| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / દીઘનિકાય (ટીકા) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
૯. આટાનાટિયસુત્તવણ્ણના
9. Āṭānāṭiyasuttavaṇṇanā
પઠમભાણવારવણ્ણના
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā
૨૭૫. ‘‘ચતુદ્દિસં રક્ખં ઠપેત્વા’’તિ ઇદં દ્વીસુ ઠાનેસુ ચતૂસુ દિસાસુ ઠપિતં રક્ખં સન્ધાય વુત્તન્તિ તદુભયં દસ્સેતું ‘‘અસુરસેનાયા’’તિઆદિ વુત્તં. અત્તનો હિ અધિકારે, અત્તનો રક્ખાય ચ અપ્પમજ્જનેન તેસં ઇદં દ્વીસુ ઠાનેસુ ચતૂસુ દિસાસુ આરક્ખટ્ઠપનં. યઞ્હિ તં અસુરસેનાય પટિસેધનત્થં દેવપુરે ચતૂસુ દિસાસુ સક્કસ્સ દેવાનમિન્દસ્સ આરક્ખટ્ઠપનં, તં અત્તનો અધિકારે અપ્પમજ્જનં. યં પન નેસં ભગવતો સન્તિકં ઉપસઙ્કમને ચતૂસુ દિસાસુ આરક્ખટ્ઠપનં, તં અત્તનો કતા રક્ખાય અપ્પમજ્જનં. તેન વુત્તં ‘‘અસુરસેનાય નિવારણત્થ’’ન્તિઆદિ. પાળિયં ચતુદ્દિસન્તિ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનન્તિ ભુમ્મવસેન તદત્થં દસ્સેન્તો ‘‘ચતૂસુ દિસાસૂ’’તિ આહ. આરક્ખં ઠપેત્વાતિ વેસ્સવણાદયો ચત્તારો મહારાજાનો અત્તના અત્તના રક્ખિતબ્બદિસાસુ આરક્ખં ઠપેત્વા ગુત્તિં સમ્મદેવ વિદહિત્વા. બલગુમ્બં ઠપેત્વાતિ યક્ખસેનાદિસેનાબલસમૂહં ઠપેત્વા. ઓવરણં ઠપેત્વાતિ પટિપક્ખનિસેધનસમત્થં આવરણં ઠપેત્વા. ઇતિ તીહિ પદેહિ યથાક્કમં પચ્ચેકં દેવનગરદ્વારસ્સ અન્તો, દ્વારસમીપે, દ્વારતો બહિ, દિસારક્ખાવસનોતિ તિવિધાય રક્ખાય ઠપિતભાવો વા દીપિતો. તેનાહ ‘‘એવં સક્કસ્સ…પે॰… કત્વા’’તિ. સત્ત બુદ્ધે આરબ્ભાતિ એત્થ સત્તેવ બુદ્ધે આરબ્ભ પરિબન્ધનકારણં મહાપદાનટીકાયં (દી॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૧૨) વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. ધમ્મઆણન્તિ ધમ્મમયં આણં, સત્થુ ધમ્મચક્કન્તિ અત્થો. ‘‘પરિસતો બાહિરભાવો, અસમ્ભોગો’’તિ એવમાદિં ઇદઞ્ચિદઞ્ચ વિવજ્જનકરણં કરિસ્સામાતિ. સાવનન્તિ ચતુન્નમ્પિ પરિસાનં તિક્ખત્તું પરિવારેન અનુસાવનં, યથા સક્કો દેવાનમિન્દો અસુરસેનાય નિવારણત્થં ચતૂસુ દિસાસુ આરક્ખં ઠપાપેતિ, એવં મહારાજાનોપિ તાદિસે કિચ્ચવિસેસે અત્તનો આરક્ખં ઠપેન્તિ. ઇમેસમ્પિ હિ તતો સાસઙ્કં સપ્પટિભયન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘અત્તનોપી’’તિઆદિ.
275. ‘‘Catuddisaṃ rakkhaṃ ṭhapetvā’’ti idaṃ dvīsu ṭhānesu catūsu disāsu ṭhapitaṃ rakkhaṃ sandhāya vuttanti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘asurasenāyā’’tiādi vuttaṃ. Attano hi adhikāre, attano rakkhāya ca appamajjanena tesaṃ idaṃ dvīsu ṭhānesu catūsu disāsu ārakkhaṭṭhapanaṃ. Yañhi taṃ asurasenāya paṭisedhanatthaṃ devapure catūsu disāsu sakkassa devānamindassa ārakkhaṭṭhapanaṃ, taṃ attano adhikāre appamajjanaṃ. Yaṃ pana nesaṃ bhagavato santikaṃ upasaṅkamane catūsu disāsu ārakkhaṭṭhapanaṃ, taṃ attano katā rakkhāya appamajjanaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘asurasenāya nivāraṇattha’’ntiādi. Pāḷiyaṃ catuddisanti bhummatthe upayogavacananti bhummavasena tadatthaṃ dassento ‘‘catūsu disāsū’’ti āha. Ārakkhaṃ ṭhapetvāti vessavaṇādayo cattāro mahārājāno attanā attanā rakkhitabbadisāsu ārakkhaṃ ṭhapetvā guttiṃ sammadeva vidahitvā. Balagumbaṃ ṭhapetvāti yakkhasenādisenābalasamūhaṃ ṭhapetvā. Ovaraṇaṃ ṭhapetvāti paṭipakkhanisedhanasamatthaṃ āvaraṇaṃ ṭhapetvā. Iti tīhi padehi yathākkamaṃ paccekaṃ devanagaradvārassa anto, dvārasamīpe, dvārato bahi, disārakkhāvasanoti tividhāya rakkhāya ṭhapitabhāvo vā dīpito. Tenāha ‘‘evaṃ sakkassa…pe… katvā’’ti. Satta buddhe ārabbhāti ettha satteva buddhe ārabbha paribandhanakāraṇaṃ mahāpadānaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 2.12) vuttanayeneva veditabbaṃ. Dhammaāṇanti dhammamayaṃ āṇaṃ, satthu dhammacakkanti attho. ‘‘Parisato bāhirabhāvo, asambhogo’’ti evamādiṃ idañcidañca vivajjanakaraṇaṃ karissāmāti. Sāvananti catunnampi parisānaṃ tikkhattuṃ parivārena anusāvanaṃ, yathā sakko devānamindo asurasenāya nivāraṇatthaṃ catūsu disāsu ārakkhaṃ ṭhapāpeti, evaṃ mahārājānopi tādise kiccavisese attano ārakkhaṃ ṭhapenti. Imesampi hi tato sāsaṅkaṃ sappaṭibhayanti. Tena vuttaṃ ‘‘attanopī’’tiādi.
અભિક્કન્તાતિ અતિક્કન્તા, વિગતાતિ અત્થોતિ આહ ‘‘ખયે દિસ્સતી’’તિ. તેનેવ હિ ‘‘નિક્ખન્તો પઠમો યામો’’તિ અનન્તરં વુત્તં. અભિક્કન્તતરોતિ અતિવિય કન્તતરો. તાદિસો ચ સુન્દરો ભદ્દકો નામ હોતીતિ આહ ‘‘સુન્દરે દિસ્સતી’’તિ.
Abhikkantāti atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti anantaraṃ vuttaṃ. Abhikkantataroti ativiya kantataro. Tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti.
કોતિ દેવનાગયક્ખગન્ધબ્બાદીસુ કો કતમો. મેતિ મમ. પાદાનીતિ પાદે. ઇદ્ધિયાતિ ઇમાય એવરૂપાય દેવિદ્ધિયા. ‘‘યસસા’’તિ ઇમિના એદિસેન પરિવારેન, પરિચ્છેદેન ચ. જલન્તિ વિજ્જોતમાનો. અભિક્કન્તેનાતિ અતિવિય કન્તેન કમનીયેન અભિરૂપેન. વણ્ણેનાતિ સરીરવણ્ણનિભાય. સબ્બા ઓભાસયં દિસાતિ દસપિ દિસા પભાસેન્તો ચન્દો વિય, સૂરિયો વિય ચ એકોભાસં એકાલોકં કરોન્તોતિ ગાથાય અત્થો. અભિરૂપેતિ ઉળારરૂપે સમ્પન્નરૂપે. અબ્ભનુમોદનેતિ સમ્પહંસને. ઇધ પનાતિ ‘‘અભિક્કન્તાય રત્તિયા’’તિ એતસ્મિં પદે. તેનાતિ ખયપરિયાયત્તા.
Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo. Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. ‘‘Yasasā’’ti iminā edisena parivārena, paricchedena ca. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasapi disā pabhāsento cando viya, sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe. Abbhanumodaneti sampahaṃsane. Idha panāti ‘‘abhikkantāya rattiyā’’ti etasmiṃ pade. Tenāti khayapariyāyattā.
રૂપાયતનાદીસૂતિ આદિ-સદ્દેન અક્ખરાદીનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. સુવણ્ણવણ્ણોતિ સુવણ્ણચ્છવીતિ અયમેત્થ અત્થોતિ આહ ‘‘છવિય’’ન્તિ. તથા હિ વુત્તં ‘‘કઞ્ચનસન્નિભત્તચો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૫; ૩.૨૦૦, ૨૧૮; મ॰ નિ॰ ૨.૩૮૬) સઞ્ઞૂળ્હાતિ સઙ્ગન્થિતા. વણ્ણાતિ ગુણવણ્ણનાતિ આહ ‘‘થુતિય’’ન્તિ, થોમનાયન્તિ અત્થો. કુલવગ્ગેતિ ખત્તિયાદિકુલકોટ્ઠાસે. તત્થ ‘‘અચ્છો વિપ્પસન્નો’’તિઆદિના વણ્ણિતબ્બટ્ઠેન વણ્ણો, છવિ. વણ્ણનટ્ઠેન વણ્ણો, થુતિ. અભિત્થવનટ્ઠેન વણ્ણો, થુતિ, અઞ્ઞમઞ્ઞં અસઙ્કરતો વણ્ણિતબ્બતો ઠપેતબ્બતો વણ્ણો, ખત્તિયાદિકુલવગ્ગો. વણ્ણીયતિ ઞાપીયતિ એતેનાતિ વણ્ણો, ઞાપકં કારણં. વણ્ણનતો થૂલરસ્સાદિભાવેન ઉપટ્ઠાનતો વણ્ણો, સણ્ઠાનં. ‘‘મહન્તં ખુદ્દકં, મજ્ઝિમ’’ન્તિ વણ્ણેતબ્બતો પમાણેતબ્બતો વણ્ણો, પમાણં. વણ્ણીયતિ ચક્ખુના વિવરીયતીતિ વણ્ણો, રૂપાયતનન્તિ એવં તસ્મિં તસ્મિં અત્થે વણ્ણ-સદ્દસ્સ પવત્તિ વેદિતબ્બા. સોતિ વણ્ણસદ્દો. છવિયં દટ્ઠબ્બો રૂપાયતને ગય્હમાનસ્સ છવિમુખેનેવ ગહેતબ્બતો. ‘‘છવિગતા પન વણ્ણધાતુ એવ સુવણ્ણવણ્ણોતિ એત્થ વણ્ણગ્ગહણેન ગહિતા’’તિ અપરે.
Rūpāyatanādīsūti ādi-saddena akkharādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇacchavīti ayamettha atthoti āha ‘‘chaviya’’nti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘kañcanasannibhattaco’’ti (dī. ni. 2.35; 3.200, 218; ma. ni. 2.386) saññūḷhāti saṅganthitā. Vaṇṇāti guṇavaṇṇanāti āha ‘‘thutiya’’nti, thomanāyanti attho. Kulavaggeti khattiyādikulakoṭṭhāse. Tattha ‘‘accho vippasanno’’tiādinā vaṇṇitabbaṭṭhena vaṇṇo, chavi. Vaṇṇanaṭṭhena vaṇṇo, thuti. Abhitthavanaṭṭhena vaṇṇo, thuti, aññamaññaṃ asaṅkarato vaṇṇitabbato ṭhapetabbato vaṇṇo, khattiyādikulavaggo. Vaṇṇīyati ñāpīyati etenāti vaṇṇo, ñāpakaṃ kāraṇaṃ. Vaṇṇanato thūlarassādibhāvena upaṭṭhānato vaṇṇo, saṇṭhānaṃ. ‘‘Mahantaṃ khuddakaṃ, majjhima’’nti vaṇṇetabbato pamāṇetabbato vaṇṇo, pamāṇaṃ. Vaṇṇīyati cakkhunā vivarīyatīti vaṇṇo, rūpāyatananti evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe vaṇṇa-saddassa pavatti veditabbā. Soti vaṇṇasaddo. Chaviyaṃ daṭṭhabbo rūpāyatane gayhamānassa chavimukheneva gahetabbato. ‘‘Chavigatā pana vaṇṇadhātu eva suvaṇṇavaṇṇoti ettha vaṇṇaggahaṇena gahitā’’ti apare.
