Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
આસવક્ખયઞાણકથાવણ્ણના
Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā
૧૪. સો એવં સમાહિતે ચિત્તેતિ કિં પુરિમસ્મિંયેવ, ઉદાહુ અઞ્ઞસ્મિંયેવ ચતુત્થજ્ઝાનચિત્તે. અટ્ઠકથાયમ્પિ યતો વુટ્ઠાય પુરિમવિજ્જાદ્વયં અધિગતં, તદેવ પુન સમાપજ્જનવસેન અભિનવં અભિણ્હં કતન્તિ દસ્સનત્થં ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તેતિ ઇધ વિપસ્સનાપાદકં ચતુત્થજ્ઝાનચિત્તં વેદિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. એત્થાહ – યદિ તદેવ પુન સમાપજ્જનવસેન અભિનવં કતં, અથ કસ્મા પુબ્બે વિય ‘‘વિપસ્સનાપાદકં અભિઞ્ઞાપાદકં નિરોધપાદકં સબ્બકિચ્ચસાધકં સબ્બલોકિયલોકુત્તરગુણદાયકં ઇધ ચતુત્થજ્ઝાનચિત્તં વેદિતબ્બ’’ન્તિ અવત્વા ‘‘ઇધ વિપસ્સનાપાદકં ચતુત્થજ્ઝાનચિત્તં વેદિતબ્બ’’ન્તિ એત્તકમેવ વુત્તં , નનુ ઇધ તથાવચનટ્ઠાનમેવ તં અરહત્તમગ્ગેન સદ્ધિં સબ્બગુણનિપ્ફાદનતો, ન પઠમવિજ્જાદ્વયમત્તનિપ્ફાદનતોતિ? વુચ્ચતે – અરિયમગ્ગસ્સ બોજ્ઝઙ્ગમગ્ગઙ્ગઝાનઙ્ગપટિપદાવિમોક્ખવિસેસનિયમો પુબ્બભાગવુટ્ઠાનગામિનીવિપસ્સનાય સઙ્ખારુપેક્ખાસઙ્ખાતાય નિયમેન અહોસીતિ દસ્સનત્થં વિપસ્સનાપાદકમિધ વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. તત્થ પરિયાપન્નત્તા, ન તદારમ્મણમત્તેન. પરિયાયતોતિ અઞ્ઞેનપિ પકારેન. ‘‘ઇમે આસવા’’તિ અયં વારો કિમત્થં આરદ્ધો? ‘‘આસવાનં ખયઞાણાયા’’તિ અધિકારાનુલોમનત્થં. મગ્ગક્ખણે હિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, ફલક્ખણે વિમુત્તં હોતીતિ ઇદં એકત્તનયેન વુત્તં. યઞ્હિ વિમુચ્ચમાનં, તદેવ અપરભાગે વિમુત્તં નામ હોતિ. યઞ્ચ વિમુત્તં, તદેવ પુબ્બભાગે વિમુચ્ચમાનં નામ હોતિ. ભુઞ્જમાનો એવ હિ ભોજનપરિયોસાને ભુત્તાવી નામ. ‘‘ઇમિના પચ્ચવેક્ખણઞાણં દસ્સેતી’’તિ પચ્ચવેક્ખણઞાણસ્સ ચ પટ્ઠાને ‘‘મગ્ગા વુટ્ઠહિત્વા મગ્ગં પચ્ચવેક્ખતિ, ફલં, નિબ્બાનં, પહીને કિલેસે પચ્ચવેક્ખતી’’તિ અયમુપ્પત્તિક્કમો વુત્તો. પવત્તિક્કમો પનેત્થ સરૂપતો અત્થતોતિ દ્વિધા વુત્તો. તત્થ ‘‘વિમુત્તમિતિ ઞાણં અહોસી’’તિ સરૂપતો ચતુબ્બિધસ્સપિ પચ્ચવેક્ખણઞાણસ્સ પવત્તિક્કમનિદસ્સનં. ‘‘ખીણા જાતી’’તિઆદિ અત્થતો. તેનેવ અન્તે ‘‘અબ્ભઞ્ઞાસિ’’ન્તિ પુગ્ગલાધિટ્ઠાનં દેસનં અકાસિ પચ્ચવેક્ખણઞાણસ્સ તથા અપ્પવત્તિતો. અપ્પટિસન્ધિકં હોતીતિ જાનન્તો ‘‘ખીણા જાતી’’તિ જાનાતિ નામ. ‘‘દિબ્બચક્ખુના પચ્ચુપ્પન્નાનાગતંસઞાણ’’ન્તિ અનાગતંસઞાણસ્સ ચ દિબ્બચક્ખુસન્નિસ્સિતત્તા વુત્તં.
