Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
૧૯. આસીવિસવગ્ગો
19. Āsīvisavaggo
૧. આસીવિસોપમસુત્તવણ્ણના
1. Āsīvisopamasuttavaṇṇanā
૨૩૮. આસીવિસવગ્ગસ્સ પઠમે ભિક્ખૂ આમન્તેસીતિ એકચારિકદ્વિચારિકતિચારિકચતુચારિકપઞ્ચચારિકે સભાગવુત્તિનો કારકે યુત્તપયુત્તે સબ્બેપિ દુક્ખલક્ખણકમ્મટ્ઠાનિકે પરિવારેત્વા નિસિન્ને યોગાવચરે ભિક્ખૂ આમન્તેસિ. ઇદઞ્હિ સુત્તં પુગ્ગલજ્ઝાસયેન વુત્તં. પુગ્ગલેસુપિ વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂનં દિસાવાસિકાનં દુક્ખલક્ખણકમ્મટ્ઠાનિકાનં ઉપટ્ઠાનવેલાય આગન્ત્વા સત્થારં પરિવારેત્વા નિસિન્નાનં વસેન વુત્તં. એવં સન્તેપિ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂઆદીનં ચતુન્નમ્પિ પુગ્ગલાનં પચ્ચયભૂતમેવેતં. ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ પુગ્ગલો હિ ઇમસ્સ સુત્તસ્સ માતિકાનિક્ખેપેનેવ અરહત્તં પાપુણિસ્સતિ, વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ માતિકાય વિત્થારભાજનેન, નેય્યપુગ્ગલો ઇમમેવ સુત્તં સજ્ઝાયન્તો પરિપુચ્છન્તો યોનિસો મનસિકરોન્તો કલ્યાણમિત્તે સેવન્તો ભજન્તો પયિરુપાસન્તો અરહત્તં પાપુણિસ્સતિ. પદપરમસ્સેતં સુત્તં અનાગતે વાસના ભવિસ્સતીતિ એવં સબ્બેસમ્પિ ઉપકારભાવં ઞત્વા ભગવા સિનેરું ઉક્ખિપન્તો વિય આકાસં વિત્થારેન્તો વિય ચક્કવાળપબ્બતં કમ્પેન્તો વિય ચ મહન્તેન ઉસ્સાહેન સેય્યથાપિ, ભિક્ખવેતિ ઇમં આસીવિસોપમસુત્તં આરભિ.
238. Āsīvisavaggassa paṭhame bhikkhū āmantesīti ekacārikadvicārikaticārikacatucārikapañcacārike sabhāgavuttino kārake yuttapayutte sabbepi dukkhalakkhaṇakammaṭṭhānike parivāretvā nisinne yogāvacare bhikkhū āmantesi. Idañhi suttaṃ puggalajjhāsayena vuttaṃ. Puggalesupi vipañcitaññūnaṃ disāvāsikānaṃ dukkhalakkhaṇakammaṭṭhānikānaṃ upaṭṭhānavelāya āgantvā satthāraṃ parivāretvā nisinnānaṃ vasena vuttaṃ. Evaṃ santepi ugghaṭitaññūādīnaṃ catunnampi puggalānaṃ paccayabhūtamevetaṃ. Ugghaṭitaññū puggalo hi imassa suttassa mātikānikkhepeneva arahattaṃ pāpuṇissati, vipañcitaññū mātikāya vitthārabhājanena, neyyapuggalo imameva suttaṃ sajjhāyanto paripucchanto yoniso manasikaronto kalyāṇamitte sevanto bhajanto payirupāsanto arahattaṃ pāpuṇissati. Padaparamassetaṃ suttaṃ anāgate vāsanā bhavissatīti evaṃ sabbesampi upakārabhāvaṃ ñatvā bhagavā sineruṃ ukkhipanto viya ākāsaṃ vitthārento viya cakkavāḷapabbataṃ kampento viya ca mahantena ussāhena seyyathāpi, bhikkhaveti imaṃ āsīvisopamasuttaṃ ārabhi.
તત્થ ચત્તારો આસીવિસાતિ કટ્ઠમુખો, પૂતિમુખો, અગ્ગિમુખો, સત્થમુખોતિ ઇમે ચત્તારો. તેસુ કટ્ઠમુખેન દટ્ઠસ્સ સકલસરીરં સુક્ખકટ્ઠં વિય થદ્ધં હોતિ, સન્ધિપબ્બેસુ અધિમત્તં અયસૂલસમપ્પિતં વિય તિટ્ઠતિ. પૂતિમુખેન દટ્ઠસ્સ પક્કપૂતિપનસં વિય વિપુબ્બકભાવં આપજ્જિત્વા પગ્ઘરતિ , ચઙ્ગવારે પક્ખિત્તઉદકં વિય હોતિ. અગ્ગિમુખેન દટ્ઠસ્સ સકલસરીરં ઝાયિત્વા ભસ્મમુટ્ઠિ વિય થુસમુટ્ઠિ વિય ચ વિપ્પકિરીયતિ. સત્તમુખેન દટ્ઠસ્સ સકલસરીરં ભિજ્જતિ, અસનિપાતટ્ઠાનં વિય મહાનિખાદનેન ખતસન્ધિમુખં વિય ચ હોતિ. એવં વિસવસેન વિભત્તા ચત્તારો આસીવિસા.
Tattha cattāro āsīvisāti kaṭṭhamukho, pūtimukho, aggimukho, satthamukhoti ime cattāro. Tesu kaṭṭhamukhena daṭṭhassa sakalasarīraṃ sukkhakaṭṭhaṃ viya thaddhaṃ hoti, sandhipabbesu adhimattaṃ ayasūlasamappitaṃ viya tiṭṭhati. Pūtimukhena daṭṭhassa pakkapūtipanasaṃ viya vipubbakabhāvaṃ āpajjitvā paggharati , caṅgavāre pakkhittaudakaṃ viya hoti. Aggimukhena daṭṭhassa sakalasarīraṃ jhāyitvā bhasmamuṭṭhi viya thusamuṭṭhi viya ca vippakirīyati. Sattamukhena daṭṭhassa sakalasarīraṃ bhijjati, asanipātaṭṭhānaṃ viya mahānikhādanena khatasandhimukhaṃ viya ca hoti. Evaṃ visavasena vibhattā cattāro āsīvisā.
વિસવેગવિકારેન પનેતે સોળસ હોન્તિ. કટ્ઠમુખો હિ દટ્ઠવિસો, દિટ્ઠવિસો, ફુટ્ઠવિસો, વાતવિસોતિ ચતુબ્બિધો હોતિ. તેન હિ દટ્ઠમ્પિ દિટ્ઠમ્પિ ફુટ્ઠમ્પિ તસ્સ વાતેન પહટમ્પિ સરીરં વુત્તપ્પકારેન થદ્ધં હોતિ. સેસેસુપિ એસેવ નયોતિ. એવં વિસવેગવિકારવસેન સોળસ હોન્તિ.
Visavegavikārena panete soḷasa honti. Kaṭṭhamukho hi daṭṭhaviso, diṭṭhaviso, phuṭṭhaviso, vātavisoti catubbidho hoti. Tena hi daṭṭhampi diṭṭhampi phuṭṭhampi tassa vātena pahaṭampi sarīraṃ vuttappakārena thaddhaṃ hoti. Sesesupi eseva nayoti. Evaṃ visavegavikāravasena soḷasa honti.
પુન પુગ્ગલપણ્ણત્તિવસેન ચતુસટ્ઠિ હોન્તિ. કથં? કટ્ઠમુખેસુ તાવ દટ્ઠવિસો ચ આગતવિસો નો ઘોરવિસો, ઘોરવિસો નો આગતવિસો, આગતવિસો ચેવ ઘોરવિસો ચ, નેવાગતવિસો ન ઘોરવિસોતિ ચતુબ્બિધો હોતિ. તત્થ યસ્સ વિસં સમ્પજ્જલિતતિણુક્કાય અગ્ગિ વિય સીઘં અભિરુહિત્વા અક્ખીનિ ગહેત્વા ખન્ધં ગહેત્વા સીસં ગહેત્વા ઠિતન્તિ વત્તબ્બતં આપજ્જતિ મણિસપ્પાદીનં વિસં વિય, મન્તં પન પરિવત્તેત્વા કણ્ણવાતં દત્વા દણ્ડકેન પહટમત્તે ઓતરિત્વા દટ્ઠટ્ઠાનેયેવ તિટ્ઠતિ, અયં આગતવિસો નો ઘોરવિસો નામ. યસ્સ પન વિસં સણિકં અભિરુહતિ, આરુળ્હારુળ્હટ્ઠાને પન અયં સીતઉદકં વિય હોતિ ઉદકસપ્પાદીનં વિસં વિય, દ્વાદસવસ્સચ્ચયેનાપિ કણ્ણપિટ્ઠિખન્ધપિટ્ઠિકાદીસુ ગણ્ડપિળકાદિવસેન પઞ્ઞાયતિ, મન્તપરિવત્તનાદીસુ ચ કયિરમાનાસુ સીઘં ન ઓતરતિ, અયં ઘોરવિસો નો આગતવિસો નામ. યસ્સ પન વિસં સીઘં અભિરુહતિ, ન સીઘં ઓતરતિ અનેળકસપ્પાદીનં વિસં વિય, અયં આગતવિસો ચેવ ઘોરવિસો ચ. યસ્સ પન વિસં મન્દં હોતિ, ઓતારિયમાનમ્પિ સુખેનેવ ઓતરતિ નીલસપ્પધમ્મનિસપ્પાદીનં વિસં વિય, અયં નેવાગતવિસો ન ઘોરવિસો નામ. ઇમિના ઉપાયેન કટ્ઠમુખે દટ્ઠવિસાદયો પૂતિમુખાદીસુ ચ દટ્ઠવિસાદયો વેદિતબ્બાતિ. એવં પુગ્ગલપણ્ણત્તિવસેન ચતુસટ્ઠિ.
Puna puggalapaṇṇattivasena catusaṭṭhi honti. Kathaṃ? Kaṭṭhamukhesu tāva daṭṭhaviso ca āgataviso no ghoraviso, ghoraviso no āgataviso, āgataviso ceva ghoraviso ca, nevāgataviso na ghoravisoti catubbidho hoti. Tattha yassa visaṃ sampajjalitatiṇukkāya aggi viya sīghaṃ abhiruhitvā akkhīni gahetvā khandhaṃ gahetvā sīsaṃ gahetvā ṭhitanti vattabbataṃ āpajjati maṇisappādīnaṃ visaṃ viya, mantaṃ pana parivattetvā kaṇṇavātaṃ datvā daṇḍakena pahaṭamatte otaritvā daṭṭhaṭṭhāneyeva tiṭṭhati, ayaṃ āgataviso no ghoraviso nāma. Yassa pana visaṃ saṇikaṃ abhiruhati, āruḷhāruḷhaṭṭhāne pana ayaṃ sītaudakaṃ viya hoti udakasappādīnaṃ visaṃ viya, dvādasavassaccayenāpi kaṇṇapiṭṭhikhandhapiṭṭhikādīsu gaṇḍapiḷakādivasena paññāyati, mantaparivattanādīsu ca kayiramānāsu sīghaṃ na otarati, ayaṃ ghoraviso no āgataviso nāma. Yassa pana visaṃ sīghaṃ abhiruhati, na sīghaṃ otarati aneḷakasappādīnaṃ visaṃ viya, ayaṃ āgataviso ceva ghoraviso ca. Yassa pana visaṃ mandaṃ hoti, otāriyamānampi sukheneva otarati nīlasappadhammanisappādīnaṃ visaṃ viya, ayaṃ nevāgataviso na ghoraviso nāma. Iminā upāyena kaṭṭhamukhe daṭṭhavisādayo pūtimukhādīsu ca daṭṭhavisādayo veditabbāti. Evaṃ puggalapaṇṇattivasena catusaṭṭhi.
તેસુ ‘‘અણ્ડજા નાગા’’તિઆદિના (સં॰ નિ॰ ૩.૩૪૨-૩૪૪) યોનિવસેન એકેકં ચતુધા વિભજિત્વા છપણ્ણાસાધિકાનિ દ્વે સતાનિ હોન્તિ. તે જલજાથલજાતિ દ્વિગુણિતા દ્વાદસાધિકાનિ પઞ્ચસતાનિ હોન્તિ, તે કામરૂપઅકામરૂપાનં વસેન દ્વિગુણિતા ચતુવીસાધિકસહસ્સસઙ્ખા હોન્તિ. પુન ગતમગ્ગસ્સ પટિલોમતો સંખિપ્પમાના કટ્ઠમુખાદિવસેન ચત્તારોવ હોન્તીતિ. તે સન્ધાય ભગવા ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ચત્તારો આસીવિસા’’તિ આહ. કુલવસેન હિ એતે ગહિતા.
Tesu ‘‘aṇḍajā nāgā’’tiādinā (saṃ. ni. 3.342-344) yonivasena ekekaṃ catudhā vibhajitvā chapaṇṇāsādhikāni dve satāni honti. Te jalajāthalajāti dviguṇitā dvādasādhikāni pañcasatāni honti, te kāmarūpaakāmarūpānaṃ vasena dviguṇitā catuvīsādhikasahassasaṅkhā honti. Puna gatamaggassa paṭilomato saṃkhippamānā kaṭṭhamukhādivasena cattārova hontīti. Te sandhāya bhagavā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, cattāro āsīvisā’’ti āha. Kulavasena hi ete gahitā.
તત્થ આસીવિસાતિ આસિત્તવિસાતિપિ આસીવિસા, અસિતવિસાતિપિ આસીવિસા, અસિસદિસવિસાતિપિ આસીવિસા. આસિત્તવિસાતિ સકલકાયે આસિઞ્ચિત્વા વિય ઠપિતવિસા, પરસ્સ ચ અત્તનો સરીરે ચ આસિઞ્ચનવિસાતિ અત્થો. અસિતવિસાતિ યં યં એતેહિ અસિતં હોતિ પરિભુત્તં, તં તં વિસમેવ સમ્પજ્જતિ, તસ્મા અસિતં વિસં હોતિ એતેસન્તિ આસીવિસા. અસિસદિસવિસાતિ અસિવિય તિખિણં પરમમ્મચ્છેદનસમત્થં વિસં એતેસન્તિ આસીવિસાતિ એવમેત્થ વચનત્થો વેદિતબ્બો. ઉગ્ગતેજાતિ ઉગ્ગતતેજા બલવતેજા. ઘોરવિસાતિ દુન્નિમ્મદ્દનવિસા.
Tattha āsīvisāti āsittavisātipi āsīvisā, asitavisātipi āsīvisā, asisadisavisātipi āsīvisā. Āsittavisāti sakalakāye āsiñcitvā viya ṭhapitavisā, parassa ca attano sarīre ca āsiñcanavisāti attho. Asitavisāti yaṃ yaṃ etehi asitaṃ hoti paribhuttaṃ, taṃ taṃ visameva sampajjati, tasmā asitaṃ visaṃ hoti etesanti āsīvisā. Asisadisavisāti asiviya tikhiṇaṃ paramammacchedanasamatthaṃ visaṃ etesanti āsīvisāti evamettha vacanattho veditabbo. Uggatejāti uggatatejā balavatejā. Ghoravisāti dunnimmaddanavisā.
એવં વદેય્યુન્તિ પટિજગ્ગાપનત્થં એવં વદેય્યું. રાજાનો હિ આસીવિસે ગાહાપેત્વા – ‘‘તથારૂપે ચોરે વા એતેહિ ડંસાપેત્વા મારેસ્સામ, નગરૂપરોધકાલે પરસેનાય વા તં ખિપિસ્સામ, પરબલં નિમ્મદ્દેતું અસક્કોન્તા સુભોજનં ભુઞ્જિત્વા વરસયનં આરુય્હ એતેહિ અત્તાનં ડંસાપેત્વા સત્તૂનં વસં અનાગચ્છન્તા અત્તનો રુચિયા મરિસ્સામા’’તિ આસીવિસે જગ્ગાપેન્તિ. તે યં ચોરં સહસાવ મારેતું ન ઇચ્છન્તિ, ‘‘એવમેતે દીઘરત્તં દુક્ખપ્પત્તો હુત્વા મરિસ્સન્તી’’તિ ઇચ્છન્તા તં પુરિસં એવં વદન્તિ ઇમે તે અમ્ભો પુરિસ ચત્તારો આસીવિસાતિ.
Evaṃ vadeyyunti paṭijaggāpanatthaṃ evaṃ vadeyyuṃ. Rājāno hi āsīvise gāhāpetvā – ‘‘tathārūpe core vā etehi ḍaṃsāpetvā māressāma, nagarūparodhakāle parasenāya vā taṃ khipissāma, parabalaṃ nimmaddetuṃ asakkontā subhojanaṃ bhuñjitvā varasayanaṃ āruyha etehi attānaṃ ḍaṃsāpetvā sattūnaṃ vasaṃ anāgacchantā attano ruciyā marissāmā’’ti āsīvise jaggāpenti. Te yaṃ coraṃ sahasāva māretuṃ na icchanti, ‘‘evamete dīgharattaṃ dukkhappatto hutvā marissantī’’ti icchantā taṃ purisaṃ evaṃ vadanti ime te ambho purisa cattāro āsīvisāti.
તત્થ કાલેન કાલન્તિ કાલે કાલે. સંવેસેતબ્બાતિ નિપજ્જાપેતબ્બા. અઞ્ઞતરો વા અઞ્ઞતરો વાતિ કટ્ઠમુખાદીસુ યો કોચિ. યં તે અમ્ભો પુરિસ કરણીયં, તં કરોહીતિ ઇદં અત્થચરકસ્સ વચનં વેદિતબ્બં. તસ્સ કિર પુરિસસ્સ એવં આસીવિસે પટિપાદેત્વા ‘અયં વો ઉપટ્ઠાકો’તિ ચતૂસુ પેળાસુ ઠપિતાનં આસીવિસાનં આરોચેન્તિ. અથેકો નિક્ખમિત્વા આગમ્મ તસ્સ પુરિસસ્સ દક્ખિણપાદાનુસારેન અભિરુહિત્વા દક્ખિણહત્થં મણિબન્ધતો પટ્ઠાય વેઠેત્વા દક્ખિણકણ્ણસોતમૂલે ફણં કત્વા સુસૂતિ કરોન્તો નિપજ્જિ. અપરો વામપાદાનુસારેન અભિરુહિત્વા તથેવ વામહત્થં વેઠેત્વા વામકણ્ણસોતમૂલે ફણં કત્વા સુસૂતિ કરોન્તો નિપજ્જિ, તતિયો નિક્ખમિત્વા અભિમુખં અભિરુહિત્વા કુચ્છિં વેઠેત્વા ગલવાટકમૂલે ફણં કત્વા સુસૂતિ કરોન્તો નિપજ્જિ, ચતુત્થો પિટ્ઠિભાગેન અભિરુહિત્વા ગીવં વેઠેત્વા ઉપરિમુદ્ધનિ ફણં ઠપેત્વા સુસૂતિ કરોન્તો નિપજ્જિ.
Tattha kālena kālanti kāle kāle. Saṃvesetabbāti nipajjāpetabbā. Aññataro vā aññataro vāti kaṭṭhamukhādīsu yo koci. Yaṃ te ambho purisa karaṇīyaṃ, taṃ karohīti idaṃ atthacarakassa vacanaṃ veditabbaṃ. Tassa kira purisassa evaṃ āsīvise paṭipādetvā ‘ayaṃ vo upaṭṭhāko’ti catūsu peḷāsu ṭhapitānaṃ āsīvisānaṃ ārocenti. Atheko nikkhamitvā āgamma tassa purisassa dakkhiṇapādānusārena abhiruhitvā dakkhiṇahatthaṃ maṇibandhato paṭṭhāya veṭhetvā dakkhiṇakaṇṇasotamūle phaṇaṃ katvā susūti karonto nipajji. Aparo vāmapādānusārena abhiruhitvā tatheva vāmahatthaṃ veṭhetvā vāmakaṇṇasotamūle phaṇaṃ katvā susūti karonto nipajji, tatiyo nikkhamitvā abhimukhaṃ abhiruhitvā kucchiṃ veṭhetvā galavāṭakamūle phaṇaṃ katvā susūti karonto nipajji, catuttho piṭṭhibhāgena abhiruhitvā gīvaṃ veṭhetvā uparimuddhani phaṇaṃ ṭhapetvā susūti karonto nipajji.
એવં ચતૂસુ આસીવિસેસુ સરીરટ્ઠકેસુયેવ જાતેસુ એકો તસ્સ પુરિસસ્સ અત્થચરકપુરિસો તં દિસ્વા ‘‘કિં તે, ભો પુરિસ, લદ્ધ’’ન્તિ, પુચ્છિ. તતો તેન ‘‘ઇમે મે, ભો, હત્થેસુ હત્થકટકં વિય બાહાસુ કેયૂરં વિય કુચ્છિમ્હિ કુચ્છિવેઠનસાટકો વિય કણ્ણેસુ કણ્ણચૂળિકા વિય ગલે મુત્તાવલિયો વિય સીસે સીસપસાધનં વિય કેચિ અલઙ્કારવિસેસા રઞ્ઞા દિન્ના’’તિ વુત્તે સો આહ – ‘‘ભો અન્ધબાલ, મા એવં મઞ્ઞિત્થ ‘રઞ્ઞા મે તુટ્ઠેનેતં પસાધનં દિન્ન’ન્તિ. ત્વં રઞ્ઞો આગુચારી ચોરો, ઇમે ચ ચત્તારો આસીવિસા દુરુપટ્ઠાહા દુપ્પટિજગ્ગિયા, એકસ્મિં ઉટ્ઠાતુકામે એકો ન્હાયિતુકામો હોતિ, એકસ્મિં ન્હાયિતુકામે એકો ભુઞ્જિતુકામો, એકસ્મિં ભુઞ્જિતુકામે એકો નિપજ્જિતુકામો. તેસુ યસ્સેવ ઇચ્છા ન પૂરતિ, સો તત્થેવ ડંસિત્વા મારેતી’’તિ. અત્થિ પન, ભો, એવં સન્તે કોચિ સોત્થિમગ્ગોતિ? આમ, રાજપુરિસાનં વિક્ખિત્તભાવં ઞત્વા પલાયનં સોત્થિભાવોતિ વત્વા ‘‘યં તે કરણીયં, તં કરોહી’’તિ વદેય્ય.
Evaṃ catūsu āsīvisesu sarīraṭṭhakesuyeva jātesu eko tassa purisassa atthacarakapuriso taṃ disvā ‘‘kiṃ te, bho purisa, laddha’’nti, pucchi. Tato tena ‘‘ime me, bho, hatthesu hatthakaṭakaṃ viya bāhāsu keyūraṃ viya kucchimhi kucchiveṭhanasāṭako viya kaṇṇesu kaṇṇacūḷikā viya gale muttāvaliyo viya sīse sīsapasādhanaṃ viya keci alaṅkāravisesā raññā dinnā’’ti vutte so āha – ‘‘bho andhabāla, mā evaṃ maññittha ‘raññā me tuṭṭhenetaṃ pasādhanaṃ dinna’nti. Tvaṃ rañño āgucārī coro, ime ca cattāro āsīvisā durupaṭṭhāhā duppaṭijaggiyā, ekasmiṃ uṭṭhātukāme eko nhāyitukāmo hoti, ekasmiṃ nhāyitukāme eko bhuñjitukāmo, ekasmiṃ bhuñjitukāme eko nipajjitukāmo. Tesu yasseva icchā na pūrati, so tattheva ḍaṃsitvā māretī’’ti. Atthi pana, bho, evaṃ sante koci sotthimaggoti? Āma, rājapurisānaṃ vikkhittabhāvaṃ ñatvā palāyanaṃ sotthibhāvoti vatvā ‘‘yaṃ te karaṇīyaṃ, taṃ karohī’’ti vadeyya.
તં સુત્વા ઇતરો ચતુન્નં આસીવિસાનં પમાદક્ખણં રાજપુરિસેહિ ચ પવિવિત્તં દિસ્વા, વામહત્થેન દક્ખિણહત્થં વેઠેત્વા, દક્ખિણકણ્ણચૂળિકાય ફણં ઠપેત્વા, સયિતાસીવિસસ્સ સરીરં પરિમજ્જન્તો વિય સણિકં તં અપનેત્વા, એતેનેવ ઉપાયેન સેસેપિ અપનેત્વા તેસં ભીતો પલાયેય્ય. અથ નં તે આસીવિસા ‘‘અયં અમ્હાકં રઞ્ઞા ઉપટ્ઠાકો દિન્નો’’તિ અનુબન્ધમાના આગચ્છેય્યું. ઇદં સન્ધાય અથ ખો સો, ભિક્ખવે, પુરિસો ભીતો ચતુન્નં આસીવિસાનં…પે॰… પલાયેથાતિ વુત્તં.
Taṃ sutvā itaro catunnaṃ āsīvisānaṃ pamādakkhaṇaṃ rājapurisehi ca pavivittaṃ disvā, vāmahatthena dakkhiṇahatthaṃ veṭhetvā, dakkhiṇakaṇṇacūḷikāya phaṇaṃ ṭhapetvā, sayitāsīvisassa sarīraṃ parimajjanto viya saṇikaṃ taṃ apanetvā, eteneva upāyena sesepi apanetvā tesaṃ bhīto palāyeyya. Atha naṃ te āsīvisā ‘‘ayaṃ amhākaṃ raññā upaṭṭhāko dinno’’ti anubandhamānā āgaccheyyuṃ. Idaṃ sandhāya atha kho so, bhikkhave, puriso bhīto catunnaṃ āsīvisānaṃ…pe… palāyethāti vuttaṃ.