કેવલપરિપુણ્ણન્તિ એકદેસમ્પિ અસેસેત્વા નિરવસેસતોવ પરિપુણ્ણન્તિ અયમેત્થ અત્થોતિ આહ ‘‘અનવસેસતા અત્થો’’તિ. કેવલકપ્પાતિ કપ્પ-સદ્દો નિપાતો પદપૂરણમત્તં, કેવલં ઇચ્ચેવ અત્થો . કેવલ-સદ્દો બહુલવાચીતિ આહ ‘‘યેભુય્યતા અત્થો’’તિ. કેચિ પન ‘‘ઈસકં અસમત્તા કેવલકપ્પા’’તિ વદન્તિ. એવં સતિ અનવસેસત્થો એવ કેવલ-સદ્દત્થો સિયા, અનત્થન્તરેન પન કપ્પ-સદ્દેન પદવડ્ઢનં કતં કેવલમેવ કેવલકપ્પન્તિ. અથ વા કપ્પનીયતા, પઞ્ઞાપેતબ્બતા કેવલકપ્પા. અબ્યામિસ્સતા વિજાતિયેન અસઙ્કરા સુદ્ધતા. અનતિરેકતા તંપરમતા વિસેસાભાવો. કેવલકપ્પન્તિ કેવલં દળ્હં કત્વાતિ અત્થો. કેવલં વુચ્ચતિ નિબ્બાનં સબ્બસઙ્ખતવિવિત્તત્તા. તં એતસ્સ અધિગતં અત્થીતિ કેવલી, સચ્છિકતનિરોધો ખીણાસવો.
Kevalaparipuṇṇanti ekadesampi asesetvā niravasesatova paripuṇṇanti ayamettha atthoti āha ‘‘anavasesatā attho’’ti. Kevalakappāti kappa-saddo nipāto padapūraṇamattaṃ, kevalaṃ icceva attho . Kevala-saddo bahulavācīti āha ‘‘yebhuyyatā attho’’ti. Keci pana ‘‘īsakaṃ asamattā kevalakappā’’ti vadanti. Evaṃ sati anavasesattho eva kevala-saddattho siyā, anatthantarena pana kappa-saddena padavaḍḍhanaṃ kataṃ kevalameva kevalakappanti. Atha vā kappanīyatā, paññāpetabbatā kevalakappā. Abyāmissatā vijātiyena asaṅkarā suddhatā. Anatirekatā taṃparamatā visesābhāvo. Kevalakappanti kevalaṃ daḷhaṃ katvāti attho. Kevalaṃ vuccati nibbānaṃ sabbasaṅkhatavivittattā. Taṃ etassa adhigataṃ atthīti kevalī, sacchikatanirodho khīṇāsavo.
કપ્પ-સદ્દો પનાયં સ-ઉપસગ્ગો, અનુપસગ્ગો ચાતિ અધિપ્પાયેન ઓકપ્પનિયપદે લબ્ભમાનં કપ્પનિયસદ્દમત્તં નિદસ્સેતિ, અઞ્ઞથા કપ્પ-સદ્દસ્સ અત્થુદ્ધારે ઓકપ્પનિયપદં અનિદસ્સનમેવ સિયા. સમણકપ્પેહીતિ વિનયક્કમસિદ્ધેહિ સમણવોહારેહિ. નિચ્ચકપ્પન્તિ નિચ્ચકાલં. પઞ્ઞત્તીતિ નામઞ્હેતં તસ્સ આયસ્મતો, યદિદં કપ્પોતિ. કપ્પિતકેસમસ્સૂતિ કત્તરિયા છેદિતકેસમસ્સુ. દ્વઙ્ગુલકપ્પોતિ મજ્ઝન્હિકવેલાય વીતિક્કન્તાય દ્વઙ્ગુલતાવિકપ્પો. લેસોતિ અપદેસો. અનવસેસં ફરિતું સમત્થસ્સ ઓભાસસ્સ કેનચિ કારણેન એકદેસફરણમ્પિ સિયા, અયં પન સબ્બસોવ ફરીતિ દસ્સેતું સમન્તત્થો કપ્પ-સદ્દો ગહિતોતિ આહ ‘‘અનવસેસં સમન્તતો’’તિ.
Kappa-saddo panāyaṃ sa-upasaggo, anupasaggo cāti adhippāyena okappaniyapade labbhamānaṃ kappaniyasaddamattaṃ nidasseti, aññathā kappa-saddassa atthuddhāre okappaniyapadaṃ anidassanameva siyā. Samaṇakappehīti vinayakkamasiddhehi samaṇavohārehi. Niccakappanti niccakālaṃ. Paññattīti nāmañhetaṃ tassa āyasmato, yadidaṃ kappoti. Kappitakesamassūti kattariyā cheditakesamassu. Dvaṅgulakappoti majjhanhikavelāya vītikkantāya dvaṅgulatāvikappo. Lesoti apadeso. Anavasesaṃ pharituṃ samatthassa obhāsassa kenaci kāraṇena ekadesapharaṇampi siyā, ayaṃ pana sabbasova pharīti dassetuṃ samantattho kappa-saddo gahitoti āha ‘‘anavasesaṃ samantato’’ti.
યસ્મા દેવતાનં સરીરપ્પભા દ્વાદસયોજનમત્તં ઠાનં, તતો ભિય્યોપિ ફરિત્વા તિટ્ઠતિ, તથા વત્થાભરણાદીહિ સમુટ્ઠિતા પભા, તસ્મા વુત્તં ‘‘ચન્દિમા વિય, સૂરિયો વિય ચ એકોભાસં એકં પજ્જોતં કરિત્વા’’તિ. કસ્મા એતે મહારાજાનો ભગવતો સન્તિકે નિસીદિંસુ? નનુ યેભુય્યેન દેવતા ભગવતો સન્તિકં ઉપગતા ઠત્વાવ કથેતબ્બં કથેન્તા ગચ્છન્તીતિ? સચ્ચમેતં, ઇધ પન નિસીદને કારણં અત્થિ, તં દસ્સેતું ‘‘દેવતાન’’ન્તિઆદિ વુત્તં. ‘‘ઇદં પરિત્તં નામ સત્તબુદ્ધપટિસંયુત્તં ગરુ, તસ્મા ન અમ્હેહિ ઠત્વા ગહેતબ્બ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા પરિત્તગારવવસેન નિસીદિંસુ.
Yasmā devatānaṃ sarīrappabhā dvādasayojanamattaṃ ṭhānaṃ, tato bhiyyopi pharitvā tiṭṭhati, tathā vatthābharaṇādīhi samuṭṭhitā pabhā, tasmā vuttaṃ ‘‘candimā viya, sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekaṃ pajjotaṃ karitvā’’ti. Kasmā ete mahārājāno bhagavato santike nisīdiṃsu? Nanu yebhuyyena devatā bhagavato santikaṃ upagatā ṭhatvāva kathetabbaṃ kathentā gacchantīti? Saccametaṃ, idha pana nisīdane kāraṇaṃ atthi, taṃ dassetuṃ ‘‘devatāna’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Idaṃ parittaṃ nāma sattabuddhapaṭisaṃyuttaṃ garu, tasmā na amhehi ṭhatvā gahetabba’’nti cintetvā parittagāravavasena nisīdiṃsu.
૨૭૬. કસ્મા પનેત્થ વેસ્સવણો એવ કથેસિ, ન ઇતરેસુ યો કોચીતિ? તત્થ કારણં દસ્સેતું ‘‘કિઞ્ચાપી’’તિઆદિ વુત્તં. વિસ્સાસિકો અભિણ્હં ઉપસઙ્કમનેન. બ્યત્તોતિ વિસારદો, તઞ્ચસ્સ વેય્યત્તિયં સુટ્ઠુ સિક્ખિતભાવેનાતિ આહ ‘‘સુસિક્ખિતો’’તિ. મનુસ્સેસુ વિય હિ દેવેસુપિ કોચિદેવ પુરિમજાતિપરિચયેન સુસિક્ખિતો હોતિ, તત્રાપિ કોચિદેવ યથાધિપ્પેતમત્થં વત્તું સમત્થો પરિપુણ્ણપદબ્યઞ્જનાય પોરિયા વાચાય સમન્નાગતો. ‘‘મહેસક્ખા’’તિ ઇમસ્સ અત્થવચનં ‘‘આનુભાવસમ્પન્ના’’તિ, મહેસક્ખાતિ વા મહાપરિવારાતિ અત્થો. પાણાતિપાતે આદીનવદસ્સનેનેવ તં વિપરિયાયતો તતો વેરમણિયં આનિસંસો પાકટો હોતીતિ ‘‘આદીનવં દસ્સેત્વા’’ ઇચ્ચેવ વુત્તં. તેસુ સેનાસનેસૂતિ યાનિ ‘‘અરઞ્ઞવનપ્પત્થાની’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૩૪-૪૫) વુત્તાનિ ભિક્ખૂનં વસનટ્ઠાનભૂતાનિ અરઞ્ઞાયતનાનિ, તેસુ ભિક્ખૂહિ સયિતબ્બતો, આસિતબ્બતો ચ સેનાસનસઞ્ઞિતેસુ. નિબદ્ધવાસિનોતિ રુક્ખપબ્બતપટિબદ્ધેસુ વિમાનેસુ નિચ્ચવાસિતાય નિબદ્ધવાસિનો. બદ્ધત્તાતિ ગાથાભાવેન ગન્થિતત્તા સમ્બન્ધિતત્તા.
276. Kasmā panettha vessavaṇo eva kathesi, na itaresu yo kocīti? Tattha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘kiñcāpī’’tiādi vuttaṃ. Vissāsiko abhiṇhaṃ upasaṅkamanena. Byattoti visārado, tañcassa veyyattiyaṃ suṭṭhu sikkhitabhāvenāti āha ‘‘susikkhito’’ti. Manussesu viya hi devesupi kocideva purimajātiparicayena susikkhito hoti, tatrāpi kocideva yathādhippetamatthaṃ vattuṃ samattho paripuṇṇapadabyañjanāya poriyā vācāya samannāgato. ‘‘Mahesakkhā’’ti imassa atthavacanaṃ ‘‘ānubhāvasampannā’’ti, mahesakkhāti vā mahāparivārāti attho. Pāṇātipāte ādīnavadassaneneva taṃ vipariyāyato tato veramaṇiyaṃ ānisaṃso pākaṭo hotīti ‘‘ādīnavaṃ dassetvā’’ icceva vuttaṃ. Tesu senāsanesūti yāni ‘‘araññavanappatthānī’’tiādinā (ma. ni. 1.34-45) vuttāni bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānabhūtāni araññāyatanāni, tesu bhikkhūhi sayitabbato, āsitabbato ca senāsanasaññitesu. Nibaddhavāsinoti rukkhapabbatapaṭibaddhesu vimānesu niccavāsitāya nibaddhavāsino. Baddhattāti gāthābhāvena ganthitattā sambandhitattā.
‘‘ઉગ્ગણ્હાતુ ભન્તે ભગવા’’તિ અત્તના વુચ્ચમાનં પરિત્તં ભગવન્તં ઉગ્ગણ્હાપેતુકામો વેસ્સવણો અવોચાતિ અધિપ્પાયેન ચોદકો ‘‘કિં પન ભગવતો અપ્પચ્ચક્ખધમ્મો નામ અત્થી’’તિ ચોદેસિ. આચરિયો સબ્બત્થ અપ્પટિહતઞાણચારસ્સ ભગવતો ન કિઞ્ચિ અપ્પચ્ચક્ખન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘નત્થી’’તિ વત્વા ‘‘ઉગ્ગણ્હાતુ ભન્તે ભગવા’’તિ વદતો વેસ્સવણસ્સ અધિપ્પાયં વિવરન્તો ‘‘ઓકાસકરણત્થ’’ન્તિઆદિમાહ. યથા હિ પઞ્ચસિખો ગન્ધબ્બદેવપુત્તો દેવાનં તાવતિંસાનં, બ્રહ્મુનો ચ સનઙ્કુમારસ્સ સમ્મુખા અત્તનો યથાસુતં ધમ્મં ભગવતો સન્તિકં ઉપગન્ત્વા પવેદેતિ, એવમયમ્પિ મહારાજા ઇતરેહિ સદ્ધિં આટાનાટનગરે ગાથાવસેન બન્ધિતં પરિત્તં ભગવતો પવેદેતું ઓકાસં કારેન્તો ‘‘ઉગ્ગણ્હાતુ ભન્તે ભગવા’’તિ આહ, ન નં તસ્સ પરિયાપુણને નિયોજેન્તો. તસ્મા ઉગ્ગણ્હાતૂતિ યથિદં પરિત્તં મયા પવેદિતમત્તમેવ હુત્વા ચતુન્નં પરિસાનં ચિરકાલં હિતાવહં હોતિ, એવં ઉદ્ધં આરક્ખાય ગણ્હાતુ, સમ્પટિચ્છતૂતિ અત્થો. સત્થુ કથિતેતિ સત્થુ આરોચિતે, ચતુન્નં પરિસાનં સત્થુ કથને વાતિ અત્થો. સુખવિહારાયાતિ યક્ખાદીહિ અવિહિંસાય લદ્ધબ્બસુખવિહારાય.
‘‘Uggaṇhātu bhante bhagavā’’ti attanā vuccamānaṃ parittaṃ bhagavantaṃ uggaṇhāpetukāmo vessavaṇo avocāti adhippāyena codako ‘‘kiṃ pana bhagavato appaccakkhadhammo nāma atthī’’ti codesi. Ācariyo sabbattha appaṭihatañāṇacārassa bhagavato na kiñci appaccakkhanti dassento ‘‘natthī’’ti vatvā ‘‘uggaṇhātu bhante bhagavā’’ti vadato vessavaṇassa adhippāyaṃ vivaranto ‘‘okāsakaraṇattha’’ntiādimāha. Yathā hi pañcasikho gandhabbadevaputto devānaṃ tāvatiṃsānaṃ, brahmuno ca sanaṅkumārassa sammukhā attano yathāsutaṃ dhammaṃ bhagavato santikaṃ upagantvā pavedeti, evamayampi mahārājā itarehi saddhiṃ āṭānāṭanagare gāthāvasena bandhitaṃ parittaṃ bhagavato pavedetuṃ okāsaṃ kārento ‘‘uggaṇhātu bhante bhagavā’’ti āha, na naṃ tassa pariyāpuṇane niyojento. Tasmā uggaṇhātūti yathidaṃ parittaṃ mayā paveditamattameva hutvā catunnaṃ parisānaṃ cirakālaṃ hitāvahaṃ hoti, evaṃ uddhaṃ ārakkhāya gaṇhātu, sampaṭicchatūti attho. Satthu kathiteti satthu ārocite, catunnaṃ parisānaṃ satthu kathane vāti attho. Sukhavihārāyāti yakkhādīhi avihiṃsāya laddhabbasukhavihārāya.