14.Soevaṃ samāhite citteti kiṃ purimasmiṃyeva, udāhu aññasmiṃyeva catutthajjhānacitte. Aṭṭhakathāyampi yato vuṭṭhāya purimavijjādvayaṃ adhigataṃ, tadeva puna samāpajjanavasena abhinavaṃ abhiṇhaṃ katanti dassanatthaṃ ‘‘so evaṃ samāhite citteti idha vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabba’’nti vuttaṃ. Etthāha – yadi tadeva puna samāpajjanavasena abhinavaṃ kataṃ, atha kasmā pubbe viya ‘‘vipassanāpādakaṃ abhiññāpādakaṃ nirodhapādakaṃ sabbakiccasādhakaṃ sabbalokiyalokuttaraguṇadāyakaṃ idha catutthajjhānacittaṃ veditabba’’nti avatvā ‘‘idha vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabba’’nti ettakameva vuttaṃ , nanu idha tathāvacanaṭṭhānameva taṃ arahattamaggena saddhiṃ sabbaguṇanipphādanato, na paṭhamavijjādvayamattanipphādanatoti? Vuccate – ariyamaggassa bojjhaṅgamaggaṅgajhānaṅgapaṭipadāvimokkhavisesaniyamo pubbabhāgavuṭṭhānagāminīvipassanāya saṅkhārupekkhāsaṅkhātāya niyamena ahosīti dassanatthaṃ vipassanāpādakamidha vuttanti veditabbaṃ. Tattha pariyāpannattā, na tadārammaṇamattena. Pariyāyatoti aññenapi pakārena. ‘‘Ime āsavā’’ti ayaṃ vāro kimatthaṃ āraddho? ‘‘Āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti adhikārānulomanatthaṃ. Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hotīti idaṃ ekattanayena vuttaṃ. Yañhi vimuccamānaṃ, tadeva aparabhāge vimuttaṃ nāma hoti. Yañca vimuttaṃ, tadeva pubbabhāge vimuccamānaṃ nāma hoti. Bhuñjamāno eva hi bhojanapariyosāne bhuttāvī nāma. ‘‘Iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dassetī’’ti paccavekkhaṇañāṇassa ca paṭṭhāne ‘‘maggā vuṭṭhahitvā maggaṃ paccavekkhati, phalaṃ, nibbānaṃ, pahīne kilese paccavekkhatī’’ti ayamuppattikkamo vutto. Pavattikkamo panettha sarūpato atthatoti dvidhā vutto. Tattha ‘‘vimuttamiti ñāṇaṃ ahosī’’ti sarūpato catubbidhassapi paccavekkhaṇañāṇassa pavattikkamanidassanaṃ. ‘‘Khīṇā jātī’’tiādi atthato. Teneva ante ‘‘abbhaññāsi’’nti puggalādhiṭṭhānaṃ desanaṃ akāsi paccavekkhaṇañāṇassa tathā appavattito. Appaṭisandhikaṃ hotīti jānanto ‘‘khīṇā jātī’’ti jānāti nāma. ‘‘Dibbacakkhunā paccuppannānāgataṃsañāṇa’’nti anāgataṃsañāṇassa ca dibbacakkhusannissitattā vuttaṃ.
આસવક્ખયઞાણકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / વેરઞ્જકણ્ડં • Verañjakaṇḍaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / આસવક્ખયઞાણકથા • Āsavakkhayañāṇakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / આસવક્ખયઞાણકથા • Āsavakkhayañāṇakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / આસવક્ખયઞાણકથાવણ્ણના • Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā