Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
અત્થવસપકરણવણ્ણના
Atthavasapakaraṇavaṇṇanā
૩૩૪. દસ અત્થવસે પટિચ્ચાતિ એત્થ તસ્સ તસ્સ સિક્ખાપદસ્સ પઞ્ઞાપને ગુણવિસેસદીપનતો, અપઞ્ઞાપને આદીનવદસ્સનતો ચ સઙ્ઘસુટ્ઠુતા હોતિ. તત્થ યથાસમ્ભવં લોકવજ્જસ્સ અપણ્ણત્તિસમ્ભવસ્સ પઞ્ઞાપને પયોગવિસુદ્ધિ ગુણો. પણ્ણત્તિસમ્ભવસ્સ પન સેખિયસ્સ લોકવજ્જસ્સ પઞ્ઞાપને પટિપત્તિવિસુદ્ધિ ગુણો, પણ્ણત્તિવજ્જસ્સ આસયવિસુદ્ધિ ગુણો અપ્પિચ્છાદિગુણાવહનતો, તેનેવાહ ‘‘સુભરતાય સુપોસતાય અપ્પિચ્છતાય અપ્પિચ્છસ્સ વણ્ણં ભાસિત્વા’’તિ. સમણાચારવિસુદ્ધિ ચસ્સ ગુણોતિ વેદિતબ્બં. અથ વા લોકવજ્જસ્સ પઞ્ઞાપને સઙ્ઘસુટ્ઠુતા હોતિ પાકટાદીનવતો, પણ્ણત્તિવજ્જસ્સ પઞ્ઞાપને સઙ્ઘફાસુતા હોતિ પાકટાનિસંસત્તા. તથા પઠમેન દુમ્મઙ્કૂનં નિગ્ગહો, દુતિયેન પેસલાનં ફાસુવિહારો, પઠમેન સમ્પરાયિકાનં આસવાનં પટિઘાતો, દુતિયેન દિટ્ઠધમ્મિકાનં, તથા પઠમેન અપ્પસન્નાનં પસાદો, દુતિયેન પસન્નાનં ભિય્યોભાવો, તથા પઠમેન સદ્ધમ્મટ્ઠિતિ, દુતિયેન વિનયાનુગ્ગહો હોતીતિ વેદિતબ્બો. પરિવારનયેન વા પઠમેન પાપિચ્છાનં ભિક્ખૂનં પક્ખુપચ્છેદો, દુતિયેન ગિહીનં અનુકમ્પા હોતિ. વુત્તઞ્હેતં ‘‘દ્વે અત્થવસે પટિચ્ચ તથાગતેન સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં ગિહીનં અનુકમ્પાય પાપિચ્છાનં પક્ખુપચ્છેદાયા’’તિ (પરિ॰ ૪૯૮). તથા દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકાનં વેરાનં વજ્જાનં અકુસલાનં વસેનપિ યોજના કાતબ્બા. વુત્તઞ્હેતં ‘‘દ્વે અત્થવસે…પે॰… પઞ્ઞત્તં દિટ્ઠધમ્મિકાનં વેરાનં સમ્પરાયિકાનં વેરાનં પટિઘાતાયા’’તિઆદિ (પરિ॰ ૪૯૮). અપિચેત્થ સબ્બમ્પિ અકતવિઞ્ઞત્તિપટિસંયુત્તં, ગિહીનં પીળાપટિસંયુત્તં, તેસં પસાદભોગક્ખયરક્ખાપટિસંયુત્તઞ્ચ ગિહીનં અનુકમ્પાય પઞ્ઞત્તં નામ, કુલદૂસકગણભોજનાનિ પાપિચ્છાનં પક્ખુપચ્છેદાય પઞ્ઞત્તં. સબ્બં લોકવજ્જં દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકવેરાદિપટિઘાતાય , માતુગામેન સંવિધાનં દિટ્ઠધમ્મિકવેરાદિસંવરાય પઞ્ઞત્તન્તિ વેદિતબ્બં. અપિચેત્થ આદિતો પટ્ઠાય દસઅત્થવસપકરણમેવ નિસ્સાય વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.