૨૭૭. સત્તપિ બુદ્ધા ચક્ખુમન્તો પઞ્ચહિ ચક્ખૂહિ ચક્ખુમભાવે વિસેસાભાવતો. તસ્માતિ યસ્મા ચક્ખુમભાવો વિય સબ્બભૂતાનુકમ્પિતાદયો સબ્બેપિ વિસેસા સત્તન્નમ્પિ બુદ્ધાનં સાધારણા, તસ્મા, ગુણનેમિત્તકાનેવ વા યસ્મા બુદ્ધાનં નામાનિ નામ, ન લિઙ્ગિકાવત્થિકયાદિચ્છકાનિ, તસ્મા બુદ્ધાનં ગુણવિસેસદીપનાનિ ‘‘ચક્ખુમન્તસ્સા’’તિઆદિના (દી॰ નિ॰ ૩.૨૭૭) વુત્તાનિ એતાનિ એકેકસ્સ સત્ત સત્ત નામાનિ હોન્તિ. તેસં નામાનં સાધારણભાવં અત્થવસેન યોજેતબ્બાતિ દસ્સેતું ‘‘સબ્બેપી’’તિઆદિ વુત્તં. સબ્બભૂતાનુકમ્પિનોતિ અનઞ્ઞસાધારણમહાકરુણાય સબ્બસત્તાનં અનુકમ્પિકા. ન્હાતકિલેસત્તાતિ અટ્ઠઙ્ગિકેન અરિયમગ્ગજલેન સપરસન્તાનેસુ નિરવસેસતો ધોતકિલેસમલત્તા. મારસેનાપમદ્દિનોતિ સપરિવારે પઞ્ચપિ મારે પમદ્દિતવન્તો. વુસિતવન્તોતિ મગ્ગબ્રહ્મચરિયવાસં, દસવિધં અરિયવાસઞ્ચ વુસિતવન્તો. વુસિતવન્તતાય એવ બાહિતપાપતા વુત્તા હોતીતિ ‘‘બ્રાહ્મણસ્સા’’તિ પદં અનામટ્ઠં. વિમુત્તાતિ અનઞ્ઞસાધારણાનં પઞ્ચન્નમ્પિ વિમુત્તીનં વસેન નિરવસેસતો મુત્તા. અઙ્ગતોતિ સરીરઙ્ગતો, ઞાણઙ્ગતો ચ, દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણ- (દી॰ નિ॰ ૨.૩૩; ૩.૨૦૦; મ॰ નિ॰ ૨.૩૮૫) અસીતિઅનુબ્યઞ્જનેહિ નિક્ખમનપ્પભા, બ્યામપ્પભા, કેતુમાલાઉણ્હીસપ્પભા ચ સરીરઙ્ગતો નિક્ખમનકરસ્મિયો, યમકમહાપાટિહારિયાદીસુ ઉપ્પજ્જનકપ્પભા ઞાણઙ્ગતો નિક્ખમનકરસ્મિયો. ન એતાનેવ ‘‘ચક્ખુમા’’તિઆદિના (દી॰ નિ॰ ૩.૨૭૭) વુત્તાનિ સત્ત નામાનિ, અથ ખો અઞ્ઞાનિપિ બહૂનિ અપરિમિતાનિ નામાનિ. કથન્તિ આહ ‘‘અસઙ્ખ્યેય્યાનિ નામાનિ સગુણેન મહેસિનોતિ વુત્ત’’ન્તિ (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૧૩૧૩; ઉદા॰ અટ્ઠ॰ ૫૩; પટિ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬). કેન વુત્તં? ધમ્મસેનાપતિના.
277.Sattapibuddhā cakkhumanto pañcahi cakkhūhi cakkhumabhāve visesābhāvato. Tasmāti yasmā cakkhumabhāvo viya sabbabhūtānukampitādayo sabbepi visesā sattannampi buddhānaṃ sādhāraṇā, tasmā, guṇanemittakāneva vā yasmā buddhānaṃ nāmāni nāma, na liṅgikāvatthikayādicchakāni, tasmā buddhānaṃ guṇavisesadīpanāni ‘‘cakkhumantassā’’tiādinā (dī. ni. 3.277) vuttāni etāni ekekassa satta satta nāmāni honti. Tesaṃ nāmānaṃ sādhāraṇabhāvaṃ atthavasena yojetabbāti dassetuṃ ‘‘sabbepī’’tiādi vuttaṃ. Sabbabhūtānukampinoti anaññasādhāraṇamahākaruṇāya sabbasattānaṃ anukampikā. Nhātakilesattāti aṭṭhaṅgikena ariyamaggajalena saparasantānesu niravasesato dhotakilesamalattā. Mārasenāpamaddinoti saparivāre pañcapi māre pamadditavanto. Vusitavantoti maggabrahmacariyavāsaṃ, dasavidhaṃ ariyavāsañca vusitavanto. Vusitavantatāya eva bāhitapāpatā vuttā hotīti ‘‘brāhmaṇassā’’ti padaṃ anāmaṭṭhaṃ. Vimuttāti anaññasādhāraṇānaṃ pañcannampi vimuttīnaṃ vasena niravasesato muttā. Aṅgatoti sarīraṅgato, ñāṇaṅgato ca, dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇa- (dī. ni. 2.33; 3.200; ma. ni. 2.385) asītianubyañjanehi nikkhamanappabhā, byāmappabhā, ketumālāuṇhīsappabhā ca sarīraṅgato nikkhamanakarasmiyo, yamakamahāpāṭihāriyādīsu uppajjanakappabhā ñāṇaṅgato nikkhamanakarasmiyo. Na etāneva ‘‘cakkhumā’’tiādinā (dī. ni. 3.277) vuttāni satta nāmāni, atha kho aññānipi bahūni aparimitāni nāmāni. Kathanti āha ‘‘asaṅkhyeyyāni nāmāni saguṇena mahesinoti vutta’’nti (dha. sa. aṭṭha. 1313; udā. aṭṭha. 53; paṭi. aṭṭha. 76). Kena vuttaṃ? Dhammasenāpatinā.
યદિ એવં કસ્મા વેસ્સવણો એતાનેવ ગણ્હીતિ આહ ‘‘અત્તનો પાકટનામવસેના’’તિ. ખીણાસવા જનાતિ અધિપ્પેતા. તે હિ કમ્મકિલેસેહિ જાતાપિ એવં ન પુન જાયિસ્સન્તીતિ ઇમિના અત્થેન જના. યથાહ ‘‘યો ચ કાલઘસો ભૂતો’’તિ (જા॰ ૧.૨.૧૯૦) દેસનાસીસમત્તન્તિ નિદસ્સનમત્તન્તિ અત્થો, અવયવેન વા સમુદાયુપલક્ખણમેતં. સતિ ચ પિસુણવાચપ્પહાને ફરુસવાચા પહીનાવ હોતિ, પગેવ ચ મુસાવાદોતિ ‘‘અપિસુણા’’ ઇચ્ચેવ વુત્તા. મહત્તાતિ મહા અત્તા સભાવો એતેસન્તિ મહત્તા. તેનાહ ‘‘મહન્તભાવં પત્તા’’તિ. મહન્તાતિ વા મહા અન્તા, પરિનિબ્બાનપરિયોસાનાતિ વુત્તં હોતિ. મહન્તેહિ વા સીલાદીહિ સમન્નાગતા. અયં તાવ અટ્ઠકથાયં આગતનયેન અત્થો. ઇતરેસં પન મતેન બુદ્ધાદીહિ અરિયેહિ મહનીયતો પૂજનીયતો મહં નામ નિબ્બાનં, મહમન્તો એતેસન્તિ મહન્તા, નિબ્બાનદિટ્ઠાતિ અત્થો. નિસ્સારદાતિ સારજ્જરહિતા, નિબ્ભયાતિ અત્થો. તેનાહ ‘‘વિગતલોમહંસા’’તિ.
Yadi evaṃ kasmā vessavaṇo etāneva gaṇhīti āha ‘‘attano pākaṭanāmavasenā’’ti. Khīṇāsavājanāti adhippetā. Te hi kammakilesehi jātāpi evaṃ na puna jāyissantīti iminā atthena janā. Yathāha ‘‘yo ca kālaghaso bhūto’’ti (jā. 1.2.190) desanāsīsamattanti nidassanamattanti attho, avayavena vā samudāyupalakkhaṇametaṃ. Sati ca pisuṇavācappahāne pharusavācā pahīnāva hoti, pageva ca musāvādoti ‘‘apisuṇā’’ icceva vuttā. Mahattāti mahā attā sabhāvo etesanti mahattā. Tenāha ‘‘mahantabhāvaṃ pattā’’ti. Mahantāti vā mahā antā, parinibbānapariyosānāti vuttaṃ hoti. Mahantehi vā sīlādīhi samannāgatā. Ayaṃ tāva aṭṭhakathāyaṃ āgatanayena attho. Itaresaṃ pana matena buddhādīhi ariyehi mahanīyato pūjanīyato mahaṃ nāma nibbānaṃ, mahamanto etesanti mahantā, nibbānadiṭṭhāti attho. Nissāradāti sārajjarahitā, nibbhayāti attho. Tenāha ‘‘vigatalomahaṃsā’’ti.
હિતન્તિ હિતચિત્તં, સત્તાનં હિતેસીતિ અત્થો. યથાભૂતં વિપસ્સિસુન્તિ પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધેસુ સમુદયાદિતો યાથાવતો વિવિધેનાકારેન પસ્સિંસુ. ‘‘યે ચાપી’’તિ પુબ્બે પચ્ચત્તબહુવચનેન અનિયમતો વુત્તે તેસમ્પીતિ અત્થં સમ્પદાનબહુવચનવસેન નિયમેત્વા ‘‘નમત્થૂ’’તિ ચ પદં આનેત્વા યોજેતિ યં તં-સદ્દાનં અબ્યભિચારિતસમ્બન્ધભાવતો. વિપસ્સિંસુ નમસ્સન્તીતિ વા યોજના. પઠમગાથાયાતિ ‘‘યે ચાપિ નિબ્બુતા લોકે’’તિ એવં વુત્તગાથાય. દુતિયગાથાયાતિ તદન્તરગાથાય. તત્થ દેસનામુખમત્તન્તિ ઇતરેસમ્પિ બુદ્ધાનં નામગ્ગહણે પત્તે ઇમસ્સેવ ભગવતો નામગ્ગહણં તથા દેસનાય મુખમત્તં, તસ્મા તેપિ અત્થતો ગહિતા એવાતિ અધિપ્પાયો. તેનાહ ‘‘અયમ્પિ હી’’તિઆદિ. તત્થ અયન્તિ અયં ગાથા. પુરિમયોજનાયં તસ્સાતિ વિસેસિતબ્બતાય અભાવતો ‘‘યન્તિ નિપાતમત્ત’’ન્તિ વુત્તં, ઇધ પન ‘‘તસ્સ નમત્થૂ’’તિ એવં સમ્બન્ધસ્સ ચ ઇચ્છિતત્તા ‘‘ય’’ન્તિ નામપદં ઉપયોગેકવચનન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘યં નમસ્સન્તિ ગોતમ’’ન્તિ આહ.
Hitanti hitacittaṃ, sattānaṃ hitesīti attho. Yathābhūtaṃ vipassisunti pañcupādānakkhandhesu samudayādito yāthāvato vividhenākārena passiṃsu. ‘‘Ye cāpī’’ti pubbe paccattabahuvacanena aniyamato vutte tesampīti atthaṃ sampadānabahuvacanavasena niyametvā ‘‘namatthū’’ti ca padaṃ ānetvā yojeti yaṃ taṃ-saddānaṃ abyabhicāritasambandhabhāvato. Vipassiṃsu namassantīti vā yojanā. Paṭhamagāthāyāti ‘‘ye cāpi nibbutā loke’’ti evaṃ vuttagāthāya. Dutiyagāthāyāti tadantaragāthāya. Tattha desanāmukhamattanti itaresampi buddhānaṃ nāmaggahaṇe patte imasseva bhagavato nāmaggahaṇaṃ tathā desanāya mukhamattaṃ, tasmā tepi atthato gahitā evāti adhippāyo. Tenāha ‘‘ayampi hī’’tiādi. Tattha ayanti ayaṃ gāthā. Purimayojanāyaṃ tassāti visesitabbatāya abhāvato ‘‘yanti nipātamatta’’nti vuttaṃ, idha pana ‘‘tassa namatthū’’ti evaṃ sambandhassa ca icchitattā ‘‘ya’’nti nāmapadaṃ upayogekavacananti dassento ‘‘yaṃ namassanti gotama’’nti āha.
૨૭૮. ‘‘યતો ઉગ્ગચ્છતિ સૂરિયો’’તિઆદિકં કસ્મા આરદ્ધં? યં યે યક્ખાદયો સત્થુ ધમ્મઆણં, અત્તનો ચ રાજાણં નાદિયન્તિ, તેસં ‘‘ઇદઞ્ચિદઞ્ચ નિગ્ગહં કરિસ્સામા’’તિ સાવનં કાતુકામા તત્થ તત્થ દ્વિસહસ્સપરિત્તદીપપરિવારેસુ ચતૂસુ મહાદીપેસુ અત્તનો આણાય વત્તાનં અત્તનો પુત્તાનં, અટ્ઠવીસતિયા યક્ખસેનાપતિઆદીનઞ્ચ સત્થરિ પસાદગારવબહુમાનઞ્ચ પવેદેત્વા નિગ્ગહારહાનં સન્તજ્જનત્થં આરદ્ધં. તત્થ ‘‘યતો ઉગ્ગચ્છતી’’તિઆદીસુ ‘‘યતો ઠાનતો ઉદેતી’’તિ વુચ્ચતિ, કુતો પન ઠાનતો ઉદેતીતિ વુચ્ચતિ? પુબ્બવિદેહવાસીનં તાવ મજ્ઝન્હિકટ્ઠાને ઠિતો જમ્બુદીપવાસીનં ઉદેતીતિ વુચ્ચતિ, ઉત્તરકુરુકાનં પન ઓગ્ગચ્છતીતિ ઇમિના નયેન સેસદીપેસુપિ સૂરિયસ્સ ઉગ્ગચ્છનોગ્ગચ્છનપરિયાયો વેદિતબ્બો. અયઞ્ચ અત્થો હેટ્ઠા અગ્ગઞ્ઞસુત્તવણ્ણનાયં (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૧૨૧) પકાસિતો એવ. અદિતિયા પુત્તોતિ લોકસમુદાચારવસેન વુત્તં. લોકિયા હિ દેવે અદિતિયા પુત્તા, અસુરે અતિથિયા પુત્તાતિ વદન્તિ. આદિપ્પનતો પન આદિચ્ચો, એકપ્પહારેનેવ તીસુ દીપેસુ આલોકવિદંસનેન સમુજ્જલનતોતિ અત્થો. મણ્ડલીતિ એત્થ ઈ-કારો ભુસત્થોતિ આહ ‘‘મહન્તં મણ્ડલં અસ્સાતિ મણ્ડલી’’તિ. મહન્તં હિસ્સ વિમાનમણ્ડલં પઞ્ઞાસયોજનાયામવિત્થારતો. ‘‘સંવરીપિ નિરુજ્ઝતી’’તિ ઇમિનાવ દિવસોપિ જાયતીતિ અયમ્પિ અત્થો વુત્તોતિ વેદિતબ્બો. રત્તિ અન્તરધાયતીતિ સિનેરુપચ્છાયાલક્ખણસ્સ અન્ધકારસ્સ વિગચ્છનતો.
278. ‘‘Yato uggacchati sūriyo’’tiādikaṃ kasmā āraddhaṃ? Yaṃ ye yakkhādayo satthu dhammaāṇaṃ, attano ca rājāṇaṃ nādiyanti, tesaṃ ‘‘idañcidañca niggahaṃ karissāmā’’ti sāvanaṃ kātukāmā tattha tattha dvisahassaparittadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu attano āṇāya vattānaṃ attano puttānaṃ, aṭṭhavīsatiyā yakkhasenāpatiādīnañca satthari pasādagāravabahumānañca pavedetvā niggahārahānaṃ santajjanatthaṃ āraddhaṃ. Tattha ‘‘yato uggacchatī’’tiādīsu ‘‘yato ṭhānato udetī’’ti vuccati, kuto pana ṭhānato udetīti vuccati? Pubbavidehavāsīnaṃ tāva majjhanhikaṭṭhāne ṭhito jambudīpavāsīnaṃ udetīti vuccati, uttarakurukānaṃ pana oggacchatīti iminā nayena sesadīpesupi sūriyassa uggacchanoggacchanapariyāyo veditabbo. Ayañca attho heṭṭhā aggaññasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.121) pakāsito eva. Aditiyā puttoti lokasamudācāravasena vuttaṃ. Lokiyā hi deve aditiyā puttā, asure atithiyā puttāti vadanti. Ādippanato pana ādicco, ekappahāreneva tīsu dīpesu ālokavidaṃsanena samujjalanatoti attho. Maṇḍalīti ettha ī-kāro bhusatthoti āha ‘‘mahantaṃ maṇḍalaṃ assāti maṇḍalī’’ti. Mahantaṃ hissa vimānamaṇḍalaṃ paññāsayojanāyāmavitthārato. ‘‘Saṃvarīpinirujjhatī’’ti imināva divasopi jāyatīti ayampi attho vuttoti veditabbo. Ratti antaradhāyatīti sinerupacchāyālakkhaṇassa andhakārassa vigacchanato.
ઉદકરહદોતિ જલધિ. ‘‘તસ્મિં ઠાને’’તિ ઇદં પુરત્થિમસમુદ્દસ્સ ઉપરિભાગેન સૂરિયસ્સ ગમનં સન્ધાય વુત્તં. તથા હિ જમ્બુદીપે ઠિતાનં પુરત્થિમસમુદ્દતો સૂરિયો ઉગ્ગચ્છન્તો વિય ઉપટ્ઠાતિ. તેનાહ ‘‘યતો ઉગ્ગચ્છતિ સૂરિયો’’તિ. સમુદ્દનટ્ઠેન અત્તનિ પતિતસ્સ સમ્મદેવ, સબ્બસો ચ ઉન્દનટ્ઠેન કિલેદનટ્ઠેન સમુદ્દો. સમુદ્દો હિ કિલેદનટ્ઠો રહદો. સારિતોદકોતિ અનેકાનિ યોજનસહસ્સાનિ વિત્થિણ્ણોદકો, સરિતા નદિયો ઉદકે એતસ્સાતિ વા સરિતોદકો.
Udakarahadoti jaladhi. ‘‘Tasmiṃ ṭhāne’’ti idaṃ puratthimasamuddassa uparibhāgena sūriyassa gamanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tathā hi jambudīpe ṭhitānaṃ puratthimasamuddato sūriyo uggacchanto viya upaṭṭhāti. Tenāha ‘‘yato uggacchati sūriyo’’ti. Samuddanaṭṭhena attani patitassa sammadeva, sabbaso ca undanaṭṭhena kiledanaṭṭhena samuddo. Samuddo hi kiledanaṭṭho rahado. Sāritodakoti anekāni yojanasahassāni vitthiṇṇodako, saritā nadiyo udake etassāti vā saritodako.
સિનેરુપબ્બતરાજા ચક્કવાળસ્સ વેમજ્ઝે ઠિતો, તં પધાનં કત્વા વત્તબ્બન્તિ અધિપ્પાયેન ‘‘ઇતોતિ સિનેરુતો’’તિ વત્વા તથા પન દિસાવવત્થાનં અનવટ્ઠિતન્તિ ‘‘તેસં નિસિન્નટ્ઠાનતો વા’’તિ વુત્તં. તેસન્તિ ચતુન્નં મહારાજાનં. નિસિન્નટ્ઠાનં આટાનાટનગરં. તત્થ હિ નિસિન્ના તે ઇમં પરિત્તં બન્ધિંસુ. તેસં નિસિન્નટ્ઠાનતોતિ વા સત્થુ સન્તિકે તેસં નિસિન્નટ્ઠાનતો. ઉભયથાપિ સૂરિયસ્સ ઉદયટ્ઠાના પુરત્થિમા દિસા નામ હોતિ. પુરિમપક્ખંયેવેત્થ વણ્ણેન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘ઇતો સા પુરિમા દિસા’’તિ. સૂરિયો, પન ચન્દનક્ખત્તાદયો ચ સિનેરું દક્ખિણતો, ચક્કવાળપબ્બતઞ્ચ વામતો કત્વા પરિવત્તેન્તિ. યત્થ ચ નેસં ઉગ્ગમનં પઞ્ઞાયતિ, સા પુરત્થિમા દિસા. યત્થ ઓક્કમનં પઞ્ઞાયતિ, સા પચ્છિમા દિસા. દક્ખિણપસ્સે ઉત્તરા દિસા, વામપસ્સે દક્ખિણા દિસાતિ ચતુમહાદીપવાસીનં પચ્ચેકં સિનેરુ ઉત્તરાદિસાયમેવ, તસ્મા અનવટ્ઠિતા દિસાવવત્થાતિ આહ ‘‘ઇતિ નં આચિક્ખતિ જનો’’તિ. યં દિસન્તિ યં પુરત્થિમદિસં યસસ્સીતિ મહાપરિવારો. કોટિસતસહસ્સપરિમાણા હિ દેવતા અભિણ્હં પરિવારેન્તિ. ચન્દનનાગરુક્ખાદીસુ ઓસધિતિણવનપ્પતિસુગન્ધાનં અબ્બનતો, તેહિ દિત્તભાવૂપગમનતો ‘‘ગન્ધબ્બા’’તિ લદ્ધનામાનં ચાતુમહારાજિકદેવાનં અધિપતિ ભાવતો. મે સુતન્તિ એત્થ મેતિ નિપાતમત્તં. સુતન્તિ વિસ્સુતન્તિ અત્થો. અયઞ્હેત્થ યોજના – તસ્સ ધતરટ્ઠમહારાજસ્સ પુત્તાપિ બહવો. કિત્તકા? અસીતિ, દસ એકો ચ. એકનામા. કથં? ઇન્દનામા. ‘‘મહપ્ફલા’’તિ ચ સુતં વિસ્સુતમેતં લોકેતિ.
Sinerupabbatarājā cakkavāḷassa vemajjhe ṭhito, taṃ padhānaṃ katvā vattabbanti adhippāyena ‘‘itoti sineruto’’ti vatvā tathā pana disāvavatthānaṃ anavaṭṭhitanti ‘‘tesaṃ nisinnaṭṭhānato vā’’ti vuttaṃ. Tesanti catunnaṃ mahārājānaṃ. Nisinnaṭṭhānaṃ āṭānāṭanagaraṃ. Tattha hi nisinnā te imaṃ parittaṃ bandhiṃsu. Tesaṃ nisinnaṭṭhānatoti vā satthu santike tesaṃ nisinnaṭṭhānato. Ubhayathāpi sūriyassa udayaṭṭhānā puratthimā disā nāma hoti. Purimapakkhaṃyevettha vaṇṇenti. Tena vuttaṃ ‘‘ito sā purimā disā’’ti. Sūriyo, pana candanakkhattādayo ca sineruṃ dakkhiṇato, cakkavāḷapabbatañca vāmato katvā parivattenti. Yattha ca nesaṃ uggamanaṃ paññāyati, sā puratthimā disā. Yattha okkamanaṃ paññāyati, sā pacchimā disā. Dakkhiṇapasse uttarā disā, vāmapasse dakkhiṇā disāti catumahādīpavāsīnaṃ paccekaṃ sineru uttarādisāyameva, tasmā anavaṭṭhitā disāvavatthāti āha ‘‘iti naṃ ācikkhati jano’’ti. Yaṃ disanti yaṃ puratthimadisaṃ yasassīti mahāparivāro. Koṭisatasahassaparimāṇā hi devatā abhiṇhaṃ parivārenti. Candananāgarukkhādīsu osadhitiṇavanappatisugandhānaṃ abbanato, tehi dittabhāvūpagamanato ‘‘gandhabbā’’ti laddhanāmānaṃ cātumahārājikadevānaṃ adhipati bhāvato. Me sutanti ettha meti nipātamattaṃ. Sutanti vissutanti attho. Ayañhettha yojanā – tassa dhataraṭṭhamahārājassa puttāpi bahavo. Kittakā? Asīti, dasa eko ca. Ekanāmā. Kathaṃ? Indanāmā. ‘‘Mahapphalā’’ti ca sutaṃ vissutametaṃ loketi.
આદિચ્ચો ગોતમગોત્તો, ભગવાપિ ગોતમગોત્તો, આદિચ્ચેન સમાનગોત્તતાય આદિચ્ચો બન્ધુ એતસ્સાતિપિ આદિચ્ચબન્ધુ, આદિચ્ચસ્સ વા બન્ધૂતિ આદિચ્ચબન્ધુ, તં આદિચ્ચબન્ધુનં. અનવજ્જેનાતિ અવજ્જપટિપક્ખેન બ્રહ્મવિહારેન. સમેક્ખસિ ઓધિસો, અનોધિસો ચ ફરણેન ઓલોકેસિઆસયાનુસયચરિયાધિમુત્તિઆદિવિભાગાવબોધવસેન. વત્વા વન્દન્તીતિ ‘‘લોકસ્સ અનુકમ્પકો’’તિ કિત્તેત્વા વન્દન્તિ. સુતં નેતન્તિ સુતં નનૂતિ એતસ્મિં અત્થે નુ-સદ્દો. અટ્ઠકથાયં પન નોકારોયન્તિ અધિપ્પાયેન અમ્હેહીતિ અત્થો વુત્તો. એતન્તિ એતં તથા પરિકિત્તેત્વા અમનુસ્સાનં દેવતાનં વન્દનં. વદન્તિ ધતરટ્ઠમહારાજસ્સ પુત્તા.
Ādicco gotamagotto, bhagavāpi gotamagotto, ādiccena samānagottatāya ādicco bandhu etassātipi ādiccabandhu, ādiccassa vā bandhūti ādiccabandhu, taṃ ādiccabandhunaṃ.Anavajjenāti avajjapaṭipakkhena brahmavihārena. Samekkhasi odhiso, anodhiso ca pharaṇena olokesiāsayānusayacariyādhimuttiādivibhāgāvabodhavasena. Vatvā vandantīti ‘‘lokassa anukampako’’ti kittetvā vandanti. Sutaṃ netanti sutaṃ nanūti etasmiṃ atthe nu-saddo. Aṭṭhakathāyaṃ pana nokāroyanti adhippāyena amhehīti attho vutto. Etanti etaṃ tathā parikittetvā amanussānaṃ devatānaṃ vandanaṃ. Vadanti dhataraṭṭhamahārājassa puttā.
૨૭૯. યેન પેતા પવુચ્ચન્તીતિ એત્થ વચનસેસેન અત્થો વેદિતબ્બો, ન યથારુતવસેનેવાતિ દસ્સેન્તો ‘‘યેન દિસાભાગેન નીહરીયન્તૂતિ વુચ્ચન્તી’’તિ આહ. ડય્હન્તુ વાતિ પેતે સન્ધાય વદતિ. છિજ્જન્તુ વા હત્થપાદાદિકે પિસુણા પિટ્ઠિમંસિકા. હઞ્ઞન્તુ પાણાતિપાતિનોતિઆદિકા. પવુચ્ચન્તીતિ વા સમુચ્ચન્તિ, ‘‘અલં તેસ’’ન્તિ સમાચિનીયન્તીતિ અત્થો. એવઞ્હિ વચનસેસેન વિના એવ અત્થો સિદ્ધો હોતિ. રહસ્સઙ્ગન્તિ બીજં સન્ધાય વદતિ.
279.Yenapetā pavuccantīti ettha vacanasesena attho veditabbo, na yathārutavasenevāti dassento ‘‘yena disābhāgena nīharīyantūti vuccantī’’ti āha. Ḍayhantu vāti pete sandhāya vadati. Chijjantu vā hatthapādādike pisuṇā piṭṭhimaṃsikā. Haññantu pāṇātipātinotiādikā. Pavuccantīti vā samuccanti, ‘‘alaṃ tesa’’nti samācinīyantīti attho. Evañhi vacanasesena vinā eva attho siddho hoti. Rahassaṅganti bījaṃ sandhāya vadati.
૨૮૦. યસ્મિં દિસાભાગે સૂરિયો અત્થં ગચ્છતીતિ એત્થ ‘‘યતો ઠાનતો ઉદેતી’’તિ એત્થ વુત્તનયાનુસારેન અત્થો વેદિતબ્બો.
280.Yasmiṃ disābhāge sūriyo atthaṃ gacchatīti ettha ‘‘yato ṭhānato udetī’’ti ettha vuttanayānusārena attho veditabbo.
૨૮૧. યેન દિસાભાગેન ઉત્તરકુરુ રમ્મો અવટ્ઠિતો, ઇતો સા ઉત્તરા દિસાતિ યોજના . મહાનેરૂતિ મહન્તો, મહનીયો ચ નેરુસઙ્ખાતો પબ્બતો. તેનાહ ‘‘મહાસિનેરુ પબ્બતરાજા’’તિ. રજતમયં. તથા હિ તસ્સ પભાય અજ્ઝોત્થતં તસ્સં દિસાયં સમુદ્દોદકં ખીરં વિય પઞ્ઞાયતિ. મણિમયન્તિ ઇન્દનીલમયં. તથા હિ દક્ખિણદિસાય સમુદ્દોદકં યેભુય્યેન નીલવણ્ણં હુત્વા પઞ્ઞાયતિ, તથા આકાસં. મનુસ્સા જાયન્તિ. કથં જાયન્તિ? અમમા અપરિગ્ગહાતિ યોજના. મમત્તવિરહિતાતિ ‘‘ઇદં મમ ઇદં મમા’’તિ મમઙ્કારવિરહિતાતિ અધિપ્પાયો. યદિ તેસં ‘‘અયં મય્હં ભરિયા’’તિ પરિગ્ગહો નત્થિ, ‘‘અયં મે માતા, અયં ભગિની’’તિ એવરૂપા ઇધ વિય મરિયાદાપિ ન સિયા માતુઆદિભાવસ્સ અજાનનતોતિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘માતરં વા’’તિઆદિ. છન્દરાગો નુપ્પજ્જતીતિ એત્થ ‘‘ધમ્મતાસિદ્ધસ્સ સીલસ્સ આનુભાવેન પુત્તે દિટ્ઠમત્તે એવ માતુ થનતો થઞ્ઞં પગ્ઘરતિ, તેન સઞ્ઞાણેન નેસં માતરિ પુત્તસ્સ માતુસઞ્ઞા, માતુ ચ પુત્તે પુત્તસઞ્ઞા પચ્ચુપટ્ઠિતા’’તિ કેચિ.
281. Yena disābhāgena uttarakuru rammo avaṭṭhito, ito sā uttarā disāti yojanā . Mahānerūti mahanto, mahanīyo ca nerusaṅkhāto pabbato. Tenāha ‘‘mahāsineru pabbatarājā’’ti. Rajatamayaṃ. Tathā hi tassa pabhāya ajjhotthataṃ tassaṃ disāyaṃ samuddodakaṃ khīraṃ viya paññāyati. Maṇimayanti indanīlamayaṃ. Tathā hi dakkhiṇadisāya samuddodakaṃ yebhuyyena nīlavaṇṇaṃ hutvā paññāyati, tathā ākāsaṃ. Manussā jāyanti. Kathaṃ jāyanti? Amamā apariggahāti yojanā. Mamattavirahitāti ‘‘idaṃ mama idaṃ mamā’’ti mamaṅkāravirahitāti adhippāyo. Yadi tesaṃ ‘‘ayaṃ mayhaṃ bhariyā’’ti pariggaho natthi, ‘‘ayaṃ me mātā, ayaṃ bhaginī’’ti evarūpā idha viya mariyādāpi na siyā mātuādibhāvassa ajānanatoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘mātaraṃ vā’’tiādi. Chandarāgo nuppajjatīti ettha ‘‘dhammatāsiddhassa sīlassa ānubhāvena putte diṭṭhamatte eva mātu thanato thaññaṃ paggharati, tena saññāṇena nesaṃ mātari puttassa mātusaññā, mātu ca putte puttasaññā paccupaṭṭhitā’’ti keci.
નઙ્ગલાતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન વુત્તન્તિ આહ ‘‘નઙ્ગલાનિપી’’તિ. અકટ્ઠેતિ અકસિતે અકતકસિકમ્મે.
Naṅgalāti liṅgavipallāsena vuttanti āha ‘‘naṅgalānipī’’ti. Akaṭṭheti akasite akatakasikamme.
તણ્ડુલાવ તસ્સ ફલન્તિ સત્તાનં પુઞ્ઞાનુભાવહેતુકા થુસાદિઅભાવેન તણ્ડુલા એવ તસ્સ સાલિસ્સ ફલં. તુણ્ડિકિરન્તિ પચનભાજનસ્સ નામન્તિ વુત્તં ‘‘ઉક્ખલિય’’ન્તિ. આકિરિત્વાતિ તણ્ડુલાનિ પક્ખિપિત્વા. નિદ્ધૂમઙ્ગારેનાતિ ધૂમઙ્ગારરહિતેન કેવલેન અગ્ગિના. જોતિકપાસાણતો અગ્ગિમ્હિ ઉટ્ઠહન્તે કુતો ધૂમઙ્ગારાનં સમ્ભવો. ભોજનન્તિ ઓદનમેવાધિપ્પેતન્તિ ‘‘ભોજનમેવા’’તિ અવધારણં કત્વા તેન નિવત્તેતબ્બં દસ્સેન્તો ‘‘અઞ્ઞો સૂપો વા બ્યઞ્જનં વા ન હોતી’’તિ આહ. યદિ એવં રસવિસેસયુત્તો તેસં આહારો ન હોતીતિ? નોતિ દસ્સેન્તો ‘‘ભુઞ્જન્તાનં…પે॰… રસો હોતી’’તિ આહ. મચ્છરિયચિત્તં નામ ન હોતીતિ ધમ્મતાસિદ્ધસ્સ સીલસ્સ આનુભાવેન. તથા હિ તે કત્થચિપિ અમમા પરિગ્ગહાવ હુત્વા વસન્તિ.
Taṇḍulāva tassa phalanti sattānaṃ puññānubhāvahetukā thusādiabhāvena taṇḍulā eva tassa sālissa phalaṃ. Tuṇḍikiranti pacanabhājanassa nāmanti vuttaṃ ‘‘ukkhaliya’’nti. Ākiritvāti taṇḍulāni pakkhipitvā. Niddhūmaṅgārenāti dhūmaṅgārarahitena kevalena agginā. Jotikapāsāṇato aggimhi uṭṭhahante kuto dhūmaṅgārānaṃ sambhavo. Bhojananti odanamevādhippetanti ‘‘bhojanamevā’’ti avadhāraṇaṃ katvā tena nivattetabbaṃ dassento ‘‘añño sūpo vā byañjanaṃ vā na hotī’’ti āha. Yadi evaṃ rasavisesayutto tesaṃ āhāro na hotīti? Noti dassento ‘‘bhuñjantānaṃ…pe… raso hotī’’ti āha. Macchariyacittaṃ nāma na hotīti dhammatāsiddhassa sīlassa ānubhāvena. Tathā hi te katthacipi amamā pariggahāva hutvā vasanti.
અપિચ તત્થ ઉત્તરકુરુકાનં પુઞ્ઞાનુભાવસિદ્ધો અયમ્પિ વિસેસો વેદિતબ્બો – તત્થ કિર તેસુ તેસુ પદેસેસુ ઘનચિતપત્તસઞ્છન્નસાખાપસાખા કૂટાગારૂપમા મનોરમા રુક્ખા તેસં મનુસ્સાનં નિવેસનકિચ્ચં સાધેન્તિ, યત્થ સુખં નિવસન્તિ, અઞ્ઞેપિ તત્થ રુક્ખા સુજાતા સબ્બદાપિ પુપ્ફિતગ્ગા તિટ્ઠન્તિ, જલાસયાપિ વિકસિતકમલકુવલયપુણ્ડરીકસોગન્ધિકાદિપુપ્ફસઞ્છન્ના સબ્બકાલં પરમસુગન્ધં સમન્તતો પવાયન્તા તિટ્ઠન્તિ. સરીરમ્પિ તેસં અતિદીઘતાદિદોસરહિતં આરોહપરિણાહસમ્પન્નં જરાય અનભિભૂતત્તા વલિપલિતાદિદોસરહિતં યાવતાયુકં અપરિક્ખીણજવબલપરક્કમસોભમેવ હુત્વા તિટ્ઠતિ. અનુટ્ઠાનફલૂપજીવિતાય ન ચ નેસં કસિવાણિજ્જાદિવસેન, આહારપરિયેટ્ઠિવસેન દુક્ખં અત્થિ, તતો એવ ન દાસદાસિકમ્મકરાદિપરિગ્ગહો અત્થિ, ન ચ તત્થ સીતુણ્હડંસમકસવાતાતપસરીસપવાળાદિપરિસ્સયો અત્થિ. યથા નામેત્થ ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે પચ્ચૂસવેલાયં સમસીતુણ્હઉતુ હોતિ, એવમેવ સબ્બકાલં સમસીતુણ્હોવ ઉતુ હોતિ, ન ચ તેસં કોચિ ઉપઘાતો, વિહેસા વા ઉપ્પજ્જતિ. અકટ્ઠપાકિમમેવ સાલિં અકણં અથુસં સુગન્ધં તણ્ડુલફલં પરિભુઞ્જન્તાનં નેસં કુટ્ઠં, ગણ્ડો, કિલાસો, સોસો, કાસો, સાસો, અપમારો, જરોતિ એવમાદિકો ન કોચિ રોગો ઉપ્પજ્જતિ. ન તે ખુજ્જા વા વામનકા વા કાણા વા કુણી વા ખઞ્જા વા પક્ખહતા વા વિકલઙ્ગા વા વિકલિન્દ્રિયા વા હોન્તિ. ઇત્થિયોપિ તત્થ નાતિદીઘા નાતિરસ્સા નાતિકિસા નાતિથૂલા નાતિકાળા નાચ્ચોદાતા સોભગ્ગપ્પત્તરૂપા હોન્તિ. તથા હિ દીઘઙ્ગુલી તમ્બનખી લમ્બત્થના તનુમજ્ઝા પુણ્ણચન્દમુખી વિસાલક્ખી મુદુગત્તા સંહિતૂરૂ ઓદાતદન્તા ગમ્ભીરનાભી તનુજઙ્ઘા દીઘનીલવેલ્લિતકેસી પુથુલસુસોણી નાતિલોમાનાલોમા સુભગા ઉતુસુખસમ્ફસ્સા સણ્હા સખિલસમ્ભાસા નાનાભરણવિભૂસિતા વિચરન્તિ. સબ્બદા હિ સોળસવસ્સુદ્દેસિકા વિય હોન્તિ. પુરિસા ચ પઞ્ચવીસતિવસ્સુદ્દેસિકા વિય, ન પુત્તદારેસુ રજ્જન્તિ. અયં તત્થ ધમ્મતા.