તસ્મિં પન પુરિસે એવં આગતમગ્ગં ઓલોકેત્વા ઓલોકેત્વા પલાયન્તે રાજા ‘‘પલાતો સો પુરિસો’’તિ સુત્વા ‘‘કો નુ ખો તં અનુબન્ધિત્વા ઘાતેતું સક્ખિસ્સતી’’તિ વિચિનન્તો તસ્સેવ પચ્ચત્થિકે પઞ્ચ જને લભિત્વા ‘‘ગચ્છથ નં અનુબન્ધિત્વા ઘાતેથા’’તિ પેસેય્ય. અથસ્સ અત્થચરા પુરિસા તં પવત્તિં ઞત્વા આરોચેય્યું. સો ભિય્યોસોમત્તાય ભીતો પલાયેથ. ઇમમત્થં સન્ધાય તમેનં એવં વદેય્યુન્તિઆદિ વુત્તં.
Tasmiṃ pana purise evaṃ āgatamaggaṃ oloketvā oloketvā palāyante rājā ‘‘palāto so puriso’’ti sutvā ‘‘ko nu kho taṃ anubandhitvā ghātetuṃ sakkhissatī’’ti vicinanto tasseva paccatthike pañca jane labhitvā ‘‘gacchatha naṃ anubandhitvā ghātethā’’ti peseyya. Athassa atthacarā purisā taṃ pavattiṃ ñatvā āroceyyuṃ. So bhiyyosomattāya bhīto palāyetha. Imamatthaṃ sandhāya tamenaṃ evaṃ vadeyyuntiādi vuttaṃ.
છટ્ઠો અન્તરચરો વધકોતિ ‘‘પઠમં આસીવિસેહિ અનુબદ્ધો ઇતો ચિતો ચ તે વઞ્ચેન્તો પલાયિ, ઇદાનિ પઞ્ચહિ પચ્ચત્થિકેહિ અનુબદ્ધો સુટ્ઠુતરં પલાયતિ, ન સક્કા સો એવં ગહેતું, ઉપલાળનાય પન સક્કા, તસ્મા દહરકાલતો પટ્ઠાય એકતો ખાદિત્વા ચ પિવિત્વા ચ સન્થવં અન્તરચરં વધકમસ્સ પેસેથા’’તિ અમચ્ચેહિ વુત્તેન રઞ્ઞા પરિયેસિત્વા પેસિતો અન્તરચરો વધકો.
Chaṭṭho antaracaro vadhakoti ‘‘paṭhamaṃ āsīvisehi anubaddho ito cito ca te vañcento palāyi, idāni pañcahi paccatthikehi anubaddho suṭṭhutaraṃ palāyati, na sakkā so evaṃ gahetuṃ, upalāḷanāya pana sakkā, tasmā daharakālato paṭṭhāya ekato khāditvā ca pivitvā ca santhavaṃ antaracaraṃ vadhakamassa pesethā’’ti amaccehi vuttena raññā pariyesitvā pesito antaracaro vadhako.
સો પસ્સેય્ય સુઞ્ઞં ગામન્તિ નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તો પદં ઘાયિત્વા ઘાયિત્વા વેગેનાગચ્છન્તે ચત્તારો આસીવિસે પઞ્ચ વધકે પચ્ચત્થિકે છટ્ઠઞ્ચ અન્તરચરં વધકં ‘‘નિવત્ત ભો, મા પલાયિ, પુત્તદારેન સદ્ધિં કામે પરિભુઞ્જન્તો સુખં વસિસ્સસી’’તિ વત્વા આગચ્છન્તં દિસ્વા, ભિય્યોસોમત્તાય યેન વા તેન વા પલાયન્તો પચ્ચન્તરટ્ઠે અભિમુખગતં એકં છકુટિકં સુઞ્ઞં ગામં પસ્સેય્ય. રિત્તકઞ્ઞેવ પવિસેય્યાતિ ધનધઞ્ઞમઞ્ચપીઠાદીહિ વિરહિતત્તા રિત્તકઞ્ઞેવ પવિસેય્ય. તુચ્છકં સુઞ્ઞકન્તિ એતસ્સેવ વેવચનં. પરિમસેય્યાતિ ‘‘સચે પાનીયં ભવિસ્સતિ, પિવિસ્સામિ, સચે ભત્તં ભવિસ્સતિ, ભુઞ્જિસ્સામી’’તિ ભાજનં વિવરિત્વા હત્થં અન્તો પવેસેત્વા પરિમસેય્ય.
So passeyya suññaṃ gāmanti nivattitvā olokento padaṃ ghāyitvā ghāyitvā vegenāgacchante cattāro āsīvise pañca vadhake paccatthike chaṭṭhañca antaracaraṃ vadhakaṃ ‘‘nivatta bho, mā palāyi, puttadārena saddhiṃ kāme paribhuñjanto sukhaṃ vasissasī’’ti vatvā āgacchantaṃ disvā, bhiyyosomattāya yena vā tena vā palāyanto paccantaraṭṭhe abhimukhagataṃ ekaṃ chakuṭikaṃ suññaṃ gāmaṃ passeyya. Rittakaññeva paviseyyāti dhanadhaññamañcapīṭhādīhi virahitattā rittakaññeva paviseyya. Tucchakaṃ suññakanti etasseva vevacanaṃ. Parimaseyyāti ‘‘sace pānīyaṃ bhavissati, pivissāmi, sace bhattaṃ bhavissati, bhuñjissāmī’’ti bhājanaṃ vivaritvā hatthaṃ anto pavesetvā parimaseyya.
તમેનં એવં વદેય્યુન્તિ છન્નં ઘરાનં એકઘરેપિ કિઞ્ચિ અલભિત્વા ગામમજ્ઝે એકો સન્દચ્છાયો રુક્ખો અત્થિ, તત્થ વઙ્કફલકં અત્થતં દિસ્વા, ‘‘ઇધ તાવ નિસીદિસ્સામી’’તિ ગન્ત્વા, તત્થ નિસિન્નં મન્દમન્દેન વાતેન બીજિયમાનં તત્તકમત્તમ્પિ સુખં સન્તતો અસ્સાદયમાનં, તમેનં પુરિસં કેચિદેવ અત્થચરકા બહિ પવત્તિં ઞત્વા આગતા એવં વદેય્યું. ઇદાનિ અમ્ભો પુરિસાતિ અમ્ભો, પુરિસ, ઇદાનિ. ચોરા ગામઘાતકાતિ ‘‘યદેવેત્થ લભિસ્સામ, તં ગણ્હિસ્સામ વા ઘાતેસ્સામ વા’’તિ આગતા છ ગામઘાતકચોરા.
Tamenaṃevaṃ vadeyyunti channaṃ gharānaṃ ekagharepi kiñci alabhitvā gāmamajjhe eko sandacchāyo rukkho atthi, tattha vaṅkaphalakaṃ atthataṃ disvā, ‘‘idha tāva nisīdissāmī’’ti gantvā, tattha nisinnaṃ mandamandena vātena bījiyamānaṃ tattakamattampi sukhaṃ santato assādayamānaṃ, tamenaṃ purisaṃ kecideva atthacarakā bahi pavattiṃ ñatvā āgatā evaṃ vadeyyuṃ. Idāni ambho purisāti ambho, purisa, idāni. Corā gāmaghātakāti ‘‘yadevettha labhissāma, taṃ gaṇhissāma vā ghātessāma vā’’ti āgatā cha gāmaghātakacorā.
ઉદકણ્ણવન્તિ ગમ્ભીરં પુથુલં ઉદકં. ગમ્ભીરમ્પિ હિ અપુથુલં, પુથુલં વા અગમ્ભીરં, ન અણ્ણવોતિ વુચ્ચતિ, યમ્પન ગમ્ભીરઞ્ચ પુથુલઞ્ચ, તસ્સેવેતં નામં. સાસઙ્કં સપ્પટિભયન્તિ ચતુન્નં આસીવિસાનં પઞ્ચન્નં વધકાનં છટ્ઠસ્સ અન્તરચરસ્સ છન્નઞ્ચ ગામઘાતકચોરાનં વસેન સાસઙ્કં સપ્પટિભયં. ખેમં અપ્પટિભયન્તિ તેસંયેવ આસીવિસાદીનં અભાવેન ખેમઞ્ચ નિબ્ભયઞ્ચ વિચિત્રઉય્યાનવરં બહ્વન્નપાનં દેવનગરસદિસં. ન ચસ્સ નાવા સન્તારણીતિ ‘‘ઇમાય નાવાય ઓરિમતીરતો પરતીરં ગમિસ્સન્તી’’તિ એવં ઠપિતા ચ સન્તારણી નાવા ન ભવેય્ય. ઉત્તરસેતુ વાતિ રુક્ખસેતુ-જઙ્ઘસેતુ-સકટસેતૂનં અઞ્ઞતરો ઉત્તરસેતુ વા ન ભવેય્ય. તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણોતિ ન ખો એસ બ્રાહ્મણો. કસ્મા નં બ્રાહ્મણોતિ આહ? એત્તકાનં પચ્ચત્થિકાનં બાહિતત્તા, દેસનં વા વિનિવત્તેન્તો એકં ખીણાસવબ્રાહ્મણં દસ્સેતુમ્પિ એવમાહ.
Udakaṇṇavanti gambhīraṃ puthulaṃ udakaṃ. Gambhīrampi hi aputhulaṃ, puthulaṃ vā agambhīraṃ, na aṇṇavoti vuccati, yampana gambhīrañca puthulañca, tassevetaṃ nāmaṃ. Sāsaṅkaṃ sappaṭibhayanti catunnaṃ āsīvisānaṃ pañcannaṃ vadhakānaṃ chaṭṭhassa antaracarassa channañca gāmaghātakacorānaṃ vasena sāsaṅkaṃ sappaṭibhayaṃ. Khemaṃ appaṭibhayanti tesaṃyeva āsīvisādīnaṃ abhāvena khemañca nibbhayañca vicitrauyyānavaraṃ bahvannapānaṃ devanagarasadisaṃ. Na cassa nāvā santāraṇīti ‘‘imāya nāvāya orimatīrato paratīraṃ gamissantī’’ti evaṃ ṭhapitā ca santāraṇī nāvā na bhaveyya. Uttarasetu vāti rukkhasetu-jaṅghasetu-sakaṭasetūnaṃ aññataro uttarasetu vā na bhaveyya. Tiṭṭhati brāhmaṇoti na kho esa brāhmaṇo. Kasmā naṃ brāhmaṇoti āha? Ettakānaṃ paccatthikānaṃ bāhitattā, desanaṃ vā vinivattento ekaṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ dassetumpi evamāha.
તસ્મિં પન એવં ઉત્તિણ્ણે ચત્તારો આસીવિસા ‘‘ન લદ્ધો વતાસિ અમ્હેહિ, અજ્જ તે મુરુમુરાય જીવિતં ખાદિત્વા છડ્ડેય્યામ’’. પઞ્ચ પચ્ચત્થિકા ‘‘ન લદ્ધો વતાસિ અમ્હેહિ, અજ્જ તે પરિવારેત્વા અઙ્ગમઙ્ગાનિ છિન્દિત્વા રઞ્ઞો સન્તિકં ગતા સતં વા સહસ્સં વા લભેય્યામ’’. છટ્ઠો અન્તરચરો ‘‘ન લદ્ધો વતાસિ મયા, અજ્જ તે ફલિકવણ્ણેન અસિના સીસં છિન્દિત્વા, સેનાપતિટ્ઠાનં લભિત્વા સમ્પત્તિં અનુભવેય્યં’’. છ ચોરા ‘‘ન લદ્ધો વતાસિ અમ્હેહિ, અજ્જ તે વિવિધાનિ કમ્મકારણાનિ કારેત્વા બહુધનં આહરાપેસ્સામા’’તિ ચિન્તેત્વા, ઉદકણ્ણવં ઓતરિતું અસક્કોન્તા રઞ્ઞો આણાય કોપિતત્તા પરતો ગન્તુમ્પિ અવિસહન્તા તત્થેવ સુસ્સિત્વા મરેય્યું.
Tasmiṃ pana evaṃ uttiṇṇe cattāro āsīvisā ‘‘na laddho vatāsi amhehi, ajja te murumurāya jīvitaṃ khāditvā chaḍḍeyyāma’’. Pañca paccatthikā ‘‘na laddho vatāsi amhehi, ajja te parivāretvā aṅgamaṅgāni chinditvā rañño santikaṃ gatā sataṃ vā sahassaṃ vā labheyyāma’’. Chaṭṭho antaracaro ‘‘na laddho vatāsi mayā, ajja te phalikavaṇṇena asinā sīsaṃ chinditvā, senāpatiṭṭhānaṃ labhitvā sampattiṃ anubhaveyyaṃ’’. Cha corā ‘‘na laddho vatāsi amhehi, ajja te vividhāni kammakāraṇāni kāretvā bahudhanaṃ āharāpessāmā’’ti cintetvā, udakaṇṇavaṃ otarituṃ asakkontā rañño āṇāya kopitattā parato gantumpi avisahantā tattheva sussitvā mareyyuṃ.
