Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā |
ચૂળસઙ્ગામં
Cūḷasaṅgāmaṃ
અનુવિજ્જકસ્સ પટિપત્તિવણ્ણના
Anuvijjakassa paṭipattivaṇṇanā
૩૬૫. તત્ર હીતિ તસ્મિં સન્નિપાતે. અત્તપચ્ચત્થિકાતિ લજ્જિપેસલસ્સ ચોદકપાપગરહીપુગ્ગલસ્સ અનત્થકામા વેરીપુગ્ગલા. સાસનપચ્ચત્થિકાતિ અત્તનો અનાચારાનુગુણં બુદ્ધવચનં પકાસેન્તો તણ્હાગતિકા, દિટ્ઠિગતિકા ચ. અજ્ઝોગાહેત્વાતિ અલજ્જિઅભિભવનવસેન સઙ્ઘમજ્ઝં પવિસિત્વા. સો સઙ્ગામાવચરોતિ સો ચોદકો સઙ્ગામાવચરો નામ. દિટ્ઠસુતમુતમ્પિ રાજકથાદિકન્તિ દિટ્ઠસુતવસેનેવ રાજચોરાદિકથં, મુતવસેનપિ અન્નાદિકથઞ્ચ અકથેન્તેનાતિ યોજેતબ્બં. કપ્પિયાકપ્પિયનિસ્સિતા વાતિઆદીસુ રૂપારૂપપટિચ્છેદપદેન સકલઅભિધમ્મત્થપિટકત્તં દસ્સેતિ. સમથાચારાદીહિ પટિસંયુત્તન્તિ સકલસુત્તન્તપિટકત્તં. તત્થ સમથાચારો નામ સમથભાવનાક્કમો. તથા વિપસ્સનાચારો. ઠાનનિસજ્જવત્તાદિનિસ્સિતાતિ સઙ્ઘમજ્ઝાદીસુ ગરુચિત્તીકારં પચ્ચુપટ્ઠપેત્વા ઠાનાદિક્કમનિસ્સિતા ચેવ ચુદ્દસમહાવત્તાદિવત્તનિસ્સિતા ચ, આદિ-સદ્દેન અપ્પિચ્છતાદિનિસ્સિતા ચાતિ અત્થો. પઞ્હે ઉપ્પન્નેતિ કેનચિ ઉપ્પન્ને પઞ્હે પુચ્છિતે. ઇદઞ્ચ ઉપલક્ખણમત્તં, યં કિઞ્ચિ ઉપટ્ઠિતં ધમ્મં ભાસસ્સૂતિ અધિપ્પાયો.
365.Tatrahīti tasmiṃ sannipāte. Attapaccatthikāti lajjipesalassa codakapāpagarahīpuggalassa anatthakāmā verīpuggalā. Sāsanapaccatthikāti attano anācārānuguṇaṃ buddhavacanaṃ pakāsento taṇhāgatikā, diṭṭhigatikā ca. Ajjhogāhetvāti alajjiabhibhavanavasena saṅghamajjhaṃ pavisitvā. So saṅgāmāvacaroti so codako saṅgāmāvacaro nāma. Diṭṭhasutamutampi rājakathādikanti diṭṭhasutavaseneva rājacorādikathaṃ, mutavasenapi annādikathañca akathentenāti yojetabbaṃ. Kappiyākappiyanissitā vātiādīsu rūpārūpapaṭicchedapadena sakalaabhidhammatthapiṭakattaṃ dasseti. Samathācārādīhi paṭisaṃyuttanti sakalasuttantapiṭakattaṃ. Tattha samathācāro nāma samathabhāvanākkamo. Tathā vipassanācāro. Ṭhānanisajjavattādinissitāti saṅghamajjhādīsu garucittīkāraṃ paccupaṭṭhapetvā ṭhānādikkamanissitā ceva cuddasamahāvattādivattanissitā ca, ādi-saddena appicchatādinissitā cāti attho. Pañhe uppanneti kenaci uppanne pañhe pucchite. Idañca upalakkhaṇamattaṃ, yaṃ kiñci upaṭṭhitaṃ dhammaṃ bhāsassūti adhippāyo.