Apica tattha uttarakurukānaṃ puññānubhāvasiddho ayampi viseso veditabbo – tattha kira tesu tesu padesesu ghanacitapattasañchannasākhāpasākhā kūṭāgārūpamā manoramā rukkhā tesaṃ manussānaṃ nivesanakiccaṃ sādhenti, yattha sukhaṃ nivasanti, aññepi tattha rukkhā sujātā sabbadāpi pupphitaggā tiṭṭhanti, jalāsayāpi vikasitakamalakuvalayapuṇḍarīkasogandhikādipupphasañchannā sabbakālaṃ paramasugandhaṃ samantato pavāyantā tiṭṭhanti. Sarīrampi tesaṃ atidīghatādidosarahitaṃ ārohapariṇāhasampannaṃ jarāya anabhibhūtattā valipalitādidosarahitaṃ yāvatāyukaṃ aparikkhīṇajavabalaparakkamasobhameva hutvā tiṭṭhati. Anuṭṭhānaphalūpajīvitāya na ca nesaṃ kasivāṇijjādivasena, āhārapariyeṭṭhivasena dukkhaṃ atthi, tato eva na dāsadāsikammakarādipariggaho atthi, na ca tattha sītuṇhaḍaṃsamakasavātātapasarīsapavāḷādiparissayo atthi. Yathā nāmettha gimhānaṃ pacchime māse paccūsavelāyaṃ samasītuṇhautu hoti, evameva sabbakālaṃ samasītuṇhova utu hoti, na ca tesaṃ koci upaghāto, vihesā vā uppajjati. Akaṭṭhapākimameva sāliṃ akaṇaṃ athusaṃ sugandhaṃ taṇḍulaphalaṃ paribhuñjantānaṃ nesaṃ kuṭṭhaṃ, gaṇḍo, kilāso, soso, kāso, sāso, apamāro, jaroti evamādiko na koci rogo uppajjati. Na te khujjā vā vāmanakā vā kāṇā vā kuṇī vā khañjā vā pakkhahatā vā vikalaṅgā vā vikalindriyā vā honti. Itthiyopi tattha nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷā nāccodātā sobhaggappattarūpā honti. Tathā hi dīghaṅgulī tambanakhī lambatthanā tanumajjhā puṇṇacandamukhī visālakkhī mudugattā saṃhitūrū odātadantā gambhīranābhī tanujaṅghā dīghanīlavellitakesī puthulasusoṇī nātilomānālomā subhagā utusukhasamphassā saṇhā sakhilasambhāsā nānābharaṇavibhūsitā vicaranti. Sabbadā hi soḷasavassuddesikā viya honti. Purisā ca pañcavīsativassuddesikā viya, na puttadāresu rajjanti. Ayaṃ tattha dhammatā.
સત્તાહિકમેવ ચ તત્થ ઇત્થિપુરિસા કામરતિયા વિહરન્તિ, તતો વીતરાગા યથાસકં ગચ્છન્તિ. ન તત્થ ઇધ વિય ગબ્ભોક્કન્તિમૂલકં, ગબ્ભપરિહરણમૂલકં , વિજાયનમૂલકં વા દુક્ખં હોતિ. રત્તકઞ્ચુકતો કઞ્ચનપટિમા વિય દારકા માતુકુચ્છિતો અમક્ખિતા એવ સેમ્હાદિના સુખેનેવ નિક્ખમન્તિ, અયં તત્થ ધમ્મતા.
Sattāhikameva ca tattha itthipurisā kāmaratiyā viharanti, tato vītarāgā yathāsakaṃ gacchanti. Na tattha idha viya gabbhokkantimūlakaṃ, gabbhapariharaṇamūlakaṃ , vijāyanamūlakaṃ vā dukkhaṃ hoti. Rattakañcukato kañcanapaṭimā viya dārakā mātukucchito amakkhitā eva semhādinā sukheneva nikkhamanti, ayaṃ tattha dhammatā.
માતા પન પુત્તં વા ધીતરં વા વિજાયિત્વા તેસં વિચરણપ્પદેસે ઠપેત્વા અનપેક્ખા યથારુચિ ગચ્છતિ. તેસં તત્થ સયિતાનં યે પસ્સન્તિ પુરિસા, ઇત્થિયો વા, તે અત્તનો અઙ્ગુલિયો ઉપનામેન્તિ, તેસં કમ્મબલેન તતો ખીરં પવત્તતિ, તેન દારકા યાપેન્તિ. એવં પન વડ્ઢન્તા કતિપયદિવસેહેવ લદ્ધબલા હુત્વા દારિકા ઇત્થિયો ઉપગચ્છન્તિ, દારકા પુરિસે. કપ્પરુક્ખતો એવ ચ તેસં તત્થ તત્થ વત્થાભરણાનિ નિપ્પજ્જન્તિ. નાનાવિરાગવણ્ણવિચિત્તાનિ હિ સુખુમાનિ મુદુસુખસમ્ફસ્સાનિ વત્થાનિ તત્થ તત્થ કપ્પરુક્ખેસુ ઓલમ્બન્તાનિ ઇટ્ઠન્તિ. નાનાવિધરંસિજાલસમુજ્જલવિવિધવણ્ણરતનવિનદ્ધાનિ અનેકવિધમાલાકમ્મલતાકમ્મભિત્તિકમ્મવિચિત્તાનિ સીસૂપગગીવૂપગહત્થૂપગકટૂપગપાદૂપગાનિ સોવણ્ણમયાનિ આભરણાનિ ચ કપ્પરુક્ખતો ઓલમ્બન્તિ. તથા વીણામુદિઙ્ગપણવસમ્મતાળસઙ્ખવંસવેતાળપરિવાનિવલ્લકીપભુતિકા તૂરિયભણ્ડાપિ તતો તતો ઓલમ્બન્તિ. તત્થ ચ બહૂ ફલરુક્ખા કુમ્ભમત્તાનિ ફલાનિ ફલન્તિ મધુરરસાનિ, યાનિ પરિભુઞ્જિત્વા તે સત્તાહમ્પિ ખુપ્પિપાસાહિ ન બાધીયન્તિ. નજ્જોપિ તત્થ સુવિસુદ્ધજલા સુપતિત્થા રમણીયા અકદ્દમા વાલુકતલા નાતિસીતા નાચ્ચુણ્હા સુરભિગન્ધીહિ જલજપુપ્ફેહિ સઞ્છન્ના સબ્બકાલં સુરભિં વાયન્તિયો સન્દન્તિ. ન તત્થ કણ્ટકતિણકક્ખળગચ્છલતા હોન્તિ, અકણ્ટકા પુપ્ફફલસમ્પન્ના એવ હોન્તિ. ચન્દનનાગરુક્ખા સયમેવ રસં પગ્ઘરન્તિ . ન્હાયિતુકામા ચ નદીતિત્થે એકજ્ઝં વત્થાભરણાનિ ઠપેત્વા નદિં ઓતરિત્વા ન્હત્વા ઉત્તિણ્ણુત્તિણ્ણા ઉપરિટ્ઠિમં વત્થાભરણં ગણ્હન્તિ, ન તેસં એવં હોતિ ‘‘ઇદં મમ, ઇદં પરસ્સા’’તિ, તતો એવ ન તેસં કોચિ વિગ્ગહો વા વિવાદો વા. સત્તાહિકા એવ ચ નેસં કામરતિકીળા હોતિ, તતો વીતરાગા વિય વિચરન્તિ. યત્થ ચ રુક્ખે સયિતુકામા હોન્તિ, તત્થેવ સયનં ઉપલભન્તિ. મતે ચ સત્તે દિસ્વા ન રોદન્તિ, ન સોચન્તિ, તઞ્ચ મણ્ડયિત્વા નિક્ખિપન્તિ. તાવદેવ ચ નેસં તથારૂપા સકુણા ઉપગન્ત્વા મતં દીપન્તરં નેન્તિ. તસ્મા સુસાનં વા અસુચિટ્ઠાનં વા તત્થ નત્થિ. ન ચ તતો મતા નિરયં વા તિરચ્છાનયોનિં વા પેત્તિવિસયં વા ઉપપજ્જન્તિ. ‘‘ધમ્મતાસિદ્ધસ્સ પઞ્ચસીલસ્સ આનુભાવેન તે દેવલોકે નિબ્બત્તન્તી’’તિ વદન્તિ. વસ્સસહસ્સમેવ ચ નેસં સબ્બકાલં આયુપ્પમાણં. સબ્બમેતં તેસં પઞ્ચસીલં વિય ધમ્મતાસિદ્ધં એવાતિ વેદિતબ્બં. તત્થાતિ તસ્મિં ઉત્તરકુરુદીપે.
Mātā pana puttaṃ vā dhītaraṃ vā vijāyitvā tesaṃ vicaraṇappadese ṭhapetvā anapekkhā yathāruci gacchati. Tesaṃ tattha sayitānaṃ ye passanti purisā, itthiyo vā, te attano aṅguliyo upanāmenti, tesaṃ kammabalena tato khīraṃ pavattati, tena dārakā yāpenti. Evaṃ pana vaḍḍhantā katipayadivaseheva laddhabalā hutvā dārikā itthiyo upagacchanti, dārakā purise. Kapparukkhato eva ca tesaṃ tattha tattha vatthābharaṇāni nippajjanti. Nānāvirāgavaṇṇavicittāni hi sukhumāni mudusukhasamphassāni vatthāni tattha tattha kapparukkhesu olambantāni iṭṭhanti. Nānāvidharaṃsijālasamujjalavividhavaṇṇaratanavinaddhāni anekavidhamālākammalatākammabhittikammavicittāni sīsūpagagīvūpagahatthūpagakaṭūpagapādūpagāni sovaṇṇamayāni ābharaṇāni ca kapparukkhato olambanti. Tathā vīṇāmudiṅgapaṇavasammatāḷasaṅkhavaṃsavetāḷaparivānivallakīpabhutikā tūriyabhaṇḍāpi tato tato olambanti. Tattha ca bahū phalarukkhā kumbhamattāni phalāni phalanti madhurarasāni, yāni paribhuñjitvā te sattāhampi khuppipāsāhi na bādhīyanti. Najjopi tattha suvisuddhajalā supatitthā ramaṇīyā akaddamā vālukatalā nātisītā nāccuṇhā surabhigandhīhi jalajapupphehi sañchannā sabbakālaṃ surabhiṃ vāyantiyo sandanti. Na tattha kaṇṭakatiṇakakkhaḷagacchalatā honti, akaṇṭakā pupphaphalasampannā eva honti. Candananāgarukkhā sayameva rasaṃ paggharanti . Nhāyitukāmā ca nadītitthe ekajjhaṃ vatthābharaṇāni ṭhapetvā nadiṃ otaritvā nhatvā uttiṇṇuttiṇṇā upariṭṭhimaṃ vatthābharaṇaṃ gaṇhanti, na tesaṃ evaṃ hoti ‘‘idaṃ mama, idaṃ parassā’’ti, tato eva na tesaṃ koci viggaho vā vivādo vā. Sattāhikā eva ca nesaṃ kāmaratikīḷā hoti, tato vītarāgā viya vicaranti. Yattha ca rukkhe sayitukāmā honti, tattheva sayanaṃ upalabhanti. Mate ca satte disvā na rodanti, na socanti, tañca maṇḍayitvā nikkhipanti. Tāvadeva ca nesaṃ tathārūpā sakuṇā upagantvā mataṃ dīpantaraṃ nenti. Tasmā susānaṃ vā asuciṭṭhānaṃ vā tattha natthi. Na ca tato matā nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā pettivisayaṃ vā upapajjanti. ‘‘Dhammatāsiddhassa pañcasīlassa ānubhāvena te devaloke nibbattantī’’ti vadanti. Vassasahassameva ca nesaṃ sabbakālaṃ āyuppamāṇaṃ. Sabbametaṃ tesaṃ pañcasīlaṃ viya dhammatāsiddhaṃ evāti veditabbaṃ. Tatthāti tasmiṃ uttarakurudīpe.
એકખુરં કત્વાતિ અનેકસફમ્પિ એકસફં વિય કત્વા, અસ્સં વિય કત્વાતિ અત્થો. ‘‘ગાવિ’’ન્તિ વત્વા પુન ‘‘પસુ’’ન્તિ વુત્તત્તા ગાવિતો ઇતરો સબ્બો ચતુપ્પદો ઇધ ‘‘પસૂ’’તિ અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘ઠપેત્વા ગાવિ’’ન્તિ.
Ekakhuraṃ katvāti anekasaphampi ekasaphaṃ viya katvā, assaṃ viya katvāti attho. ‘‘Gāvi’’nti vatvā puna ‘‘pasu’’nti vuttattā gāvito itaro sabbo catuppado idha ‘‘pasū’’ti adhippetoti āha ‘‘ṭhapetvā gāvi’’nti.
તસ્સાતિ ગબ્ભિનિત્થિયા. પિટ્ઠિ ઓનમિતું સહતીતિ કુચ્છિયા ગરુભારતાય તેસં આરુળ્હકાલે પિટ્ઠિ ઓનમતિ, તેસં નિસજ્જં સહતિ પલ્લઙ્કે નિસિન્ના વિય હોન્તિ. સમ્માદિટ્ઠિકેતિ કમ્મપથસમ્માદિટ્ઠિયા સમ્માદિટ્ઠિકે. એત્થાતિ જમ્બુદીપે. એત્થ હિ જનપદવોહારો, ન ઉત્તરકુરુમ્હિ. તથા હિ ‘‘પચ્ચન્તિમમિલક્ખુવાસિકે’’તિ ચ વુત્તં.
Tassāti gabbhinitthiyā. Piṭṭhi onamituṃ sahatīti kucchiyā garubhāratāya tesaṃ āruḷhakāle piṭṭhi onamati, tesaṃ nisajjaṃ sahati pallaṅke nisinnā viya honti. Sammādiṭṭhiketi kammapathasammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhike. Etthāti jambudīpe. Ettha hi janapadavohāro, na uttarakurumhi. Tathā hi ‘‘paccantimamilakkhuvāsike’’ti ca vuttaṃ.