ઉપમા ખો મ્યાયન્તિ એત્થ એવં આદિતો પટ્ઠાય ઓપમ્મસંસન્દનં વેદિતબ્બં – રાજા વિય હિ કમ્મં દટ્ઠબ્બં, રાજાપરાધિકપુરિસો વિય વટ્ટનિસ્સિતો પુથુજ્જનો. ચત્તારો આસીવિસા વિય ચત્તારિ મહાભૂતાનિ, રઞ્ઞો તસ્સ ચત્તારો આસીવિસે પટિચ્છાપિતકાલો વિય કમ્મુના પુથુજ્જનસ્સ પટિસન્ધિક્ખણેયેવ ચતુન્નં મહાભૂતાનં દિન્નકાલો. ‘‘ઇમેસં આસીવિસાનં પમાદક્ખણે રાજપુરિસાનઞ્ચ વિવિત્તક્ખણે નિક્ખમિત્વા યં તે અમ્ભો, પુરિસ, કરણીયં, તં કરોહી’’તિ વચનેન ‘‘પલાયસ્સૂ’’તિ વુત્તકાલો વિય સત્થારા ઇમસ્સ ભિક્ખુનો મહાભૂતકમ્મટ્ઠાનં કથેત્વા ‘‘ઇમેસુ ચતૂસુ મહાભૂતેસુ નિબ્બિન્દ વિરજ્જ, એવં વટ્ટતો પરિમુચ્ચિસ્સસી’’તિ કથિતકાલો, તસ્સ પુરિસસ્સ અત્થચરકવચનં સુત્વા ચતુન્નં આસીવિસાનં પમાદક્ખણે રાજપુરિસાનઞ્ચ વિવિત્તક્ખણે નિક્ખમિત્વા યેન વા તેન વા પલાયનં વિય ઇમસ્સ ભિક્ખુનો સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં લભિત્વા મહાભૂતાસીવિસેહિ પરિમુચ્ચનત્થાય ઞાણપલાયનેન પલાયનં.
Upamā kho myāyanti ettha evaṃ ādito paṭṭhāya opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ – rājā viya hi kammaṃ daṭṭhabbaṃ, rājāparādhikapuriso viya vaṭṭanissito puthujjano. Cattāro āsīvisā viya cattāri mahābhūtāni, rañño tassa cattāro āsīvise paṭicchāpitakālo viya kammunā puthujjanassa paṭisandhikkhaṇeyeva catunnaṃ mahābhūtānaṃ dinnakālo. ‘‘Imesaṃ āsīvisānaṃ pamādakkhaṇe rājapurisānañca vivittakkhaṇe nikkhamitvā yaṃ te ambho, purisa, karaṇīyaṃ, taṃ karohī’’ti vacanena ‘‘palāyassū’’ti vuttakālo viya satthārā imassa bhikkhuno mahābhūtakammaṭṭhānaṃ kathetvā ‘‘imesu catūsu mahābhūtesu nibbinda virajja, evaṃ vaṭṭato parimuccissasī’’ti kathitakālo, tassa purisassa atthacarakavacanaṃ sutvā catunnaṃ āsīvisānaṃ pamādakkhaṇe rājapurisānañca vivittakkhaṇe nikkhamitvā yena vā tena vā palāyanaṃ viya imassa bhikkhuno satthu santike kammaṭṭhānaṃ labhitvā mahābhūtāsīvisehi parimuccanatthāya ñāṇapalāyanena palāyanaṃ.
ઇદાનિ ચતુન્નેતં મહાભૂતાનં અધિવચનં પથવીધાતુયા આપોધાતુયાતિઆદીસુ ચતુમહાભૂતકથા ચ પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધકથા ચ આયતનકથા ચ વિસુદ્ધિમગ્ગે વિત્થારિતનયેનેવ વેદિતબ્બા. એત્થ ચ કટ્ઠમુખઆસીવિસો વિય પથવીધાતુ દટ્ઠબ્બા, પૂતિમુખઅગ્ગિમુખસત્થમુખા વિય સેસધાતુયો. યથેવ હિ કટ્ઠમુખેન દટ્ઠસ્સ સકલકાયો થદ્ધો હોતિ, એવં પથવીધાતુપકોપેનાપિ. યથા ચ પૂતિમુખાદીહિ દટ્ઠસ્સ પગ્ઘરતિ ચેવ ઝાયતિ ચ છિજ્જતિ ચ, એવં આપોધાતુતેજોધાતુવાયોધાતુપકોપેનાપીતિ. તેનાહુ અટ્ઠકથાચરિયા –
Idāni catunnetaṃ mahābhūtānaṃ adhivacanaṃ pathavīdhātuyā āpodhātuyātiādīsu catumahābhūtakathā ca pañcupādānakkhandhakathā ca āyatanakathā ca visuddhimagge vitthāritanayeneva veditabbā. Ettha ca kaṭṭhamukhaāsīviso viya pathavīdhātu daṭṭhabbā, pūtimukhaaggimukhasatthamukhā viya sesadhātuyo. Yatheva hi kaṭṭhamukhena daṭṭhassa sakalakāyo thaddho hoti, evaṃ pathavīdhātupakopenāpi. Yathā ca pūtimukhādīhi daṭṭhassa paggharati ceva jhāyati ca chijjati ca, evaṃ āpodhātutejodhātuvāyodhātupakopenāpīti. Tenāhu aṭṭhakathācariyā –
‘‘પત્થદ્ધો ભવતી કાયો, દટ્ઠો કટ્ઠમુખેન વા;
‘‘Patthaddho bhavatī kāyo, daṭṭho kaṭṭhamukhena vā;
પથવીધાતુપકોપેન, હોતિ કટ્ઠમુખેવ સો.
Pathavīdhātupakopena, hoti kaṭṭhamukheva so.
‘‘પૂતિકો ભવતી કાયો, દટ્ઠો પૂતિમુખેન વા;
‘‘Pūtiko bhavatī kāyo, daṭṭho pūtimukhena vā;
આપોધાતુપકોપેન, હોતિ પૂતિમુખેવ સો.
Āpodhātupakopena, hoti pūtimukheva so.
‘‘સન્તત્તો ભવતી કાયો, દટ્ઠો અગ્ગિમુખેન વા;
‘‘Santatto bhavatī kāyo, daṭṭho aggimukhena vā;
તેજોધાતુપકોપેન, હોતિ અગ્ગિમુખેવ સો.
Tejodhātupakopena, hoti aggimukheva so.
‘‘સઞ્છિન્નો ભવતી કાયો, દટ્ઠો સત્થમુખેન વા;
‘‘Sañchinno bhavatī kāyo, daṭṭho satthamukhena vā;
વાયોધાતુપકોપેન, હોતિ સત્થમુખેવ સો’’તિ. –
Vāyodhātupakopena, hoti satthamukheva so’’ti. –
એવં તાવેત્થ વિસેસતો સદિસભાવો વેદિતબ્બો.
Evaṃ tāvettha visesato sadisabhāvo veditabbo.
અવિસેસતો પન આસયતો વિસવેગવિકારતો અનત્થગ્ગહણતો દુરુપટ્ઠાનતો દુરાસદતો અકતઞ્ઞુતતો અવિસેસકારિતો અનન્તદોસૂપદ્દવતોતિ ઇમેહિ કારણેહિ એતેસં આસીવિસસદિસતા વેદિતબ્બા. તત્થ આસયતોતિ આસીવિસાનઞ્હિ વમ્મિકો આસયો, તત્થેવ તે વસન્તિ. મહાભૂતાનમ્પિ કાયવમ્મિકો આસયો . આસીવિસાનઞ્ચ રુક્ખસુસિરતિણપણ્ણગહનસઙ્કારટ્ઠાનાનિપિ આસયો. એતેસુપિ હિ તે વસન્તિ. મહાભૂતાનમ્પિ કાયસુસિરં કાયગહનં કાયસઙ્કારટ્ઠાનં આસયોતિ. એવં તાવ આસયતો સદિસતા વેદિતબ્બા.
Avisesato pana āsayato visavegavikārato anatthaggahaṇato durupaṭṭhānato durāsadato akataññutato avisesakārito anantadosūpaddavatoti imehi kāraṇehi etesaṃ āsīvisasadisatā veditabbā. Tattha āsayatoti āsīvisānañhi vammiko āsayo, tattheva te vasanti. Mahābhūtānampi kāyavammiko āsayo . Āsīvisānañca rukkhasusiratiṇapaṇṇagahanasaṅkāraṭṭhānānipi āsayo. Etesupi hi te vasanti. Mahābhūtānampi kāyasusiraṃ kāyagahanaṃ kāyasaṅkāraṭṭhānaṃ āsayoti. Evaṃ tāva āsayato sadisatā veditabbā.
વિસવેગવિકારતોતિ આસીવિસા હિ કુલવસેન કટ્ઠમુખાદિભેદતો ચત્તારો. તત્થ એકેકો વિસવિકારતો વિભજ્જમાનો દટ્ઠવિસાદિવસેન ચતુબ્બિધો હોતિ. મહાભૂતાનિપિ પચ્ચત્તલક્ખણવસેન પથવીઆદિભેદતો ચત્તારિ. એત્થ એકેકં કમ્મસમુટ્ઠાનાદિવસેન ચતુબ્બિધં હોતિ. એવં વિસવેગવિકારતો સદિસતા વેદિતબ્બા.
Visavegavikāratoti āsīvisā hi kulavasena kaṭṭhamukhādibhedato cattāro. Tattha ekeko visavikārato vibhajjamāno daṭṭhavisādivasena catubbidho hoti. Mahābhūtānipi paccattalakkhaṇavasena pathavīādibhedato cattāri. Ettha ekekaṃ kammasamuṭṭhānādivasena catubbidhaṃ hoti. Evaṃ visavegavikārato sadisatā veditabbā.
અનત્થગ્ગહણતોતિ આસીવિસે ગણ્હન્તા પઞ્ચ અનત્થે ગણ્હન્તિ – દુગ્ગન્ધં ગણ્હન્તિ, અસુચિં ગણ્હન્તિ, બ્યાધિં ગણ્હન્તિ, વિસં ગણ્હન્તિ, મરણં ગણ્હન્તિ. મહાભૂતાનિપિ ગણ્હન્તા પઞ્ચ અનત્થે ગણ્હન્તિ – દુગ્ગન્ધં ગણ્હન્તિ, અસુચિં ગણ્હન્તિ, બ્યાધિં ગણ્હન્તિ, જરં ગણ્હન્તિ, મરણં ગણ્હન્તિ. તેનાહુ પોરાણા –
Anatthaggahaṇatoti āsīvise gaṇhantā pañca anatthe gaṇhanti – duggandhaṃ gaṇhanti, asuciṃ gaṇhanti, byādhiṃ gaṇhanti, visaṃ gaṇhanti, maraṇaṃ gaṇhanti. Mahābhūtānipi gaṇhantā pañca anatthe gaṇhanti – duggandhaṃ gaṇhanti, asuciṃ gaṇhanti, byādhiṃ gaṇhanti, jaraṃ gaṇhanti, maraṇaṃ gaṇhanti. Tenāhu porāṇā –
‘‘યેકેચિ સપ્પં ગણ્હન્તિ, મીળ્હલિત્તં મહાવિસં;
‘‘Yekeci sappaṃ gaṇhanti, mīḷhalittaṃ mahāvisaṃ;
પઞ્ચ ગણ્હન્તુનત્થાનિ, લોકે સપ્પાભિનન્દિનો.
Pañca gaṇhantunatthāni, loke sappābhinandino.
‘‘દુગ્ગન્ધં અસુચિં બ્યાધિં, વિસં મરણપઞ્ચમં;
‘‘Duggandhaṃ asuciṃ byādhiṃ, visaṃ maraṇapañcamaṃ;
અનત્થા હોન્તિ પઞ્ચેતે, મીળ્હલિત્તે ભુજઙ્ગમે.
Anatthā honti pañcete, mīḷhalitte bhujaṅgame.
‘‘એવમેવં અકુસલા, અન્ધબાલપુથુજ્જના;
‘‘Evamevaṃ akusalā, andhabālaputhujjanā;
પઞ્ચ ગણ્હન્તુનત્થાનિ, ભવે જાતાભિનન્દિનો.
Pañca gaṇhantunatthāni, bhave jātābhinandino.
‘‘દુગ્ગન્ધં અસુચિં બ્યાધિં, જરં મરણપઞ્ચમં;
‘‘Duggandhaṃ asuciṃ byādhiṃ, jaraṃ maraṇapañcamaṃ;
અનત્થા હોન્તિ પઞ્ચેતે, મીળ્હલિત્તેવ પન્નગે’’તિ. –
Anatthā honti pañcete, mīḷhalitteva pannage’’ti. –
એવં અનત્થગ્ગહણતો સદિસતા વેદિતબ્બા.
Evaṃ anatthaggahaṇato sadisatā veditabbā.
