Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. અનૂપમત્થેરગાથાવણ્ણના
7. Anūpamattheragāthāvaṇṇanā
નન્દમાનાગતં ચિત્તાતિ આયસ્મતો અનૂપમત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો ઇતો એકતિંસે કપ્પે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં પદુમં નામ પચ્ચેકબુદ્ધં પિણ્ડાય ચરન્તં રથિયં દિસ્વા પસન્નમાનસો અઙ્કોલપુપ્ફેહિ પૂજેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કોસલરટ્ઠે ઇબ્ભકુલે નિબ્બત્તિત્વા રૂપસમ્પત્તિયા અનૂપમોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો ઉપનિસ્સયસમ્પન્નતાય કામે પહાય પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો અરઞ્ઞે વિહરતિ. તસ્સ ચિત્તં બહિદ્ધા રૂપાદિઆરમ્મણેસુ વિધાવતિ. કમ્મટ્ઠાનં પરિવટ્ટતિ. થેરો વિધાવન્તં ચિત્તં નિગ્ગણ્હન્તો –
Nandamānāgataṃ cittāti āyasmato anūpamattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ padumaṃ nāma paccekabuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ rathiyaṃ disvā pasannamānaso aṅkolapupphehi pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā rūpasampattiyā anūpamoti laddhanāmo vayappatto upanissayasampannatāya kāme pahāya pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto araññe viharati. Tassa cittaṃ bahiddhā rūpādiārammaṇesu vidhāvati. Kammaṭṭhānaṃ parivaṭṭati. Thero vidhāvantaṃ cittaṃ niggaṇhanto –
૨૧૩.
213.
‘‘નન્દમાનાગતં ચિત્તં, સૂલમારોપમાનકં;
‘‘Nandamānāgataṃ cittaṃ, sūlamāropamānakaṃ;
તેન તેનેવ વજસિ, યેન સૂલં કલિઙ્ગરં.
Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaraṃ.
૨૧૪.
214.
‘‘તાહં ચિત્તકલિં બ્રૂમિ, તં બ્રૂમિ ચિત્તદુબ્ભકં;
‘‘Tāhaṃ cittakaliṃ brūmi, taṃ brūmi cittadubbhakaṃ;
સત્થા તે દુલ્લભો લદ્ધો, માનત્થે મં નિયોજયી’’તિ. –
Satthā te dullabho laddho, mānatthe maṃ niyojayī’’ti. –
ઇમાહિ દ્વીહિ ગાથાહિ ઓવદિ.
Imāhi dvīhi gāthāhi ovadi.
તત્થ નન્દમાનાગતં ચિત્તાતિ નન્દમાન અભિનન્દમાન ચિત્ત અભિનન્દમાનં આગતં ઉપ્પન્નં . સૂલમારોપમાનકન્તિ દુક્ખુપ્પત્તિટ્ઠાનતાય સૂલસદિસત્તા સૂલં તં તં ભવં કમ્મકિલેસેહિ એત્તકં કાલં આરોપિયમાનં. તેન તેનેવ વજસિ, યેન સૂલં કલિઙ્ગરન્તિ યત્થ યત્થ સૂલસઙ્ખાતા ભવા કલિઙ્ગરસઙ્ખાતા અધિકુટ્ટનકા કામગુણા ચ તેન તેનેવ, પાપચિત્ત, વજસિ, તં તદેવ ઠાનં ઉપગચ્છસિ, અત્તનો અનત્થં ન સલ્લક્ખેસિ.
Tattha nandamānāgataṃ cittāti nandamāna abhinandamāna citta abhinandamānaṃ āgataṃ uppannaṃ . Sūlamāropamānakanti dukkhuppattiṭṭhānatāya sūlasadisattā sūlaṃ taṃ taṃ bhavaṃ kammakilesehi ettakaṃ kālaṃ āropiyamānaṃ. Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaranti yattha yattha sūlasaṅkhātā bhavā kaliṅgarasaṅkhātā adhikuṭṭanakā kāmaguṇā ca tena teneva, pāpacitta, vajasi, taṃ tadeva ṭhānaṃ upagacchasi, attano anatthaṃ na sallakkhesi.
