇā ‘‘atthassa mūlaṃ nikativinayo’’ti nītimaggaṃ nissāya aṅkurassa paṭilomapakkhe ṭhatvā –
૨૬૦.
260.
‘‘યસ્સ રુક્ખસ્સ છાયાય, નિસીદેય્ય સયેય્ય વા;
‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;
ખન્ધમ્પિ તસ્સ છિન્દેય્ય, અત્થો ચે તાદિસો સિયા’’તિ. –
Khandhampi tassa chindeyya, attho ce tādiso siyā’’ti. –
ગાથમાહ. તત્થ અત્થો ચે તાદિસો સિયાતિ તાદિસેન દબ્બસમ્ભારેન સચે અત્થો ભવેય્ય, તસ્સ રુક્ખસ્સ ખન્ધમ્પિ છિન્દેય્ય, કિમઙ્ગં પન સાખાદયોતિ અધિપ્પાયો.
Gāthamāha. Tattha attho ce tādiso siyāti tādisena dabbasambhārena sace attho bhaveyya, tassa rukkhassa khandhampi chindeyya, kimaṅgaṃ pana sākhādayoti adhippāyo.
એવં બ્રાહ્મણેન વુત્તે અઙ્કુરો સપ્પુરિસધમ્મંયેવ પગ્ગણ્હન્તો –
Evaṃ brāhmaṇena vutte aṅkuro sappurisadhammaṃyeva paggaṇhanto –
૨૬૧.
261.
‘‘યસ્સ રુક્ખસ્સ છાયાય, નિસીદેય્ય સયેય્ય વા;
‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;
ન તસ્સ પત્તં ભિન્દેય્ય, મિત્તદુબ્ભો હિ પાપકો’’તિ. –
Na tassa pattaṃ bhindeyya, mittadubbho hi pāpako’’ti. –
ઇમં ગાથમાહ. તત્થ ન તસ્સ પત્તં ભિન્દેય્યાતિ તસ્સ રુક્ખસ્સ એકપણ્ણમત્તમ્પિ ન પાતેય્ય, પગેવ સાખાદિકેતિ અધિપ્પાયો.
Imaṃ gāthamāha. Tattha na tassa pattaṃ bhindeyyāti tassa rukkhassa ekapaṇṇamattampi na pāteyya, pageva sākhādiketi adhippāyo.
પુનપિ બ્રાહ્મણો અત્તનો વાદં પગ્ગણ્હન્તો –
Punapi brāhmaṇo attano vādaṃ paggaṇhanto –
૨૬૨.
262.
‘‘યસ્સ રુક્ખસ્સ છાયાય, નિસીદેય્ય સયેય્ય વા;
‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;
સમૂલમ્પિ તં અબ્બુહે, અત્થો ચે તાદિસો સિયા’’તિ. –
Samūlampi taṃ abbuhe, attho ce tādiso siyā’’ti. –
ગાથમાહ. તત્થ સમૂલમ્પિ તં અબ્બુહેતિ તં તત્થ સમૂલમ્પિ સહ મૂલેનપિ અબ્બુહેય્ય, ઉદ્ધરેય્યાતિ અત્થો.
Gāthamāha. Tattha samūlampi taṃ abbuheti taṃ tattha samūlampi saha mūlenapi abbuheyya, uddhareyyāti attho.
એવં બ્રાહ્મણેન વુત્તે પુન અઙ્કુરો તં નીતિં નિરત્થકં કાતુકામો –
Evaṃ brāhmaṇena vutte puna aṅkuro taṃ nītiṃ niratthakaṃ kātukāmo –
૨૬૩.
263.
‘‘યસ્સેકરત્તિમ્પિ ઘરે વસેય્ય, યત્થન્નપાનં પુરિસો લભેથ;
‘‘Yassekarattimpi ghare vaseyya, yatthannapānaṃ puriso labhetha;
ન તસ્સ પાપં મનસાપિ ચિન્તયે, કતઞ્ઞુતા સપ્પુરિસેહિ વણ્ણિતા.
Na tassa pāpaṃ manasāpi cintaye, kataññutā sappurisehi vaṇṇitā.
૨૬૪.
264.
‘‘યસ્સેકરત્તિમ્પિ ઘરે વસેય્ય, અન્નેન પાનેન ઉપટ્ઠિતો સિયા;
‘‘Yassekarattimpi ghare vaseyya, annena pānena upaṭṭhito siyā;
ન તસ્સ પાપં મનસાપિ ચિન્તયે, અદુબ્ભપાણી દહતે મિત્તદુબ્ભિં.
Na tassa pāpaṃ manasāpi cintaye, adubbhapāṇī dahate mittadubbhiṃ.
૨૬૫.
265.
‘‘યો પુબ્બે કતકલ્યાણો, પચ્છા પાપેન હિંસતિ;
‘‘Yo pubbe katakalyāṇo, pacchā pāpena hiṃsati;
અલ્લપાણિહતો પોસો, ન સો ભદ્રાનિ પસ્સતી’’તિ. –
Allapāṇihato poso, na so bhadrāni passatī’’ti. –
ઇમા તિસ્સો ગાથા અભાસિ.
Imā tisso gāthā abhāsi.
૨૬૩. તત્થ યસ્સાતિ યસ્સ પુગ્ગલસ્સ. એકરત્તિમ્પીતિ એકરત્તિમત્તમ્પિ કેવલં ગેહે વસેય્ય. યત્થન્નપાનં પુરિસો લભેથાતિ યસ્સ સન્તિકે કોચિ પુરિસો અન્નપાનં વા યંકિઞ્ચિ ભોજનં વા લભેય્ય. ન તસ્સ પાપં મનસાપિ ચિન્તયેતિ તસ્સ પુગ્ગલસ્સ અભદ્દકં અનત્થં મનસાપિ ન ચિન્તેય્ય ન પિહેય્ય, પગેવ કાયવાચાહિ. કસ્માતિ ચે? કતઞ્ઞુતા સપ્પુરિસેહિ વણ્ણિતાતિ કતઞ્ઞુતા નામ બુદ્ધાદીહિ ઉત્તમપુરિસેહિ પસંસિતા.
263. Tattha yassāti yassa puggalassa. Ekarattimpīti ekarattimattampi kevalaṃ gehe vaseyya. Yatthannapānaṃ puriso labhethāti yassa santike koci puriso annapānaṃ vā yaṃkiñci bhojanaṃ vā labheyya. Na tassapāpaṃ manasāpi cintayeti tassa puggalassa abhaddakaṃ anatthaṃ manasāpi na cinteyya na piheyya, pageva kāyavācāhi. Kasmāti ce? Kataññutā sappurisehi vaṇṇitāti kataññutā nāma buddhādīhi uttamapurisehi pasaṃsitā.
૨૬૪. ઉપટ્ઠિતોતિ પયિરુપાસિતો ‘‘ઇદં ગણ્હ ઇદં ભુઞ્જા’’તિ અન્નપાનાદિના ઉપટ્ઠિતો. અદુબ્ભપાણીતિ અહિંસકહત્થો હત્થસંયતો. દહતે મિત્તદુબ્ભિન્તિ તં મિત્તદુબ્ભિં પુગ્ગલં દહતિ વિનાસેતિ, અપ્પદુટ્ઠે હિતજ્ઝાસયસમ્પન્ને પુગ્ગલે પરેન કતો અપરાધો અવિસેસેન તસ્સેવ અનત્થાવહો, અપ્પદુટ્ઠો પુગ્ગલો અત્થતો તં દહતિ નામ. તેનાહ ભગવા –
264.Upaṭṭhitoti payirupāsito ‘‘idaṃ gaṇha idaṃ bhuñjā’’ti annapānādinā upaṭṭhito. Adubbhapāṇīti ahiṃsakahattho hatthasaṃyato. Dahate mittadubbhinti taṃ mittadubbhiṃ puggalaṃ dahati vināseti, appaduṭṭhe hitajjhāsayasampanne puggale parena kato aparādho avisesena tasseva anatthāvaho, appaduṭṭho puggalo atthato taṃ dahati nāma. Tenāha bhagavā –
‘‘યો અપ્પદુટ્ઠસ્સ નરસ્સ દુસ્સતિ, સુદ્ધસ્સ પોસસ્સ અનઙ્ગણસ્સ;
‘‘Yo appaduṭṭhassa narassa dussati, suddhassa posassa anaṅgaṇassa;
તમેવ બાલં પચ્ચેતિ પાપં, સુખુમો રજો પટિવાતંવ ખિત્તો’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૧૨૫; જા॰ ૧.૫.૯૪; સં॰ નિ॰ ૧.૨૨);
Tameva bālaṃ pacceti pāpaṃ, sukhumo rajo paṭivātaṃva khitto’’ti. (dha. pa. 125; jā. 1.5.94; saṃ. ni. 1.22);
૨૬૫. યો પુબ્બે કતકલ્યાણોતિ યો પુગ્ગલો કેનચિ સાધુના કતભદ્દકો કતૂપકારો. પચ્છા પાપેન હિંસતીતિ તં પુબ્બકારિનં અપરભાગે પાપેન અભદ્દકેન અનત્થકેન બાધતિ. અલ્લપાણિહતો પોસોતિ અલ્લપાણિના ઉપકારકિરિયાય અલ્લપાણિના ધોતહત્થેન પુબ્બકારિના હેટ્ઠા વુત્તનયેન હતો બાધિતો, તસ્સ વા પુબ્બકારિનો બાધનેન હતો અલ્લપાણિહતો નામ, અકતઞ્ઞુપુગ્ગલો. ન સો ભદ્રાનિ પસ્સતીતિ સો યથાવુત્તપુગ્ગલો ઇધલોકે ચ પરલોકે ચ ઇટ્ઠાનિ ન પસ્સતિ, ન વિન્દતિ, ન લભતીતિ અત્થો.
265.Yo pubbe katakalyāṇoti yo puggalo kenaci sādhunā katabhaddako katūpakāro. Pacchā pāpena hiṃsatīti taṃ pubbakārinaṃ aparabhāge pāpena abhaddakena anatthakena bādhati. Allapāṇihato posoti allapāṇinā upakārakiriyāya allapāṇinā dhotahatthena pubbakārinā heṭṭhā vuttanayena hato bādhito, tassa vā pubbakārino bādhanena hato allapāṇihato nāma, akataññupuggalo. Na so bhadrāni passatīti so yathāvuttapuggalo idhaloke ca paraloke ca iṭṭhāni na passati, na vindati, na labhatīti attho.
એવં સપ્પુરિસધમ્મં પગ્ગણ્હન્તેન અઙ્કુરેન અભિભવિત્વા વુત્તો સો બ્રાહ્મણો નિરુત્તરો તુણ્હી અહોસિ. યક્ખો પન તેસં દ્વિન્નં વચનપટિવચનાનિ સુત્વા બ્રાહ્મણસ્સ કુજ્ઝિત્વાપિ ‘‘હોતુ ઇમસ્સ દુટ્ઠબ્રાહ્મણસ્સ કત્તબ્બં પચ્છા જાનિસ્સામી’’તિ અત્તનો કેનચિ અનભિભવનીયતમેવ તાવ દસ્સેન્તો –
Evaṃ sappurisadhammaṃ paggaṇhantena aṅkurena abhibhavitvā vutto so brāhmaṇo niruttaro tuṇhī ahosi. Yakkho pana tesaṃ dvinnaṃ vacanapaṭivacanāni sutvā brāhmaṇassa kujjhitvāpi ‘‘hotu imassa duṭṭhabrāhmaṇassa kattabbaṃ pacchā jānissāmī’’ti attano kenaci anabhibhavanīyatameva tāva dassento –
૨૬૬.
266.
‘‘નાહં દેવેન વા મનુસ્સેન વા, ઇસ્સરિયેન વા હં સુપ્પસય્હો;
‘‘Nāhaṃ devena vā manussena vā, issariyena vā haṃ suppasayho;
યક્ખોહમસ્મિ પરમિદ્ધિપત્તો, દૂરઙ્ગમો વણ્ણબલૂપપન્નો’’તિ. –
Yakkhohamasmi paramiddhipatto, dūraṅgamo vaṇṇabalūpapanno’’ti. –
ગાથમાહ. તત્થ દેવેન વાતિ યેન કેનચિ દેવેન વા. મનુસ્સેન વાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. ઇસ્સરિયેન વાતિ દેવિસ્સરિયેન વા મનુસ્સિસ્સરિયેન વા. તત્થ દેવિસ્સરિયં નામ ચતુમહારાજિકસક્કસુયામાદીનં દેવિદ્ધિ, મનુસ્સિસ્સરિયં નામ ચક્કવત્તિઆદીનં પુઞ્ઞિદ્ધિ. તસ્મા ઇસ્સરિયગ્ગહણેન મહાનુભાવે દેવમનુસ્સે સઙ્ગણ્હાતિ. મહાનુભાવાપિ હિ દેવા અત્તનો પુઞ્ઞફલૂપત્થમ્ભિતે મનુસ્સેપિ અસતિ પયોગવિપત્તિયં અભિભવિતું ન સક્કોન્તિ, પગેવ ઇતરે. હન્તિ અસહને નિપાતો. ન સુપ્પસય્હોતિ અપ્પધંસિયો. યક્ખોહમસ્મિ પરમિદ્ધિપત્તોતિ અત્તનો પુઞ્ઞફલેન અહં યક્ખત્તં ઉપગતો અસ્મિ, યક્ખોવ સમાનો ન યો વા સો વા, અથ ખો પરમિદ્ધિપત્તો પરમાય ઉત્તમાય યક્ખિદ્ધિયા સમન્નાગતો. દૂરઙ્ગમોતિ ખણેનેવ દૂરમ્પિ ઠાનં ગન્તું સમત્થો. વણ્ણબલૂપપન્નોતિ રૂપસમ્પત્તિયા સરીરબલેન ચ ઉપપન્નો સમન્નાગતોતિ તીહિપિ પદેહિ મન્તપ્પયોગાદીહિ અત્તનો અનભિભવનીયતંયેવ દસ્સેતિ. રૂપસમ્પન્નો હિ પરેસં બહુમાનિતો હોતિ, રૂપસમ્પદં નિસ્સાય વિસભાગવત્થુનાપિ અનાકડ્ઢનિયોવાતિ વણ્ણસમ્પદા અનભિભવનીયકારણન્તિ વુત્તા.
Gāthamāha. Tattha devena vāti yena kenaci devena vā. Manussena vāti etthāpi eseva nayo. Issariyenavāti devissariyena vā manussissariyena vā. Tattha devissariyaṃ nāma catumahārājikasakkasuyāmādīnaṃ deviddhi, manussissariyaṃ nāma cakkavattiādīnaṃ puññiddhi. Tasmā issariyaggahaṇena mahānubhāve devamanusse saṅgaṇhāti. Mahānubhāvāpi hi devā attano puññaphalūpatthambhite manussepi asati payogavipattiyaṃ abhibhavituṃ na sakkonti, pageva itare. Hanti asahane nipāto. Na suppasayhoti appadhaṃsiyo. Yakkhohamasmi paramiddhipattoti attano puññaphalena ahaṃ yakkhattaṃ upagato asmi, yakkhova samāno na yo vā so vā, atha kho paramiddhipatto paramāya uttamāya yakkhiddhiyā samannāgato. Dūraṅgamoti khaṇeneva dūrampi ṭhānaṃ gantuṃ samattho. Vaṇṇabalūpapannoti rūpasampattiyā sarīrabalena ca upapanno samannāgatoti tīhipi padehi mantappayogādīhi attano anabhibhavanīyataṃyeva dasseti. Rūpasampanno hi paresaṃ bahumānito hoti, rūpasampadaṃ nissāya visabhāgavatthunāpi anākaḍḍhaniyovāti vaṇṇasampadā anabhibhavanīyakāraṇanti vuttā.
ઇતો પરં અઙ્કુરસ્સ ચ દેવપુત્તસ્સ ચ વચનપટિવચનકથા હોતિ –
Ito paraṃ aṅkurassa ca devaputtassa ca vacanapaṭivacanakathā hoti –
૨૬૭.
267.
‘‘પાણિ તે સબ્બસોવણ્ણો, પઞ્ચધારો મધુસ્સવો;
‘‘Pāṇi te sabbasovaṇṇo, pañcadhāro madhussavo;
નાનારસા પગ્ઘરન્તિ, મઞ્ઞેહં તં પુરિન્દદં.
Nānārasā paggharanti, maññehaṃ taṃ purindadaṃ.
૨૬૮.
268.
‘‘નામ્હિ દેવો ન ગન્ધબ્બો, નાપિ સક્કો પુરિન્દદો;
‘‘Nāmhi devo na gandhabbo, nāpi sakko purindado;
પેતં મં અઙ્કુર જાનાહિ, રોરુવમ્હા ઇધાગતં.
Petaṃ maṃ aṅkura jānāhi, roruvamhā idhāgataṃ.
૨૬૯.
269.
‘‘કિંસીલો કિંસમાચારો, રોરુવસ્મિં પુરે તુવં;
‘‘Kiṃsīlo kiṃsamācāro, roruvasmiṃ pure tuvaṃ;
કેન તે બ્રહ્મચરિયેન, પુઞ્ઞં પાણિમ્હિ ઇજ્ઝતિ.
Kena te brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhati.
૨૭૦.
270.
‘‘તુન્નવાયો પુરે આસિં, રોરુવસ્મિં તદા અહં;
‘‘Tunnavāyo pure āsiṃ, roruvasmiṃ tadā ahaṃ;
સુકિચ્છવુત્તિ કપણો, ન મે વિજ્જતિ દાતવે.
Sukicchavutti kapaṇo, na me vijjati dātave.
૨૭૧.
271.
‘‘નિવેસનઞ્ચ મે આસિ, અસય્હસ્સ ઉપન્તિકે;
‘‘Nivesanañca me āsi, asayhassa upantike;
સદ્ધસ્સ દાનપતિનો, કતપુઞ્ઞસ્સ લજ્જિનો.
Saddhassa dānapatino, katapuññassa lajjino.
૨૭૨.
272.
‘‘તત્થ યાચનકાયન્તિ, નાનાગોત્તા વનિબ્બકા;
‘‘Tattha yācanakāyanti, nānāgottā vanibbakā;
તે ચ મં તત્થ પુચ્છન્તિ, અસય્હસ્સ નિવેસનં.
Te ca maṃ tattha pucchanti, asayhassa nivesanaṃ.
૨૭૩.
273.
‘‘કત્થ ગચ્છામ ભદ્દં વો, કત્થ દાનં પદીયતિ;
‘‘Kattha gacchāma bhaddaṃ vo, kattha dānaṃ padīyati;
તેસાહં પુટ્ઠો અક્ખામિ, અસય્હસ્સ નિવેસનં.
Tesāhaṃ puṭṭho akkhāmi, asayhassa nivesanaṃ.
૨૭૪.
274.
‘‘પગ્ગય્હ દક્ખિણં બાહું, એત્થ ગચ્છથ ભદ્દં વો;
‘‘Paggayha dakkhiṇaṃ bāhuṃ, ettha gacchatha bhaddaṃ vo;
એત્થ દાનં પદીયતિ, અસય્હસ્સ નિવેસને.
Ettha dānaṃ padīyati, asayhassa nivesane.
૨૭૫.
275.
‘‘તેન પાણિ કામદદો, તેન પાણિ મધુસ્સવો;
‘‘Tena pāṇi kāmadado, tena pāṇi madhussavo;
તેન મે બ્રહ્મચરિયેન, પુઞ્ઞં પાણિમ્હિ ઇજ્ઝતિ.
Tena me brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhati.
૨૭૬.
276.
‘‘ન કિર ત્વં અદા દાનં, સકપાણીહિ કસ્સચિ;
‘‘Na kira tvaṃ adā dānaṃ, sakapāṇīhi kassaci;
પરસ્સ દાનં અનુમોદમાનો, પાણિં પગ્ગય્હ પાવદિ.
Parassa dānaṃ anumodamāno, pāṇiṃ paggayha pāvadi.
૨૭૭.
277.
‘‘તેન પાણિ કામદદો, તેન પાણિ મધુસ્સવો;
‘‘Tena pāṇi kāmadado, tena pāṇi madhussavo;
તેન તે બ્રહ્મચરિયેન, પુઞ્ઞં પાણિમ્હિ ઇજ્ઝતિ.
Tena te brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhati.
૨૭૮.
278.
‘‘યો સો દાનમદા ભન્તે, પસન્નો સકપાણિભિ;
‘‘Yo so dānamadā bhante, pasanno sakapāṇibhi;
સો હિત્વા માનુસં દેહં, કિં નુ સો દિસતં ગતો.
So hitvā mānusaṃ dehaṃ, kiṃ nu so disataṃ gato.
૨૭૯.
279.
‘‘નાહં પજાનામિ અસય્હસાહિનો, અઙ્ગીરસસ્સ ગતિં આગતિં વા;
‘‘Nāhaṃ pajānāmi asayhasāhino, aṅgīrasassa gatiṃ āgatiṃ vā;
સુતઞ્ચ મે વેસ્સવણસ્સ સન્તિકે, સક્કસ્સ સહબ્યતં ગતો અસય્હો.
Sutañca me vessavaṇassa santike, sakkassa sahabyataṃ gato asayho.
૨૮૦.
280.
‘‘અલમેવ કાતું કલ્યાણં, દાનં દાતું યથારહં;
‘‘Alameva kātuṃ kalyāṇaṃ, dānaṃ dātuṃ yathārahaṃ;
પાણિં કામદદં દિસ્વા, કો પુઞ્ઞં ન કરિસ્સતિ.
Pāṇiṃ kāmadadaṃ disvā, ko puññaṃ na karissati.
૨૮૧.
281.
‘‘સો હિ નૂન ઇતો ગન્ત્વા, અનુપ્પત્વાન દ્વારકં;
‘‘So hi nūna ito gantvā, anuppatvāna dvārakaṃ;
દાનં પટ્ઠપયિસ્સામિ, યં મમસ્સ સુખાવહં.
Dānaṃ paṭṭhapayissāmi, yaṃ mamassa sukhāvahaṃ.
૨૮૨.
282.
‘‘દસ્સામન્નઞ્ચ પાનઞ્ચ, વત્થસેનાસનાનિ ચ;
‘‘Dassāmannañca pānañca, vatthasenāsanāni ca;
પપઞ્ચ ઉદપાનઞ્ચ, દુગ્ગે સઙ્કમનાનિ ચા’’તિ. –
Papañca udapānañca, dugge saṅkamanāni cā’’ti. –
પન્નરસ વચનપટિવચનગાથા હોન્તિ.
Pannarasa vacanapaṭivacanagāthā honti.
૨૬૭. તત્થ પાણિ તેતિ તવ દક્ખિણહત્થો. સબ્બસોવણ્ણોતિ સબ્બસો સુવણ્ણવણ્ણો. પઞ્ચધારોતિ પઞ્ચહિ અઙ્ગુલીહિ પરેહિ કામિતવત્થૂનં ધારા એતસ્સ સન્તીતિ પઞ્ચધારો. મધુસ્સવોતિ મધુરરસવિસ્સન્દકો. તેનાહ ‘‘નાનારસા પગ્ઘરન્તી’’તિ, મધુરકટુકકસાવાદિભેદા નાનાવિધા રસા વિસ્સન્દન્તીતિ અત્થો. યક્ખસ્સ હિ કામદદે મધુરાદિરસસમ્પન્નાનિ વિવિધાનિ ખાદનીયભોજનીયાનિ હત્થે વિસ્સજ્જન્તે મધુરાદિરસા પગ્ઘરન્તીતિ વુત્તં. મઞ્ઞેહં તં પુરિન્દદન્તિ મઞ્ઞે અહં તં પુરિન્દદં સક્કં, ‘‘એવંમહાનુભાવો સક્કો દેવરાજા’’તિ તં અહં મઞ્ઞામીતિ અત્થો.
267. Tattha pāṇi teti tava dakkhiṇahattho. Sabbasovaṇṇoti sabbaso suvaṇṇavaṇṇo. Pañcadhāroti pañcahi aṅgulīhi parehi kāmitavatthūnaṃ dhārā etassa santīti pañcadhāro. Madhussavoti madhurarasavissandako. Tenāha ‘‘nānārasā paggharantī’’ti, madhurakaṭukakasāvādibhedā nānāvidhā rasā vissandantīti attho. Yakkhassa hi kāmadade madhurādirasasampannāni vividhāni khādanīyabhojanīyāni hatthe vissajjante madhurādirasā paggharantīti vuttaṃ. Maññehaṃ taṃ purindadanti maññe ahaṃ taṃ purindadaṃ sakkaṃ, ‘‘evaṃmahānubhāvo sakko devarājā’’ti taṃ ahaṃ maññāmīti attho.
૨૬૮. નામ્હિ દેવોતિ વેસ્સવણાદિકો પાકટદેવો ન હોમિ. ન ગન્ધબ્બોતિ ગન્ધબ્બકાયિકદેવોપિ ન હોમિ. નાપિ સક્કો પુરિન્દદોતિ પુરિમત્તભાવે પુરે દાનસ્સ પટ્ઠપિતત્તા ‘‘પુરિન્દદો’’તિ લદ્ધનામો સક્કો દેવરાજાપિ ન હોમિ. કતરો પન અહોસીતિ આહ ‘‘પેતં મં અઙ્કુર જાનાહી’’તિઆદિ. અઙ્કુરપેતૂપપત્તિકં મં જાનાહિ, ‘‘અઞ્ઞતરો પેતમહિદ્ધિકો’’તિ મં ઉપધારેહિ. રોરુવમ્હા ઇધાગતન્તિ રોરુવનગરતો ચવિત્વા મરુકન્તારે ઇધ ઇમસ્મિં નિગ્રોધરુક્ખે ઉપપજ્જનવસેન આગતં, એત્થ નિબ્બત્તન્તિ અત્થો.
268.Nāmhi devoti vessavaṇādiko pākaṭadevo na homi. Na gandhabboti gandhabbakāyikadevopi na homi. Nāpi sakko purindadoti purimattabhāve pure dānassa paṭṭhapitattā ‘‘purindado’’ti laddhanāmo sakko devarājāpi na homi. Kataro pana ahosīti āha ‘‘petaṃ maṃ aṅkura jānāhī’’tiādi. Aṅkurapetūpapattikaṃ maṃ jānāhi, ‘‘aññataro petamahiddhiko’’ti maṃ upadhārehi. Roruvamhā idhāgatanti roruvanagarato cavitvā marukantāre idha imasmiṃ nigrodharukkhe upapajjanavasena āgataṃ, ettha nibbattanti attho.
૨૬૯. કિંસીલો કિંસમાચારો, રોરુવસ્મિં પુરે તુવન્તિ પુબ્બે પુરિમત્તભાવે રોરુવનગરે વસન્તો ત્વં કિંસીલો કિંસમાચારો અહોસિ, પાપતો નિવત્તનલક્ખણં કીદિસં સીલં સમાદાય સંવત્તિતપુઞ્ઞકિરિયાલક્ખણેન સમાચારેન કિંસમાચારો, દાનાદીસુ કુસલસમાચારેસુ કીદિસો સમાચારો અહોસીતિ અત્થો. કેન તે બ્રહ્મચરિયેન , પુઞ્ઞં પાણિમ્હિ ઇજ્ઝતીતિ કીદિસેન સેટ્ઠચરિયેન ઇદં એવરૂપં તવ હત્થેસુ પુઞ્ઞફલં ઇદાનિ સમિજ્ઝતિ નિપ્ફજ્જતિ, તં કથેહીતિ અત્થો. પુઞ્ઞફલઞ્હિ ઇધ ઉત્તરપદલોપેન ‘‘પુઞ્ઞ’’ન્તિ અધિપ્પેતં. તત્થા હિ તં ‘‘કુસલાનં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં સમાદાનહેતુ એવમિદં પુઞ્ઞં પવડ્ઢતી’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૩.૮૦) પુઞ્ઞન્તિ વુત્તં.
269.Kiṃsīlo kiṃsamācāro, roruvasmiṃ pure tuvanti pubbe purimattabhāve roruvanagare vasanto tvaṃ kiṃsīlo kiṃsamācāro ahosi, pāpato nivattanalakkhaṇaṃ kīdisaṃ sīlaṃ samādāya saṃvattitapuññakiriyālakkhaṇena samācārena kiṃsamācāro, dānādīsu kusalasamācāresu kīdiso samācāro ahosīti attho. Kena te brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhatīti kīdisena seṭṭhacariyena idaṃ evarūpaṃ tava hatthesu puññaphalaṃ idāni samijjhati nipphajjati, taṃ kathehīti attho. Puññaphalañhi idha uttarapadalopena ‘‘puñña’’nti adhippetaṃ. Tatthā hi taṃ ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu (dī. ni. 3.80) puññanti vuttaṃ.
૨૭૦. તુન્નવાયોતિ તુન્નકારો. સુકિચ્છવુત્તીતિ સુટ્ઠુ કિચ્છપુત્તિકો અતિવિય દુક્ખજીવિકો. કપણોતિ વરાકો, દીનોતિ અત્થો. ન મે વિજ્જતિ દાતવેતિ અદ્ધિકાનં સમણબ્રાહ્મણાનં દાતું કિઞ્ચિ દાતબ્બયુત્તકં મય્હં નત્થિ, ચિત્તં પન મે દાનં દિન્નન્તિ અધિપ્પાયો.
270.Tunnavāyoti tunnakāro. Sukicchavuttīti suṭṭhu kicchaputtiko ativiya dukkhajīviko. Kapaṇoti varāko, dīnoti attho. Na me vijjati dātaveti addhikānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ dātuṃ kiñci dātabbayuttakaṃ mayhaṃ natthi, cittaṃ pana me dānaṃ dinnanti adhippāyo.
૨૭૧. નિવેસનન્તિ ઘરં, કમ્મકરણસાલા વા. અસય્હસ્સ ઉપન્તિકેતિ અસય્હસ્સ મહાસેટ્ઠિનો ગેહસ્સ સમીપે. સદ્ધસ્સાતિ કમ્મફલસદ્ધાય સમન્નાગતસ્સ. દાનપતિનોતિ દાને નિરન્તરપ્પવત્તાય પરિચ્ચાગસમ્પત્તિયા લોભસ્સ ચ અભિભવેન પતિભૂતસ્સ. કતપુઞ્ઞસ્સાતિ પુબ્બે કતસુચરિતકમ્મસ્સ. લજ્જિનોતિ પાપજિગુચ્છનસભાવસ્સ.
271.Nivesananti gharaṃ, kammakaraṇasālā vā. Asayhassa upantiketi asayhassa mahāseṭṭhino gehassa samīpe. Saddhassāti kammaphalasaddhāya samannāgatassa. Dānapatinoti dāne nirantarappavattāya pariccāgasampattiyā lobhassa ca abhibhavena patibhūtassa. Katapuññassāti pubbe katasucaritakammassa. Lajjinoti pāpajigucchanasabhāvassa.
૨૭૨. તત્થાતિ તસ્મિં મમ નિવેસને. યાચનકાયન્તીતિ યાચનકા જના અસય્હસેટ્ઠિં કિઞ્ચિ યાચિતુકામા આગચ્છન્તિ. નાનાગોત્તાતિ નાનાવિધગોત્તાપદેસા. વનિબ્બકાતિ વણ્ણદીપકા, યે દાયકસ્સ પુઞ્ઞફલાદિઞ્ચ ગુણકિત્તનાદિમુખેન અત્તનો અત્થિકભાવં પવેદેન્તા વિચરન્તિ. તે ચ મં તત્થ પુચ્છન્તીતિ તત્થાતિ નિપાતમત્તં, તે યાચકાદયો મં અસય્હસેટ્ઠિનો નિવેસનં પુચ્છન્તિ. અક્ખરચિન્તકા હિ ઈદિસેસુ ઠાનેસુ કમ્મદ્વયં ઇચ્છન્તિ.
272.Tatthāti tasmiṃ mama nivesane. Yācanakāyantīti yācanakā janā asayhaseṭṭhiṃ kiñci yācitukāmā āgacchanti. Nānāgottāti nānāvidhagottāpadesā. Vanibbakāti vaṇṇadīpakā, ye dāyakassa puññaphalādiñca guṇakittanādimukhena attano atthikabhāvaṃ pavedentā vicaranti. Te ca maṃ tattha pucchantīti tatthāti nipātamattaṃ, te yācakādayo maṃ asayhaseṭṭhino nivesanaṃ pucchanti. Akkharacintakā hi īdisesu ṭhānesu kammadvayaṃ icchanti.