કુલપદેસો નામ ખત્તિયાદિજાતિયમ્પિ કાસિકરાજકુલાદિકુલવિસેસો. એતમેવાહ ‘‘કુલપદેસો ખત્તિયકુલાદિવસેનેવ વેદિતબ્બો’’તિ. સન્નિપાતમણ્ડલેતિ અત્તનો અનુવિજ્જમાનપ્પકારં સઙ્ઘસ્સ ઞાપનત્થં ઉટ્ઠાય સઙ્ઘસન્નિપાતમજ્ઝે ઇતો ચિતો ચ પરેસં મુખં ઓલોકેન્તેન ન ચરિતબ્બં. યથાનિસિન્નેનેવ ધમ્મવિનયાનુગુણં વિનિચ્છયં યથા સબ્બે સુણન્તિ, તથા વત્તબ્બન્તિ અત્થો.
Kulapadeso nāma khattiyādijātiyampi kāsikarājakulādikulaviseso. Etamevāha ‘‘kulapadeso khattiyakulādivaseneva veditabbo’’ti. Sannipātamaṇḍaleti attano anuvijjamānappakāraṃ saṅghassa ñāpanatthaṃ uṭṭhāya saṅghasannipātamajjhe ito cito ca paresaṃ mukhaṃ olokentena na caritabbaṃ. Yathānisinneneva dhammavinayānuguṇaṃ vinicchayaṃ yathā sabbe suṇanti, tathā vattabbanti attho.
પાળિયં અચણ્ડિકતેનાતિ અકતચણ્ડભાવેન, અફરુસેનાતિ અત્થો. ‘‘હિતાનુકમ્પિના’’તિ એતેન મેત્તાપુબ્બભાગો વુત્તો. ‘‘કારુણિકેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના અપ્પનાપ્પત્તકરુણા વુત્તા. ‘‘હિતપરિસક્કિના’’તિ ઇમિના કરુણાપુબ્બભાગો. તેનાહ ‘‘કરુણા ચ કરુણાપુબ્બભાગો ચ ઉપટ્ઠાપેતબ્બોતિ અયં પદદ્વયેપિ અધિપ્પાયો’’તિ. લજ્જિયાતિ લજ્જિની.
Pāḷiyaṃ acaṇḍikatenāti akatacaṇḍabhāvena, apharusenāti attho. ‘‘Hitānukampinā’’ti etena mettāpubbabhāgo vutto. ‘‘Kāruṇikena bhavitabba’’nti iminā appanāppattakaruṇā vuttā. ‘‘Hitaparisakkinā’’ti iminā karuṇāpubbabhāgo. Tenāha ‘‘karuṇā ca karuṇāpubbabhāgo ca upaṭṭhāpetabboti ayaṃ padadvayepi adhippāyo’’ti. Lajjiyāti lajjinī.
અનુયોગવત્તં કથાપેત્વાતિ ‘‘કાલેન વક્ખામી’’તિઆદિના (પરિ॰ ૩૬૨) વુત્તવત્તં. અનુયુઞ્જનાચારક્કમેનેવ અનુયુઞ્જનં અનુયોગવત્તં નામ, તં કથાપેત્વા તેનેવ કમેન અનુયુઞ્જાપેત્વાતિ અત્થો. ઉજુમદ્દવેનાતિ એત્થ અજ્ઝાહરિતબ્બપદં દસ્સેતિ ‘‘ઉપચરિતબ્બો’’તિ. ‘‘ધમ્મેસુ ચ પુગ્ગલેસુ ચા’’તિ ઇદં ‘‘મજ્ઝત્તેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ પકતેન સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ આહ ‘‘ધમ્મેસુ ચ પુગ્ગલેસુ ચ…પે॰… મજ્ઝત્તોતિ વેદિતબ્બો’’તિ. યઞ્હિ યત્થ કત્થચિ કત્તબ્બં, તં તત્થ અતિક્કમન્તો મજ્ઝત્તો નામ ન હોતિ, ધમ્મેસુ ચ ગારવો કત્તબ્બો. પુગ્ગલેસુ પન મેત્તાભાવેન પક્ખપાતગારવો. તસ્મા ઇમં વિધિં અનતિક્કન્તોવ તેસુ મજ્ઝત્તોતિ વેદિતબ્બો.
Anuyogavattaṃkathāpetvāti ‘‘kālena vakkhāmī’’tiādinā (pari. 362) vuttavattaṃ. Anuyuñjanācārakkameneva anuyuñjanaṃ anuyogavattaṃ nāma, taṃ kathāpetvā teneva kamena anuyuñjāpetvāti attho. Ujumaddavenāti ettha ajjhāharitabbapadaṃ dasseti ‘‘upacaritabbo’’ti. ‘‘Dhammesu ca puggalesu cā’’ti idaṃ ‘‘majjhattena bhavitabba’’nti pakatena sambandhitabbanti āha ‘‘dhammesu ca puggalesu ca…pe… majjhattoti veditabbo’’ti. Yañhi yattha katthaci kattabbaṃ, taṃ tattha atikkamanto majjhatto nāma na hoti, dhammesu ca gāravo kattabbo. Puggalesu pana mettābhāvena pakkhapātagāravo. Tasmā imaṃ vidhiṃ anatikkantova tesu majjhattoti veditabbo.
૩૬૬. સંસન્દનત્થન્તિ આપત્તિ વા અનાપત્તિ વાતિ સંસયે જાતે સંસન્દિત્વા નિચ્છયકરણત્થં વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. અત્થદસ્સનાયાતિ સાધેતબ્બસ્સ આપત્તાદિઉપમેય્યત્થસ્સ ચોદકચુદિતકે અત્તનો પટિઞ્ઞાય એવ સરૂપવિભાવનત્થં. અત્થો જાનાપનત્થાયાતિ એવં વિભાવિતો અત્થો ચોદકચુદિતકસઙ્ઘાનં ઞાપનત્થાય નિજ્ઝાપનત્થાય, સમ્પટિચ્છાપનત્થાયાતિ અત્થો. પુગ્ગલસ્સ ઠપનત્થાયાતિ ચોદકચુદિતકે અત્તનો પટિઞ્ઞાય એવ આપત્તિયં, અનાપત્તિયં વા પતિટ્ઠાપનત્થાય. સારણત્થાયાતિ પમુટ્ઠસરાપનત્થાય. સવચનીયકરણત્થાયાતિ દોસે સારિતેપિ સમ્પટિચ્છિત્વા પટિકમ્મં અકરોન્તસ્સ સવચનીયકરણત્થાય. ‘‘ન તે અપસાદેતબ્બા’’તિ ઇદં અધિપ્પેતત્થદસ્સનં. તત્થ અવિસંવાદકટ્ઠાને ઠિતા એવ ન અપસાદેતબ્બા, ન ઇતરેતિ દટ્ઠબ્બં.
366.Saṃsandanatthanti āpatti vā anāpatti vāti saṃsaye jāte saṃsanditvā nicchayakaraṇatthaṃ vuttanti adhippāyo. Atthadassanāyāti sādhetabbassa āpattādiupameyyatthassa codakacuditake attano paṭiññāya eva sarūpavibhāvanatthaṃ. Attho jānāpanatthāyāti evaṃ vibhāvito attho codakacuditakasaṅghānaṃ ñāpanatthāya nijjhāpanatthāya, sampaṭicchāpanatthāyāti attho. Puggalassa ṭhapanatthāyāti codakacuditake attano paṭiññāya eva āpattiyaṃ, anāpattiyaṃ vā patiṭṭhāpanatthāya. Sāraṇatthāyāti pamuṭṭhasarāpanatthāya. Savacanīyakaraṇatthāyāti dose sāritepi sampaṭicchitvā paṭikammaṃ akarontassa savacanīyakaraṇatthāya. ‘‘Na te apasādetabbā’’ti idaṃ adhippetatthadassanaṃ. Tattha avisaṃvādakaṭṭhāne ṭhitā eva na apasādetabbā, na itareti daṭṭhabbaṃ.
અપ્પચ્ચયપરિનિબ્બાનત્થાયાતિ આયતિં પટિસન્ધિયા અકારણભૂતપરિનિબ્બાનત્થાય. પરિનિબ્બાનઞ્હિ નામ ખીણાસવાનં સબ્બપચ્છિમા ચુતિચિત્તકમ્મજરૂપસઙ્ખાતા ખન્ધા, તે ચ સબ્બાકારતો સમુચ્છિન્નાનુસયતાય પુનબ્ભવાય અનન્તરાદિપચ્ચયા ન હોન્તિ અઞ્ઞેહિ ચ તણ્હાદિપચ્ચયેહિ વિરહિતત્તા. તસ્મા ‘‘અપ્પચ્ચયપરિનિબ્બાન’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તન્તિ વિમુત્તિઞાણદસ્સનં. તેનેવાહ ‘‘તસ્મિ’’ન્તિ. વિનયમન્તનાતિ વિનયવિનિચ્છયો. સોતાવધાનન્તિ સોતસ્સ ઓદહનં, સવનન્તિ અત્થો. તેનાહ ‘‘યં ઉપ્પજ્જતિ ઞાણ’’ન્તિ. યથાવુત્તાય વિનયસંવરાદિકારણપરમ્પરાય વિમુત્તિયા એવ પધાનત્તા સા પુન ચિત્તસ્સ વિમોક્ખોતિ ઉદ્ધટોતિ આહ ‘‘અરહત્તફલસઙ્ખાતો વિમોક્ખો’’તિ. અથ વા યો યં કિઞ્ચિ ધમ્મં અનુપાદિયિત્વા પરિનિબ્બાનવસેન ચિત્તસ્સ ચિત્તસન્તતિયા, તપ્પટિબદ્ધકમ્મજરૂપસન્તતિયા ચ વિમોક્ખો વિમુચ્ચનં અપુનપ્પવત્તિવસેન વિગમો, એતદત્થાય એતસ્સ વિગમસ્સત્થાય એવાતિ એવં નિગમનવસેનપેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો.
Appaccayaparinibbānatthāyāti āyatiṃ paṭisandhiyā akāraṇabhūtaparinibbānatthāya. Parinibbānañhi nāma khīṇāsavānaṃ sabbapacchimā cuticittakammajarūpasaṅkhātā khandhā, te ca sabbākārato samucchinnānusayatāya punabbhavāya anantarādipaccayā na honti aññehi ca taṇhādipaccayehi virahitattā. Tasmā ‘‘appaccayaparinibbāna’’nti vuccati. Tanti vimuttiñāṇadassanaṃ. Tenevāha ‘‘tasmi’’nti. Vinayamantanāti vinayavinicchayo. Sotāvadhānanti sotassa odahanaṃ, savananti attho. Tenāha ‘‘yaṃ uppajjati ñāṇa’’nti. Yathāvuttāya vinayasaṃvarādikāraṇaparamparāya vimuttiyā eva padhānattā sā puna cittassa vimokkhoti uddhaṭoti āha ‘‘arahattaphalasaṅkhāto vimokkho’’ti. Atha vā yo yaṃ kiñci dhammaṃ anupādiyitvā parinibbānavasena cittassa cittasantatiyā, tappaṭibaddhakammajarūpasantatiyā ca vimokkho vimuccanaṃ apunappavattivasena vigamo, etadatthāya etassa vigamassatthāya evāti evaṃ nigamanavasenapettha attho veditabbo.
૩૬૭. અનુયોગવત્તગાથાસુ કુસલેન બુદ્ધિમતાતિ સમ્માસમ્બુદ્ધેન. કતન્તિ નિબ્બત્તિતં, પકાસિતન્તિ અત્થો. તેનેવાતિઆદીસુ તેનેવ કતાકતસ્સ અજાનનેવ પુબ્બાપરં અજાનનસ્સ, અઞ્ઞસ્સપિ ભિક્ખુનો યં કતાકતં હોતિ, તમ્પિ ન જાનાતીતિ અત્થો. અત્તનો સદિસાયાતિ યથાવુત્તેહિ દોસેહિ યુત્તતાય અત્તના સદિસાય.
367. Anuyogavattagāthāsu kusalena buddhimatāti sammāsambuddhena. Katanti nibbattitaṃ, pakāsitanti attho. Tenevātiādīsu teneva katākatassa ajānaneva pubbāparaṃ ajānanassa, aññassapi bhikkhuno yaṃ katākataṃ hoti, tampi na jānātīti attho. Attano sadisāyāti yathāvuttehi dosehi yuttatāya attanā sadisāya.
અનુવિજ્જકસ્સ પટિપત્તિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Anuvijjakassa paṭipattivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / પરિવારપાળિ • Parivārapāḷi / ૧. અનુવિજ્જકસ્સપટિપત્તિ • 1. Anuvijjakassapaṭipatti
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / પરિવાર-અટ્ઠકથા • Parivāra-aṭṭhakathā / અનુવિજ્જકસ્સ પટિપત્તિવણ્ણના • Anuvijjakassa paṭipattivaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / સઙ્ગામદ્વયવણ્ણના • Saṅgāmadvayavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / અનુવિજ્જકસ્સપટિપત્તિવણ્ણના • Anuvijjakassapaṭipattivaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / અનુવિજ્જકસ્સ પટિપત્તિવણ્ણના • Anuvijjakassa paṭipattivaṇṇanā