334.Dasa atthavase paṭiccāti ettha tassa tassa sikkhāpadassa paññāpane guṇavisesadīpanato, apaññāpane ādīnavadassanato ca saṅghasuṭṭhutā hoti. Tattha yathāsambhavaṃ lokavajjassa apaṇṇattisambhavassa paññāpane payogavisuddhi guṇo. Paṇṇattisambhavassa pana sekhiyassa lokavajjassa paññāpane paṭipattivisuddhi guṇo, paṇṇattivajjassa āsayavisuddhi guṇo appicchādiguṇāvahanato, tenevāha ‘‘subharatāya suposatāya appicchatāya appicchassa vaṇṇaṃ bhāsitvā’’ti. Samaṇācāravisuddhi cassa guṇoti veditabbaṃ. Atha vā lokavajjassa paññāpane saṅghasuṭṭhutā hoti pākaṭādīnavato, paṇṇattivajjassa paññāpane saṅghaphāsutā hoti pākaṭānisaṃsattā. Tathā paṭhamena dummaṅkūnaṃ niggaho, dutiyena pesalānaṃ phāsuvihāro, paṭhamena samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighāto, dutiyena diṭṭhadhammikānaṃ, tathā paṭhamena appasannānaṃ pasādo, dutiyena pasannānaṃ bhiyyobhāvo, tathā paṭhamena saddhammaṭṭhiti, dutiyena vinayānuggaho hotīti veditabbo. Parivāranayena vā paṭhamena pāpicchānaṃ bhikkhūnaṃ pakkhupacchedo, dutiyena gihīnaṃ anukampā hoti. Vuttañhetaṃ ‘‘dve atthavase paṭicca tathāgatena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ gihīnaṃ anukampāya pāpicchānaṃ pakkhupacchedāyā’’ti (pari. 498). Tathā diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ verānaṃ vajjānaṃ akusalānaṃ vasenapi yojanā kātabbā. Vuttañhetaṃ ‘‘dve atthavase…pe… paññattaṃ diṭṭhadhammikānaṃ verānaṃ samparāyikānaṃ verānaṃ paṭighātāyā’’tiādi (pari. 498). Apicettha sabbampi akataviññattipaṭisaṃyuttaṃ, gihīnaṃ pīḷāpaṭisaṃyuttaṃ, tesaṃ pasādabhogakkhayarakkhāpaṭisaṃyuttañca gihīnaṃ anukampāya paññattaṃ nāma, kuladūsakagaṇabhojanāni pāpicchānaṃ pakkhupacchedāya paññattaṃ. Sabbaṃ lokavajjaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaverādipaṭighātāya , mātugāmena saṃvidhānaṃ diṭṭhadhammikaverādisaṃvarāya paññattanti veditabbaṃ. Apicettha ādito paṭṭhāya dasaatthavasapakaraṇameva nissāya vinicchayo veditabbo.
વત્થુવીતિક્કમેન યં, એકન્તાકુસલં ભવે;
Vatthuvītikkamena yaṃ, ekantākusalaṃ bhave;
તં સઙ્ઘસુટ્ઠુભાવાય, પઞ્ઞત્તં લોકવજ્જતો.
Taṃ saṅghasuṭṭhubhāvāya, paññattaṃ lokavajjato.
પારાજિકાદિં,
Pārājikādiṃ,
પઞ્ઞત્તિજાનનેનેવ, યત્થાપત્તિ ન અઞ્ઞથા;
Paññattijānaneneva, yatthāpatti na aññathā;
તં ધમ્મટ્ઠિતિયા વાપિ, પસાદુપ્પાદબુદ્ધિયા.
Taṃ dhammaṭṭhitiyā vāpi, pasāduppādabuddhiyā.
