Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
૬. અવસ્સુતપરિયાયસુત્તવણ્ણના
6. Avassutapariyāyasuttavaṇṇanā
૨૪૩. છટ્ઠે નવં સન્થાગારન્તિ અધુના કારિતં સન્થાગારં, એકા મહાસાલાતિ અત્થો. ઉય્યોગકાલાદીસુ હિ રાજાનો તત્થ ઠત્વા, ‘‘એત્તકા પુરતો ગચ્છન્તુ, એત્તકા પચ્છા, એત્તકા ઉભોહિ પસ્સેહિ, એત્તકા હત્થી અભિરુહન્તુ, એત્તકા અસ્સે, એત્તકા રથેસુ તિટ્ઠન્તૂ’’તિ એવં સન્થં કરોન્તિ, મરિયાદં બન્ધન્તિ, તસ્મા તં ઠાનં સન્થાગારન્તિ વુચ્ચતિ. ઉય્યોગટ્ઠાનતો ચ આગન્ત્વા યાવ ગેહેસુ અલ્લગોમયપરિભણ્ડાદીનિ કારેન્તિ, તાવ દ્વે તીણિ દિવસાનિ તે રાજાનો તત્થ સન્થરન્તીતિપિ સન્થાગારં. તેસં રાજૂનં સહ અત્થાનુસાસનં અગારન્તિપિ સન્થાગારં. ગણરાજાનો હિ તે, તસ્મા ઉપ્પન્નં કિચ્ચં એકસ્સ વસેન ન છિજ્જતિ, સબ્બેસં છન્દોપિ લદ્ધું વટ્ટતિ, તસ્મા સબ્બે તત્થ સન્નિપતિત્વા અનુસાસન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘સહ અત્થાનુસાસનં અગારન્તિપિ સન્થાગાર’’ન્તિ. યસ્મા પન તે તત્થ સન્નિપતિત્વા, ‘‘ઇમસ્મિં કાલે કસિતું વટ્ટતિ, ઇમસ્મિં કાલે વપિતુ’’ન્તિ એવમાદિના નયેન ઘરાવાસકિચ્ચાનિ સમ્મન્તયન્તિ, તસ્મા છિદ્દાવછિદ્દં ઘરાવાસં તત્થ સન્થરન્તીતિપિ, સન્થાગારં. અચિરકારિતં હોતીતિ ઇટ્ઠકકમ્મસુધાકમ્મચિત્તકમ્માદિવસેન સુસજ્જિતં દેવવિમાનં વિય અધુના નિટ્ઠાપિતં. સમણેન વાતિ એત્થ યસ્મા ઘરવત્થુપરિગ્ગહણકાલેયેવ દેવતા અત્તનો વસનટ્ઠાનં ગણ્હન્તિ, તસ્મા ‘‘દેવેન વા’’તિ અવત્વા, ‘‘સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા કેનચિ વા મનુસ્સભૂતેના’’તિ વુત્તં.
243. Chaṭṭhe navaṃ santhāgāranti adhunā kāritaṃ santhāgāraṃ, ekā mahāsālāti attho. Uyyogakālādīsu hi rājāno tattha ṭhatvā, ‘‘ettakā purato gacchantu, ettakā pacchā, ettakā ubhohi passehi, ettakā hatthī abhiruhantu, ettakā asse, ettakā rathesu tiṭṭhantū’’ti evaṃ santhaṃ karonti, mariyādaṃ bandhanti, tasmā taṃ ṭhānaṃ santhāgāranti vuccati. Uyyogaṭṭhānato ca āgantvā yāva gehesu allagomayaparibhaṇḍādīni kārenti, tāva dve tīṇi divasāni te rājāno tattha santharantītipi santhāgāraṃ. Tesaṃ rājūnaṃ saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāraṃ. Gaṇarājāno hi te, tasmā uppannaṃ kiccaṃ ekassa vasena na chijjati, sabbesaṃ chandopi laddhuṃ vaṭṭati, tasmā sabbe tattha sannipatitvā anusāsanti. Tena vuttaṃ ‘‘saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāra’’nti. Yasmā pana te tattha sannipatitvā, ‘‘imasmiṃ kāle kasituṃ vaṭṭati, imasmiṃ kāle vapitu’’nti evamādinā nayena gharāvāsakiccāni sammantayanti, tasmā chiddāvachiddaṃ gharāvāsaṃ tattha santharantītipi, santhāgāraṃ. Acirakāritaṃ hotīti iṭṭhakakammasudhākammacittakammādivasena susajjitaṃ devavimānaṃ viya adhunā niṭṭhāpitaṃ. Samaṇena vāti ettha yasmā gharavatthupariggahaṇakāleyeva devatā attano vasanaṭṭhānaṃ gaṇhanti, tasmā ‘‘devena vā’’ti avatvā, ‘‘samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtenā’’ti vuttaṃ.
યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસૂતિ સન્થાગારં નિટ્ઠિતન્તિ સુત્વા ‘‘ગચ્છામ નં પસ્સિસ્સામા’’તિ ગન્ત્વા દ્વારકોટ્ઠકતો પટ્ઠાય સબ્બં ઓલોકેત્વા ‘‘ઇદં સન્થાગારં અતિવિય મનોરમં સસ્સિરિકં. કેન પઠમં પરિભુત્તં અમ્હાકં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય અસ્સા’’તિ ચિન્તેત્વા – ‘‘અમ્હાકં ઞાતિસેટ્ઠસ્સ પઠમં દિય્યમાનેપિ સત્થુનોવ અનુચ્છવિકં, દક્ખિણેય્યવસેન દિય્યમાનેપિ સત્થુનોવ અનુચ્છવિકં, તસ્મા સત્થારં પઠમં પરિભુઞ્જાપેસ્સામ, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ આગમનં કરિસ્સામ, ભિક્ખુસઙ્ઘે આગતે તેપિટકં બુદ્ધવચનં આગતમેવ ભવિસ્સતિ, સત્થારં તિયામરત્તિં અમ્હાકં ધમ્મકથં કથાપેસ્સામ, ઇતિ તીહિ રતનેહિ પરિભુત્તં પચ્છા મયં પરિભુઞ્જિસ્સામ, એવં નો દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતી’’તિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વા ઉપસઙ્કમિંસુ.
Yenabhagavā tenupasaṅkamiṃsūti santhāgāraṃ niṭṭhitanti sutvā ‘‘gacchāma naṃ passissāmā’’ti gantvā dvārakoṭṭhakato paṭṭhāya sabbaṃ oloketvā ‘‘idaṃ santhāgāraṃ ativiya manoramaṃ sassirikaṃ. Kena paṭhamaṃ paribhuttaṃ amhākaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti cintetvā – ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭhassa paṭhamaṃ diyyamānepi satthunova anucchavikaṃ, dakkhiṇeyyavasena diyyamānepi satthunova anucchavikaṃ, tasmā satthāraṃ paṭhamaṃ paribhuñjāpessāma, bhikkhusaṅghassa ca āgamanaṃ karissāma, bhikkhusaṅghe āgate tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ āgatameva bhavissati, satthāraṃ tiyāmarattiṃ amhākaṃ dhammakathaṃ kathāpessāma, iti tīhi ratanehi paribhuttaṃ pacchā mayaṃ paribhuñjissāma, evaṃ no dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā upasaṅkamiṃsu.
યેન નવં સન્થાગારં તેનુપસઙ્કમિંસૂતિ તંદિવસં કિર સન્થાગારં કિઞ્ચાપિ રાજકુલાનં દસ્સનત્થાય દેવવિમાનં વિય સુસજ્જિતં હોતિ સુપટિજગ્ગિતં, બુદ્ધારહં પન કત્વા અપઞ્ઞત્તં. બુદ્ધા હિ નામ અરઞ્ઞજ્ઝાસયા અરઞ્ઞારામા અન્તોગામે વસેય્યું વા નો વા, તસ્મા ‘‘ભગવતો મનં જાનિત્વાવ, પઞ્ઞાપેસ્સામા’’તિ ચિન્તેત્વા, તે ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિંસુ, ઇદાનિ પન મનં લભિત્વા પઞ્ઞાપેતુકામા યેન સન્થાગારં તેનુપસઙ્કમિંસુ.
Yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti taṃdivasaṃ kira santhāgāraṃ kiñcāpi rājakulānaṃ dassanatthāya devavimānaṃ viya susajjitaṃ hoti supaṭijaggitaṃ, buddhārahaṃ pana katvā apaññattaṃ. Buddhā hi nāma araññajjhāsayā araññārāmā antogāme vaseyyuṃ vā no vā, tasmā ‘‘bhagavato manaṃ jānitvāva, paññāpessāmā’’ti cintetvā, te bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu, idāni pana manaṃ labhitvā paññāpetukāmā yena santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu.
સબ્બસન્થરિં સન્થાગારં સન્થરિત્વાતિ યથા સબ્બમેવ સન્થતં હોતિ, એવં તં સન્થરાપેત્વા. સબ્બપઠમં તાવ ‘‘ગોમયં નામ સબ્બમઙ્ગલેસુ વટ્ટતી’’તિ સુધાપરિકમ્મકતમ્પિ ભૂમિં અલ્લગોમયેન ઓપુઞ્જાપેત્વા, પરિસુક્ખભાવં ઞત્વા, યથા અક્કન્તટ્ઠાને પદં પઞ્ઞાયતિ, એવં ચતુજ્જાતિયગન્ધેહિ લિમ્પાપેત્વા ઉપરિ નાનાવણ્ણકટસારકે સન્થરિત્વા તેસં ઉપરિ મહાપિટ્ઠિકકોજવે આદિં કત્વા હત્થત્થરઅસ્સત્થરસીહત્થરબ્યગ્ઘત્થરચન્દત્થરકસૂરિયત્થરકચિત્તત્થરકાદીહિ નાનાવણ્ણેહિ અત્થરકેહિ સન્થરિતબ્બયુત્તકં સબ્બોકાસં સન્થરાપેસું. તેન વુત્તં ‘‘સબ્બસન્થરિં સન્થાગારં સન્થરિત્વા’’તિ.
Sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvāti yathā sabbameva santhataṃ hoti, evaṃ taṃ santharāpetvā. Sabbapaