| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
૬. અતીતક્ખન્ધાદિકથા
6. Atītakkhandhādikathā
૧. નસુત્તસાધનકથાવણ્ણના
1. Nasuttasādhanakathāvaṇṇanā
૨૯૭. ‘‘અતીતં અનાગતં પચ્ચુપ્પન્ન’’ન્તિ અયં કાલવિભાગપરિચ્છિન્નો વોહારો ધમ્માનં તં તં અવત્થાવિસેસં ઉપાદાય પઞ્ઞત્તો. ધમ્મો હિ સકિચ્ચક્ખણે પચ્ચુપ્પન્નો, તતો પુબ્બે અનાગતો, પચ્છા અતીતોતિ વુત્તોવાયમત્થો. તત્થ યદિપિ ધમ્મા અનિચ્ચતાય અનવટ્ઠિતા, અવત્થા પન તેસં યથાવુત્તા વવત્થિતાતિ તદુપાદાના કાલપઞ્ઞત્તિપિ વવત્થિતા એવ. ન હિ અતીતાદિ અનાગતાદિભાવેન વોહરીયતિ, ખન્ધાદિપઞ્ઞત્તિ પન અનપેક્ખિતકાલવિસેસા. તીસુપિ હિ કાલેસુ રૂપક્ખન્ધો રૂપક્ખન્ધોવ, તથા સેસા ખન્ધા આયતનધાતુયો ચ. એવમવટ્ઠિતે યસ્મા પરવાદી ‘‘અત્થી’’તિ ઇમં પચ્ચુપ્પન્નનિયતં વોહારં અતીતાનાગતેસુપિ આરોપેતિ, તસ્મા સો અદ્ધસઙ્કરં કરોતિ. પરમત્થતો અવિજ્જમાને વિજ્જમાને કત્વા વોહરતીતિ તતો વિવેચેતું ‘‘અતીતં ખન્ધા’’તિઆદિકા અયં કથા આરદ્ધા.
297. ‘‘Atītaṃ anāgataṃ paccuppanna’’nti ayaṃ kālavibhāgaparicchinno vohāro dhammānaṃ taṃ taṃ avatthāvisesaṃ upādāya paññatto. Dhammo hi sakiccakkhaṇe paccuppanno, tato pubbe anāgato, pacchā atītoti vuttovāyamattho. Tattha yadipi dhammā aniccatāya anavaṭṭhitā, avatthā pana tesaṃ yathāvuttā vavatthitāti tadupādānā kālapaññattipi vavatthitā eva. Na hi atītādi anāgatādibhāvena voharīyati, khandhādipaññatti pana anapekkhitakālavisesā. Tīsupi hi kālesu rūpakkhandho rūpakkhandhova, tathā sesā khandhā āyatanadhātuyo ca. Evamavaṭṭhite yasmā paravādī ‘‘atthī’’ti imaṃ paccuppannaniyataṃ vohāraṃ atītānāgatesupi āropeti, tasmā so addhasaṅkaraṃ karoti. Paramatthato avijjamāne vijjamāne katvā voharatīti tato vivecetuṃ ‘‘atītaṃ khandhā’’tiādikā ayaṃ kathā āraddhā.
યસ્મા પન રુપ્પનાદિસભાવે અતીતાદિભેદભિન્ને ધમ્મે એકજ્ઝં ગહેત્વા તત્થ રાસટ્ઠં ઉપાદાય ખન્ધપઞ્ઞત્તિ, ચક્ખુરૂપાદીસુ કારણાદિઅત્થં સુઞ્ઞતટ્ઠઞ્ચ ઉપાદાય આયતનપઞ્ઞત્તિ ધાતુપઞ્ઞત્તિ ચ, તસ્મા સા અદ્ધત્તયસાધારણા, ન અતીતાદિપઞ્ઞત્તિ વિય અદ્ધવિસેસાધિટ્ઠાનાતિ આહ ‘‘ખન્ધાદિભાવાવિજહનતો અતીતાનાગતાન’’ન્તિ. તે પનેતે અતીતાદિકે ખન્ધાદિકે વિય સભાવધમ્મતો સઞ્જાનન્તો પરવાદી ‘‘અત્થી’’તિ પટિજાનાતીતિ આહ ‘‘અતીતાનાગતાનં અત્થિતં ઇચ્છન્તસ્સા’’તિ. સેસમેત્થ યં વત્તબ્બં, તં હેટ્ઠા વુત્તનયમેવ.
Yasmā pana ruppanādisabhāve atītādibhedabhinne dhamme ekajjhaṃ gahetvā tattha rāsaṭṭhaṃ upādāya khandhapaññatti, cakkhurūpādīsu kāraṇādiatthaṃ suññataṭṭhañca upādāya āyatanapaññatti dhātupaññatti ca, tasmā sā addhattayasādhāraṇā, na atītādipaññatti viya addhavisesādhiṭṭhānāti āha ‘‘khandhādibhāvāvijahanato atītānāgatāna’’nti. Te panete atītādike khandhādike viya sabhāvadhammato sañjānanto paravādī ‘‘atthī’’ti paṭijānātīti āha ‘‘atītānāgatānaṃ atthitaṃ icchantassā’’ti. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayameva.
‘‘તયોમે, ભિક્ખવે, નિરુત્તિપથા’’તિ સુત્તં નિરુત્તિપથસુત્તં. તત્થ હિ પચ્ચુપ્પન્નસ્સેવ અત્થિભાવો વુત્તો, ન અતીતાનાગતાનં. તેન વુત્તં ‘‘અત્થિતાય વારિતત્તા’’તિ. યદિ એવં ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, નિબ્બાન’’ન્તિ ઇદં કથન્તિ? તં સબ્બદા ઉપલદ્ધિતો વુત્તં નિચ્ચસભાવઞાપનત્થં અસઙ્ખતધમ્મસ્સ, ઇધ પન સઙ્ખતધમ્માનં ખણત્તયસમઙ્ગિતાય અત્થિભાવો ન તતો પુબ્બે પચ્છા ચાતિ પઞ્ઞાપનત્થં ‘‘યં, ભિક્ખવે, રૂપં…પે॰… ન તસ્સ સઙ્ખા ભવિસ્સતી’’તિ વુત્તં. એતેન ‘‘અત્થી’’તિ સમઞ્ઞાય અનુપાદાનતો અતીતં અનાગતં પરમત્થતો નત્થીતિ દસ્સિતં હોતિ. ઇમિનાવૂપાયેનાતિ ‘‘ખન્ધાદિભાવાવિજહનતો’’તિ એવં વુત્તેન હેતુના. ઉપપત્તિસાધનયુત્તિ હિ ઇધ ‘‘ઉપાયો’’તિ વુત્તા.
‘‘Tayome, bhikkhave, niruttipathā’’ti suttaṃ niruttipathasuttaṃ. Tattha hi paccuppannasseva atthibhāvo vutto, na atītānāgatānaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘atthitāya vāritattā’’ti. Yadi evaṃ ‘‘atthi, bhikkhave, nibbāna’’nti idaṃ kathanti? Taṃ sabbadā upaladdhito vuttaṃ niccasabhāvañāpanatthaṃ asaṅkhatadhammassa, idha pana saṅkhatadhammānaṃ khaṇattayasamaṅgitāya atthibhāvo na tato pubbe pacchā cāti paññāpanatthaṃ ‘‘yaṃ, bhikkhave, rūpaṃ…pe… na tassa saṅkhā bhavissatī’’ti vuttaṃ. Etena ‘‘atthī’’ti samaññāya anupādānato atītaṃ anāgataṃ paramatthato natthīti dassitaṃ hoti. Imināvūpāyenāti ‘‘khandhādibhāvāvijahanato’’ti evaṃ vuttena hetunā. Upapattisādhanayutti hi idha ‘‘upāyo’’ti vuttā.
નસુત્તસાધનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Nasuttasādhanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
૨. સુત્તસાધનકથાવણ્ણના
2. Suttasādhanakathāvaṇṇanā
૨૯૮. એતે ધમ્માતિ એતે ખન્ધઆયતનધાતુધમ્મા. સુત્તાહરણન્તિ નિરુત્તિપથસુત્તાહરણં. નેસન્તિ અતીતાનાગતાનં.
298. Ete dhammāti ete khandhaāyatanadhātudhammā. Suttāharaṇanti niruttipathasuttāharaṇaṃ. Nesanti atītānāgatānaṃ.
સુત્તસાધનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Suttasādhanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
અતીતક્ખન્ધાદિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Atītakkhandhādikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / કથાવત્થુપાળિ • Kathāvatthupāḷi / ૬. અતીતક્ખન્ધાદિકથા • 6. Atītakkhandhādikathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ૬. અતીતક્ખન્ધાદિકથા • 6. Atītakkhandhādikathā