દુરુપટ્ઠાનતોતિ તે આસીવિસા દુરુપટ્ઠાના, એકસ્મિં ઉટ્ઠાતુકામે એકો ન્હાયિતુકામો હોતિ , તસ્મિં ન્હાયિતુકામે અપરો ભુઞ્જિતુકામો, તસ્મિં ભુઞ્જિતુકામે અઞ્ઞો નિપજ્જિતુકામો હોતિ. તેસુ યસ્સ યસ્સેવ અજ્ઝાસયો ન પૂરતિ, સો તત્થેવ ડંસિત્વા મારેતિ. ઇમેહિ પન આસીવિસેહિ ભૂતાનેવ દુરુપટ્ઠાનતરાનિ. પથવીધાતુયા હિ ભેસજ્જે કયિરમાને આપોધાતુ કુપ્પતિ, તસ્સેવ ભેસજ્જં કરોન્તસ્સ તેજોધાતૂતિ એવં એકિસ્સા ભેસજ્જે કયિરમાને અપરા કુપ્પન્તીતિ. એવં દુરુપટ્ઠાનતો સદિસતા વેદિતબ્બા.
Durupaṭṭhānatoti te āsīvisā durupaṭṭhānā, ekasmiṃ uṭṭhātukāme eko nhāyitukāmo hoti , tasmiṃ nhāyitukāme aparo bhuñjitukāmo, tasmiṃ bhuñjitukāme añño nipajjitukāmo hoti. Tesu yassa yasseva ajjhāsayo na pūrati, so tattheva ḍaṃsitvā māreti. Imehi pana āsīvisehi bhūtāneva durupaṭṭhānatarāni. Pathavīdhātuyā hi bhesajje kayiramāne āpodhātu kuppati, tasseva bhesajjaṃ karontassa tejodhātūti evaṃ ekissā bhesajje kayiramāne aparā kuppantīti. Evaṃ durupaṭṭhānato sadisatā veditabbā.
દુરાસદતોતિ દુરાસદા હિ આસીવિસા, ગેહસ્સ પુરિમભાગે આસીવિસં દિસ્વા પચ્છિમભાગેન પલાયન્તિ, પચ્છિમભાગે દિસ્વા પુરિમભાગેન, ગેહમજ્ઝે દિસ્વા ગબ્ભં પવિસન્તિ, ગબ્ભે દિસ્વા મઞ્ચપીઠં અભિરુહન્તિ. મહાભૂતાનિ તતોપિ દુરાસદતરાનિ. તથારૂપેન હિ કુટ્ઠરોગેન ફુટ્ઠસ્સ કણ્ણનાસાદીનિ છિન્દિત્વા પતન્તિ, સરીરં સમ્ફુટતિ નીલમક્ખિકા પરિવારેન્તિ, સરીરગન્ધો દૂરતોવ ઉબ્બાહતિ. તં પુરિસં અક્કોસમાનમ્પિ પરિદેવમાનમ્પિ નેવ રોસવસેન, ન કારુઞ્ઞેન, ઉપસઙ્કમિતું સક્કોન્તિ, નાસિકં પિદહિત્વા ખેળં પાતેન્તા દૂરતોવ નં વિવજ્જેન્તિ. એવં અઞ્ઞેસમ્પિ ભગન્દરકુચ્છિરોગવાતરોગાદીનં બીભચ્છજેગુચ્છભાવકરાનઞ્ચ રોગાનં વસેન અયમેવત્થો વિભાવેતબ્બોતિ. એવં દુરાસદતો સદિસતા વેદિતબ્બા.
Durāsadatoti durāsadā hi āsīvisā, gehassa purimabhāge āsīvisaṃ disvā pacchimabhāgena palāyanti, pacchimabhāge disvā purimabhāgena, gehamajjhe disvā gabbhaṃ pavisanti, gabbhe disvā mañcapīṭhaṃ abhiruhanti. Mahābhūtāni tatopi durāsadatarāni. Tathārūpena hi kuṭṭharogena phuṭṭhassa kaṇṇanāsādīni chinditvā patanti, sarīraṃ samphuṭati nīlamakkhikā parivārenti, sarīragandho dūratova ubbāhati. Taṃ purisaṃ akkosamānampi paridevamānampi neva rosavasena, na kāruññena, upasaṅkamituṃ sakkonti, nāsikaṃ pidahitvā kheḷaṃ pātentā dūratova naṃ vivajjenti. Evaṃ aññesampi bhagandarakucchirogavātarogādīnaṃ bībhacchajegucchabhāvakarānañca rogānaṃ vasena ayamevattho vibhāvetabboti. Evaṃ durāsadato sadisatā veditabbā.
અકતઞ્ઞુતતોતિ આસીવિસા હિ અકતઞ્ઞુનો હોન્તિ, ન્હાપિયમાનાપિ ભોજિયમાનાપિ ગન્ધમાલાદીહિ પૂજિયમાનાપિ પેળાયં પક્ખિપિત્વા પરિહરિયમાનાપિ ઓતારમેવ ગવેસન્તિ. યત્થ ઓતારં લભન્તિ, તત્થેવ નં ડંસિત્વા મારેન્તિ. આસીવિસેહિપિ મહાભૂતાનેવ અકતઞ્ઞુતરાનિ. એતેસઞ્હિ કતં નામ નત્થિ, સીતેન વા ઉણ્હેન વા નિમ્મલેન જલેન ન્હાપિયમાનાનિપિ ગન્ધમાલાદીહિ સક્કરિયમાનાનિપિ મુદુવત્થમુદુસયનમુદુયાનાદીહિ પરિહરિયમાનાનિપિ, વરભોજનં ભોજિયમાનાનિપિ, વરપાનં પાયાપિયમાનાનિપિ ઓતારમેવ ગવેસન્તિ. યત્થ ઓતારં લભન્તિ, તત્થેવ કુપ્પિત્વા અનયબ્યસનં પાપેન્તીતિ. એવં અકતઞ્ઞુતતો સદિસતા વેદિતબ્બા.
Akataññutatoti āsīvisā hi akataññuno honti, nhāpiyamānāpi bhojiyamānāpi gandhamālādīhi pūjiyamānāpi peḷāyaṃ pakkhipitvā parihariyamānāpi otārameva gavesanti. Yattha otāraṃ labhanti, tattheva naṃ ḍaṃsitvā mārenti. Āsīvisehipi mahābhūtāneva akataññutarāni. Etesañhi kataṃ nāma natthi, sītena vā uṇhena vā nimmalena jalena nhāpiyamānānipi gandhamālādīhi sakkariyamānānipi muduvatthamudusayanamuduyānādīhi parihariyamānānipi, varabhojanaṃ bhojiyamānānipi, varapānaṃ pāyāpiyamānānipi otārameva gavesanti. Yattha otāraṃ labhanti, tattheva kuppitvā anayabyasanaṃ pāpentīti. Evaṃ akataññutato sadisatā veditabbā.
અવિસેસકારિતોતિ આસીવિસા હિ ‘‘અયં ખત્તિયો વા બ્રાહ્મણો વા વેસ્સો વા સુદ્દો વા ગહટ્ઠો વા પબ્બજિતો વા’’તિ વિસેસં ન કરોન્તિ, સમ્પત્તસમ્પત્તમેવ ડંસિત્વા મારેન્તિ. મહાભૂતાનિપિ ‘‘અયં ખત્તિયો વા બ્રાહ્મણો વા વેસ્સો વા સુદ્દો વા ગહટ્ઠો વા પબ્બજિતો વા દેવો વા મનુસ્સો વા મારો વા બ્રહ્મા વા નિગ્ગુણો વા સગુણો વા’’તિ વિસેસં ન કરોન્તિ . યદિ હિ નેસં ‘‘અયં ગુણવા’’તિ લજ્જા ઉપ્પજ્જેય્ય, સદેવકે લોકે અગ્ગપુગ્ગલે તથાગતે લજ્જં ઉપ્પાદેય્યું. અથાપિ નેસં ‘‘અયં મહાપઞ્ઞો અયં મહિદ્ધિકો અયં ધુતવાદો’’તિઆદિના નયેન લજ્જા ઉપ્પજ્જેય્ય, ધમ્મસેનાપતિસારિપુત્તત્થેરાદીસુ લજ્જં ઉપ્પાદેય્યું. અથાપિ નેસં ‘‘અયં નિગ્ગુણો દારુણો થદ્ધો’’તિ ભયં ઉપ્પજ્જેય્ય, સદેવકે લોકે નિગ્ગુણથદ્ધદારુણાનં અગ્ગસ્સ દેવદત્તસ્સ છન્નં વા સત્થારાનં ભાયેય્યું, ન ચ લજ્જન્તિ ન ચ ભાયન્તિ, કુપ્પિત્વા યંકિઞ્ચિ અનયબ્યસનં આપાદેન્તિયેવ. એવં અવિસેસકારિતો સદિસતા વેદિતબ્બા.
Avisesakāritoti āsīvisā hi ‘‘ayaṃ khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā’’ti visesaṃ na karonti, sampattasampattameva ḍaṃsitvā mārenti. Mahābhūtānipi ‘‘ayaṃ khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā devo vā manusso vā māro vā brahmā vā nigguṇo vā saguṇo vā’’ti visesaṃ na karonti . Yadi hi nesaṃ ‘‘ayaṃ guṇavā’’ti lajjā uppajjeyya, sadevake loke aggapuggale tathāgate lajjaṃ uppādeyyuṃ. Athāpi nesaṃ ‘‘ayaṃ mahāpañño ayaṃ mahiddhiko ayaṃ dhutavādo’’tiādinā nayena lajjā uppajjeyya, dhammasenāpatisāriputtattherādīsu lajjaṃ uppādeyyuṃ. Athāpi nesaṃ ‘‘ayaṃ nigguṇo dāruṇo thaddho’’ti bhayaṃ uppajjeyya, sadevake loke nigguṇathaddhadāruṇānaṃ aggassa devadattassa channaṃ vā satthārānaṃ bhāyeyyuṃ, na ca lajjanti na ca bhāyanti, kuppitvā yaṃkiñci anayabyasanaṃ āpādentiyeva. Evaṃ avisesakārito sadisatā veditabbā.
અનન્તદોસૂપદ્દવતોતિ આસીવિસે નિસ્સાય ઉપ્પજ્જનકાનઞ્હિ દોસૂપદ્દવાનં પમાણં નત્થિ. તથા હેતે ડંસિત્વા કાણમ્પિ કરોન્તિ ખુજ્જમ્પિ પીઠસપ્પિમ્પિ એકપક્ખલમ્પીતિ એવં અપરિમાણં વિપ્પકારં દસ્સેન્તિ. ભૂતાનિપિ કુપ્પિતાનિ ન કાણાદિભાવેસુ ન કિઞ્ચિ વિપ્પકારં ન કરોન્તિ, અપ્પમાણો એતેસં દોસૂપદ્દવોતિ. એવં અનન્તદોસૂપદ્દવતો સદિસતા વેદિતબ્બા.
Anantadosūpaddavatoti āsīvise nissāya uppajjanakānañhi dosūpaddavānaṃ pamāṇaṃ natthi. Tathā hete ḍaṃsitvā kāṇampi karonti khujjampi pīṭhasappimpi ekapakkhalampīti evaṃ aparimāṇaṃ vippakāraṃ dassenti. Bhūtānipi kuppitāni na kāṇādibhāvesu na kiñci vippakāraṃ na karonti, appamāṇo etesaṃ dosūpaddavoti. Evaṃ anantadosūpaddavato sadisatā veditabbā.
ઇદાનેત્થ ચતુમહાભૂતવસેન યાવ અરહત્તા કમ્મટ્ઠાનં કથેતબ્બં સિયા, તં વિસુદ્ધિમગ્ગે ચતુધાતુવવત્થાનનિદ્દેસે કથિતમેવ.
Idānettha catumahābhūtavasena yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathetabbaṃ siyā, taṃ visuddhimagge catudhātuvavatthānaniddese kathitameva.
પઞ્ચ વધકા પચ્ચત્થિકાતિ ખો ભિક્ખવે પઞ્ચન્નેતં ઉપાદાનક્ખન્ધાનં અધિવચનન્તિ એત્થ દ્વીહિ આકારેહિ ખન્ધાનં વધકપચ્ચત્થિકસદિસતા વેદિતબ્બા. ખન્ધા હિ અઞ્ઞમઞ્ઞઞ્ચ વધેન્તિ, તેસુ ચ સન્તેસુ વધો નામ પઞ્ઞાયતિ. કથં? રૂપં તાવ રૂપમ્પિ વધેતિ અરૂપમ્પિ, તથા અરૂપં અરૂપમ્પિ વધેતિ રૂપમ્પિ. કથં? અયઞ્હિ પથવીધાતુ ભિજ્જમાના ઇતરા તિસ્સો ધાતુયો ગહેત્વાવ ભિજ્જતિ, આપોધાતુઆદીસુપિ એસેવ નયો, એવં તાવ રૂપં રૂપમેવ વધેતિ. રૂપક્ખન્ધો પન ભિજ્જમાનો ચત્તારો અરૂપક્ખન્ધે ગહેત્વાવ ભિજ્જતિ, એવં રૂપં અરૂપમ્પિ વધેતિ. વેદનાક્ખન્ધોપિ ભિજ્જમાનો સઞ્ઞાસઙ્ખારવિઞ્ઞાણક્ખન્ધે ગહેત્વાવ ભિજ્જતિ. સઞ્ઞાક્ખન્ધાદીસુપિ એસેવ નયો. એવં અરૂપં અરૂપમેવ વધેતિ. ચુતિક્ખણે પન ચત્તારો અરૂપક્ખન્ધા ભિજ્જમાના વત્થુરૂપમ્પિ ગહેત્વાવ ભિજ્જન્તિ, એવં અરૂપં રૂપમ્પિ વધેતિ. એવં તાવ અઞ્ઞમઞ્ઞં વધેન્તીતિ વધકા. યત્થ પન ખન્ધા અત્થિ, તત્થ છેદનભેદનવધબન્ધનાદયો હોન્તિ, ન અઞ્ઞત્થાતિ. એવં ખન્ધેસુ સન્તેસુ વધો પઞ્ઞાયતીતિપિ વધકા.