તસ્સ રઞ્ઞોતિ વેસ્સવણમહારાજસ્સ. ઇતિ સો અત્તાનમેવ પરં વિય કત્વા વદતિ. એસેવ નયો પરતોપિ. બહુવિધં નાનારતનવિચિત્તં નાનાસણ્ઠાનં રથાદિ દિબ્બયાનં ઉપટ્ઠિતમેવ હોતિ સુદન્તવાહનયુત્તં, ન નેસં યાનાનં ઉપટ્ઠાપને ઉસ્સુક્કં આપજ્જિતબ્બં અત્થિ. એતાનીતિ હત્થિયાનાદીનિ. નેસન્તિ વેસ્સવણપરિચારિકાનં. કપ્પિતાનિ હુત્વા ઉટ્ઠિતાનિ આરુહિતું ઉપકપ્પનયાનાનિ. નિપન્નાપિ નિસિન્નાપિ વિચરન્તિ ચન્દિમસૂરિયા વિય યથાસકં વિમાનેસુ.
Tassa raññoti vessavaṇamahārājassa. Iti so attānameva paraṃ viya katvā vadati. Eseva nayo paratopi. Bahuvidhaṃ nānāratanavicittaṃ nānāsaṇṭhānaṃ rathādi dibbayānaṃ upaṭṭhitameva hoti sudantavāhanayuttaṃ, na nesaṃ yānānaṃ upaṭṭhāpane ussukkaṃ āpajjitabbaṃ atthi. Etānīti hatthiyānādīni. Nesanti vessavaṇaparicārikānaṃ. Kappitāni hutvā uṭṭhitāni āruhituṃ upakappanayānāni. Nipannāpi nisinnāpi vicaranti candimasūriyā viya yathāsakaṃ vimānesu.
નગરા અહૂતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન વુત્તન્તિ આહ ‘‘નગરાનિ ભવિંસૂતિ અત્થો’’તિ. આટાનાટા નામાતિ ઇત્થિલિઙ્ગવસેન લદ્ધનામં નગરં આસિ.
Nagarāahūti liṅgavipallāsena vuttanti āha ‘‘nagarāni bhaviṃsūti attho’’ti. Āṭānāṭā nāmāti itthiliṅgavasena laddhanāmaṃ nagaraṃ āsi.
તસ્મિં ઠત્વાતિ તસ્મિં પદેસે પરકુસિટનાટાનામકે નગરે ઠત્વા. તતો ઉજું ઉત્તરદિસાયં. એતસ્સાતિ કસિવન્તનગરસ્સ. અપરભાગે અપરકોટ્ઠાસે, પરતો ઇચ્ચેવ અત્થો.
Tasmiṃ ṭhatvāti tasmiṃ padese parakusiṭanāṭānāmake nagare ṭhatvā. Tato ujuṃ uttaradisāyaṃ. Etassāti kasivantanagarassa. Aparabhāge aparakoṭṭhāse, parato icceva attho.
કુવેરોતિ તસ્સ પુરિમજાતિસમુદાગતં નામન્તિ તેનેવ પસઙ્ગેન યેનાયં સમ્પત્તિ અધિગતા, તદસ્સ પુબ્બકમ્મં આચિક્ખિતું ‘‘અયં કિરા’’તિઆદિ વુત્તં. ઉચ્છુવપ્પન્તિ ઉચ્છુસસ્સં. અવસેસસાલાહીતિ અવસેસયન્તસાલાહિ, નિસ્સક્કવચનઞ્ચેતં. તત્થેવાતિ પુઞ્ઞત્થં દિન્નસાલાયમેવ.
Kuveroti tassa purimajātisamudāgataṃ nāmanti teneva pasaṅgena yenāyaṃ sampatti adhigatā, tadassa pubbakammaṃ ācikkhituṃ ‘‘ayaṃ kirā’’tiādi vuttaṃ. Ucchuvappanti ucchusassaṃ. Avasesasālāhīti avasesayantasālāhi, nissakkavacanañcetaṃ. Tatthevāti puññatthaṃ dinnasālāyameva.
પટિએસન્તોતિ પતિ પતિ અત્થે એસન્તો વીમંસન્તો. ન કેવલં તે વીમંસન્તિ એવ, અથ ખો તમત્થં પતિટ્ઠાપેન્તીતિ આહ ‘‘વિસું વિસું અત્થે ઉપપરિક્ખમાના અનુસાસમાના’’તિ. યક્ખરટ્ઠિકાતિ યક્ખરટ્ઠાધિપતિનો. યક્ખા ચ વેસ્સવણસ્સ રઞ્ઞો નિવેસનદ્વારે નિયુત્તા ચાતિ યક્ખદોવારિકા, તેસં યક્ખદોવારિકાનં.
Paṭiesantoti pati pati atthe esanto vīmaṃsanto. Na kevalaṃ te vīmaṃsanti eva, atha kho tamatthaṃ patiṭṭhāpentīti āha ‘‘visuṃ visuṃ atthe upaparikkhamānā anusāsamānā’’ti. Yakkharaṭṭhikāti yakkharaṭṭhādhipatino. Yakkhā ca vessavaṇassa rañño nivesanadvāre niyuttā cāti yakkhadovārikā, tesaṃ yakkhadovārikānaṃ.
યસ્મા ધરણીપોરક્ખણિતો પુરાણોદકં ભસ્સયન્તં હેટ્ઠા વુટ્ઠિ હુત્વા નિક્ખમતિ, તસ્મા તં તતો ગહેત્વા મેઘેહિ પવુટ્ઠં વિય હોતીતિ વુત્તં ‘‘યતો પોક્ખરણિતો ઉદકં ગહેત્વા મેઘા પવસ્સન્તી’’તિ. યતોતિ યતો ધરણીપોક્ખરણિતો. સભાતિ યક્ખાનં ઉપટ્ઠાનસભા.
Yasmā dharaṇīporakkhaṇito purāṇodakaṃ bhassayantaṃ heṭṭhā vuṭṭhi hutvā nikkhamati, tasmā taṃ tato gahetvā meghehi pavuṭṭhaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘yato pokkharaṇito udakaṃ gahetvā meghā pavassantī’’ti. Yatoti yato dharaṇīpokkharaṇito. Sabhāti yakkhānaṃ upaṭṭhānasabhā.
તસ્મિં ઠાનેતિ તસ્સા પોક્ખરણિયા તીરે યક્ખાનં વસનવને. સદા ફલિતાતિ નિચ્ચકાલં સઞ્જાતફલા. નિચ્ચપુપ્ફિતાતિ નિચ્ચં સઞ્જાતપુપ્ફા. નાનાદિજગણાયુતાતિ નાનાવિધેહિ દિજગણેહિ યુત્તા. તેહિ પન સકુણસઙ્ઘેહિ ઇતો ચિતો ચ સમ્પતન્તેહિ પરિબ્ભમન્તેહિ યસ્મા સા પોક્ખરણી આકુલા વિય હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘વિવિધપક્ખિસઙ્ઘસમાકુલા’’તિ. કોઞ્ચસકુણેહીતિ સારસસકુન્તેહિ.
Tasmiṃ ṭhāneti tassā pokkharaṇiyā tīre yakkhānaṃ vasanavane. Sadā phalitāti niccakālaṃ sañjātaphalā. Niccapupphitāti niccaṃ sañjātapupphā. Nānādijagaṇāyutāti nānāvidhehi dijagaṇehi yuttā. Tehi pana sakuṇasaṅghehi ito cito ca sampatantehi paribbhamantehi yasmā sā pokkharaṇī ākulā viya hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘vividhapakkhisaṅghasamākulā’’ti. Koñcasakuṇehīti sārasasakuntehi.
‘‘એવં વિરવન્તાન’’ન્તિ ઇમિના તથા વસ્સિતવસેન ‘‘જીવઞ્જીવકા’’તિ અયં તેસં સમઞ્ઞાતિ દસ્સેતિ. ઉટ્ઠવચિત્તકાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. તેનાહ ‘‘એવં વસ્સમાના’’તિ. પોક્ખરસાતકાતિ પોક્ખરસણ્ઠાનતાય ‘‘પોક્ખરસાતકા’’તિ એવં લદ્ધનામા.
‘‘Evaṃ viravantāna’’nti iminā tathā vassitavasena ‘‘jīvañjīvakā’’ti ayaṃ tesaṃ samaññāti dasseti. Uṭṭhavacittakāti etthāpi eseva nayo. Tenāha ‘‘evaṃ vassamānā’’ti. Pokkharasātakāti pokkharasaṇṭhānatāya ‘‘pokkharasātakā’’ti evaṃ laddhanāmā.
સબ્બકાલં સોભતીતિ સબ્બઉતૂસુ સોભતિ, ન તસ્સા હેમન્તાદિવસેન સોભાવિરતો અત્થિ. એવંભૂતા ચ નિચ્ચં પુપ્ફિતજલજથલજપુપ્ફતાય, ફલભારભરિતરુક્ખપરિવારિતતાય, અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતસલિલતાય ચ નિરન્તરં સોભતિ.
Sabbakālaṃsobhatīti sabbautūsu sobhati, na tassā hemantādivasena sobhāvirato atthi. Evaṃbhūtā ca niccaṃ pupphitajalajathalajapupphatāya, phalabhārabharitarukkhaparivāritatāya, aṭṭhaṅgasamannāgatasalilatāya ca nirantaraṃ sobhati.
૨૮૨. પરિકમ્મન્તિ પુબ્બુપચારં. પરિસોધેત્વાતિ એકક્ખરસ્સાપિ અવિરાધનવસેન આચરિયસન્તિકે સબ્બં સોધેત્વા. સુટ્ઠુ ઉગ્ગહિતાતિ પરિમણ્ડલપદબ્યઞ્જનાય પોરિયા વાચાય વિસ્સટ્ઠાય અનેલગળાય અત્થસ્સ વિઞ્ઞાપનીયા સમ્મદેવ ઉગ્ગહિતા. તથા હિ ‘‘અત્થઞ્ચ બ્યઞ્જનઞ્ચ પરિસોધેત્વા’’તિ વુત્તં. અત્થં જાનતો એવ હિ બ્યઞ્જનં પરિસુજ્ઝતિ, નો અજાનતો. પદબ્યઞ્જનાનીતિ પદઞ્ચેવ બ્યઞ્જનઞ્ચ અહાપેત્વા. એવઞ્હિ પરિપુણ્ણા નામ હોતીતિ. વિસંવાદેત્વાતિ અઞ્ઞથા કત્વા. તેજવન્તં ન હોતિ વિરજ્ઝનતો ચેવ વિમ્હયત્થભાવતો ચ. સબ્બસોતિ અનવસેસતો આદિમજ્ઝપરિયોસાનતો. તેજવન્તં હોતીતિ સભાવનિરુત્તિં અવિરાધેત્વા સુપ્પવત્તિભાવેન સાધનતો. એવં પયોગવિપત્તિં પહાય પયોગસમ્પત્તિયા સતિ પરિત્તસ્સ અત્થસાધકતં દસ્સેત્વા ઇદાનિ અજ્ઝાસયવિપત્તિં પહાય અજ્ઝાસયસમ્પત્તિયા અત્થસાધકતં દસ્સેતું ‘‘લાભહેતૂ’’તિઆદિ વુત્તં. ઇદં પરિત્તભણનં સત્તાનં અનત્થપટિબાહનહેતૂતિ તસ્સ ઞાણકરુણાપુબ્બકતા નિસ્સરણપક્ખો. મેત્તં પુરેચારિકં કત્વાતિ મેત્તામનસિકારેન સત્તેસુ હિતફરણં પુરક્ખત્વા.
282.Parikammanti pubbupacāraṃ. Parisodhetvāti ekakkharassāpi avirādhanavasena ācariyasantike sabbaṃ sodhetvā. Suṭṭhu uggahitāti parimaṇḍalapadabyañjanāya poriyā vācāya vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpanīyā sammadeva uggahitā. Tathā hi ‘‘atthañca byañjanañca parisodhetvā’’ti vuttaṃ. Atthaṃ jānato eva hi byañjanaṃ parisujjhati, no ajānato. Padabyañjanānīti padañceva byañjanañca ahāpetvā. Evañhi paripuṇṇā nāma hotīti. Visaṃvādetvāti aññathā katvā. Tejavantaṃ na hoti virajjhanato ceva vimhayatthabhāvato ca. Sabbasoti anavasesato ādimajjhapariyosānato. Tejavantaṃ hotīti sabhāvaniruttiṃ avirādhetvā suppavattibhāvena sādhanato. Evaṃ payogavipattiṃ pahāya payogasampattiyā sati parittassa atthasādhakataṃ dassetvā idāni ajjhāsayavipattiṃ pahāya ajjhāsayasampattiyā atthasādhakataṃ dassetuṃ ‘‘lābhahetū’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ parittabhaṇanaṃ sattānaṃ anatthapaṭibāhanahetūti tassa ñāṇakaruṇāpubbakatā nissaraṇapakkho. Mettaṃ purecārikaṃ katvāti mettāmanasikārena sattesu hitapharaṇaṃ purakkhatvā.
‘‘વત્થું વા’’તિઆદિ પુબ્બે ચતુપરિસમજ્ઝે કતાય સાધનાય ભગવતો પવેદનં. ઘરવત્થુન્તિ વસનગેહં. નિબદ્ધવાસન્તિ પરગેહેપિ નેવાસિકભાવેન વાસં ન લભેય્ય, યં પન મહારાજાનં, યક્ખસેનાપતીનઞ્ચ અજાનન્તાનંયેવ કદાચિ વસિત્વા ગમનં, તં અપ્પમાણન્તિ અધિપ્પાયો. સમિતિન્તિ યક્ખાદિસમાગમં. કામં પાળિયં ‘‘ન મે સો’’તિ આગતં, ઇતરેસમ્પિ પન મહારાજાનમત્તના એકજ્ઝાસયતાય તેસમ્પિ અજ્ઝાસયં હદયે ઠપેત્વા વેસ્સવણો તથા અવોચ. કઞ્ઞં અનુ અનુ વહિતું અયુત્તો અનાવય્હો, સબ્બકાલં કઞ્ઞં લદ્ધું અયુત્તોતિ અત્થો, તં અનાવય્હં. તેનાહ ‘‘ન આવાહયુત્ત’’ન્તિ. ન વિવય્હન્તિ અવિવય્હં, કઞ્ઞં ગહેતુમયુત્તન્તિ અત્થો. તેનાહ ‘‘ન વિવાહયુત્ત’’ન્તિ. આહિતો અહંમાનો એત્થાતિ અત્તા, અત્તભાવો. અત્તા વિસયભૂતો એતાસં અત્થીતિ અત્તા, પરિભાસા, તાહિ. પરિયત્તં કત્વા વચનેન પરિપુણ્ણાહિ. યથા યક્ખા અક્કોસિતબ્બા, એવં પવત્તા અક્કોસા યક્ખઅક્કોસા નામ, તેહિ. તે પન ‘‘કળારક્ખિ કળારદન્તા કાળવણ્ણા’’તિ એવં આદયો.