૨૭૩. કત્થ ગચ્છામ ભદ્દં વો, કત્થ દાનં પદીયતીતિ તેસં પુચ્છનાકારદસ્સનં. અયં પેત્થ અત્થો – ભદ્દં તુમ્હાકં હોતુ, મયં ‘‘અસય્હમહાસેટ્ઠિના દાનં પદીયતી’’તિ સુત્વા આગતા, કત્થ દાનં પદીયતિ, કત્થ વા મયં ગચ્છામ, કત્થ ગતેન દાનં સક્કા લદ્ધુન્તિ. તેસાહં પુટ્ઠો અક્ખામીતિ એવં તેહિ અદ્ધિકજનેહિ લભનટ્ઠાનં પુટ્ઠો ‘‘અહં પુબ્બે અકતપુઞ્ઞતાય ઇદાનિ ઈદિસાનં કિઞ્ચિ દાતું અસમત્થો જાતો, દાનગ્ગં પન ઇમેસં દસ્સેન્તો લાભસ્સ ઉપાયાચિક્ખણેન પીતિં ઉપ્પાદેન્તો એત્તકેનપિ બહું પુઞ્ઞં પસવામી’’તિ ગારવં ઉપ્પાદેત્વા દક્ખિણં બાહું પસારેત્વા તેસં અસય્હસેટ્ઠિસ્સ નિવેસનં અક્ખામિ. તેનાહ ‘‘પગ્ગય્હ દક્ખિણં બાહુ’’ન્તિઆદિ.
273.Kattha gacchāma bhaddaṃ vo, kattha dānaṃ padīyatīti tesaṃ pucchanākāradassanaṃ. Ayaṃ pettha attho – bhaddaṃ tumhākaṃ hotu, mayaṃ ‘‘asayhamahāseṭṭhinā dānaṃ padīyatī’’ti sutvā āgatā, kattha dānaṃ padīyati, kattha vā mayaṃ gacchāma, kattha gatena dānaṃ sakkā laddhunti. Tesāhaṃ puṭṭho akkhāmīti evaṃ tehi addhikajanehi labhanaṭṭhānaṃ puṭṭho ‘‘ahaṃ pubbe akatapuññatāya idāni īdisānaṃ kiñci dātuṃ asamattho jāto, dānaggaṃ pana imesaṃ dassento lābhassa upāyācikkhaṇena pītiṃ uppādento ettakenapi bahuṃ puññaṃ pasavāmī’’ti gāravaṃ uppādetvā dakkhiṇaṃ bāhuṃ pasāretvā tesaṃ asayhaseṭṭhissa nivesanaṃ akkhāmi. Tenāha ‘‘paggayha dakkhiṇaṃ bāhu’’ntiādi.
૨૭૪. તેન પાણિ કામદદોતિ તેન પરદાનપકાસનેન પરેન કતસ્સ દાનસ્સ સક્કચ્ચં અનુમોદનમત્તેન હેતુના ઇદાનિ મય્હં હત્થો કપ્પરુક્ખો વિય સન્તાનકલતા વિય ચ કામદુહો ઇચ્છિતિચ્છિતદાયી કામદદો હોતિ. કામદદો ચ હોન્તો તેન પાણિ મધુસ્સવો ઇટ્ઠવત્થુવિસ્સજ્જનકો જાતો.
274.Tena pāṇi kāmadadoti tena paradānapakāsanena parena katassa dānassa sakkaccaṃ anumodanamattena hetunā idāni mayhaṃ hattho kapparukkho viya santānakalatā viya ca kāmaduho icchiticchitadāyī kāmadado hoti. Kāmadado ca honto tena pāṇi madhussavo iṭṭhavatthuvissajjanako jāto.
૨૭૬. ન કિર ત્વં અદા દાનન્તિ કિરાતિ અનુસ્સવનત્થે નિપાતો, ત્વં કિર અત્તનો સન્તકં ન પરિચ્ચજિ, સકપાણીહિ સહત્થેહિ યસ્સ કસ્સચિ સમણસ્સ વા બ્રાહ્મણસ્સ વા કિઞ્ચિ દાનં ન અદાસિ. પરસ્સ દાનં અનુમોદમાનોતિ કેવલં પન પરેન કતં પરસ્સ દાનં ‘‘અહો દાનં પવત્તેસી’’તિ અનુમોદમાનોયેવ વિહાસિ.
276.Na kira tvaṃ adā dānanti kirāti anussavanatthe nipāto, tvaṃ kira attano santakaṃ na pariccaji, sakapāṇīhi sahatthehi yassa kassaci samaṇassa vā brāhmaṇassa vā kiñci dānaṃ na adāsi. Parassa dānaṃ anumodamānoti kevalaṃ pana parena kataṃ parassa dānaṃ ‘‘aho dānaṃ pavattesī’’ti anumodamānoyeva vihāsi.
૨૭૭. તેન પાણિ કામદદોતિ તેન તુય્હં પાણિ એવં કામદદો, અહો અચ્છરિયા વત પુઞ્ઞાનં ગતીતિ અધિપ્પાયો.
277.Tena pāṇi kāmadadoti tena tuyhaṃ pāṇi evaṃ kāmadado, aho acchariyā vata puññānaṃ gatīti adhippāyo.
૨૭૮. યો સો દાનમદા, ભન્તે, પસન્નો સકપાણિભીતિ દેવપુત્તં ગારવેન આલપતિ. ભન્તે, પરેન કતસ્સ દાનાનુમોદકસ્સ તાવ તુય્હં ઈદિસં ફલં એવરૂપો આનુભાવો, યો પન સો અસય્હમહાસેટ્ઠિ મહાદાનં અદાસિ, પસન્નચિત્તો હુત્વા સહત્થેહિ તદા મહાદાનં પવત્તેસિ. સો હિત્વા માનુસં દેહન્તિ સો ઇધ મનુસ્સત્તભાવં પહાય. કિન્તિ કતરં. નુ સોતિ નૂતિ નિપાતમત્તં. દિસતં ગતોતિ દિસં ઠાનં ગતો, કીદિસી તસ્સ ગતો નિપ્ફત્તીતિ અસય્હસેટ્ઠિનો અભિસમ્પરાયં પુચ્છિ.
278.Yo so dānamadā, bhante, pasanno sakapāṇibhīti devaputtaṃ gāravena ālapati. Bhante, parena katassa dānānumodakassa tāva tuyhaṃ īdisaṃ phalaṃ evarūpo ānubhāvo, yo pana so asayhamahāseṭṭhi mahādānaṃ adāsi, pasannacitto hutvā sahatthehi tadā mahādānaṃ pavattesi. So hitvā mānusaṃ dehanti so idha manussattabhāvaṃ pahāya. Kinti kataraṃ. Nu soti nūti nipātamattaṃ. Disataṃ gatoti disaṃ ṭhānaṃ gato, kīdisī tassa gato nipphattīti asayhaseṭṭhino abhisamparāyaṃ pucchi.
૨૭૯. અસય્હસાહિનોતિ અઞ્ઞેહિ મચ્છરીહિ લોભાભિભૂતેહિ સહિતું વહિતું અસક્કુણેય્યસ્સ પરિચ્ચાગાદિવિભાગસ્સ સપ્પુરિસધુરસ્સ સહનતો અસય્હસાહિનો. અઙ્ગીરસસ્સાતિ અઙ્ગતો નિક્ખમનકજુતિસ્સ. રસોતિ હિ જુતિયા અધિવચનં. તસ્સ કિર યાચકે આગચ્છન્તે દિસ્વા ઉળારં પીતિસોમનસ્સં ઉપ્પજ્જતિ, મુખવણ્ણો વિપ્પસીદતિ, તં અત્તનો પચ્ચક્ખં કત્વા એવમાહ. ગતિં આગતિં વાતિ તસ્સ ‘‘અસુકં નામ ગતિં, ઇતો ગતો’’તિ ગતિં વા ‘‘તતો વા પન અસુકસ્મિં કાલે ઇધાગમિસ્સતી’’તિ આગતિં વા નાહં જાનામિ, અવિસયો એસ મય્હં. સુતઞ્ચ મે વેસ્સવણસ્સ સન્તિકેતિ અપિચ ખો ઉપટ્ઠાનં ગતેન વેસ્સવણસ્સ મહારાજસ્સ સન્તિકે સુતમેતં મયા. સક્કસ્સ સહબ્યતં ગતો અસય્હોતિ અસય્હસેટ્ઠિ સક્કસ્સ દેવાનમિન્દસ્સ સહબ્યતં ગતો અહોસિ, તાવતિંસભવને નિબ્બત્તોતિ અત્થો.
279.Asayhasāhinoti aññehi maccharīhi lobhābhibhūtehi sahituṃ vahituṃ asakkuṇeyyassa pariccāgādivibhāgassa sappurisadhurassa sahanato asayhasāhino. Aṅgīrasassāti aṅgato nikkhamanakajutissa. Rasoti hi jutiyā adhivacanaṃ. Tassa kira yācake āgacchante disvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ uppajjati, mukhavaṇṇo vippasīdati, taṃ attano paccakkhaṃ katvā evamāha. Gatiṃ āgatiṃ vāti tassa ‘‘asukaṃ nāma gatiṃ, ito gato’’ti gatiṃ vā ‘‘tato vā pana asukasmiṃ kāle idhāgamissatī’’ti āgatiṃ vā nāhaṃ jānāmi, avisayo esa mayhaṃ. Sutañca me vessavaṇassa santiketi apica kho upaṭṭhānaṃ gatena vessavaṇassa mahārājassa santike sutametaṃ mayā. Sakkassa sahabyataṃ gato asayhoti asayhaseṭṭhi sakkassa devānamindassa sahabyataṃ gato ahosi, tāvatiṃsabhavane nibbattoti attho.
૨૮૦. અલમેવ કાતું કલ્યાણન્તિ યંકિઞ્ચિ કલ્યાણં કુસલં પુઞ્ઞં કાતું યુત્તમેવ પતિરૂપમેવ. તત્થ પન યં સબ્બસાધારણં સુકતતરં, તં દસ્સેતું ‘‘દાનં દાતું યથારહ’’ન્તિ વુત્તં, અત્તનો વિભવબલાનુરૂપં દાનં દાતું અલમેવ. તત્થ કારણમાહ ‘‘પાણિં કામદદં દિસ્વા’’તિ. યત્ર હિ નામ પરકતપુઞ્ઞાનુમોદનપુબ્બકેન દાનપતિનિવેસનમગ્ગાચિક્ખણમત્તેન અયં હત્થો કામદદો દિટ્ઠો, ઇમં દિસ્વા. કો પુઞ્ઞં ન કરિસ્સતીતિ માદિસો કો નામ અત્તનો પતિટ્ઠાનભૂતં પુઞ્ઞં ન કરિસ્સતીતિ.
280.Alameva kātuṃ kalyāṇanti yaṃkiñci kalyāṇaṃ kusalaṃ puññaṃ kātuṃ yuttameva patirūpameva. Tattha pana yaṃ sabbasādhāraṇaṃ sukatataraṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘dānaṃ dātuṃ yathāraha’’nti vuttaṃ, attano vibhavabalānurūpaṃ dānaṃ dātuṃ alameva. Tattha kāraṇamāha ‘‘pāṇiṃ kāmadadaṃ disvā’’ti. Yatra hi nāma parakatapuññānumodanapubbakena dānapatinivesanamaggācikkhaṇamattena ayaṃ hattho kāmadado diṭṭho, imaṃ disvā. Kopuññaṃ na karissatīti mādiso ko nāma attano patiṭṭhānabhūtaṃ puññaṃ na karissatīti.
૨૮૧. એવં અનિયમવસેન પુઞ્ઞકિરિયાય આદરં દસ્સેત્વા ઇદાનિ અત્તનિ તં નિયમેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘સો હિ નૂના’’તિઆદિગાથાદ્વયમાહ. તત્થ સોતિ સો અહં. હીતિ અવધારણે નિપાતો, નૂનાતિ પરિવિતક્કે. ઇતો ગન્ત્વાતિ ઇતો મરુભૂમિતો અપગન્ત્વા. અનુપ્પત્વાન દ્વારકન્તિ દ્વારવતીનગરં અનુપાપુણિત્વા. પટ્ઠપયિસ્સામીતિ પવત્તયિસ્સામિ.
281. Evaṃ aniyamavasena puññakiriyāya ādaraṃ dassetvā idāni attani taṃ niyametvā dassento ‘‘so hi nūnā’’tiādigāthādvayamāha. Tattha soti so ahaṃ. Hīti avadhāraṇe nipāto, nūnāti parivitakke. Ito gantvāti ito marubhūmito apagantvā. Anuppatvāna dvārakanti dvāravatīnagaraṃ anupāpuṇitvā. Paṭṭhapayissāmīti pavattayissāmi.
એવં અઙ્કુરેન ‘‘દાનં દસ્સામી’’તિ પટિઞ્ઞાય કતાય યક્ખો તુટ્ઠમાનસો ‘‘મારિસ, ત્વં વિસ્સત્થો દાનં દેહિ, અહં પન તે સહાયકિચ્ચં કરિસ્સામિ, યેન તે દેય્યધમ્મો ન પરિક્ખયં ગમિસ્સતિ, તેન પકારેન કરિસ્સામી’’તિ તં દાનકિરિયાય સમુત્તેજેત્વા ‘‘બ્રાહ્મણ વાણિજ, ત્વં કિર માદિસે બલક્કારેન નેતુકામો અત્તનો પમાણં ન જાનાસી’’તિ તસ્સ ભણ્ડમન્તરધાપેત્વા તં યક્ખવિભિંસકાય ભિંસાપેન્તો સન્તજ્જેસિ. અથ નં અઙ્કુરો નાનપ્પકારં યાચિત્વા બ્રાહ્મણેન ખમાપેન્તો પસાદેત્વા સબ્બભણ્ડં પાકતિકં કારાપેત્વા રત્તિયા ઉપગતાય યક્ખં વિસ્સજ્જેત્વા ગચ્છન્તો તસ્સ અવિદૂરે અઞ્ઞતરં અતિવિય બીભચ્છદસ્સનં પેતં દિસ્વા તેન કતકમ્મં પુચ્છન્તો –
Evaṃ aṅkurena ‘‘dānaṃ dassāmī’’ti paṭiññāya katāya yakkho tuṭṭhamānaso ‘‘mārisa, tvaṃ vissattho dānaṃ dehi, ahaṃ pana te sahāyakiccaṃ karissāmi, yena te deyyadhammo na parikkhayaṃ gamissati, tena pakārena karissāmī’’ti taṃ dānakiriyāya samuttejetvā ‘‘brāhmaṇa vāṇija, tvaṃ kira mādise balakkārena netukāmo attano pamāṇaṃ na jānāsī’’ti tassa bhaṇḍamantaradhāpetvā taṃ yakkhavibhiṃsakāya bhiṃsāpento santajjesi. Atha naṃ aṅkuro nānappakāraṃ yācitvā brāhmaṇena khamāpento pasādetvā sabbabhaṇḍaṃ pākatikaṃ kārāpetvā rattiyā upagatāya yakkhaṃ vissajjetvā gacchanto tassa avidūre aññataraṃ ativiya bībhacchadassanaṃ petaṃ disvā tena katakammaṃ pucchanto –
૨૮૩.
283.
‘‘કેન તે અઙ્ગુલી કુણા, મુખઞ્ચ કુણલીકતં;
‘‘Kena te aṅgulī kuṇā, mukhañca kuṇalīkataṃ;
અક્ખીનિ ચ પગ્ઘરન્તિ, કિં પાપં પકતં તયા’’તિ. –
Akkhīni ca paggharanti, kiṃ pāpaṃ pakataṃ tayā’’ti. –
ગાથમાહ. તત્થ કુણાતિ કુણિકા પટિકુણિકા અનુજુભૂતા. કુણલીકતન્તિ મુખવિકારેન વિકુણિતં સંકુણિતં. પગ્ઘરન્તીતિ અસુચિં વિસ્સન્દન્તિ.
Gāthamāha. Tattha kuṇāti kuṇikā paṭikuṇikā anujubhūtā. Kuṇalīkatanti mukhavikārena vikuṇitaṃ saṃkuṇitaṃ. Paggharantīti asuciṃ vissandanti.
અથસ્સ પેતો –
Athassa peto –
૨૮૪.
284.
‘‘અઙ્ગીરસસ્સ ગહપતિનો, સદ્ધસ્સ ઘરમેસિનો;
‘‘Aṅgīrasassa gahapatino, saddhassa gharamesino;
તસ્સાહં દાનવિસ્સગ્ગે, દાને અધિકતો અહું.
Tassāhaṃ dānavissagge, dāne adhikato ahuṃ.
૨૮૫.
285.
‘‘તત્થ યાચનકે દિસ્વા, આગતે ભોજનત્થિકે;
‘‘Tattha yācanake disvā, āgate bhojanatthike;
એકમન્તં અપક્કમ્મ, અકાસિં કુણલિં મુખં.
Ekamantaṃ apakkamma, akāsiṃ kuṇaliṃ mukhaṃ.
૨૮૬.
286.
‘‘તેન મે અઙ્ગુલી કુણા, મુખઞ્ચ કુણલીકતં;
‘‘Tena me aṅgulī kuṇā, mukhañca kuṇalīkataṃ;
અક્ખીનિ મે પગ્ઘરન્તિ, તં પાપં પકતં મયા’’તિ. –
Akkhīni me paggharanti, taṃ pāpaṃ pakataṃ mayā’’ti. –
તિસ્સો ગાથા અભાસિ.
Tisso gāthā abhāsi.
૨૮૪. તત્થ ‘‘અઙ્ગીરસસ્સા’’તિઆદિના અસય્હસેટ્ઠિં કિત્તેતિ. ઘરમેસિનોતિ ઘરમાવસન્તસ્સ ગહટ્ઠસ્સ. દાનવિસ્સગ્ગેતિ દાનગ્ગે પરિચ્ચાગટ્ઠાને. દાને અધિકતો અહુન્તિ દેય્યધમ્મસ્સ પરિચ્ચજને દાનાધિકારે અધિકતો ઠપિતો અહોસિં.
284. Tattha ‘‘aṅgīrasassā’’tiādinā asayhaseṭṭhiṃ kitteti. Gharamesinoti gharamāvasantassa gahaṭṭhassa. Dānavissaggeti dānagge pariccāgaṭṭhāne. Dāne adhikato ahunti deyyadhammassa pariccajane dānādhikāre adhikato ṭhapito ahosiṃ.
૨૮૫. એકમન્તં અપક્કમ્માતિ યાચનકે ભોજનત્થિકે આગતે દિસ્વા દાનબ્યાવટેન દાનગ્ગતો અનપક્કમ્મ યથાઠાનેયેવ ઠત્વા સઞ્જાતપીતિસોમનસ્સેન વિપ્પસન્નમુખવણ્ણેન સહત્થેન દાનં દાતબ્બં, પરેહિ વા પતિરૂપેહિ દાપેતબ્બં, અહં પન તથા અકત્વા યાચનકે આગચ્છન્તે દૂરતોવ દિસ્વા અત્તાનં અદસ્સેન્તો એકમન્તં અપક્કમ્મ અપક્કમિત્વા. અકાસિં કુણલિં મુખન્તિ વિકુણિતં સઙ્કુચિતં મુખં અકાસિં.
285.Ekamantaṃ apakkammāti yācanake bhojanatthike āgate disvā dānabyāvaṭena dānaggato anapakkamma yathāṭhāneyeva ṭhatvā sañjātapītisomanassena vippasannamukhavaṇṇena sahatthena dānaṃ dātabbaṃ, parehi vā patirūpehi dāpetabbaṃ, ahaṃ pana tathā akatvā yācanake āgacchante dūratova disvā attānaṃ adassento ekamantaṃ apakkamma apakkamitvā. Akāsiṃ kuṇaliṃ mukhanti vikuṇitaṃ saṅkucitaṃ mukhaṃ akāsiṃ.
૨૮૬. તેનાતિ યસ્મા તદાહં સામિના દાનાધિકારે નિયુત્તો સમાનો દાનકાલે ઉપટ્ઠિતે મચ્છરિયાપકતો દાનગ્ગતો અપક્કમન્તો પાદેહિ સઙ્કોચં આપજ્જિં, સહત્થેહિ દાતબ્બે તથા અકત્વા હત્થસઙ્કોચં આપજ્જિં, પસન્નમુખેન ભવિતબ્બે મુખસઙ્કોચં આપજ્જિં, પિયચક્ખૂહિ ઓલોકેતબ્બે ચક્ખુકાલુસિયં ઉપ્પાદેસિં, તસ્મા હત્થઙ્ગુલિયો ચ પાદઙ્ગુલિયો ચ કુણિતા જાતા, મુખઞ્ચ કુણલીકતં વિરૂપરૂપં સઙ્કુચિતં, અક્ખીનિ અસુચીદુગ્ગન્ધજેગુચ્છાનિ અસ્સૂનિ પગ્ઘરન્તીતિ અત્થો. તેન વુત્તં –
286.Tenāti yasmā tadāhaṃ sāminā dānādhikāre niyutto samāno dānakāle upaṭṭhite macchariyāpakato dānaggato apakkamanto pādehi saṅkocaṃ āpajjiṃ, sahatthehi dātabbe tathā akatvā hatthasaṅkocaṃ āpajjiṃ, pasannamukhena bhavitabbe mukhasaṅkocaṃ āpajjiṃ, piyacakkhūhi oloketabbe cakkhukālusiyaṃ uppādesiṃ, tasmā hatthaṅguliyo ca pādaṅguliyo ca kuṇitā jātā, mukhañca kuṇalīkataṃ virūparūpaṃ saṅkucitaṃ, akkhīni asucīduggandhajegucchāni assūni paggharantīti attho. Tena vuttaṃ –
‘‘તેન મે અઙ્ગુલી કુણા, મુખઞ્ચ કુણલીકતં;
‘‘Tena me aṅgulī kuṇā, mukhañca kuṇalīkataṃ;
અક્ખીનિ મે પગ્ઘરન્તિ, તં પાપં પકતં મયા’’તિ.
Akkhīni me paggharanti, taṃ pāpaṃ pakataṃ mayā’’ti.
તં સુત્વા અઙ્કુરો પેતં ગરહન્તો –
Taṃ sutvā aṅkuro petaṃ garahanto –
૨૮૭.
287.
‘‘ધમ્મેન તે કાપુરિસ, મુખઞ્ચ કુણલીકતં;
‘‘Dhammena te kāpurisa, mukhañca kuṇalīkataṃ;
અક્ખીનિ ચ પગ્ઘરન્તિ, યં તં પરસ્સ દાનસ્સ;
Akkhīni ca paggharanti, yaṃ taṃ parassa dānassa;
અકાસિ કુણલિં મુખ’’ન્તિ. –
Akāsi kuṇaliṃ mukha’’nti. –
ગાથમાહ. તત્થ ધમ્મેનાતિ યુત્તેનેવ કારણેન. તેતિ તવ. કાપુરિસાતિ લામકપુરિસ. યન્તિ યસ્મા. પરસ્સ દાનસ્સાતિ પરસ્સ દાનસ્મિં. અયમેવ વા પાઠો.
Gāthamāha. Tattha dhammenāti yutteneva kāraṇena. Teti tava. Kāpurisāti lāmakapurisa. Yanti yasmā. Parassa dānassāti parassa dānasmiṃ. Ayameva vā pāṭho.
પુન અઙ્કુરો તં દાનપતિં સેટ્ઠિં ગરહન્તો –
Puna aṅkuro taṃ dānapatiṃ seṭṭhiṃ garahanto –
૨૮૮.
288.
‘‘કથઞ્હિ દાનં દદમાનો, કરેય્ય પરપત્તિયં;
‘‘Kathañhi dānaṃ dadamāno, kareyya parapattiyaṃ;
અન્નપાનં ખાદનીયં, વત્થસેનાસનાનિ ચા’’તિ. –
Annapānaṃ khādanīyaṃ, vatthasenāsanāni cā’’ti. –
ગાથમાહ. તસ્સત્થો – દાનં દદન્તો પુરિસો કથઞ્હિ નામ તં પરપત્તિયં પરેન પાપેતબ્બં સાધેતબ્બં કરેય્ય, અત્તપચ્ચક્ખમેવ કત્વા સહત્થેનેવ દદેય્ય, સયં વા તત્થ બ્યાવટો ભવેય્ય, અઞ્ઞથા અત્તનો દેય્યધમ્મો અટ્ઠાને વિદ્ધંસિયેથ, દક્ખિણેય્યા ચ દાનેન પરિહાયેય્યુન્તિ.
Gāthamāha. Tassattho – dānaṃ dadanto puriso kathañhi nāma taṃ parapattiyaṃ parena pāpetabbaṃ sādhetabbaṃ kareyya, attapaccakkhameva katvā sahattheneva dadeyya, sayaṃ vā tattha byāvaṭo bhaveyya, aññathā attano deyyadhammo aṭṭhāne viddhaṃsiyetha, dakkhiṇeyyā ca dānena parihāyeyyunti.
એવં તં ગરહિત્વા ઇદાનિ અત્તના પટિપજ્જિતબ્બવિધિં દસ્સેન્તો –
Evaṃ taṃ garahitvā idāni attanā paṭipajjitabbavidhiṃ dassento –
૨૮૯.
289.
‘‘સો હિ નૂન ઇતો ગન્ત્વા, અનુપ્પત્વાન દ્વારકં;
‘‘So hi nūna ito gantvā, anuppatvāna dvārakaṃ;
દાનં પટ્ઠપયિસ્સામિ, યં મમસ્સ સુખાવહં.
Dānaṃ paṭṭhapayissāmi, yaṃ mamassa sukhāvahaṃ.
૨૯૦.
290.
‘‘દસ્સામન્નઞ્ચ પાનઞ્ચ, વત્થસેનાસનાનિ ચ;
‘‘Dassāmannañca pānañca, vatthasenāsanāni ca;
પપઞ્ચ ઉદપાનઞ્ચ, દુગ્ગે સઙ્કમનાનિ ચા’’તિ. –
Papañca udapānañca, dugge saṅkamanāni cā’’ti. –
ગાથાદ્વયમાહ, તં વુત્તત્થમેવ.
Gāthādvayamāha, taṃ vuttatthameva.
૨૯૧.
291.
‘‘તતો હિ સો નિવત્તિત્વા, અનુપ્પત્વાન દ્વારકં;
‘‘Tato hi so nivattitvā, anuppatvāna dvārakaṃ;
દાનં પટ્ઠપયિ અઙ્કુરો, યંતુમસ્સ સુખાવહં.
Dānaṃ paṭṭhapayi aṅkuro, yaṃtumassa sukhāvahaṃ.
૨૯૨.
292.
‘‘અદા અન્નઞ્ચ પાનઞ્ચ, વત્થસેનાસનાનિ ચ;
‘‘Adā annañca pānañca, vatthasenāsanāni ca;
પપઞ્ચ ઉદપાનઞ્ચ, વિપ્પસન્નેન ચેતસા.
Papañca udapānañca, vippasannena cetasā.
૨૯૩.
293.
‘‘કો છાતો કો ચ તસિતો, કો વત્થં પરિદહિસ્સતિ;
‘‘Ko chāto ko ca tasito, ko vatthaṃ paridahissati;
કસ્સ સન્તાનિ યોગ્ગાનિ, ઇતો યોજેન્તુ વાહનં.
Kassa santāni yoggāni, ito yojentu vāhanaṃ.
૨૯૪.
294.
‘‘કો છત્તિચ્છતિ ગન્ધઞ્ચ, કો માલં કો ઉપાહનં;
‘‘Ko chatticchati gandhañca, ko mālaṃ ko upāhanaṃ;
ઇતિસ્સુ તત્થ ઘોસેન્તિ, કપ્પકા સૂદમાગધા;
Itissu tattha ghosenti, kappakā sūdamāgadhā;
સદા સાયઞ્ચ પાતો ચ, અઙ્ગુરસ્સ નિવેસને’’તિ. –
Sadā sāyañca pāto ca, aṅgurassa nivesane’’ti. –
ચતસ્સો ગાથા અઙ્ગુરસ્સ પટિપત્તિં દસ્સેતું સઙ્ગીતિકારેહિ ઠપિતા.
Catasso gāthā aṅgurassa paṭipattiṃ dassetuṃ saṅgītikārehi ṭhapitā.
૨૯૧. તત્થ તતોતિ મરુકન્તારતો. નિવત્તિત્વાતિ પટિનિવત્તિત્વા. અનુપ્પત્વાન દ્વારકન્તિ દ્વારવતીનગરં અનુપાપુણિત્વા. દાનં પટ્ઠપયિ અઙ્ગુરોતિ યક્ખેન પરિપૂરિતસકલકોટ્ઠાગારો સબ્બપાથેય્યકં મહાદાનં સો અઙ્ગુરો પટ્ઠપેસિ. યંતુમસ્સ સુખાવહન્તિ યં અત્તનો સમ્પતિ આયતિઞ્ચ સુખનિબ્બત્તકં.
291. Tattha tatoti marukantārato. Nivattitvāti paṭinivattitvā. Anuppatvāna dvārakanti dvāravatīnagaraṃ anupāpuṇitvā. Dānaṃ paṭṭhapayi aṅguroti yakkhena paripūritasakalakoṭṭhāgāro sabbapātheyyakaṃ mahādānaṃ so aṅguro paṭṭhapesi. Yaṃtumassa sukhāvahanti yaṃ attano sampati āyatiñca sukhanibbattakaṃ.
૨૯૩. કો છાતોતિ કો જિઘચ્છિતો, સો આગન્ત્વા યથારુચિ ભુઞ્જતૂતિ અધિપ્પાયો. એસેવ નયો સેસેસુપિ. તસિતોતિ પિપાસિતો. પરિદહિસ્સતીતિ નિવાસેસ્સતિ પારુપિસ્સતિ ચાતિ અત્થો. સન્તાનીતિ પરિસ્સમપ્પત્તાનિ. યોગ્ગાનીતિ રથવાહનાનિ. ઇતો યોજેન્તુ વાહનન્તિ ઇતો યોગ્ગસમૂહતો યથારુચિતં ગહેત્વા વાહનં યોજેન્તુ.
293.Kochātoti ko jighacchito, so āgantvā yathāruci bhuñjatūti adhippāyo. Eseva nayo sesesupi. Tasitoti pipāsito. Paridahissatīti nivāsessati pārupissati cāti attho. Santānīti parissamappattāni. Yoggānīti rathavāhanāni. Ito yojentu vāhananti ito yoggasamūhato yathārucitaṃ gahetvā vāhanaṃ yojentu.
૨૯૪. કો છત્તિચ્છતીતિ કો કિલઞ્જછત્તાદિભેદં છત્તં ઇચ્છતિ, સો ગણ્હાતૂતિ અધિપ્પાયો. સેસેસુપિ એસેવ નયો. ગન્ધન્તિ ચતુજ્જાતિયગન્ધાદિકં ગન્ધં. માલન્તિ ગન્થિતાગન્થિતભેદં પુપ્ફં. ઉપાહનન્તિ ખલ્લબદ્ધાદિભેદં ઉપાહનં. ઇતિસ્સૂતિ એત્થ સૂતિ નિપાતમત્તં, ઇતિ એવં ‘‘કો છાતો, કો તસિતો’’તિઆદિનાતિ અત્થો. કપ્પકાતિ ન્હાપિતકા. સૂદાતિ ભત્તકારકા. માગધાતિ ગન્ધિનો. સદાતિ સબ્બકાલં દિવસે દિવસે સાયઞ્ચ પાતો ચ તત્થ અઙ્ગુરસ્સ નિવેસને ઘોસેન્તિ ઉગ્ઘોસેન્તીતિ યોજના.
294.Ko chatticchatīti ko kilañjachattādibhedaṃ chattaṃ icchati, so gaṇhātūti adhippāyo. Sesesupi eseva nayo. Gandhanti catujjātiyagandhādikaṃ gandhaṃ. Mālanti ganthitāganthitabhedaṃ pupphaṃ. Upāhananti khallabaddhādibhedaṃ upāhanaṃ. Itissūti ettha sūti nipātamattaṃ, iti evaṃ ‘‘ko chāto, ko tasito’’tiādināti attho. Kappakāti nhāpitakā. Sūdāti bhattakārakā. Māgadhāti gandhino. Sadāti sabbakālaṃ divase divase sāyañca pāto ca tattha aṅgurassa nivesane ghosenti ugghosentīti yojanā.
એવં મહાદાનં પવત્તેન્તસ્સ ગચ્છન્તે કાલે તિત્તિભાવતો અત્થિકજનેહિ પવિવિત્તં વિરળં દાનગ્ગં અહોસિ. તં દિસ્વા અઙ્કુરો દાને ઉળારજ્ઝાસયતાય અતુટ્ઠમાનસો હુત્વા અત્તનો દાને નિયુત્તં સિન્ધકં નામ માણવં આમન્તેત્વા –
Evaṃ mahādānaṃ pavattentassa gacchante kāle tittibhāvato atthikajanehi pavivittaṃ viraḷaṃ dānaggaṃ ahosi. Taṃ disvā aṅkuro dāne uḷārajjhāsayatāya atuṭṭhamānaso hutvā attano dāne niyuttaṃ sindhakaṃ nāma māṇavaṃ āmantetvā –
૨૯૫.
295.
‘‘સુખં સુપતિ અઙ્કુરો, ઇતિ જાનાતિ મં જનો;
‘‘Sukhaṃ supati aṅkuro, iti jānāti maṃ jano;
દુક્ખં સુપામિ સિન્ધક, યં ન પસ્સામિ યાચકે.
Dukkhaṃ supāmi sindhaka, yaṃ na passāmi yācake.
૨૯૬.
296.
‘‘સુખં સુપતિ અઙ્કુરો, ઇતિ જાનાતિ મં જનો;
‘‘Sukhaṃ supati aṅkuro, iti jānāti maṃ jano;
દુક્ખં સુપામિ સિન્ધક, અપ્પકે સુ વનિબ્બકે’’તિ. –
Dukkhaṃ supāmi sindhaka, appake su vanibbake’’ti. –
ગાથાદ્વયમાહ. તત્થ સુખં સુપતિ અઙ્કુરો, ઇતિ જાનાતિ મં જનોતિ ‘‘અઙ્કુરો રાજા યસભોગસમપ્પિતો દાનપતિ અત્તનો ભોગસમ્પત્તિયા દાનસમ્પત્તિયા ચ સુખં સુપતિ, સુખેનેવ નિદ્દં ઉપગચ્છતિ, સુખં પટિબુજ્ઝતી’’તિ એવં મં જનો સમ્ભાવેતિ. દુક્ખં સુપામિ સિન્ધકાતિ અહં પન સિન્ધક દુક્ખમેવ સુપામિ. કસ્મા? યં ન પસ્સામિ યાચકેતિ, યસ્મા મમ અજ્ઝાસયાનુરૂપં દેય્યધમ્મપટિગ્ગાહકે બહૂ યાચકે ન પસ્સામિ, તસ્માતિ અત્થો. અપ્પકે સુ વનિબ્બકેતિ વનિબ્બકજને અપ્પકે કતિપયે જાતે દુક્ખં સુપામીતિ યોજના. સૂતિ ચ નિપાતમત્તં, અપ્પકે વનિબ્બકજને સતીતિ અત્થો.
Gāthādvayamāha. Tattha sukhaṃ supati aṅkuro, iti jānāti maṃ janoti ‘‘aṅkuro rājā yasabhogasamappito dānapati attano bhogasampattiyā dānasampattiyā ca sukhaṃ supati, sukheneva niddaṃ upagacchati, sukhaṃ paṭibujjhatī’’ti evaṃ maṃ jano sambhāveti. Dukkhaṃ supāmi sindhakāti ahaṃ pana sindhaka dukkhameva supāmi. Kasmā? Yaṃ na passāmi yācaketi, yasmā mama ajjhāsayānurūpaṃ deyyadhammapaṭiggāhake bahū yācake na passāmi, tasmāti attho. Appake su vanibbaketi vanibbakajane appake katipaye jāte dukkhaṃ supāmīti yojanā. Sūti ca nipātamattaṃ, appake vanibbakajane satīti attho.
તં સુત્વા સિન્ધકો તસ્સ ઉળારં દાનાધિમુત્તિં પાકટતરં કાતુકામો –
Taṃ sutvā sindhako tassa uḷāraṃ dānādhimuttiṃ pākaṭataraṃ kātukāmo –
૨૯૭.
297.
‘‘સક્કો ચે તે વરં દજ્જા, તાવતિંસાનમિસ્સરો;
‘‘Sakko ce te varaṃ dajjā, tāvatiṃsānamissaro;
કિસ્સ સબ્બસ્સ લોકસ્સ, વરમાનો વરં વરે’’તિ. –
Kissa sabbassa lokassa, varamāno varaṃ vare’’ti. –
ગાથમાહ. તસ્સત્થો – તાવતિંસાનં દેવાનં સબ્બસ્સ ચ લોકસ્સ ઇસ્સરો સક્કો ‘‘વરં વરસ્સુ, અઙ્કુર, યંકિઞ્ચિ મનસિચ્છિત’’ન્તિ તુય્હં વરં દજ્જા દદેય્ય ચે, વરમાનો પત્થયમાનો કિસ્સ કીદિસં વરં વરેય્યાસીતિ અત્થો.
Gāthamāha. Tassattho – tāvatiṃsānaṃ devānaṃ sabbassa ca lokassa issaro sakko ‘‘varaṃ varassu, aṅkura, yaṃkiñci manasicchita’’nti tuyhaṃ varaṃ dajjā dadeyya ce, varamāno patthayamāno kissa kīdisaṃ varaṃ vareyyāsīti attho.
અથ અઙ્કુરો અત્તનો અજ્ઝાસયં યાથાવતો પવેદેન્તો –
Atha aṅkuro attano ajjhāsayaṃ yāthāvato pavedento –
૨૯૮.
298.
‘‘સક્કો ચે મે વરં દજ્જા, તાવતિંસાનમિસ્સરો;
‘‘Sakko ce me varaṃ dajjā, tāvatiṃsānamissaro;
કાલુટ્ઠિતસ્સ મે સતો, સૂરિયુગ્ગમનં પતિ;
Kāluṭṭhitassa me sato, sūriyuggamanaṃ pati;
દિબ્બા ભક્ખા પાતુભવેય્યું, સીલવન્તો ચ યાચકા.
Dibbā bhakkhā pātubhaveyyuṃ, sīlavanto ca yācakā.
૨૯૯.
299.
‘‘દદતો મે ન ખીયેથ, દત્વા નાનુતપેય્યહં;
‘‘Dadato me na khīyetha, datvā nānutapeyyahaṃ;
દદં ચિત્તં પસાદેય્યં, એતં સક્કં વરં વરે’’તિ. – દ્વે ગાથા અભાસિ;
Dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ, etaṃ sakkaṃ varaṃ vare’’ti. – dve gāthā abhāsi;
૨૯૮. તત્થ કાલુટ્ઠિતસ્સ મે સતોતિ કાલે પાતો વુટ્ઠિતસ્સ અત્થિકાનં દક્ખિણેય્યાનં અપચાયનપારિચરિયાદિવસેન ઉટ્ઠાનવીરિયસમ્પન્નસ્સ મે સમાનસ્સ. સૂરિયુગ્ગમનં પતીતિ સૂરિયુગ્ગમનવેલાયં. દિબ્બા ભક્ખા પાતુભવેય્યુન્તિ દેવલોકપરિયાપન્ના આહારા ઉપ્પજ્જેય્યું. સીલવન્તો ચ યાચકાતિ યાચકા ચ સીલવન્તો કલ્યાણધમ્મા ભવેય્યું.
298. Tattha kāluṭṭhitassa me satoti kāle pāto vuṭṭhitassa atthikānaṃ dakkhiṇeyyānaṃ apacāyanapāricariyādivasena uṭṭhānavīriyasampannassa me samānassa. Sūriyuggamanaṃ patīti sūriyuggamanavelāyaṃ. Dibbā bhakkhā pātubhaveyyunti devalokapariyāpannā āhārā uppajjeyyuṃ. Sīlavanto ca yācakāti yācakā ca sīlavanto kalyāṇadhammā bhaveyyuṃ.
૨૯૯. દદતો મે ન ખીયેથાતિ આગતાગતાનં દાનં દદતો ચ મે દેય્યધમ્મો ન ખીયેથ, ન પરિક્ખયં ગચ્છેય્ય. દત્વા નાનુતપેય્યહન્તિ તઞ્ચ દાનં દત્વા કિઞ્ચિદેવ અપ્પસાદકં દિસ્વા તેન અહં પચ્છા નાનુતપેય્યં. દદં ચિત્તં પસાદેય્યન્તિ દદમાનો ચિત્તં પસાદેય્યં, પસન્નચિત્તોયેવ હુત્વા દદેય્યં. એતં સક્કં વરં વરેતિ સક્કં દેવાનમિન્દં આરોગ્યસમ્પદા, દેય્યધમ્મસમ્પદા, દક્ખિણેય્યસમ્પદા, દેય્યધમ્મસ્સ અપરિમિતસમ્પદા, દાયકસમ્પદાતિ એતં પઞ્ચવિધં વરં વરેય્યં. એત્થ ચ ‘‘કાલુટ્ઠિતસ્સ મે સતો’’તિ એતેન આરોગ્યસમ્પદા, ‘‘દિબ્બા ભક્ખા પાતુભવેય્યુ’’ન્તિ એતેન દેય્યધમ્મસમ્પદા, ‘‘સીલવન્તો ચ યાચકા’’તિ એતેન દક્ખિણેય્યસમ્પદા, ‘‘દદતો મે ન ખીયેથા’’તિ એતેન દેય્યધમ્મસ્સ અપરિમિતસમ્પદા, ‘‘દત્વા નાનુતપેય્યહં, દદં ચિત્તં પસાદેય્ય’’ન્તિ એતેહિ દાયકસમ્પદાતિ ઇમે પઞ્ચ અત્થા વરભાવેન ઇચ્છિતા. તે ચ ખો દાનમયપુઞ્ઞસ્સ યાવદેવ ઉળારભાવાયાતિ વેદિતબ્બા.
299.Dadatome na khīyethāti āgatāgatānaṃ dānaṃ dadato ca me deyyadhammo na khīyetha, na parikkhayaṃ gaccheyya. Datvā nānutapeyyahanti tañca dānaṃ datvā kiñcideva appasādakaṃ disvā tena ahaṃ pacchā nānutapeyyaṃ. Dadaṃ cittaṃ pasādeyyanti dadamāno cittaṃ pasādeyyaṃ, pasannacittoyeva hutvā dadeyyaṃ. Etaṃ sakkaṃ varaṃ vareti sakkaṃ devānamindaṃ ārogyasampadā, deyyadhammasampadā, dakkhiṇeyyasampadā, deyyadhammassa aparimitasampadā, dāyakasampadāti etaṃ pañcavidhaṃ varaṃ vareyyaṃ. Ettha ca ‘‘kāluṭṭhitassa me sato’’ti etena ārogyasampadā, ‘‘dibbā bhakkhā pātubhaveyyu’’nti etena deyyadhammasampadā, ‘‘sīlavanto ca yācakā’’ti etena dakkhiṇeyyasampadā, ‘‘dadato me na khīyethā’’ti etena deyyadhammassa aparimitasampadā, ‘‘datvā nānutapeyyahaṃ, dadaṃ cittaṃ pasādeyya’’nti etehi dāyakasampadāti ime pañca atthā varabhāvena icchitā. Te ca kho dānamayapuññassa yāvadeva uḷārabhāvāyāti veditabbā.
એવં અઙ્કુરેન અત્તનો અજ્ઝાસયે પવેદિતે તત્થ નિસિન્નો નીતિસત્થે કતપરિચયો સોનકો નામ એકો પુરિસો તં અતિદાનતો વિચ્છિન્દિતુકામો –
Evaṃ aṅkurena attano ajjhāsaye pavedite tattha nisinno nītisatthe kataparicayo sonako nāma eko puriso taṃ atidānato vicchinditukāmo –
૩૦૦.
300.
‘‘ન સબ્બવિત્તાનિ પરે પવેચ્છે, દદેય્ય દાનઞ્ચ ધનઞ્ચ રક્ખે;
‘‘Na sabbavittāni pare pavecche, dadeyya dānañca dhanañca rakkhe;
તસ્મા હિ દાના ધનમેવ સેય્યો, અતિપ્પદાનેન કુલા ન હોન્તિ.
Tasmā hi dānā dhanameva seyyo, atippadānena kulā na honti.
૩૦૧.
301.
‘‘અદાનમતિદાનઞ્ચ નપ્પસંસન્તિ પણ્ડિતા,
‘‘Adānamatidānañca nappasaṃsanti paṇḍitā,
તસ્મા હિ દાના ધનમેવ સેય્યો,
Tasmā hi dānā dhanameva seyyo,
સમેન વત્તેય્ય સ ધીરધમ્મો’’તિ. –
Samena vatteyya sa dhīradhammo’’ti. –
દ્વે ગાથા અભાસિ. સિન્ધકો એવં પુનપિ વીમંસિતુકામો ‘‘ન સબ્બવિત્તાની’’તિઆદિમાહાતિ અપરે.
Dve gāthā abhāsi. Sindhako evaṃ punapi vīmaṃsitukāmo ‘‘na sabbavittānī’’tiādimāhāti apare.
૩૦૦. તત્થ સબ્બવિત્તાનીતિ સવિઞ્ઞાણકઅવિઞ્ઞાણકપ્પભેદાનિ સબ્બાનિ વિત્તૂપકરણાનિ, ધનાનીતિ અત્થો. પરેતિ પરમ્હિ, પરસ્સાતિ અત્થો . ન પવેચ્છેતિ ન દદેય્ય, ‘‘દક્ખિણેય્યા લદ્ધા’’તિ કત્વા કિઞ્ચિ અસેસેત્વા સબ્બસાપતેય્યપરિચ્ચાગો ન કાતબ્બોતિ અત્થો. દદેય્ય દાનઞ્ચાતિ સબ્બેન સબ્બં દાનધમ્મો ન કાતબ્બો, અથ ખો અત્તનો આયઞ્ચ વયઞ્ચ જાનિત્વા વિભવાનુરૂપં દાનઞ્ચ દદેય્ય. ધનઞ્ચ રક્ખેતિ અલદ્ધલાભલદ્ધપરિરક્ખણરક્ખિતસમ્બન્ધવસેન ધનં પરિપાલેય્ય.
300. Tattha sabbavittānīti saviññāṇakaaviññāṇakappabhedāni sabbāni vittūpakaraṇāni, dhanānīti attho. Pareti paramhi, parassāti attho . Na paveccheti na dadeyya, ‘‘dakkhiṇeyyā laddhā’’ti katvā kiñci asesetvā sabbasāpateyyapariccāgo na kātabboti attho. Dadeyya dānañcāti sabbena sabbaṃ dānadhammo na kātabbo, atha kho attano āyañca vayañca jānitvā vibhavānurūpaṃ dānañca dadeyya. Dhanañca rakkheti aladdhalābhaladdhaparirakkhaṇarakkhitasambandhavasena dhanaṃ paripāleyya.
‘‘એકેન ભોગે ભુઞ્જેય્ય, દ્વીહિ કમ્મં પયોજયે;
‘‘Ekena bhoge bhuñjeyya, dvīhi kammaṃ payojaye;
ચતુત્થઞ્ચ નિધાપેય્ય, આપદાસુ ભવિસ્સતી’’તિ. (દી॰ નિ॰ ૩.૨૬૫) –
Catutthañca nidhāpeyya, āpadāsu bhavissatī’’ti. (dī. ni. 3.265) –
વુત્તવિધિના વા ધનં રક્ખેય્ય તમ્મૂલકત્તા દાનસ્સ. તયોપિ મગ્ગા અઞ્ઞમઞ્ઞવિસોધનેન પટિસેવિતબ્બાતિ હિ નીતિચિન્તકા. તસ્મા હીતિ યસ્મા ધનઞ્ચ રક્ખન્તો દાનઞ્ચ કરોન્તો ઉભયલોકહિતાય પટિપન્નો હોતિ ધનમૂલકઞ્ચ દાનં, તસ્મા દાનતો ધનમેવ સેય્યો સુન્દરતરોતિ અતિદાનં ન કાતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. તેનાહ ‘‘અતિપ્પદાનેન કુલા ન હોન્તી’’તિ, ધનસ્સ પમાણં અજાનિત્વા દાનસ્સ તં નિસ્સાય અતિપ્પદાનપસઙ્ગેન કુલાનિ ન હોન્તિ નપ્પવત્તન્તિ, ઉચ્છિજ્જન્તીતિ અત્થો.
Vuttavidhinā vā dhanaṃ rakkheyya tammūlakattā dānassa. Tayopi maggā aññamaññavisodhanena paṭisevitabbāti hi nīticintakā. Tasmā hīti yasmā dhanañca rakkhanto dānañca karonto ubhayalokahitāya paṭipanno hoti dhanamūlakañca dānaṃ, tasmā dānato dhanameva seyyo sundarataroti atidānaṃ na kātabbanti adhippāyo. Tenāha ‘‘atippadānena kulā na hontī’’ti, dhanassa pamāṇaṃ ajānitvā dānassa taṃ nissāya atippadānapasaṅgena kulāni na honti nappavattanti, ucchijjantīti attho.