Pañca vadhakā paccatthikāti kho bhikkhave pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacananti ettha dvīhi ākārehi khandhānaṃ vadhakapaccatthikasadisatā veditabbā. Khandhā hi aññamaññañca vadhenti, tesu ca santesu vadho nāma paññāyati. Kathaṃ? Rūpaṃ tāva rūpampi vadheti arūpampi, tathā arūpaṃ arūpampi vadheti rūpampi. Kathaṃ? Ayañhi pathavīdhātu bhijjamānā itarā tisso dhātuyo gahetvāva bhijjati, āpodhātuādīsupi eseva nayo, evaṃ tāva rūpaṃ rūpameva vadheti. Rūpakkhandho pana bhijjamāno cattāro arūpakkhandhe gahetvāva bhijjati, evaṃ rūpaṃ arūpampi vadheti. Vedanākkhandhopi bhijjamāno saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhe gahetvāva bhijjati. Saññākkhandhādīsupi eseva nayo. Evaṃ arūpaṃ arūpameva vadheti. Cutikkhaṇe pana cattāro arūpakkhandhā bhijjamānā vatthurūpampi gahetvāva bhijjanti, evaṃ arūpaṃ rūpampi vadheti. Evaṃ tāva aññamaññaṃ vadhentīti vadhakā. Yattha pana khandhā atthi, tattha chedanabhedanavadhabandhanādayo honti, na aññatthāti. Evaṃ khandhesu santesu vadho paññāyatītipi vadhakā.
ઇદાનિ પઞ્ચક્ખન્ધે રૂપારૂપવસેન દ્વે કોટ્ઠાસે કત્વા, રૂપવસેન વા નામવસેન વા રૂપપરિગ્ગહં આદિં કત્વા, યાવ અરહત્તા કમ્મટ્ઠાનં કથેતબ્બં સિયા તમ્પિ વિસુદ્ધિમગ્ગે કથિતમેવ.
Idāni pañcakkhandhe rūpārūpavasena dve koṭṭhāse katvā, rūpavasena vā nāmavasena vā rūpapariggahaṃ ādiṃ katvā, yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathetabbaṃ siyā tampi visuddhimagge kathitameva.
છટ્ઠો અન્તરચરો વધકો ઉક્ખિત્તાસિકોતિ ખો, ભિક્ખવે, નન્દીરાગસ્સેતં અધિવચનન્તિ એત્થ દ્વીહાકારેહિ નન્દીરાગસ્સ ઉક્ખિત્તાસિકવધકસદિસતા વેદિતબ્બા પઞ્ઞાસિરપાતનતો ચ યોનિસમ્પટિપાદનતો ચ. કથં? ચક્ખુદ્વારસ્મિઞ્હિ ઇટ્ઠારમ્મણે આપાથગતે તં આરમ્મણં નિસ્સાય લોભો ઉપ્પજ્જતિ, એત્તાવતા પઞ્ઞાસીસં પતિતં નામ હોતિ, સોતદ્વારાદીસુપિ એસેવ નયો. એવં તાવ પઞ્ઞાસિરપાતનતો સદિસતા વેદિતબ્બા. નન્દીરાગો પનેસ અણ્ડજાદિભેદા ચતસ્સો યોનિયો ઉપનેતિ. તસ્સ યોનિઉપગમનમૂલકાનિ પઞ્ચવીસતિ મહાભયાનિ દ્વત્તિંસ કમ્મકારણાનિ ચ આગતાનેવ હોન્તીતિ એવં યોનિસમ્પટિપાદનતોપિસ્સ ઉક્ખિત્તાસિકવધકસદિસતા વેદિતબ્બા.
Chaṭṭho antaracaro vadhako ukkhittāsikoti kho, bhikkhave, nandīrāgassetaṃ adhivacananti ettha dvīhākārehi nandīrāgassa ukkhittāsikavadhakasadisatā veditabbā paññāsirapātanato ca yonisampaṭipādanato ca. Kathaṃ? Cakkhudvārasmiñhi iṭṭhārammaṇe āpāthagate taṃ ārammaṇaṃ nissāya lobho uppajjati, ettāvatā paññāsīsaṃ patitaṃ nāma hoti, sotadvārādīsupi eseva nayo. Evaṃ tāva paññāsirapātanato sadisatā veditabbā. Nandīrāgo panesa aṇḍajādibhedā catasso yoniyo upaneti. Tassa yoniupagamanamūlakāni pañcavīsati mahābhayāni dvattiṃsa kammakāraṇāni ca āgatāneva hontīti evaṃ yonisampaṭipādanatopissa ukkhittāsikavadhakasadisatā veditabbā.
ઇતિ નન્દીરાગવસેનાપિ એકસ્સ ભિક્ખુનો કમ્મટ્ઠાનં કથિતમેવ હોતિ. કથં? અયઞ્હિ નન્દીરાગો સઙ્ખારક્ખન્ધો, તં સઙ્ખારક્ખન્ધોતિ વવત્થપેત્વા તંસમ્પયુત્તા વેદના વેદનાક્ખન્ધો, સઞ્ઞા સઞ્ઞાક્ખન્ધો, ચિત્તં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો, તેસં વત્થારમ્મણં રૂપક્ખન્ધોતિ, એવં પઞ્ચક્ખન્ધે વવત્થપેતિ. ઇદાનિ તે પઞ્ચક્ખન્ધે નામરૂપવસેન વવત્થપેત્વા, તેસં પચ્ચયપરિયેસનતો પટ્ઠાય વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા, અનુપુબ્બેન એકો અરહત્તં પાપુણાતીતિ એવં નન્દીરાગવસેન કમ્મટ્ઠાનં કથિતં હોતિ.
Iti nandīrāgavasenāpi ekassa bhikkhuno kammaṭṭhānaṃ kathitameva hoti. Kathaṃ? Ayañhi nandīrāgo saṅkhārakkhandho, taṃ saṅkhārakkhandhoti vavatthapetvā taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, cittaṃ viññāṇakkhandho, tesaṃ vatthārammaṇaṃ rūpakkhandhoti, evaṃ pañcakkhandhe vavatthapeti. Idāni te pañcakkhandhe nāmarūpavasena vavatthapetvā, tesaṃ paccayapariyesanato paṭṭhāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā, anupubbena eko arahattaṃ pāpuṇātīti evaṃ nandīrāgavasena kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.
છન્નં અજ્ઝત્તિકાયતનાનં સુઞ્ઞગામેન સદિસતા પાળિયંયેવ આગતા. અયં પનેત્થ કમ્મટ્ઠાનનયો – યથા ચ તે છ ચોરા છકુટિકં સુઞ્ઞં ગામં પવિસિત્વા અપરાપરં વિચરન્તા કિઞ્ચિ અલભિત્વા ગામેન અનત્થિકા હોન્તિ, એવમેવં ભિક્ખુ છસુ અજ્ઝત્તિકાયતનેસુ અભિનિવિસિત્વા વિચિનન્તો ‘‘અહ’’ન્તિ વા ‘‘મમ’’ન્તિ વા ગહેતબ્બં કિઞ્ચિ અદિસ્વા તેહિ અનત્થિકો હોતિ. સો ‘‘વિપસ્સનં પટ્ઠપેસ્સામી’’તિ ઉપાદારૂપકમ્મટ્ઠાનવસેન ચક્ખુપસાદાદયો પરિગ્ગહેત્વા ‘‘અયં રૂપક્ખન્ધો’’તિ વવત્થપેતિ, મનાયતનં ‘‘અરૂપક્ખન્ધો’’તિ. ઇતિ સબ્બાનિપેતાનિ નામઞ્ચેવ રૂપઞ્ચાતિ નામરૂપવસેન વવત્થપેત્વા, તેસં પચ્ચયં પરિયેસિત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા , સઙ્ખારે સમ્મસન્તો અનુપુબ્બેન અરહત્તે પતિટ્ઠાતિ. ઇદં એકસ્સ ભિક્ખુનો યાવ અરહત્તા કમ્મટ્ઠાનં કથિતં હોતિ.
Channaṃ ajjhattikāyatanānaṃ suññagāmena sadisatā pāḷiyaṃyeva āgatā. Ayaṃ panettha kammaṭṭhānanayo – yathā ca te cha corā chakuṭikaṃ suññaṃ gāmaṃ pavisitvā aparāparaṃ vicarantā kiñci alabhitvā gāmena anatthikā honti, evamevaṃ bhikkhu chasu ajjhattikāyatanesu abhinivisitvā vicinanto ‘‘aha’’nti vā ‘‘mama’’nti vā gahetabbaṃ kiñci adisvā tehi anatthiko hoti. So ‘‘vipassanaṃ paṭṭhapessāmī’’ti upādārūpakammaṭṭhānavasena cakkhupasādādayo pariggahetvā ‘‘ayaṃ rūpakkhandho’’ti vavatthapeti, manāyatanaṃ ‘‘arūpakkhandho’’ti. Iti sabbānipetāni nāmañceva rūpañcāti nāmarūpavasena vavatthapetvā, tesaṃ paccayaṃ pariyesitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā , saṅkhāre sammasanto anupubbena arahatte patiṭṭhāti. Idaṃ ekassa bhikkhuno yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.
ઇદાનિ બાહિરાનં ગામઘાતકચોરેહિ સદિસતં દસ્સેન્તો ચોરા ગામઘાતકાતિ ખોતિઆદિમાહ. તત્થ મનાપામનાપેસૂતિ કરણત્થે ભુમ્મં, મનાપામનાપેહીતિ અત્થો. તત્થ ચોરેસુ ગામં હનન્તેસુ પઞ્ચ કિચ્ચાનિ વત્તન્તિ – ચોરા તાવ ગામં પરિવારેત્વા ઠિતા અગ્ગિં દત્વા કટકટસદ્દં ઉટ્ઠાપેન્તિ, તતો મનુસ્સા હત્થસારં ગહેત્વા બહિ નિક્ખમન્તિ. તતો તેહિ સદ્ધિં ભણ્ડકસ્સ કારણા હત્થપરામાસં કરોન્તિ. કેચિ પનેત્થ પહારં પાપુણન્તિ, કેચિ પહારટ્ઠાને પતન્તિ, અવસેસે પન અરોગજને બન્ધિત્વા અત્તનો વસનટ્ઠાનં નેત્વા રજ્જુબન્ધનાદીહિ બન્ધિત્વા દાસપરિભોગેન પરિભુઞ્જન્તિ.
Idāni bāhirānaṃ gāmaghātakacorehi sadisataṃ dassento corā gāmaghātakāti khotiādimāha. Tattha manāpāmanāpesūti karaṇatthe bhummaṃ, manāpāmanāpehīti attho. Tattha coresu gāmaṃ hanantesu pañca kiccāni vattanti – corā tāva gāmaṃ parivāretvā ṭhitā aggiṃ datvā kaṭakaṭasaddaṃ uṭṭhāpenti, tato manussā hatthasāraṃ gahetvā bahi nikkhamanti. Tato tehi saddhiṃ bhaṇḍakassa kāraṇā hatthaparāmāsaṃ karonti. Keci panettha pahāraṃ pāpuṇanti, keci pahāraṭṭhāne patanti, avasese pana arogajane bandhitvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā rajjubandhanādīhi bandhitvā dāsaparibhogena paribhuñjanti.
તત્થ ગામઘાતકચોરાનં ગામં પરિવારેત્વા અગ્ગિદાનં વિય છસુ દ્વારેસુ આરમ્મણે આપાથગતે કિલેસપરિળાહુપ્પત્તિ વેદિતબ્બા, હત્થસારં આદાય બહિ નિક્ખમનં વિય. તઙ્ખણે કુસલધમ્મં પહાય અકુસલસમઙ્ગિતા, ભણ્ડકસ્સ કારણા હત્થપરામસનાપજ્જનં વિય દુક્કટદુબ્ભાસિતપાચિત્તિયથુલ્લચ્ચયાનં આપજ્જનકાલો, પહારલદ્ધકાલો વિય સઙ્ઘાદિસેસં આપજ્જનકાલો, પહારં લદ્ધા પન પહારટ્ઠાને પતિતકાલો વિય પારાજિકં આપજ્જિત્વા અસ્સમણકાલો, અવસેસજનસ્સ બન્ધિત્વા વસનટ્ઠાનં નેત્વા દાસપરિભોગેન પરિભુઞ્જનકાલો વિય તમેવ આરમ્મણં નિસ્સાય સબ્બેસં પસ્સન્તાનંયેવ ચૂળસીલમજ્ઝિમસીલમહાસીલાનિ ભિન્દિત્વા સિક્ખં પચ્ચક્ખાય ગિહિભાવં આપજ્જનકાલો. તત્રસ્સ પુત્તદારં પોસેન્તસ્સ સન્દિટ્ઠિકો દુક્ખક્ખન્ધો વેદિતબ્બો, કાલં કત્વા અપાયે નિબ્બત્તસ્સ સમ્પરાયિકો.
Tattha gāmaghātakacorānaṃ gāmaṃ parivāretvā aggidānaṃ viya chasu dvāresu ārammaṇe āpāthagate kilesapariḷāhuppatti veditabbā, hatthasāraṃ ādāya bahi nikkhamanaṃ viya. Taṅkhaṇe kusaladhammaṃ pahāya akusalasamaṅgitā, bhaṇḍakassa kāraṇā hatthaparāmasanāpajjanaṃ viya dukkaṭadubbhāsitapācittiyathullaccayānaṃ āpajjanakālo, pahāraladdhakālo viya saṅghādisesaṃ āpajjanakālo, pahāraṃ laddhā pana pahāraṭṭhāne patitakālo viya pārājikaṃ āpajjitvā assamaṇakālo, avasesajanassa bandhitvā vasanaṭṭhānaṃ netvā dāsaparibhogena paribhuñjanakālo viya tameva ārammaṇaṃ nissāya sabbesaṃ passantānaṃyeva cūḷasīlamajjhimasīlamahāsīlāni bhinditvā sikkhaṃ paccakkhāya gihibhāvaṃ āpajjanakālo. Tatrassa puttadāraṃ posentassa sandiṭṭhiko dukkhakkhandho veditabbo, kālaṃ katvā apāye nibbattassa samparāyiko.
ઇમાનિપિ બાહિરાયતનાનિ એકસ્સ ભિક્ખુનો કમ્મટ્ઠાનવસેનેવ કથિતાનિ. એત્થ હિ રૂપાદીનિ ચત્તારિ ઉપાદારૂપાનિ, ફોટ્ઠબ્બાયતનં તિસ્સો ધાતુયો, ધમ્માયતને આપોધાતુયા સદ્ધિં તા ચતસ્સોતિ ઇમાનિ ચત્તારિ ભૂતાનિ, તેસં પરિચ્છેદવસેન આકાસધાતુ, લહુતાદિવસેન લહુતાદયોતિ એવમિદં સબ્બમ્પિ ભૂતુપાદાયરૂપં રૂપક્ખન્ધો, તદારમ્મણા વેદનાદયો ચત્તારો અરૂપક્ખન્ધા. તત્થ ‘‘રૂપક્ખન્ધો રૂપં, ચત્તારો અરૂપિનો ખન્ધા નામ’’ન્તિ. નામરૂપં વવત્થપેત્વા પુરિમનયેનેવ પટિપજ્જન્તસ્સ યાવ અરહત્તા કમ્મટ્ઠાનં કથિતં હોતિ.
Imānipi bāhirāyatanāni ekassa bhikkhuno kammaṭṭhānavaseneva kathitāni. Ettha hi rūpādīni cattāri upādārūpāni, phoṭṭhabbāyatanaṃ tisso dhātuyo, dhammāyatane āpodhātuyā saddhiṃ tā catassoti imāni cattāri bhūtāni, tesaṃ paricchedavasena ākāsadhātu, lahutādivasena lahutādayoti evamidaṃ sabbampi bhūtupādāyarūpaṃ rūpakkhandho, tadārammaṇā vedanādayo cattāro arūpakkhandhā. Tattha ‘‘rūpakkhandho rūpaṃ, cattāro arūpino khandhā nāma’’nti. Nāmarūpaṃ vavatthapetvā purimanayeneva paṭipajjantassa yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.
ઓઘાનન્તિ એત્થ દુરુત્તરણટ્ઠો ઓઘટ્ઠો. એતે હિ ‘‘સીલસંવરં પૂરેત્વા અરહત્તં પાપુણિસ્સામી’’તિ અજ્ઝાસયં સમુટ્ઠાપેત્વા કલ્યાણમિત્તે નિસ્સાય સમ્મા વાયમન્તેન તરિતબ્બા, યેન વા તેન વા દુરુત્તરા. ઇમિના દુરુત્તરણટ્ઠેન ઓઘાતિ વુચ્ચન્તિ. તેપિ એકસ્સ ભિક્ખુનો કમ્મટ્ઠાનવસેન કથિતા. ચત્તારોપિ હિ એતે એકો સઙ્ખારક્ખન્ધો વાતિ. સેસં નન્દીરાગે વુત્તનયેનેવ યોજેત્વા વિત્થારેતબ્બં.
Oghānanti ettha duruttaraṇaṭṭho oghaṭṭho. Ete hi ‘‘sīlasaṃvaraṃ pūretvā arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti ajjhāsayaṃ samuṭṭhāpetvā kalyāṇamitte nissāya sammā vāyamantena taritabbā, yena vā tena vā duruttarā. Iminā duruttaraṇaṭṭhena oghāti vuccanti. Tepi ekassa bhikkhuno kammaṭṭhānavasena kathitā. Cattāropi hi ete eko saṅkhārakkhandho vāti. Sesaṃ nandīrāge vuttanayeneva yojetvā vitthāretabbaṃ.
સક્કાયસ્સેતં અધિવચનન્તિ, સક્કાયોપિ હિ આસીવિસાદીહિ ઉદકણ્ણવસ્સ ઓરિમતીરં વિય ચતુમહાભૂતાદીહિ સાસઙ્કો સપ્પટિભયો, સોપિ એકસ્સ ભિક્ખુનો કમ્મટ્ઠાનવસેનેવ કથિતો. સક્કાયો હિ તેભૂમકપઞ્ચક્ખન્ધા, તે ચ સમાસતો નામરૂપમેવાતિ. એવમેત્થ નામરૂપવવત્થાનં આદિં કત્વા યાવ અરહત્તા કમ્મટ્ઠાનં વિત્થારેતબ્બન્તિ.
Sakkāyassetaṃ adhivacananti, sakkāyopi hi āsīvisādīhi udakaṇṇavassa orimatīraṃ viya catumahābhūtādīhi sāsaṅko sappaṭibhayo, sopi ekassa bhikkhuno kammaṭṭhānavaseneva kathito. Sakkāyo hi tebhūmakapañcakkhandhā, te ca samāsato nāmarūpamevāti. Evamettha nāmarūpavavatthānaṃ ādiṃ katvā yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ vitthāretabbanti.
નિબ્બાનસ્સેતં અધિવચનન્તિ નિબ્બાનઞ્હિ ઉદકણ્ણવસ્સ પારિમતીરં વિય ચતુમહાભૂતાદીહિ ખેમં અપ્પટિભયં. વીરિયારમ્ભસ્સેતં અધિવચનન્તિ એત્થ ચિત્તકિરિયદસ્સનત્થં હેટ્ઠા વુત્તવાયામમેવ વીરિયન્તિ ગણ્હિત્વા દસ્સેતિ. તિણ્ણો પારઙ્ગતોતિ તરિત્વા પારં ગતો.
Nibbānassetaṃ adhivacananti nibbānañhi udakaṇṇavassa pārimatīraṃ viya catumahābhūtādīhi khemaṃ appaṭibhayaṃ. Vīriyārambhassetaṃ adhivacananti ettha cittakiriyadassanatthaṃ heṭṭhā vuttavāyāmameva vīriyanti gaṇhitvā dasseti. Tiṇṇo pāraṅgatoti taritvā pāraṃ gato.
તત્થ યથા સાસઙ્કઓરિમતીરે ઠિતેન ઉદકણ્ણવં તરિતુકામેન કતિપાહં વસિત્વા સણિકં નાવં સજ્જેત્વા ઉદકકીળં કીળન્તેન વિય ન નાવા અભિરુહિતબ્બા. એવં કરોન્તો હિ અનારુળ્હોવ બ્યસનં પાપુણાતિ. એવમેવ કિલેસણ્ણવં તરિતુકામેન ‘‘તરુણો તાવમ્હિ, મહલ્લકકાલે અટ્ઠઙ્ગિકમગ્ગકુલ્લં બન્ધિસ્સામી’’તિ પપઞ્ચો ન કાતબ્બો . એવં કરોન્તો હિ મહલ્લકકાલં અપત્વાપિ વિનાસં પાપુણાતિ, પત્વાપિ કાતું ન સક્કોતિ. ભદ્દેકરત્તાદીનિ પન અનુસ્સરિત્વા વેગેનેવ અયં અરિયમગ્ગકુલ્લો બન્ધિતબ્બો.
Tattha yathā sāsaṅkaorimatīre ṭhitena udakaṇṇavaṃ taritukāmena katipāhaṃ vasitvā saṇikaṃ nāvaṃ sajjetvā udakakīḷaṃ kīḷantena viya na nāvā abhiruhitabbā. Evaṃ karonto hi anāruḷhova byasanaṃ pāpuṇāti. Evameva kilesaṇṇavaṃ taritukāmena ‘‘taruṇo tāvamhi, mahallakakāle aṭṭhaṅgikamaggakullaṃ bandhissāmī’’ti papañco na kātabbo . Evaṃ karonto hi mahallakakālaṃ apatvāpi vināsaṃ pāpuṇāti, patvāpi kātuṃ na sakkoti. Bhaddekarattādīni pana anussaritvā vegeneva ayaṃ ariyamaggakullo bandhitabbo.
યથા ચ કુલ્લં બન્ધન્તસ્સ હત્થપાદપારિપૂરિ ઇચ્છિતબ્બા. કુણ્ઠપાદો હિ ખઞ્જપાદો વા પતિટ્ઠાતું ન સક્કોતિ, ફણહત્થકાદયો તિણપણ્ણાદીનિ ગહેતું ન સક્કોન્તિ. એવમિમમ્પિ અરિયમગ્ગકુલ્લં બન્ધન્તસ્સ સીલપાદાનઞ્ચેવ સદ્ધાહત્થસ્સ ચ પારિપૂરિ ઇચ્છિતબ્બા. ન હિ દુસ્સીલો અસ્સદ્ધો સાસને અપ્પતિટ્ઠિતો પટિપત્તિં અસ્સદ્દહન્તો અરિયમગ્ગકુલ્લં બન્ધિતું સક્કોતિ. યથા ચ પરિપુણ્ણહત્થપાદોપિ દુબ્બલો બ્યાધિપીળિતો કુલ્લં બન્ધિતું ન સક્કોતિ, થામસમ્પન્નોવ સક્કોતિ, એવં સીલવા સદ્ધોપિ અલસો કુસીતો ઇમં મગ્ગકુલ્લં બન્ધિતું ન સક્કોતિ , આરદ્ધવીરિયોવ સક્કોતીતિ ઇમં બન્ધિતુકામેન આરદ્ધવીરિયેન ભવિતબ્બં. યથા સો પુરિસો કુલ્લં બન્ધિત્વા તીરે ઠત્વા યોજનવિત્થારં ઉદકણ્ણવં ‘‘અયં મયા પચ્ચત્તપુરિસકારં નિસ્સાય નિત્થરિતબ્બો’’તિ માનસં બન્ધતિ, એવં યોગિનાપિ ચઙ્કમા ઓરુય્હ ‘‘અજ્જ મયા ચતુમગ્ગવજ્ઝં કિલેસણ્ણવં તરિત્વા અરહત્તે પતિટ્ઠાતબ્બ’’ન્તિ માનસં બન્ધિતબ્બં.
Yathā ca kullaṃ bandhantassa hatthapādapāripūri icchitabbā. Kuṇṭhapādo hi khañjapādo vā patiṭṭhātuṃ na sakkoti, phaṇahatthakādayo tiṇapaṇṇādīni gahetuṃ na sakkonti. Evamimampi ariyamaggakullaṃ bandhantassa sīlapādānañceva saddhāhatthassa ca pāripūri icchitabbā. Na hi dussīlo assaddho sāsane appatiṭṭhito paṭipattiṃ assaddahanto ariyamaggakullaṃ bandhituṃ sakkoti. Yathā ca paripuṇṇahatthapādopi dubbalo byādhipīḷito kullaṃ bandhituṃ na sakkoti, thāmasampannova sakkoti, evaṃ sīlavā saddhopi alaso kusīto imaṃ maggakullaṃ bandhituṃ na sakkoti , āraddhavīriyova sakkotīti imaṃ bandhitukāmena āraddhavīriyena bhavitabbaṃ. Yathā so puriso kullaṃ bandhitvā tīre ṭhatvā yojanavitthāraṃ udakaṇṇavaṃ ‘‘ayaṃ mayā paccattapurisakāraṃ nissāya nittharitabbo’’ti mānasaṃ bandhati, evaṃ yogināpi caṅkamā oruyha ‘‘ajja mayā catumaggavajjhaṃ kilesaṇṇavaṃ taritvā arahatte patiṭṭhātabba’’nti mānasaṃ bandhitabbaṃ.