ધમ્મદેસનાપટિસંયુત્તં ઇતરઞ્ચ સેખિયં, ઇદં પણ્ણત્તિસમ્ભવં લોકવજ્જં નામ. વત્થુનો, પઞ્ઞત્તિયા વા વીતિક્કમચેતનાયાભાવેપિ પટિક્ખિત્તસ્સ કરણે, કત્તબ્બસ્સ અકરણે વા સતિ યત્થ આપત્તિ પહોતિ, તં સબ્બં ઠપેત્વા સુરાપાનં પણ્ણત્તિવજ્જન્તિ વેદિતબ્બં. તત્થ ઉક્કોટનકે પાચિત્તિયં, ‘‘યો પન ભિક્ખુ ધમ્મિકાનં કમ્માનં છન્દં દત્વા પચ્છા ખીયનધમ્મં આપજ્જેય્ય, પાચિત્તિયં (પાચિ॰ ૪૭૫), યો પન ભિક્ખુ સઙ્ઘે વિનિચ્છયકથાય વત્તમાનાય છન્દં અદત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમેય્ય, પાચિત્તિયં (પાચિ॰ ૪૮૦), યો પન ભિક્ખુ સમગ્ગેન સઙ્ઘેન ચીવરં દત્વા પચ્છા ખીયનધમ્મં આપજ્જેય્ય…પે॰… પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ॰ ૪૮૫) એવમાદિ સઙ્ઘફાસુતાય પઞ્ઞત્તં. ‘‘અઞ્ઞવાદકે વિહેસકે પાચિત્તિયં (પાચિ॰ ૧૦૧), પારાજિકાદીહિ અનુદ્ધંસને સઙ્ઘાદિસેસાદિ ચ દુમ્મઙ્કૂનં નિગ્ગહાય, અનુપખજ્જનિક્કડ્ઢનઉપસ્સૂતિસિક્ખાપદાદિ પેસલાનં ફાસુવિહારાય, સબ્બં લોકવજ્જં દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકાનં આસવાનં પટિઘાતાય, સબ્બં પણ્ણત્તિવજ્જં દિટ્ઠધમ્મિકાનમેવ સંવરાય. સબ્બં ગિહિપટિસંયુત્તં અપ્પસન્નાનં વા પસાદાય પસન્નાનં વા ભિય્યોભાવાય ચ. વિસેસેન અરિટ્ઠસમણુદ્દેસસિક્ખાપદં, સામઞ્ઞેન પચ્ચયેસુ મરિયાદપટિસંયુત્તઞ્ચ સદ્ધમ્મટ્ઠિતિયા, ‘‘અપ્પિચ્છસ્સાયં ધમ્મો, નાયં ધમ્મો મહિચ્છસ્સા’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૫૮; અ॰ નિ॰ ૮.૩૦) આદિસુત્તમેત્થ સાધકં. ‘‘સિક્ખાપદવિવણ્ણકે (પાચિ॰ ૪૩૯) મોહનકે પાચિત્તિય’’ન્તિઆદિ (પાચિ॰ ૪૪૪) વિનયાનુગ્ગહાય પઞ્ઞત્તન્તિ વેદિતબ્બં. ‘‘ભૂતગામપાતબ્યતાય પાચિત્તિય’’ન્તિ (પાચિ॰ ૯૦) ઇદં કિમત્થન્તિ ચે? અપ્પસન્નાનં પસાદાય, પસન્નાનં ભિય્યોભાવાય ચ. કથં?
Dhammadesanāpaṭisaṃyuttaṃ itarañca sekhiyaṃ, idaṃ paṇṇattisambhavaṃ lokavajjaṃ nāma. Vatthuno, paññattiyā vā vītikkamacetanāyābhāvepi paṭikkhittassa karaṇe, kattabbassa akaraṇe vā sati yattha āpatti pahoti, taṃ sabbaṃ ṭhapetvā surāpānaṃ paṇṇattivajjanti veditabbaṃ. Tattha ukkoṭanake pācittiyaṃ, ‘‘yo pana bhikkhu dhammikānaṃ kammānaṃ chandaṃ datvā pacchā khīyanadhammaṃ āpajjeyya, pācittiyaṃ (pāci. 475), yo pana bhikkhu saṅghe vinicchayakathāya vattamānāya chandaṃ adatvā uṭṭhāyāsanā pakkameyya, pācittiyaṃ (pāci. 480), yo pana bhikkhu samaggena saṅghena cīvaraṃ datvā pacchā khīyanadhammaṃ āpajjeyya…pe… pācittiya’’nti (pāci. 485) evamādi saṅghaphāsutāya paññattaṃ. ‘‘Aññavādake vihesake pācittiyaṃ (pāci. 101), pārājikādīhi anuddhaṃsane saṅghādisesādi ca dummaṅkūnaṃ niggahāya, anupakhajjanikkaḍḍhanaupassūtisikkhāpadādi pesalānaṃ phāsuvihārāya, sabbaṃ lokavajjaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, sabbaṃ paṇṇattivajjaṃ diṭṭhadhammikānameva saṃvarāya. Sabbaṃ gihipaṭisaṃyuttaṃ appasannānaṃ vā pasādāya pasannānaṃ vā bhiyyobhāvāya ca. Visesena ariṭṭhasamaṇuddesasikkhāpadaṃ, sāmaññena paccayesu mariyādapaṭisaṃyuttañca saddhammaṭṭhitiyā, ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’ti (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30) ādisuttamettha sādhakaṃ. ‘‘Sikkhāpadavivaṇṇake (pāci. 439) mohanake pācittiya’’ntiādi (pāci. 444) vinayānuggahāya paññattanti veditabbaṃ. ‘‘Bhūtagāmapātabyatāya pācittiya’’nti (pāci. 90) idaṃ kimatthanti ce? Appasannānaṃ pasādāya, pasannānaṃ bhiyyobhāvāya ca. Kathaṃ?
