Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
૨૧. અત્થિપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના
21. Atthipaccayaniddesavaṇṇanā
૨૧. યસ્મિં સતિ યં હોતિ, અસતિ ચ ન હોતિ, સો તસ્સ પચ્ચયોતિ યદિદં સમાસતો પચ્ચયલક્ખણં યં સન્ધાય સુત્તે વુત્તં ‘‘ઇમસ્મિં સતિ ઇદં હોતિ, ઇમસ્મિં અસતિ ઇદં ન હોતી’’તિ, તયિદં અત્થિપચ્ચયે યોજેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘યો હી’’તિઆદિં વત્વા અયઞ્ચ નયો નિબ્બાને ન લબ્ભતિ, તસ્મા નિબ્બાનં અત્થિપચ્ચયભાવેન ન ઉદ્ધટન્તિ દસ્સેતું ‘‘નિબ્બાનઞ્ચ…પે॰… ઉપકારકં હોતી’’તિ આહ. તેન પચ્ચયધમ્માનં પચ્ચયભાવો વિસેસતો બ્યતિરેકમુખેન પાકટો હોતીતિ દસ્સેતિ. નત્થિભાવોપકારકતાવિરુદ્ધોતિ નત્થિપચ્ચયભાવવિરુદ્ધો. વિગતાવિગતપચ્ચયા વિય હિ અઞ્ઞમઞ્ઞં ઉજુપચ્ચનીકભાવેન ઠિતા નત્થિઅત્થિપચ્ચયા. ન નિબ્બાનં અત્થિપચ્ચયો નત્થિભાવોપકારકતાઅવિરોધતો. યે હિ અત્થિપચ્ચયધમ્મા, તે નત્થિભાવોપકારકતાવિરુદ્ધા એવ દિટ્ઠાતિ અધિપ્પાયો.
21. Yasmiṃ sati yaṃ hoti, asati ca na hoti, so tassa paccayoti yadidaṃ samāsato paccayalakkhaṇaṃ yaṃ sandhāya sutte vuttaṃ ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hoti, imasmiṃ asati idaṃ na hotī’’ti, tayidaṃ atthipaccaye yojetvā dassento ‘‘yo hī’’tiādiṃ vatvā ayañca nayo nibbāne na labbhati, tasmā nibbānaṃ atthipaccayabhāvena na uddhaṭanti dassetuṃ ‘‘nibbānañca…pe… upakārakaṃ hotī’’ti āha. Tena paccayadhammānaṃ paccayabhāvo visesato byatirekamukhena pākaṭo hotīti dasseti. Natthibhāvopakārakatāviruddhoti natthipaccayabhāvaviruddho. Vigatāvigatapaccayā viya hi aññamaññaṃ ujupaccanīkabhāvena ṭhitā natthiatthipaccayā. Na nibbānaṃ atthipaccayo natthibhāvopakārakatāavirodhato. Ye hi atthipaccayadhammā, te natthibhāvopakārakatāviruddhā eva diṭṭhāti adhippāyo.
સતિ ચ ઉપ્પન્નત્તેતિ સમ્બન્ધો. યેસં પચ્ચયા હોન્તિ આહારિન્દ્રિયાતિ યોજના. એકતોતિ સહ. સહજાતાદિપચ્ચયત્તાભાવતોતિ સહજાતપુરેજાતપચ્છાજાતપચ્ચયત્તાભાવતો. તદભાવોતિ સહજાતાદિપચ્ચયત્તાભાવો. એતેસન્તિ અત્થિપચ્ચયતાવસેન પવત્તમાનાનં આહારિન્દ્રિયાનં. ધમ્મસભાવવસેનાતિ ધમ્મતાવસેન. ધમ્મતા હેસા, યદિદં પચ્ચયુપ્પન્નેહિ સહ પુરેતરં પચ્છા ચ લબ્ભમાના આહારિન્દ્રિયા તેસં અત્થિપચ્ચયા હોન્તિ, ન સહજાતાદિપચ્ચયાતિ. યથા વા ચક્ખાદિદ્વારાનં રૂપાદિઆરમ્મણાનં સતિપિ નિયતવુત્તિતાય દ્વારારમ્મણતો વિઞ્ઞાણસ્સ છબ્બિધભાવે આરમ્મણમનામસિત્વા, દ્વારતો દ્વારમનામસિત્વા આરમ્મણતો છબ્બિધતા વુચ્ચતિ, એવમિધાપિ આહારિન્દ્રિયાનં પચ્ચયુપ્પન્નેહિ સતિપિ સહજાતાદિભાવે અરૂપક્ખન્ધાદિવસેન સહજાતાદિભેદભિન્નસ્સ અત્થિપચ્ચયસ્સ દસ્સિતત્તા પઞ્હાવારે આહારિન્દ્રિયાનં વસેન આગતે ચતુત્થપઞ્ચમકોટ્ઠાસભૂતે અત્થિપચ્ચયવિસેસે સહજાતાદિભેદં આમસિતું ન લબ્ભતીતિ દસ્સેતું અટ્ઠકથાયં ‘‘આહારો ઇન્દ્રિયઞ્ચ સહજાતાદિભેદં ન લભતી’’તિ વુત્તં, ન પન આહારિન્દ્રિયેસુ સહજાતાદિભાવસ્સ અભાવતો. એવમ્પેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો.
Sati ca uppannatteti sambandho. Yesaṃ paccayā honti āhārindriyāti yojanā. Ekatoti saha. Sahajātādipaccayattābhāvatoti sahajātapurejātapacchājātapaccayattābhāvato. Tadabhāvoti sahajātādipaccayattābhāvo. Etesanti atthipaccayatāvasena pavattamānānaṃ āhārindriyānaṃ. Dhammasabhāvavasenāti dhammatāvasena. Dhammatā hesā, yadidaṃ paccayuppannehi saha puretaraṃ pacchā ca labbhamānā āhārindriyā tesaṃ atthipaccayā honti, na sahajātādipaccayāti. Yathā vā cakkhādidvārānaṃ rūpādiārammaṇānaṃ satipi niyatavuttitāya dvārārammaṇato viññāṇassa chabbidhabhāve ārammaṇamanāmasitvā, dvārato dvāramanāmasitvā ārammaṇato chabbidhatā vuccati, evamidhāpi āhārindriyānaṃ paccayuppannehi satipi sahajātādibhāve arūpakkhandhādivasena sahajātādibhedabhinnassa atthipaccayassa dassitattā pañhāvāre āhārindriyānaṃ vasena āgate catutthapañcamakoṭṭhāsabhūte atthipaccayavisese sahajātādibhedaṃ āmasituṃ na labbhatīti dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘āhāro indriyañca sahajātādibhedaṃ na labhatī’’ti vuttaṃ, na pana āhārindriyesu sahajātādibhāvassa abhāvato. Evampettha attho daṭṭhabbo.
અત્થિપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Atthipaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / પટ્ઠાનપાળિ • Paṭṭhānapāḷi / (૨) પચ્ચયનિદ્દેસો • (2) Paccayaniddeso
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ૨૧. અત્થિપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના • 21. Atthipaccayaniddesavaṇṇanā