યથા ચ સો પુરિસો કુલ્લં નિસ્સાય ઉદકણ્ણવં તરન્તો ગાવુતમત્તં ગન્ત્વા નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તો ‘‘એકકોટ્ઠાસં અતિક્કન્તોમ્હિ, અઞ્ઞે તયો સેસા’’તિ જાનાતિ, અપરમ્પિ ગાવુતમત્તં ગન્ત્વા નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તો ‘‘દ્વે અતિક્કન્તોમ્હિ, દ્વે સેસા’’તિ જાનાતિ, અપરમ્પિ ગાવુતમત્તં ગન્ત્વા નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તો ‘‘તયો અતિક્કન્તોમ્હિ, એકો સેસો’’તિ જાનાતિ, તમ્પિ અતિક્કમ્મ નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તો ‘‘ચત્તારોપિ મે કોટ્ઠસા અતિક્કન્તા’’તિ જાનાતિ, તઞ્ચ કુલ્લં પાદેન અક્કમિત્વા સોતાભિમુખં ખિપિત્વા ઉત્તરિત્વા તીરે તિટ્ઠતિ. એવં અયમ્પિ ભિક્ખુ અરિયમગ્ગકુલ્લં નિસ્સાય કિલેસણ્ણવં તરન્તો સોતાપત્તિમગ્ગેન પઠમમગ્ગવજ્ઝે કિલેસે તરિત્વા મગ્ગાનન્તરે ફલે ઠિતો પચ્ચવેક્ખણઞાણેન નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તો ‘‘ચતુમગ્ગવજ્ઝાનં મે કિલેસાનં એકો કોટ્ઠાસો પહીનો , ઇતરે તયો સેસા’’તિ જાનાતિ. પુન તથેવ ઇન્દ્રિયબલબોજ્ઝઙ્ગાનિ સમોધાનેત્વા સઙ્ખારે સમ્મસન્તો સકદાગામિમગ્ગેન દુતિયમગ્ગવજ્ઝે કિલેસે તરિત્વા મગ્ગાનન્તરે ફલે ઠિતો પચ્ચવેક્ખણઞાણેન નિવત્તિત્વા, ઓલોકેન્તો ‘‘ચતુમગ્ગવજ્ઝાનં મે કિલેસાનં દ્વે કોટ્ઠાસા પહીના , ઇતરે દ્વે સેસા’’તિ જાનાતિ. પુન તથેવ ઇન્દ્રિયબલબોજ્ઝઙ્ગાનિ સમોધાનેત્વા સઙ્ખારે સમ્મસન્તો અનાગામિમગ્ગેન તતિયમગ્ગવજ્ઝે કિલેસે તરિત્વા મગ્ગાનન્તરે ફલે ઠિતો પચ્ચવેક્ખણઞાણેન નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તો ‘‘ચતુમગ્ગવજ્ઝાનં મે કિલેસાનં તયો કોટ્ઠાસા પહીના, એકો સેસો’’તિ જાનાતિ. પુન તથેવ ઇન્દ્રિયબલબોજ્ઝઙ્ગાનિ સમોધાનેત્વા સઙ્ખારે સમ્મસન્તો અરહત્તમગ્ગેન ચતુત્થમગ્ગવજ્ઝે કિલેસે તરિત્વા મગ્ગાનન્તરે ફલે ઠિતો પચ્ચવેક્ખણઞાણેન નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તો ‘‘સબ્બકિલેસા મે પહીના’’તિ જાનાતિ.
Yathā ca so puriso kullaṃ nissāya udakaṇṇavaṃ taranto gāvutamattaṃ gantvā nivattitvā olokento ‘‘ekakoṭṭhāsaṃ atikkantomhi, aññe tayo sesā’’ti jānāti, aparampi gāvutamattaṃ gantvā nivattitvā olokento ‘‘dve atikkantomhi, dve sesā’’ti jānāti, aparampi gāvutamattaṃ gantvā nivattitvā olokento ‘‘tayo atikkantomhi, eko seso’’ti jānāti, tampi atikkamma nivattitvā olokento ‘‘cattāropi me koṭṭhasā atikkantā’’ti jānāti, tañca kullaṃ pādena akkamitvā sotābhimukhaṃ khipitvā uttaritvā tīre tiṭṭhati. Evaṃ ayampi bhikkhu ariyamaggakullaṃ nissāya kilesaṇṇavaṃ taranto sotāpattimaggena paṭhamamaggavajjhe kilese taritvā maggānantare phale ṭhito paccavekkhaṇañāṇena nivattitvā olokento ‘‘catumaggavajjhānaṃ me kilesānaṃ eko koṭṭhāso pahīno , itare tayo sesā’’ti jānāti. Puna tatheva indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā saṅkhāre sammasanto sakadāgāmimaggena dutiyamaggavajjhe kilese taritvā maggānantare phale ṭhito paccavekkhaṇañāṇena nivattitvā, olokento ‘‘catumaggavajjhānaṃ me kilesānaṃ dve koṭṭhāsā pahīnā , itare dve sesā’’ti jānāti. Puna tatheva indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā saṅkhāre sammasanto anāgāmimaggena tatiyamaggavajjhe kilese taritvā maggānantare phale ṭhito paccavekkhaṇañāṇena nivattitvā olokento ‘‘catumaggavajjhānaṃ me kilesānaṃ tayo koṭṭhāsā pahīnā, eko seso’’ti jānāti. Puna tatheva indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā saṅkhāre sammasanto arahattamaggena catutthamaggavajjhe kilese taritvā maggānantare phale ṭhito paccavekkhaṇañāṇena nivattitvā olokento ‘‘sabbakilesā me pahīnā’’ti jānāti.
યથા સો પુરિસો તં કુલ્લં સોતે પવાહેત્વા ઉત્તરિત્વા થલે ઠિતો નગરં પવિસિત્વા ઉપરિપાસાદવરગતો ‘‘એત્તકેન વતમ્હિ અનત્થેન મુત્તો’’તિ એકગ્ગચિત્તો તુટ્ઠમાનસો નિસીદતિ, એવં તસ્મિંયેવ વા આસને અઞ્ઞેસુ વા રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનાદીસુ યત્થ કત્થચિ નિસિન્નો ‘‘એત્તકેન વતમ્હિ અનત્થેન મુત્તો’’તિ નિબ્બાનારમ્મણં ફલસમાપત્તિં અપ્પેત્વા એકગ્ગચિત્તો તુટ્ઠમાનસો નિસીદતિ. ઇદં વા સન્ધાય વુત્તં તિણ્ણો પારઙ્ગતો થલે તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણોતિ ખો, ભિક્ખવે, અરહતો એતં અધિવચનન્તિ. એવં તાવેત્થ નાનાકમ્મટ્ઠાનાનિ કથિતાનિ, સમોધાનેત્વા પન સબ્બાનિપિ એકમેવ કત્વા દસ્સેતબ્બાનિ. એકં કત્વા દસ્સેન્તેનાપિ પઞ્ચક્ખન્ધવસેનેવ વિનિવત્તેતબ્બાનિ.
Yathā so puriso taṃ kullaṃ sote pavāhetvā uttaritvā thale ṭhito nagaraṃ pavisitvā uparipāsādavaragato ‘‘ettakena vatamhi anatthena mutto’’ti ekaggacitto tuṭṭhamānaso nisīdati, evaṃ tasmiṃyeva vā āsane aññesu vā rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīsu yattha katthaci nisinno ‘‘ettakena vatamhi anatthena mutto’’ti nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appetvā ekaggacitto tuṭṭhamānaso nisīdati. Idaṃ vā sandhāya vuttaṃ tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇoti kho, bhikkhave, arahato etaṃ adhivacananti. Evaṃ tāvettha nānākammaṭṭhānāni kathitāni, samodhānetvā pana sabbānipi ekameva katvā dassetabbāni. Ekaṃ katvā dassentenāpi pañcakkhandhavaseneva vinivattetabbāni.
કથં? એત્થ હિ ચત્તારિ મહાભૂતાનિ અજ્ઝત્તિકાનિ પઞ્ચાયતનાનિ બાહિરાનિ પઞ્ચાયતનાનિ ધમ્માયતને પન્નરસ સુખુમરૂપાનિ સક્કાયસ્સ એકદેસોતિ અયં રૂપક્ખન્ધો, મનાયતનં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો ધમ્માયતનેકદેસો ચત્તારો ઓઘા સક્કાયેકદેસોતિ ઇમે ચત્તારો અરૂપિનો ખન્ધા. તત્થ રૂપક્ખન્ધો રૂપં, ચત્તારો અરૂપિનો ખન્ધા નામન્તિ ઇદં નામરૂપં. તસ્સ નન્દીરાગો કામોઘો ભવોઘો ધમ્માયતનેકદેસો સક્કાયેકદેસોતિ ઇમે પચ્ચયા. ઇતિ સપ્પચ્ચયં નામરૂપં વવત્થપેતિ નામ. સપ્પચ્ચયં નામરૂપં વવત્થપેત્વા તિલક્ખણં આરોપેત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા સઙ્ખારે સમ્મસન્તો અરહત્તં પાપુણાતીતિ ઇદં એકસ્સ ભિક્ખુનો નિય્યાનમુખં.
Kathaṃ? Ettha hi cattāri mahābhūtāni ajjhattikāni pañcāyatanāni bāhirāni pañcāyatanāni dhammāyatane pannarasa sukhumarūpāni sakkāyassa ekadesoti ayaṃ rūpakkhandho, manāyatanaṃ viññāṇakkhandho dhammāyatanekadeso cattāro oghā sakkāyekadesoti ime cattāro arūpino khandhā. Tattha rūpakkhandho rūpaṃ, cattāro arūpino khandhā nāmanti idaṃ nāmarūpaṃ. Tassa nandīrāgo kāmogho bhavogho dhammāyatanekadeso sakkāyekadesoti ime paccayā. Iti sappaccayaṃ nāmarūpaṃ vavatthapeti nāma. Sappaccayaṃ nāmarūpaṃ vavatthapetvā tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saṅkhāre sammasanto arahattaṃ pāpuṇātīti idaṃ ekassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ.
તત્થ ચત્તારો મહાભૂતા પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા અજ્ઝત્તિકબાહિરાનિ એકાદસાયતનાનિ ધમ્માયતનેકદેસો દિટ્ઠોઘો અવિજ્જોઘો સક્કાયેકદેસોતિ ઇદં દુક્ખસચ્ચં, નન્દીરાગો ધમ્માયતનેકદેસો કામોઘો ભવોઘો સક્કાયેકદેસોતિ ઇદં સમુદયસચ્ચં, પારિમતીરસઙ્ખાતં નિબ્બાનં નિરોધસચ્ચં, અરિયમગ્ગો મગ્ગસચ્ચં. તત્થ દ્વે સચ્ચાનિ વટ્ટં, દ્વે વિવટ્ટં, દ્વે લોકિયાનિ, દ્વે લોકુત્તરાનીતિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ સોળસહાકારેહિ સટ્ઠિનયસહસ્સેહિ વિભજિત્વા દસ્સેતબ્બાનીતિ. દેસનાપરિયોસાને વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ પઞ્ચસતા ભિક્ખૂ અરહત્તે પતિટ્ઠહિંસુ. સુત્તં પન દુક્ખલક્ખણવસેન કથિતં.
Tattha cattāro mahābhūtā pañcupādānakkhandhā ajjhattikabāhirāni ekādasāyatanāni dhammāyatanekadeso diṭṭhogho avijjogho sakkāyekadesoti idaṃ dukkhasaccaṃ, nandīrāgo dhammāyatanekadeso kāmogho bhavogho sakkāyekadesoti idaṃ samudayasaccaṃ, pārimatīrasaṅkhātaṃ nibbānaṃ nirodhasaccaṃ, ariyamaggo maggasaccaṃ. Tattha dve saccāni vaṭṭaṃ, dve vivaṭṭaṃ, dve lokiyāni, dve lokuttarānīti cattāri saccāni soḷasahākārehi saṭṭhinayasahassehi vibhajitvā dassetabbānīti. Desanāpariyosāne vipañcitaññū pañcasatā bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu. Suttaṃ pana dukkhalakkhaṇavasena kathitaṃ.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. આસીવિસોપમસુત્તં • 1. Āsīvisopamasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૧. આસીવિસોપમસુત્તવણ્ણના • 1. Āsīvisopamasuttavaṇṇanā