‘‘ભૂતગામો સજીવોતિ, અવિપલ્લત્તદિટ્ઠિનો;
‘‘Bhūtagāmo sajīvoti, avipallattadiṭṭhino;
તસ્સ કોપનસઞ્ઞાય, પસાદો બુદ્ધસાવકે.
Tassa kopanasaññāya, pasādo buddhasāvake.
‘‘નિજ્જીવસઞ્ઞિતંપેતં, અકોપેન્તો કથં મુનિ;
‘‘Nijjīvasaññitaṃpetaṃ, akopento kathaṃ muni;
જીવં કોપેય્ય નિદ્દોસો, મચ્છમંસાનુજાનને.
Jīvaṃ kopeyya niddoso, macchamaṃsānujānane.
એવમ્પિ –
Evampi –
‘‘તસ્સ કોપનસઞ્ઞાય, પસાદો બુદ્ધસાવકે;
‘‘Tassa kopanasaññāya, pasādo buddhasāvake;
યતો તિત્થકરાવિમે, વિરતા ભૂતગામતો;
Yato titthakarāvime, viratā bhūtagāmato;
લોકસ્સ ચિત્તરક્ખત્થં, તતોપિ વિરતો મુની’’તિ. –
Lokassa cittarakkhatthaṃ, tatopi virato munī’’ti. –
પસન્નાનં ભિય્યોભાવો હોતિ.
Pasannānaṃ bhiyyobhāvo hoti.
વિવિત્તસેનાસનભોગતણ્હાવસેનનિજ્જીવમિતારક્ખં;
Vivittasenāsanabhogataṇhāvasenanijjīvamitārakkhaṃ;
બુદ્ધોભિનિન્નઞ્ચ વિવજ્જયન્તો;
Buddhobhininnañca vivajjayanto;
સિક્ખાપદં તત્થ ચ પઞ્ઞપેસિ.
Sikkhāpadaṃ tattha ca paññapesi.
નિજ્જીવસ્સાપિ મંસસ્સ, ખાદનકં યતિં પતિ;
Nijjīvassāpi maṃsassa, khādanakaṃ yatiṃ pati;
નિન્દમાનં જનં દિસ્વા, ભૂતગામં પરિચ્ચજિ.
Nindamānaṃ janaṃ disvā, bhūtagāmaṃ pariccaji.
તિકોટિપરિસુદ્ધત્તા, મચ્છમંસાનુજાનને;
Tikoṭiparisuddhattā, macchamaṃsānujānane;
પટિચ્ચ મંસાનુજાનનં, કમ્મે દિટ્ઠિપ્પસઙ્ગભયા.
Paṭicca maṃsānujānanaṃ, kamme diṭṭhippasaṅgabhayā.
અપરિક્ખકસ્સ લોકસ્સ, પરાનુદ્દયતાય ચ;
Aparikkhakassa lokassa, parānuddayatāya ca;
ભૂતગામપાતબ્યતાય, પાણાતિપાતપ્પસઙ્ગભયા.
Bhūtagāmapātabyatāya, pāṇātipātappasaṅgabhayā.
તત્થ પરિયાયવચનં અનુજાનિ ભગવા, ઉદ્દિસ્સ કતં પટિક્ખિપિ પરસ્સ વા પાપપ્પસઙ્ગભયેન. ઇધ પન ભૂતગામપાતબ્યતાય પાપાભાવઞાપનત્થં અત્તુદ્દેસિકં વિહારં, કુટિઞ્ચ અનુજાનીતિ વેદિતબ્બં. પકિરિયન્તિ એત્થ તે તે પયોજનવિસેસસઙ્ખાતા અત્થવસાતિ અત્થવસપકરણન્તિ.
Tattha pariyāyavacanaṃ anujāni bhagavā, uddissa kataṃ paṭikkhipi parassa vā pāpappasaṅgabhayena. Idha pana bhūtagāmapātabyatāya pāpābhāvañāpanatthaṃ attuddesikaṃ vihāraṃ, kuṭiñca anujānīti veditabbaṃ. Pakiriyanti ettha te te payojanavisesasaṅkhātā atthavasāti atthavasapakaraṇanti.
મહાવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / પરિવારપાળિ • Parivārapāḷi / અત્થવસપકરણં • Atthavasapakaraṇaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / પરિવાર-અટ્ઠકથા • Parivāra-aṭṭhakathā / અત્થવસપકરણાવણ્ણના • Atthavasapakaraṇāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / અત્થવસપકરણવણ્ણના • Atthavasapakaraṇavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / અત્થવસપકરણવણ્ણના • Atthavasapakaraṇavaṇṇanā