૩૦૧. ઇદાનિ વિઞ્ઞૂનં પસંસિતમેવત્થં પતિટ્ઠપેન્તો ‘‘અદાનમતિદાનઞ્ચા’’તિ ગાથમાહ. તત્થ અદાનમતિદાનઞ્ચાતિ સબ્બેન સબ્બં કટચ્છુભિક્ખાયપિ તણ્ડુલમુટ્ઠિયાપિ અદાનં, પમાણં અતિક્કમિત્વા પરિચ્ચાગસઙ્ખાતં અતિદાનઞ્ચ પણ્ડિતા બુદ્ધિમન્તો સપઞ્ઞજાતિકા નપ્પસંસન્તિ ન વણ્ણયન્તિ. સબ્બેન સબ્બં અદાનેન હિ સમ્પરાયિકતો અત્થતો પરિબાહિરો હોતિ. અતિદાનેન દિટ્ઠધમ્મિકપવેણી ન પવત્તતિ. સમેન વત્તેય્યાતિ અવિસમેન લોકિયસરિક્ખકેન સમાહિતેન મજ્ઝિમેન ઞાયેન પવત્તેય્ય. સ ધીરધમ્મોતિ યા યથાવુત્તા દાનાદાનપ્પવત્તિ, સો ધીરાનં ધિતિસમ્પન્નાનં નીતિનયકુસલાનં ધમ્મો, તેહિ ગતમગ્ગોતિ દીપેતિ.
301. Idāni viññūnaṃ pasaṃsitamevatthaṃ patiṭṭhapento ‘‘adānamatidānañcā’’ti gāthamāha. Tattha adānamatidānañcāti sabbena sabbaṃ kaṭacchubhikkhāyapi taṇḍulamuṭṭhiyāpi adānaṃ, pamāṇaṃ atikkamitvā pariccāgasaṅkhātaṃ atidānañca paṇḍitā buddhimanto sapaññajātikā nappasaṃsanti na vaṇṇayanti. Sabbena sabbaṃ adānena hi samparāyikato atthato paribāhiro hoti. Atidānena diṭṭhadhammikapaveṇī na pavattati. Samena vatteyyāti avisamena lokiyasarikkhakena samāhitena majjhimena ñāyena pavatteyya. Sa dhīradhammoti yā yathāvuttā dānādānappavatti, so dhīrānaṃ dhitisampannānaṃ nītinayakusalānaṃ dhammo, tehi gatamaggoti dīpeti.
તં સુત્વા અઙ્કુરો તસ્સ અધિપ્પાયં પરિવત્તેન્તો –
Taṃ sutvā aṅkuro tassa adhippāyaṃ parivattento –
૩૦૨.
302.
‘‘અહો વત રે અહમેવ દજ્જં, સન્તો ચ મં સપ્પુરિસા ભજેય્યું;
‘‘Aho vata re ahameva dajjaṃ, santo ca maṃ sappurisā bhajeyyuṃ;
મેઘોવ નિન્નાનિ પરિપૂરયન્તો, સન્તપ્પયે સબ્બવનિબ્બકાનં.
Meghova ninnāni paripūrayanto, santappaye sabbavanibbakānaṃ.
૩૦૩.
303.
‘‘યસ્સ યાચનકે દિસ્વા, મુખવણ્ણો પસીદતિ;
‘‘Yassa yācanake disvā, mukhavaṇṇo pasīdati;
દત્વા અત્તમનો હોતિ, તં ઘરં વસતો સુખં.
Datvā attamano hoti, taṃ gharaṃ vasato sukhaṃ.
૩૦૪.
304.
‘‘યસ્સ યાચનકે દિસ્વા, મુખવણ્ણો પસીદતિ;
‘‘Yassa yācanake disvā, mukhavaṇṇo pasīdati;
દત્વા અત્તમનો હોતિ, એસા યઞ્ઞસ્સ સમ્પદા.
Datvā attamano hoti, esā yaññassa sampadā.
૩૦૫.
305.
‘‘પુબ્બેવ દાના સુમનો, દદં ચિત્તં પસાદયે;
‘‘Pubbeva dānā sumano, dadaṃ cittaṃ pasādaye;
દત્વા અત્તમનો હોતિ, એસા યઞ્ઞસ્સ સમ્પદા’’તિ. –
Datvā attamano hoti, esā yaññassa sampadā’’ti. –
ચતૂહિ ગાથાહિ અત્તના પટિપજ્જિતબ્બવિધિં પકાસેસિ.
Catūhi gāthāhi attanā paṭipajjitabbavidhiṃ pakāsesi.
૩૦૨. તત્થ અહો વતાતિ સાધુ વત. રેતિ આલપનં. અહમેવ દજ્જન્તિ અહં દજ્જમેવ. અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપત્થો – માણવ, ‘‘દાના ધનમેવ સેય્યો’’તિ યદિ અયં નીતિકુસલાનં વાદો તવ હોતુ, કામં અહં દજ્જમેવ. સન્તો ચ મં સપ્પુરિસા ભજેય્યુન્તિ તસ્મિઞ્ચ દાને સન્તો ઉપસન્તકાયવચીમનોસમાચારા સપ્પુરિસા સાધવો મં ભજેય્યું ઉપગચ્છેય્યું. મેઘોવ નિન્નાનિ પરિપૂરયન્તોતિ અહં અભિપ્પવસ્સન્તો મહામેઘો વિય નિન્નાનિ નિન્નટ્ઠાનાનિ સબ્બેસં વનિબ્બકાનં અધિપ્પાયે પરિપૂરયન્તો અહો વત તે સન્તપ્પેય્યન્તિ.
302. Tattha aho vatāti sādhu vata. Reti ālapanaṃ. Ahameva dajjanti ahaṃ dajjameva. Ayañhettha saṅkhepattho – māṇava, ‘‘dānā dhanameva seyyo’’ti yadi ayaṃ nītikusalānaṃ vādo tava hotu, kāmaṃ ahaṃ dajjameva. Santo ca maṃ sappurisā bhajeyyunti tasmiñca dāne santo upasantakāyavacīmanosamācārā sappurisā sādhavo maṃ bhajeyyuṃ upagaccheyyuṃ. Meghova ninnāni paripūrayantoti ahaṃ abhippavassanto mahāmegho viya ninnāni ninnaṭṭhānāni sabbesaṃ vanibbakānaṃ adhippāye paripūrayanto aho vata te santappeyyanti.
૩૦૩. યસ્સ યાચનકે દિસ્વાતિ યસ્સ પુગ્ગલસ્સ ઘરમેસિનો યાચનકે દિસ્વા ‘‘પઠમં તાવ ઉપટ્ઠિતં વત મે પુઞ્ઞક્ખેત્ત’’ન્તિ સદ્ધાજાતસ્સ મુખવણ્ણો પસીદતિ, યથાવિભવં પન તેસં દાનં દત્વા અત્તમનો પીતિસોમનસ્સેહિ ગહિતચિત્તો હોતિ. તન્તિ યદેત્થ યાચકાનં દસ્સનં , તેન ચ દિસ્વા ચિત્તસ્સ પસાદનં, યથારહં દાનં દત્વા ચ અત્તમનતા.
303.Yassa yācanake disvāti yassa puggalassa gharamesino yācanake disvā ‘‘paṭhamaṃ tāva upaṭṭhitaṃ vata me puññakkhetta’’nti saddhājātassa mukhavaṇṇo pasīdati, yathāvibhavaṃ pana tesaṃ dānaṃ datvā attamano pītisomanassehi gahitacitto hoti. Tanti yadettha yācakānaṃ dassanaṃ , tena ca disvā cittassa pasādanaṃ, yathārahaṃ dānaṃ datvā ca attamanatā.
૩૦૪. એસા યઞ્ઞસ્સ સમ્પદાતિ એસા યઞ્ઞસ્સ સમ્પત્તિ પારિપૂરિ, નિપ્ફત્તીતિ અત્થો.
304.Esā yaññassa sampadāti esā yaññassa sampatti pāripūri, nipphattīti attho.
૩૦૫. પુબ્બેવ દાના સુમનોતિ ‘‘સમ્પત્તીનં નિદાનં અનુગામિકં નિધાનં નિધેસ્સામી’’તિ મુઞ્ચનચેતનાય પુબ્બે એવ દાનૂપકરણસ્સ સમ્પાદનતો પટ્ઠાય સુમનો સોમનસ્સજાતો ભવેય્ય. દદં ચિત્તં પસાદયેતિ દદન્તો દેય્યધમ્મં દક્ખિણેય્યહત્થે પતિટ્ઠાપેન્તો ‘‘અસારતો ધનતો સારાદાનં કરોમી’’તિ અત્તનો ચિત્તં પસાદેય્ય. દત્વા અત્તમનો હોતીતિ દક્ખિણેય્યાનં દેય્યધમ્મં પરિચ્ચજિત્વા ‘‘પણ્ડિતપઞ્ઞત્તં નામ મયા અનુટ્ઠિતં, અહો સાધુ સુટ્ઠૂ’’તિ અત્તમનો પમુદિતમનો પીતિસોમનસ્સજાતો હોતિ. એસા યઞ્ઞસ્સ સમ્પદાતિ યા અયં પુબ્બચેતના મુઞ્જચેતના અપરચેતનાતિ ઇમેસં કમ્મફલસદ્ધાનુગતાનં સોમનસ્સપરિગ્ગહિતાનં તિસ્સન્નં ચેતનાનં પારિપૂરિ, એસા યઞ્ઞસ્સ સમ્પદા દાનસ્સ સમ્પત્તિ, ન ઇતો અઞ્ઞથાતિ અધિપ્પાયો.
305.Pubbeva dānā sumanoti ‘‘sampattīnaṃ nidānaṃ anugāmikaṃ nidhānaṃ nidhessāmī’’ti muñcanacetanāya pubbe eva dānūpakaraṇassa sampādanato paṭṭhāya sumano somanassajāto bhaveyya. Dadaṃ cittaṃ pasādayeti dadanto deyyadhammaṃ dakkhiṇeyyahatthe patiṭṭhāpento ‘‘asārato dhanato sārādānaṃ karomī’’ti attano cittaṃ pasādeyya. Datvā attamano hotīti dakkhiṇeyyānaṃ deyyadhammaṃ pariccajitvā ‘‘paṇḍitapaññattaṃ nāma mayā anuṭṭhitaṃ, aho sādhu suṭṭhū’’ti attamano pamuditamano pītisomanassajāto hoti. Esā yaññassa sampadāti yā ayaṃ pubbacetanā muñjacetanā aparacetanāti imesaṃ kammaphalasaddhānugatānaṃ somanassapariggahitānaṃ tissannaṃ cetanānaṃ pāripūri, esā yaññassa sampadā dānassa sampatti, na ito aññathāti adhippāyo.
એવં અઙ્કુરો અત્તનો પટિપજ્જનવિધિં પકાસેત્વા ભિય્યોસોમત્તાય અભિવડ્ઢમાનદાનજ્ઝાસયો દિવસે દિવસે મહાદાનં પવત્તેસિ. તેન તદા સબ્બરજ્જાનિ ઉન્નઙ્ગલાનિ કત્વા મહાદાને દિય્યમાને પટિલદ્ધસબ્બૂપકરણા મનુસ્સા અત્તનો અત્તનો કમ્મન્તે પહાય યથાસુખં વિચરિંસુ, તેન રાજૂનં કોટ્ઠાગારાનિ પરિક્ખયં અગમંસુ. તતો રાજાનો અઙ્કુરસ્સ દૂતં પાહેસું – ‘‘ભોતો દાનં નિસ્સાય અમ્હાકં આયસ્સ વિનાસો અહોસિ, કોટ્ઠાગારાનિ પરિક્ખયં ગતાનિ, તત્થ યુત્તમત્તં ઞાતબ્બ’’ન્તિ.
Evaṃ aṅkuro attano paṭipajjanavidhiṃ pakāsetvā bhiyyosomattāya abhivaḍḍhamānadānajjhāsayo divase divase mahādānaṃ pavattesi. Tena tadā sabbarajjāni unnaṅgalāni katvā mahādāne diyyamāne paṭiladdhasabbūpakaraṇā manussā attano attano kammante pahāya yathāsukhaṃ vicariṃsu, tena rājūnaṃ koṭṭhāgārāni parikkhayaṃ agamaṃsu. Tato rājāno aṅkurassa dūtaṃ pāhesuṃ – ‘‘bhoto dānaṃ nissāya amhākaṃ āyassa vināso ahosi, koṭṭhāgārāni parikkhayaṃ gatāni, tattha yuttamattaṃ ñātabba’’nti.
તં સુત્વા અઙ્કુરો દક્ખિણાપથં ગન્ત્વા દમિળવિસયે સમુદ્દસ્સ અવિદૂરટ્ઠાને મહતિયો અનેકદાનસાલાયો કારાપેત્વા મહાદાનાનિ પવત્તેન્તો યાવતાયુકં ઠત્વા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તાવતિંસભવને નિબ્બત્તિ. તસ્સ દાનવિભૂતિઞ્ચ સગ્ગૂપપત્તિઞ્ચ દસ્સેન્તો સઙ્ગીતિકારા –
Taṃ sutvā aṅkuro dakkhiṇāpathaṃ gantvā damiḷavisaye samuddassa avidūraṭṭhāne mahatiyo anekadānasālāyo kārāpetvā mahādānāni pavattento yāvatāyukaṃ ṭhatvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Tassa dānavibhūtiñca saggūpapattiñca dassento saṅgītikārā –
૩૦૬.
306.
‘‘સટ્ઠિ વાહસહસ્સાનિ, અઙ્કુરસ્સ નિવેસને;
‘‘Saṭṭhi vāhasahassāni, aṅkurassa nivesane;
ભોજનં દીયતે નિચ્ચં, પુઞ્ઞપેક્ખસ્સ જન્તુનો.
Bhojanaṃ dīyate niccaṃ, puññapekkhassa jantuno.
૩૦૭.
307.
‘‘તિસહસ્સાનિ સૂદા હિ, આમુત્તમણિકુણ્ડલા;
‘‘Tisahassāni sūdā hi, āmuttamaṇikuṇḍalā;
અઙ્કુરં ઉપજીવન્તિ, દાને યઞ્ઞસ્સ વાવટા.
Aṅkuraṃ upajīvanti, dāne yaññassa vāvaṭā.
૩૦૮.
308.
‘‘સટ્ઠિ પુરિસસહસ્સાનિ, આમુત્તમણિકુણ્ડલા;
‘‘Saṭṭhi purisasahassāni, āmuttamaṇikuṇḍalā;
અઙ્કુરસ્સ મહાદાને, કટ્ઠં ફાલેન્તિ માણવા.
Aṅkurassa mahādāne, kaṭṭhaṃ phālenti māṇavā.
૩૦૯.
309.
‘‘સોળસિત્થિસહસ્સાનિ , સબ્બાલઙ્કારભૂસિતા;
‘‘Soḷasitthisahassāni , sabbālaṅkārabhūsitā;
અઙ્કુરસ્સ મહાદાને, વિધા પિણ્ડેન્તિ નારિયો.
Aṅkurassa mahādāne, vidhā piṇḍenti nāriyo.
૩૧૦.
310.
‘‘સોળસિત્થિસહસ્સાનિ, સબ્બાલઙ્કારભૂસિતા;
‘‘Soḷasitthisahassāni, sabbālaṅkārabhūsitā;
અઙ્કુરસ્સ મહાદાને, દબ્બિગાહા ઉપટ્ઠિતા.
Aṅkurassa mahādāne, dabbigāhā upaṭṭhitā.
૩૧૧.
311.
‘‘બહું બહૂનં પાદાસિ, ચિરં પાદાસિ ખત્તિયો;
‘‘Bahuṃ bahūnaṃ pādāsi, ciraṃ pādāsi khattiyo;
સક્કચ્ચઞ્ચ સહત્થા ચ, ચિત્તીકત્વા પુનપ્પુનં.
Sakkaccañca sahatthā ca, cittīkatvā punappunaṃ.
૩૧૨.
312.
‘‘બહૂ માસે ચ પક્ખે ચ, ઉતુસંવચ્છરાનિ ચ;
‘‘Bahū māse ca pakkhe ca, utusaṃvaccharāni ca;
મહાદાનં પવત્તેસિ, અઙ્કુરો દીઘમન્તરં.
Mahādānaṃ pavattesi, aṅkuro dīghamantaraṃ.
૩૧૩.
313.