તાહં ચિત્તકલિં બ્રૂમીતિ તં તસ્મા પમત્તભાવતો ચિત્તકલિં ચિત્તકાલકણ્ણિં અહં કથયામિ. પુનપિ તં બ્રૂમિ કથેમિ ચિત્તદુબ્ભકં ચિત્તસઙ્ખાતસ્સ અત્તનો બહૂપકારસ્સ સન્તાનસ્સ અનત્થાવહનતો ચિત્તદુબ્ભિં. ‘‘ચિત્તદુબ્ભગા’’તિપિ પઠન્તિ. ચિત્તસઙ્ખાતઅલક્ખિકઅપ્પપુઞ્ઞાતિ અત્થો. કિન્તિ બ્રૂહીતિ ચે? આહ ‘‘સત્થા તે દુલ્લભો લદ્ધો, માનત્થે મં નિયોજયી’’તિ. કપ્પાનં અસઙ્ખ્યેય્યમ્પિ નામ બુદ્ધસુઞ્ઞો લોકો હોતિ, સત્થરિ ઉપ્પન્નેપિ મનુસ્સત્તસદ્ધાપટિલાભાદયો દુલ્લભા એવ, લદ્ધેસુ ચ તેસુ સત્થાપિ દુલ્લભોયેવ હોતિ. એવં દુલ્લભો સત્થા ઇદાનિ તયા લદ્ધો, તસ્મિં લદ્ધે સમ્પતિપિ અનત્થે અહિતે આયતિઞ્ચ અનત્થાવહે દુક્ખાવહે અકુસલે મં મા નિયોજેસીતિ. એવં થેરો અત્તનો ચિત્તં ઓવદન્તો એવ વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૩૭.૧૬-૧૯) –
Tāhaṃ cittakaliṃ brūmīti taṃ tasmā pamattabhāvato cittakaliṃ cittakālakaṇṇiṃ ahaṃ kathayāmi. Punapi taṃ brūmi kathemi cittadubbhakaṃ cittasaṅkhātassa attano bahūpakārassa santānassa anatthāvahanato cittadubbhiṃ. ‘‘Cittadubbhagā’’tipi paṭhanti. Cittasaṅkhātaalakkhikaappapuññāti attho. Kinti brūhīti ce? Āha ‘‘satthā te dullabho laddho, mānatthe maṃ niyojayī’’ti. Kappānaṃ asaṅkhyeyyampi nāma buddhasuñño loko hoti, satthari uppannepi manussattasaddhāpaṭilābhādayo dullabhā eva, laddhesu ca tesu satthāpi dullabhoyeva hoti. Evaṃ dullabho satthā idāni tayā laddho, tasmiṃ laddhe sampatipi anatthe ahite āyatiñca anatthāvahe dukkhāvahe akusale maṃ mā niyojesīti. Evaṃ thero attano cittaṃ ovadanto eva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.37.16-19) –
‘‘પદુમો નામ સમ્બુદ્ધો, ચિત્તકૂટે વસી તદા;
‘‘Padumo nāma sambuddho, cittakūṭe vasī tadā;
દિસ્વાન તં અહં બુદ્ધં, સયમ્ભું અપરાજિતં.
Disvāna taṃ ahaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘અઙ્કોલં પુપ્ફિતં દિસ્વા, ઓચિનિત્વાનહં તદા;
‘‘Aṅkolaṃ pupphitaṃ disvā, ocinitvānahaṃ tadā;
ઉપગન્ત્વાન સમ્બુદ્ધં, પૂજયિં પદુમં જિનં.
Upagantvāna sambuddhaṃ, pūjayiṃ padumaṃ jinaṃ.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિપૂજયિં;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અનૂપમત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Anūpamattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. અનૂપમત્થેરગાથા • 7. Anūpamattheragāthā