‘‘Vatthuṃ vā’’tiādi pubbe catuparisamajjhe katāya sādhanāya bhagavato pavedanaṃ. Gharavatthunti vasanagehaṃ. Nibaddhavāsanti paragehepi nevāsikabhāvena vāsaṃ na labheyya, yaṃ pana mahārājānaṃ, yakkhasenāpatīnañca ajānantānaṃyeva kadāci vasitvā gamanaṃ, taṃ appamāṇanti adhippāyo. Samitinti yakkhādisamāgamaṃ. Kāmaṃ pāḷiyaṃ ‘‘na me so’’ti āgataṃ, itaresampi pana mahārājānamattanā ekajjhāsayatāya tesampi ajjhāsayaṃ hadaye ṭhapetvā vessavaṇo tathā avoca. Kaññaṃ anu anu vahituṃ ayutto anāvayho, sabbakālaṃ kaññaṃ laddhuṃ ayuttoti attho, taṃ anāvayhaṃ. Tenāha ‘‘na āvāhayutta’’nti. Na vivayhanti avivayhaṃ, kaññaṃ gahetumayuttanti attho. Tenāha ‘‘na vivāhayutta’’nti. Āhito ahaṃmāno etthāti attā, attabhāvo. Attā visayabhūto etāsaṃ atthīti attā, paribhāsā, tāhi. Pariyattaṃ katvā vacanena paripuṇṇāhi. Yathā yakkhā akkositabbā, evaṃ pavattā akkosā yakkhaakkosā nāma, tehi. Te pana ‘‘kaḷārakkhi kaḷāradantā kāḷavaṇṇā’’ti evaṃ ādayo.
વિરુદ્ધાતિ વિરુજ્ઝનકા પરેહિ વિરોધિનો. રભસાતિ સારમ્ભકાતિ અધિપ્પાયો. તેનાહ ‘‘કરણુત્તરિયા’’તિ. રભસાતિ વા સાહસિકા. સામિનો મનસો અસ્સવાતિ મનસ્સા, કિઙ્કરા. યે હિ ‘‘કિં કરોમિ ભદ્દન્તે’’તિ સામિકસ્સ વસે વત્તન્તિ, તે એવં વુચ્ચન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘યક્ખસેનાપતીનં યે મનસ્સા, તેસ’’ન્તિ. આણાય અવરોધિતુપચારા અવરુદ્ધા, તે પન આણાવતો પચ્ચત્થિકા નામ હોન્તીતિ ‘‘પચ્ચામિત્તા વેરિનો’’તિ વુત્તં. ઉજ્ઝાપેતબ્બન્તિ હેટ્ઠા કત્વા ચિન્તાપેતબ્બં, તં પન ઉજ્ઝાપનં તેસં નીચકિરિયાય જાનાપનં હોતીતિ આહ ‘‘જાનાપેતબ્બા’’તિ.
Viruddhāti virujjhanakā parehi virodhino. Rabhasāti sārambhakāti adhippāyo. Tenāha ‘‘karaṇuttariyā’’ti. Rabhasāti vā sāhasikā. Sāmino manaso assavāti manassā, kiṅkarā. Ye hi ‘‘kiṃ karomi bhaddante’’ti sāmikassa vase vattanti, te evaṃ vuccanti. Tena vuttaṃ ‘‘yakkhasenāpatīnaṃ ye manassā, tesa’’nti. Āṇāya avarodhitupacārā avaruddhā, te pana āṇāvato paccatthikā nāma hontīti ‘‘paccāmittā verino’’ti vuttaṃ. Ujjhāpetabbanti heṭṭhā katvā cintāpetabbaṃ, taṃ pana ujjhāpanaṃ tesaṃ nīcakiriyāya jānāpanaṃ hotīti āha ‘‘jānāpetabbā’’ti.
પરિત્તપરિકમ્મકથાવણ્ણના
Parittaparikammakathāvaṇṇanā
પરિત્તસ્સ પરિકમ્મં કથેતબ્બન્તિ આટાનાટિયપરિત્તસ્સ પરિકમ્મં પુબ્બુપચારટ્ઠાનિયં મેત્તસુત્તાદિ કથેતબ્બં. એવઞ્હિ તં લદ્ધાસેવનં હુત્વા તેજવન્તં હોતિ. તેનાહ ‘‘પઠમમેવ હી’’તિઆદિ. પિટ્ઠં વા મંસં વાતિ વા-સદ્દો અનિયમત્થો, તેન મચ્છઘતસૂપાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. ઓતારં લભન્તિ અત્તના પિયાયિતબ્બઆહારવસેન પિયાયિતબ્બટ્ઠાનવસેન ચ. ‘‘પરિત્ત…પે॰… નિસીદિતબ્બ’’ન્તિ ઇમિનાવ પરિત્તકારકસ્સ ભિક્ખુનો પરિસુદ્ધિપિ ઇચ્છિતબ્બાતિ દસ્સેતિ.
Parittassa parikammaṃ kathetabbanti āṭānāṭiyaparittassa parikammaṃ pubbupacāraṭṭhāniyaṃ mettasuttādi kathetabbaṃ. Evañhi taṃ laddhāsevanaṃ hutvā tejavantaṃ hoti. Tenāha ‘‘paṭhamameva hī’’tiādi. Piṭṭhaṃ vā maṃsaṃ vāti vā-saddo aniyamattho, tena macchaghatasūpādiṃ saṅgaṇhāti. Otāraṃ labhanti attanā piyāyitabbaāhāravasena piyāyitabbaṭṭhānavasena ca. ‘‘Paritta…pe… nisīditabba’’nti imināva parittakārakassa bhikkhuno parisuddhipi icchitabbāti dasseti.
‘‘પરિત્તકારકો…પે॰… સમ્પરિવારિતેના’’તિ ઇદં પરિત્તકરણે બાહિરરક્ખાસંવિધાનં. ‘‘મેત્તચિત્તં …પે॰… કાતબ્બ’’ન્તિ ઇદં અબ્ભન્તરરક્ખા ઉભયતો રક્ખાસંવિધાનં. એવઞ્હિ અમનુસ્સા પરિત્તકરણસ્સ અન્તરાયં કાતું ન વિસહન્તિ. મઙ્ગલકથા વત્તબ્બા પુબ્બુપચારવસેન. સબ્બસન્નિપાતોતિ તસ્મિં વિહારે, તસ્મિં વા ગામખેત્તે સબ્બેસં ભિક્ખૂનં સન્નિપાતો. ઘોસેતબ્બો,‘‘ચેતિયઙ્ગણે સબ્બેહિ સન્નિપતિતબ્બ’’ન્તિ. અનાગન્તું નામ ન લબ્ભતિ અમનુસ્સેન બુદ્ધાણાભયેન, રાજાણાભયેન ચ. ગહિતકાપદેસેન અમનુસ્સોવ પુચ્છિતો હોતીતિ આહ ‘‘અમનુસ્સગ્ગહિતકો ‘ત્વં કો નામા’તિ પુચ્છિતબ્બો’’તિ. માલાગન્ધાદીસુ પૂજનત્થં વિનિયુઞ્જિયમાનેસુ. પત્તીતિ તુય્હં પત્તિદાનં. પિણ્ડપાતે પત્તીતિ પિણ્ડપાતે દિય્યમાને પત્તિદાનં. દેવતાનન્તિ યક્ખસેનાપતીનં. પરિત્તં ભણિતબ્બન્તિ એત્થાપિ ‘‘મેત્તચિત્તં પુરેચારિકં કત્વા’’તિ ચ ‘‘મઙ્ગલકથા વત્તબ્બા’’તિ ચ ‘‘વિહારસ્સ ઉપવને’’તિ એવમાદિ ચ સબ્બં ગિહીનં પરિત્તકરણે વુત્તં પરિકમ્મં કાતબ્બમેવ.
‘‘Parittakārako…pe… samparivāritenā’’ti idaṃ parittakaraṇe bāhirarakkhāsaṃvidhānaṃ. ‘‘Mettacittaṃ …pe… kātabba’’nti idaṃ abbhantararakkhā ubhayato rakkhāsaṃvidhānaṃ. Evañhi amanussā parittakaraṇassa antarāyaṃ kātuṃ na visahanti. Maṅgalakathā vattabbā pubbupacāravasena. Sabbasannipātoti tasmiṃ vihāre, tasmiṃ vā gāmakhette sabbesaṃ bhikkhūnaṃ sannipāto. Ghosetabbo,‘‘cetiyaṅgaṇe sabbehi sannipatitabba’’nti. Anāgantuṃ nāma na labbhati amanussena buddhāṇābhayena, rājāṇābhayena ca. Gahitakāpadesena amanussova pucchito hotīti āha ‘‘amanussaggahitako ‘tvaṃ ko nāmā’ti pucchitabbo’’ti. Mālāgandhādīsu pūjanatthaṃ viniyuñjiyamānesu. Pattīti tuyhaṃ pattidānaṃ. Piṇḍapāte pattīti piṇḍapāte diyyamāne pattidānaṃ. Devatānanti yakkhasenāpatīnaṃ. Parittaṃ bhaṇitabbanti etthāpi ‘‘mettacittaṃ purecārikaṃ katvā’’ti ca ‘‘maṅgalakathā vattabbā’’ti ca ‘‘vihārassa upavane’’ti evamādi ca sabbaṃ gihīnaṃ parittakaraṇe vuttaṃ parikammaṃ kātabbameva.
સરીરે અધિમુચ્ચતીતિ સરીરં અનુપવિસિત્વા વિય આવિસન્તો યથા ગહિતકસ્સ વસેન ન વત્તતિ, અત્તનો એવ વસેન વત્તતિ, એવં અધિમુચ્ચતિ અધિટ્ઠહિત્વા તિટ્ઠતિ. તેનાહ ‘‘આવિસતીતિ તસ્સેવ વેવચન’’ન્તિ. લગ્ગતીતિ તત્થેવ લગ્ગો અલ્લીનો હોતિ. તેનાહ ‘‘ન અપેતી’’તિ. રોગં વડ્ઢેન્તોતિ ધાતૂનં સમભાવેન વત્તિતું અપ્પદાનવસેન ઉપ્પન્નં રોગં વડ્ઢેન્તો. ધાતૂનં વિસમભાવાપત્તિયા ચ આહારસ્સ ચ અરુચ્ચનેન ગહિતકસ્સ સરીરે લોહિતં સુસ્સતિ, મંસં મિલાયતિ, તં પનસ્સ યક્ખો ધાતુક્ખોભનિમિત્તતાય કરોન્તો વિય હોતીતિ વુત્તં ‘‘અપ્પમંસલોહિતં કરોન્તો’’તિ.
Sarīre adhimuccatīti sarīraṃ anupavisitvā viya āvisanto yathā gahitakassa vasena na vattati, attano eva vasena vattati, evaṃ adhimuccati adhiṭṭhahitvā tiṭṭhati. Tenāha ‘‘āvisatītitasseva vevacana’’nti. Laggatīti tattheva laggo allīno hoti. Tenāha ‘‘na apetī’’ti. Rogaṃvaḍḍhentoti dhātūnaṃ samabhāvena vattituṃ appadānavasena uppannaṃ rogaṃ vaḍḍhento. Dhātūnaṃ visamabhāvāpattiyā ca āhārassa ca aruccanena gahitakassa sarīre lohitaṃ sussati, maṃsaṃ milāyati, taṃ panassa yakkho dhātukkhobhanimittatāya karonto viya hotīti vuttaṃ ‘‘appamaṃsalohitaṃ karonto’’ti.
૨૮૩. તેસં નામાનિ ઇન્દાદિનામભાવેન વોહરિતબ્બતો. તતોતિ તતો આરોચનતો પરં. તેતિ યક્ખસેનાપતયો. ઓકાસો ન ભવિસ્સતીતિ ભિક્ખુભિક્ખુનિયો, ઉપાસકઉપાસિકાયો વિહેઠેતું અવસરો ન ભવિસ્સતિ સમ્મદેવ આરક્ખાય વિહિતત્તાતિ.
283.Tesaṃ nāmāni indādināmabhāvena voharitabbato. Tatoti tato ārocanato paraṃ. Teti yakkhasenāpatayo. Okāso na bhavissatīti bhikkhubhikkhuniyo, upāsakaupāsikāyo viheṭhetuṃ avasaro na bhavissati sammadeva ārakkhāya vihitattāti.
આટાનાટિયસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના.
Āṭānāṭiyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / દીઘનિકાય • Dīghanikāya / ૯. આટાનાટિયસુત્તં • 9. Āṭānāṭiyasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / દીઘ નિકાય (અટ્ઠકથા) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ૯. આટાનાટિયસુત્તવણ્ણના • 9. Āṭānāṭiyasuttavaṇṇanā