‘‘એવં દત્વા યજિત્વા ચ, અઙ્કુરો દીઘમન્તરં;
‘‘Evaṃ datvā yajitvā ca, aṅkuro dīghamantaraṃ;
સો હિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસૂપગો અહૂ’’તિ. – ગાથા આહંસુ;
So hitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsūpago ahū’’ti. – gāthā āhaṃsu;
૩૦૬. તથ સટ્ઠિ વાહસહસ્સાનીતિ વાહાનં સટ્ઠિસહસ્સાનિ ગન્ધસાલિતણ્ડુલાદિપૂરિતવાહાનં સટ્ઠિસહસ્સાનિ. પુઞ્ઞપેક્ખસ્સ દાનજ્ઝાસયસ્સ દાનાધિમુત્તસ્સ અઙ્કુરસ્સ નિવેસને નિચ્ચં દિવસે દિવસે જન્તુનો સત્તકાયસ્સ ભોજનં દીયતેતિ યોજના.
306. Tatha saṭṭhi vāhasahassānīti vāhānaṃ saṭṭhisahassāni gandhasālitaṇḍulādipūritavāhānaṃ saṭṭhisahassāni. Puññapekkhassa dānajjhāsayassa dānādhimuttassa aṅkurassa nivesane niccaṃ divase divase jantuno sattakāyassa bhojanaṃ dīyateti yojanā.
૩૦૭-૮. તિસહસ્સાનિ સૂદા હીતિ તિસહસ્સમત્તા સૂદા ભત્તકારકા. તે ચ ખો પન પધાનભૂતા અધિપ્પેતા, તેસુ એકમેકસ્સ પન વચનકરા અનેકાતિ વેદિતબ્બા. ‘‘તિસહસ્સાનિ સૂદાન’’ન્તિ ચ પઠન્તિ. આમુત્તમણિકુણ્ડલાતિ નાનામણિવિચિત્તકુણ્ડલધરા. નિદસ્સનમત્તઞ્ચેતં, આમુત્તકટકકટિસુત્તાદિઆભરણાપિ તે અહેસું. અઙ્કુરં ઉપજીવન્તીતિ તં ઉપનિસ્સાય જીવન્તિ, તપ્પટિબદ્ધજીવિકા હોન્તીતિ અત્થો. દાને યઞ્ઞસ્સ વાવટાતિ મહાયાગસઞ્ઞિતસ્સ યઞ્ઞસ્સ દાને યજને વાવટા ઉસ્સુક્કં આપન્ના. કટ્ઠં ફાલેન્તિ માણવાતિ નાનપ્પકારાનં ખજ્જભોજ્જાદિઆહારવિસેસાનં પચનાય અલઙ્કતપટિયત્તા તરુણમનુસ્સા કટ્ઠાનિ ફાલેન્તિ વિદાલેન્તિ.
307-8.Tisahassāni sūdā hīti tisahassamattā sūdā bhattakārakā. Te ca kho pana padhānabhūtā adhippetā, tesu ekamekassa pana vacanakarā anekāti veditabbā. ‘‘Tisahassāni sūdāna’’nti ca paṭhanti. Āmuttamaṇikuṇḍalāti nānāmaṇivicittakuṇḍaladharā. Nidassanamattañcetaṃ, āmuttakaṭakakaṭisuttādiābharaṇāpi te ahesuṃ. Aṅkuraṃ upajīvantīti taṃ upanissāya jīvanti, tappaṭibaddhajīvikā hontīti attho. Dāne yaññassa vāvaṭāti mahāyāgasaññitassa yaññassa dāne yajane vāvaṭā ussukkaṃ āpannā. Kaṭṭhaṃ phālenti māṇavāti nānappakārānaṃ khajjabhojjādiāhāravisesānaṃ pacanāya alaṅkatapaṭiyattā taruṇamanussā kaṭṭhāni phālenti vidālenti.
૩૦૯. વિધાતિ વિધાતબ્બાનિ ભોજનયોગ્ગાનિ કટુકભણ્ડાનિ. પિણ્ડેન્તીતિ પિસનવસેન પયોજેન્તિ.
309.Vidhāti vidhātabbāni bhojanayoggāni kaṭukabhaṇḍāni. Piṇḍentīti pisanavasena payojenti.
૩૧૦. દબ્બિગાહાતિ કટચ્છુગાહિકા. ઉપટ્ઠિતાતિ પરિવેસનટ્ઠાનં ઉપગન્ત્વા ઠિતા હોન્તિ.
310.Dabbigāhāti kaṭacchugāhikā. Upaṭṭhitāti parivesanaṭṭhānaṃ upagantvā ṭhitā honti.
૩૧૧. બહુન્તિ મહન્તં પહૂતિકં. બહૂનન્તિ અનેકેસં. પાદાસીતિ પકારેહિ અદાસિ. ચીરન્તિ ચિરકાલં. વીસતિવસ્સસહસ્સાયુકેસુ હિ મનુસ્સેસુ સો ઉપ્પન્નો. બહું બહૂનં ચિરકાલઞ્ચ દેન્તો યથા અદાસિ, તં દસ્સેતું ‘‘સક્કચ્ચઞ્ચા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સક્કચ્ચન્તિ સાદરં, અનપવિદ્ધં અનવઞ્ઞાતં કત્વા. સહત્થાતિ સહત્થેન, ન આણાપનમત્તેન. ચિત્તીકત્વાતિ ગારવબહુમાનયોગેન ચિત્તેન કરિત્વા પૂજેત્વા. પુનપ્પુનન્તિ બહુસો ન એકવારં, કતિપયવારે વા અકત્વા અનેકવારં પાદાસીતિ યોજના.
311.Bahunti mahantaṃ pahūtikaṃ. Bahūnanti anekesaṃ. Pādāsīti pakārehi adāsi. Cīranti cirakālaṃ. Vīsativassasahassāyukesu hi manussesu so uppanno. Bahuṃ bahūnaṃ cirakālañca dento yathā adāsi, taṃ dassetuṃ ‘‘sakkaccañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sakkaccanti sādaraṃ, anapaviddhaṃ anavaññātaṃ katvā. Sahatthāti sahatthena, na āṇāpanamattena. Cittīkatvāti gāravabahumānayogena cittena karitvā pūjetvā. Punappunanti bahuso na ekavāraṃ, katipayavāre vā akatvā anekavāraṃ pādāsīti yojanā.
૩૧૨. ઇદાનિ તમેવ પુનપ્પુનં કરણં વિભાવેતું ‘‘બહૂ માસે ચા’’તિ ગાથમાહંસુ. તત્થ બહૂ માસેતિ ચિત્તમાસાદિકે બહૂ અનેકે માસે. પક્ખેતિ કણ્હસુક્કભેદે બહૂ પક્ખે. ઉતુસંવચ્છરાનિ ચાતિ વસન્તગિમ્હાદિકે બહૂ ઉતૂ ચ સંવચ્છરાનિ ચ, સબ્બત્થ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. દીઘમન્તરન્તિ દીઘકાલમન્તરં. એત્થ ચ ‘‘ચિરં પાદાસી’’તિ ચિરકાલં દાનસ્સ પવત્તિતભાવં વત્વા પુન તસ્સ નિરન્તરમેવ પવત્તિતભાવં દસ્સેતું ‘‘બહૂ માસે’’તિઆદિ વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.
312. Idāni tameva punappunaṃ karaṇaṃ vibhāvetuṃ ‘‘bahū māse cā’’ti gāthamāhaṃsu. Tattha bahū māseti cittamāsādike bahū aneke māse. Pakkheti kaṇhasukkabhede bahū pakkhe. Utusaṃvaccharāni cāti vasantagimhādike bahū utū ca saṃvaccharāni ca, sabbattha accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Dīghamantaranti dīghakālamantaraṃ. Ettha ca ‘‘ciraṃ pādāsī’’ti cirakālaṃ dānassa pavattitabhāvaṃ vatvā puna tassa nirantarameva pavattitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘bahū māse’’tiādi vuttanti daṭṭhabbaṃ.
૩૧૩. એવન્તિ વુત્તપ્પકારેન. દત્વા યજિત્વા ચાતિ અત્થતો એકમેવ, કેસઞ્ચિ દક્ખિણેય્યાનં એકચ્ચસ્સ દેય્યધમ્મસ્સ પરિચ્ચજનવસેન દત્વા, પુન ‘‘બહું બહૂનં પાદાસી’’તિ વુત્તનયેન અત્થિકાનં સબ્બેસં યથાકામં દેન્તો મહાયાગવસેન યજિત્વા. સો હિત્વા માનુસં દેહં , તાવતિંસૂપગો અહૂતિ સો અઙ્કુરો આયુપરિયોસાને મનુસ્સત્થભાવં પહાય પટિસન્ધિગ્ગહણવસેન તાવતિંસદેવનિકાયૂપગો અહોસિ.
313.Evanti vuttappakārena. Datvā yajitvā cāti atthato ekameva, kesañci dakkhiṇeyyānaṃ ekaccassa deyyadhammassa pariccajanavasena datvā, puna ‘‘bahuṃ bahūnaṃ pādāsī’’ti vuttanayena atthikānaṃ sabbesaṃ yathākāmaṃ dento mahāyāgavasena yajitvā. So hitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsūpago ahūti so aṅkuro āyupariyosāne manussatthabhāvaṃ pahāya paṭisandhiggahaṇavasena tāvatiṃsadevanikāyūpago ahosi.
એવં તસ્મિં તાવતિંસેસુ નિબ્બત્તિત્વા દિબ્બસમ્પત્તિં અનુભવન્તે અમ્હાકં ભગવતો કાલે ઇન્દકો નામ માણવો આયસ્મતો અનુરુદ્ધત્થેરસ્સ પિણ્ડાય ચરન્તસ્સ પસન્નમાનસો કટચ્છુભિક્ખં દાપેસિ. સો અપરેન સમયેન કાલં કત્વા ખેત્તગતસ્સ પુઞ્ઞસ્સ આનુભાવેન તાવતિંસેસુ મહિદ્ધિકો મહાનુભાવો દેવપુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તો દિબ્બેહિ રૂપાદીહિ દસહિ ઠાનેહિ અઙ્કુરં દેવપુત્તં અભિભવિત્વા વિરોચતિ. તેન વુત્તં –
Evaṃ tasmiṃ tāvatiṃsesu nibbattitvā dibbasampattiṃ anubhavante amhākaṃ bhagavato kāle indako nāma māṇavo āyasmato anuruddhattherassa piṇḍāya carantassa pasannamānaso kaṭacchubhikkhaṃ dāpesi. So aparena samayena kālaṃ katvā khettagatassa puññassa ānubhāvena tāvatiṃsesu mahiddhiko mahānubhāvo devaputto hutvā nibbatto dibbehi rūpādīhi dasahi ṭhānehi aṅkuraṃ devaputtaṃ abhibhavitvā virocati. Tena vuttaṃ –
૩૧૪.
314.
‘‘કટચ્છુભિક્ખં દત્વાન, અનુરુદ્ધસ્સ ઇન્દકો;
‘‘Kaṭacchubhikkhaṃ datvāna, anuruddhassa indako;
સો હિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસૂપગો અહુ.
So hitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsūpago ahu.
૩૧૫.
315.
‘‘દસહિ ઠાનેહિ અઙ્કુરં, ઇન્દકો અતિરોચતિ;
‘‘Dasahi ṭhānehi aṅkuraṃ, indako atirocati;
રૂપે સદ્દે રસે ગન્ધે, ફોટ્ઠબ્બે ચ મનોરમે.
Rūpe sadde rase gandhe, phoṭṭhabbe ca manorame.
૩૧૬.
316.
‘‘આયુના યસસા ચેવ, વણ્ણેન ચ સુખેન ચ;
‘‘Āyunā yasasā ceva, vaṇṇena ca sukhena ca;
આધિપચ્ચેન અઙ્કુરં, ઇન્દકો અતિરોચતી’’તિ.
Ādhipaccena aṅkuraṃ, indako atirocatī’’ti.
૩૧૪-૫. તત્થ રૂપેતિ રૂપહેતુ, અત્તનો રૂપસમ્પત્તિનિમિત્તન્તિ અત્થો. સદ્દેતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. આયુનાતિ જીવિતેન. નનુ ચ દેવાનં જીવિતં પરિચ્છિન્નપ્પમાણં વુત્તં. સચ્ચં વુત્તં, તં પન યેભુય્યવસેન. તથા હિ એકચ્ચાનં દેવાનં યોગવિપત્તિઆદિના અન્તરામરણં હોતિયેવ. ઇન્દકો પન તિસ્સો વસ્સકોટિયો સટ્ઠિ ચ વસ્સસહસ્સાનિ પરિપૂરેતિયેવ. તેન વુત્તં ‘‘આયુના અતિરોચતી’’તિ. યસસાતિ મહતિયા પરિવારસમ્પત્તિયા . વણ્ણેનાતિ સણ્ઠાનસમ્પત્તિયા. વણ્ણધાતુસમ્પદા પન ‘‘રૂપે’’તિ ઇમિના વુત્તાયેવ. આધિપચ્ચેનાતિ ઇસ્સરિયેન.
314-5. Tattha rūpeti rūpahetu, attano rūpasampattinimittanti attho. Saddetiādīsupi eseva nayo. Āyunāti jīvitena. Nanu ca devānaṃ jīvitaṃ paricchinnappamāṇaṃ vuttaṃ. Saccaṃ vuttaṃ, taṃ pana yebhuyyavasena. Tathā hi ekaccānaṃ devānaṃ yogavipattiādinā antarāmaraṇaṃ hotiyeva. Indako pana tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasahassāni paripūretiyeva. Tena vuttaṃ ‘‘āyunā atirocatī’’ti. Yasasāti mahatiyā parivārasampattiyā . Vaṇṇenāti saṇṭhānasampattiyā. Vaṇṇadhātusampadā pana ‘‘rūpe’’ti iminā vuttāyeva. Ādhipaccenāti issariyena.
એવં અઙ્કુરે ચ ઇન્દકે ચ તાવતિંસેસુ નિબ્બત્તિત્વા દિબ્બસમ્પત્તિં અનુભવન્તેસુ અમ્હાકં ભગવા અભિસમ્બોધિતો સત્તમે સંવચ્છરે આસાળ્હિપુણ્ણમાયં સાવત્થિનગરદ્વારે કણ્ડમ્બરુક્ખમૂલે યમકપાટિહારિયં કત્વા અનુક્કમેન તિપદવિક્કમેન તાવતિંસભવનં ગન્ત્વા પારિચ્છત્તકમૂલે પણ્ડુકમ્બલસિલાયં યુગન્ધરપબ્બતે બાલસૂરિયો વિય વિરોચમાનો દસહિ લોકધાતૂહિ સન્નિપતિતાય દેવબ્રહ્મપરિસાય જુતિં અત્તનો સરીરપ્પભાય અભિભવન્તો અભિધમ્મં દેસેતું નિસિન્નો અવિદૂરે નિસિન્નં ઇન્દકં, દ્વાદસયોજનન્તરે નિસિન્નં અઙ્કુરઞ્ચ દિસ્વા દક્ખિણેય્યસમ્પત્તિવિભાવનત્થં –
Evaṃ aṅkure ca indake ca tāvatiṃsesu nibbattitvā dibbasampattiṃ anubhavantesu amhākaṃ bhagavā abhisambodhito sattame saṃvacchare āsāḷhipuṇṇamāyaṃ sāvatthinagaradvāre kaṇḍambarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā anukkamena tipadavikkamena tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ yugandharapabbate bālasūriyo viya virocamāno dasahi lokadhātūhi sannipatitāya devabrahmaparisāya jutiṃ attano sarīrappabhāya abhibhavanto abhidhammaṃ desetuṃ nisinno avidūre nisinnaṃ indakaṃ, dvādasayojanantare nisinnaṃ aṅkurañca disvā dakkhiṇeyyasampattivibhāvanatthaṃ –
‘‘મહાદાનં તયા દિન્નં, અઙ્કુર દીઘમન્તરં;
‘‘Mahādānaṃ tayā dinnaṃ, aṅkura dīghamantaraṃ;
અતિદૂરે નિસિન્નોસિ, આગચ્છ મમ સન્તિકે’’તિ. –
Atidūre nisinnosi, āgaccha mama santike’’ti. –
ગાથમાહ. તં સુત્વા અઙ્કુરો ‘‘ભગવા મયા ચિરકાલં બહું દેય્યધમ્મં પરિચ્ચજિત્વા પવત્તિતમ્પિ મહાદાનં દક્ખિણેય્યસમ્પત્તિવિરહેન અખેત્તે વુત્તબીજં વિય ન ઉળારફલં અહોસિ, ઇન્દકસ્સ પન કટચ્છુભિક્ખાદાનમ્પિ દક્ખિણેય્યસમ્પત્તિયા સુખેત્તે વુત્તબીજં વિય અતિવિય ઉળારફલં જાત’’ન્તિ આહ. તમત્થં દસ્સેન્તે સઙ્ગીતિકારા –
Gāthamāha. Taṃ sutvā aṅkuro ‘‘bhagavā mayā cirakālaṃ bahuṃ deyyadhammaṃ pariccajitvā pavattitampi mahādānaṃ dakkhiṇeyyasampattivirahena akhette vuttabījaṃ viya na uḷāraphalaṃ ahosi, indakassa pana kaṭacchubhikkhādānampi dakkhiṇeyyasampattiyā sukhette vuttabījaṃ viya ativiya uḷāraphalaṃ jāta’’nti āha. Tamatthaṃ dassente saṅgītikārā –
૩૧૭.
317.
‘‘તાવતિંસે યદા બુદ્ધો, સિલાયં પણ્ડુકમ્બલે;
‘‘Tāvatiṃse yadā buddho, silāyaṃ paṇḍukambale;
પારિચ્છત્તયમૂલમ્હિ, વિહાસિ પુરિસુત્તમો.
Pāricchattayamūlamhi, vihāsi purisuttamo.
૩૧૮.
318.
‘‘દસસુ લોકધાતૂસુ, સન્નિપતિત્વાન દેવતા;
‘‘Dasasu lokadhātūsu, sannipatitvāna devatā;
પયિરુપાસન્તિ સમ્બુદ્ધં, વસન્તં નગમુદ્ધનિ.
Payirupāsanti sambuddhaṃ, vasantaṃ nagamuddhani.
૩૧૯.
319.
‘‘ન કોચિ દેવો વણ્ણેન, સમ્બુદ્ધં અતિરોચતિ;
‘‘Na koci devo vaṇṇena, sambuddhaṃ atirocati;
સબ્બે દેવે અતિક્કમ્મ, સમ્બુદ્ધોવ વિરોચતિ.
Sabbe deve atikkamma, sambuddhova virocati.
૩૨૦.
320.
‘‘યોજનાનિ દસ દ્વે ચ, અઙ્કુરોયં તદા અહુ;
‘‘Yojanāni dasa dve ca, aṅkuroyaṃ tadā ahu;
અવિદૂરેવ બુદ્ધસ્સ, ઇન્દકો અતિરોચતિ.
Avidūreva buddhassa, indako atirocati.
૩૨૧.
321.
‘‘ઓલોકેત્વાન સમ્બુદ્ધો, અઙ્કુરઞ્ચાપિ ઇન્દકં;
‘‘Oloketvāna sambuddho, aṅkurañcāpi indakaṃ;
દક્ખિણેય્યં સમ્ભાવેન્તો, ઇદં વચનમબ્રવિ.
Dakkhiṇeyyaṃ sambhāvento, idaṃ vacanamabravi.
૩૨૨.
322.
‘‘મહાદાનં તયા દિન્નં, અઙ્કુરં દીઘમન્તરં;
‘‘Mahādānaṃ tayā dinnaṃ, aṅkuraṃ dīghamantaraṃ;
અતિદૂરે નિસિન્નોસિ, આગચ્છ મમ સન્તિકે.
Atidūre nisinnosi, āgaccha mama santike.
૩૨૩.
323.
‘‘ચોદિતો ભાવિતત્તેન, અઙ્કુરો ઇદમબ્રવિ;
‘‘Codito bhāvitattena, aṅkuro idamabravi;
કિં મય્હં તેન દાનેન, દક્ખિણેય્યેન સુઞ્ઞતં.
Kiṃ mayhaṃ tena dānena, dakkhiṇeyyena suññataṃ.
૩૨૪.
324.
‘‘અયં સો ઇન્દકો યક્ખો, દજ્જા દાનં પરિત્તકં;
‘‘Ayaṃ so indako yakkho, dajjā dānaṃ parittakaṃ;
અતિરોચતિ અમ્હેહિ, ચન્દો તારગણે યથા.
Atirocati amhehi, cando tāragaṇe yathā.
૩૨૫.
325.
‘‘ઉજ્જઙ્ગલે યથા ખેત્તે, બીજં બહુમ્પિ રોપિતં;
‘‘Ujjaṅgale yathā khette, bījaṃ bahumpi ropitaṃ;
ન વિપુલં ફલં હોતિ, નપિ તોસેતિ કસ્સકં.
Na vipulaṃ phalaṃ hoti, napi toseti kassakaṃ.
૩૨૬.
326.
‘‘તથેવ દાનં બહુકં, દુસ્સીલેસુ પતિટ્ઠિતં;
‘‘Tatheva dānaṃ bahukaṃ, dussīlesu patiṭṭhitaṃ;
ન વિપુલં ફલં હોતિ, નપિ તોસેતિ દાયકં.
Na vipulaṃ phalaṃ hoti, napi toseti dāyakaṃ.
૩૨૭.
327.
‘‘યથાપિ ભદ્દકે ખેત્તે, બીજં અપ્પમ્પિ રોપિતં;
‘‘Yathāpi bhaddake khette, bījaṃ appampi ropitaṃ;
સમ્મા ધારં પવેચ્છન્તે, ફલં તોસેસિ કસ્સકં.
Sammā dhāraṃ pavecchante, phalaṃ tosesi kassakaṃ.
૩૨૮.
328.
‘‘તથેવ સીલવન્તેસુ, ગુણવન્તેસુ તાદિસુ;
‘‘Tatheva sīlavantesu, guṇavantesu tādisu;
અપ્પકમ્પિ કતં કારં, પુઞ્ઞં હોતિ મહપ્ફલ’’ન્તિ. – ગાથાયો અવોચું;
Appakampi kataṃ kāraṃ, puññaṃ hoti mahapphala’’nti. – gāthāyo avocuṃ;
૩૧૭. તત્થ તાવતિંસેતિ તાવતિંસભવને. સિલાયં પણ્ડુકમ્બલેતિ પણ્ડુકમ્બલનામકે સિલાસને પુરિસુત્તમો બુદ્ધો યદા વિહાસીતિ યોજના.
317. Tattha tāvatiṃseti tāvatiṃsabhavane. Silāyaṃ paṇḍukambaleti paṇḍukambalanāmake silāsane purisuttamo buddho yadā vihāsīti yojanā.
૩૧૮. દસસુ લોકધાતૂસુ, સન્નિપતિત્વાન દેવતાતિ જાતિખેત્તસઞ્ઞિતેસુ દસસુ ચક્કવાળસહસ્સેસુ કામાવચરદેવતા બ્રહ્મદેવતા ચ બુદ્ધસ્સ ભગવતો પયિરુપાસનાય ધમ્મસ્સવનત્થઞ્ચ એકતો સન્નિપતિત્વા. તેનાહ ‘‘પયિરુપાસન્તિ સમ્બુદ્ધં, વસન્તં નગમુદ્ધની’’તિ, સિનેરુમુદ્ધનીતિ અત્થો.
318.Dasasu lokadhātūsu, sannipatitvāna devatāti jātikhettasaññitesu dasasu cakkavāḷasahassesu kāmāvacaradevatā brahmadevatā ca buddhassa bhagavato payirupāsanāya dhammassavanatthañca ekato sannipatitvā. Tenāha ‘‘payirupāsanti sambuddhaṃ, vasantaṃ nagamuddhanī’’ti, sinerumuddhanīti attho.
૩૨૦. યોજનાનિ દસ દ્વે ચ, અઙ્કુરોયં તદા અહૂતિ અયં યથાવુત્તચરિતો અઙ્કુરો તદા સત્થુ સમ્મુખકાલે દસ દ્વે યોજનાનિ અન્તરં કત્વા અહુ. સત્થુ નિસિન્નટ્ઠાનતો દ્વાદસયોજનન્તરે ઠાને નિસિન્નો અહોસીતિ અત્થો.
320.Yojanānidasa dve ca, aṅkuroyaṃ tadā ahūti ayaṃ yathāvuttacarito aṅkuro tadā satthu sammukhakāle dasa dve yojanāni antaraṃ katvā ahu. Satthu nisinnaṭṭhānato dvādasayojanantare ṭhāne nisinno ahosīti attho.
૩૨૩. ચોદિતો ભાવિતત્તેનાતિ પારમિપરિભાવિતાય અરિયમગ્ગભાવનાય ભાવિતત્તેન સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચોદિતો. કિં મય્હં તેનાતિઆદિકા સત્થુ પટિવચનવસેન અઙ્કુરેન વુત્તગાથા. દક્ખિણેય્યેન સુઞ્ઞતન્તિ યં દક્ખિણેય્યેન સુઞ્ઞતં રિત્તકં વિરહિતં તદા મમ દાનં, તસ્મા ‘‘કિં મય્હં તેના’’તિ અત્તનો દાનપુઞ્ઞં હીળેન્તો વદતિ.
323.Coditobhāvitattenāti pāramiparibhāvitāya ariyamaggabhāvanāya bhāvitattena sammāsambuddhena codito. Kiṃ mayhaṃ tenātiādikā satthu paṭivacanavasena aṅkurena vuttagāthā. Dakkhiṇeyyena suññatanti yaṃ dakkhiṇeyyena suññataṃ rittakaṃ virahitaṃ tadā mama dānaṃ, tasmā ‘‘kiṃ mayhaṃ tenā’’ti attano dānapuññaṃ hīḷento vadati.
૩૨૪. યક્ખોતિ દેવપુત્તો. દજ્જાતિ દત્વા. અતિરોચતિ અમ્હેહીતિ અત્તના માદિસેહિ અતિવિય વિરોચતિ. હીતિ વા નિપાતમત્તં, અમ્હે અતિક્કમિત્વા અભિભવિત્વા વિરોચતીતિ અત્થો. યથા કિન્તિ આહ ‘‘ચન્દો તારગણે યથા’’તિ.
324.Yakkhoti devaputto. Dajjāti datvā. Atirocati amhehīti attanā mādisehi ativiya virocati. Hīti vā nipātamattaṃ, amhe atikkamitvā abhibhavitvā virocatīti attho. Yathā kinti āha ‘‘cando tāragaṇe yathā’’ti.
૩૨૫-૬. ઉજ્જઙ્ગલેતિ અતિવિય થદ્ધભૂમિભાગે. ‘‘ઊસરે’’તિ કેચિ વદન્તિ. રોપિતન્તિ વુત્તં, વપિત્વા વા ઉદ્ધરિત્વા વા પુન રોપિતં. નપિ તોસેતીતિ ન નન્દયતિ, અપ્પફલતાય વા તુટ્ઠિં ન જનેતિ. તથેવાતિ યથા ઉજ્જઙ્ગલે ખેત્તે બહુમ્પિ બીજં રોપિતં વિપુલફલં ઉળારફલં ન હોતિ, તતો એવ કસ્સકં ન તોસેતિ, તથા દુસ્સીલેસુ સીલવિરહિતેસુ બહુકમ્પિ દાનં પતિટ્ઠાપિતં વિપુલફલં મહપ્ફલં ન હોતિ, તતો એવ દાયકં ન તોસેતીતિ અત્થો.
325-6.Ujjaṅgaleti ativiya thaddhabhūmibhāge. ‘‘Ūsare’’ti keci vadanti. Ropitanti vuttaṃ, vapitvā vā uddharitvā vā puna ropitaṃ. Napi tosetīti na nandayati, appaphalatāya vā tuṭṭhiṃ na janeti. Tathevāti yathā ujjaṅgale khette bahumpi bījaṃ ropitaṃ vipulaphalaṃ uḷāraphalaṃ na hoti, tato eva kassakaṃ na toseti, tathā dussīlesu sīlavirahitesu bahukampi dānaṃ patiṭṭhāpitaṃ vipulaphalaṃ mahapphalaṃ na hoti, tato eva dāyakaṃ na tosetīti attho.
૩૨૭-૮. યથાપિ ભદ્દકેતિ ગાથાદ્વયસ્સ વત્તવિપરિયાયેન અત્થયોજના વેદિતબ્બા. તત્થ સમ્મા ધારં પવેચ્છન્તેતિ વુટ્ઠિધારં સમ્મદેવ પવત્તેન્તે, અન્વડ્ઢમાસં અનુદસાહં અનુપઞ્ચાહં દેવે વસ્સન્તેતિ અત્થો. ગુણવન્તેસૂતિ ઝાનાદિગુણયુત્તેસુ. તાદિસૂતિ ઇટ્ઠાદીસુ તાદિલક્ખણપ્પત્તેસુ. કારન્તિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન વુત્તં, ઉપકારોતિ અત્થો. કીદિસો ઉપકારોતિ આહ ‘‘પુઞ્ઞ’’ન્તિ.
327-8.Yathāpi bhaddaketi gāthādvayassa vattavipariyāyena atthayojanā veditabbā. Tattha sammā dhāraṃ pavecchanteti vuṭṭhidhāraṃ sammadeva pavattente, anvaḍḍhamāsaṃ anudasāhaṃ anupañcāhaṃ deve vassanteti attho. Guṇavantesūti jhānādiguṇayuttesu. Tādisūti iṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattesu. Kāranti liṅgavipallāsena vuttaṃ, upakāroti attho. Kīdiso upakāroti āha ‘‘puñña’’nti.
૩૨૯.
329.
‘‘વિચેય્ય દાનં દાતબ્બં, યત્થ દિન્નં મહપ્ફલં;
‘‘Viceyya dānaṃ dātabbaṃ, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ;
વિચેય્ય દાનં દત્વાન, સગ્ગં ગચ્છન્તિ દાયકા.
Viceyya dānaṃ datvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā.
૩૩૦.
330.
‘‘વિચેય્ય દાનં સુગતપ્પસટ્ઠં, યે દક્ખિણેય્યા ઇધ જીવલોકે;
‘‘Viceyya dānaṃ sugatappasaṭṭhaṃ, ye dakkhiṇeyyā idha jīvaloke;
એતેસુ દિન્નાનિ મહપ્ફલાનિ, બીજાનિ વુત્તાનિ યથા સુખેત્તે’’તિ. –
Etesu dinnāni mahapphalāni, bījāni vuttāni yathā sukhette’’ti. –
અયં સઙ્ગીતિકારેહિ ઠપિતા ગાથા.
Ayaṃ saṅgītikārehi ṭhapitā gāthā.
૩૨૯. તત્થ વિચેય્યાતિ વિચિનિત્વા, પુઞ્ઞક્ખેત્તં પઞ્ઞાય ઉપપરિક્ખિત્વા. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.
329. Tattha viceyyāti vicinitvā, puññakkhettaṃ paññāya upaparikkhitvā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
તયિદં અઙ્કુરપેતવત્થુ સત્થારા તાવતિંસભવને દસસહસ્સચક્કવાળદેવતાનં પુરતો દક્ખિણેય્યસમ્પત્તિવિભાવનત્થં ‘‘મહાદાનં તયા દિન્ન’’ન્તિઆદિના અત્તના સમુટ્ઠાપિતં, તત્થ તયો માસે અભિધમ્મં દેસેત્વા મહાપવારણાય દેવગણપરિવુતો દેવદેવો દેવલોકતો સઙ્કસ્સનગરં ઓતરિત્વા અનુક્કમેન સાવત્થિં પત્વા જેતવને વિહરન્તો ચતુપરિસમજ્ઝે દક્ખિણેય્યસમ્પત્તિવિભાવનત્થમેવ ‘‘યસ્સ અત્થાય ગચ્છામા’’તિઆદિના વિત્થારતો દેસેત્વા ચતુસચ્ચકથાય દેસનાય કૂટં ગણ્હિ. દેસનાવસાને તેસં અનેકકોટિપાણસહસ્સાનં ધમ્માભિસમયો અહોસીતિ.
Tayidaṃ aṅkurapetavatthu satthārā tāvatiṃsabhavane dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ purato dakkhiṇeyyasampattivibhāvanatthaṃ ‘‘mahādānaṃ tayā dinna’’ntiādinā attanā samuṭṭhāpitaṃ, tattha tayo māse abhidhammaṃ desetvā mahāpavāraṇāya devagaṇaparivuto devadevo devalokato saṅkassanagaraṃ otaritvā anukkamena sāvatthiṃ patvā jetavane viharanto catuparisamajjhe dakkhiṇeyyasampattivibhāvanatthameva ‘‘yassa atthāya gacchāmā’’tiādinā vitthārato desetvā catusaccakathāya desanāya kūṭaṃ gaṇhi. Desanāvasāne tesaṃ anekakoṭipāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosīti.
અઙ્કુરપેતવત્થુવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Aṅkurapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પેતવત્થુપાળિ • Petavatthupāḷi / ૯. અઙ્કુરપેતવત્થુ • 9. Aṅkurapetavatthu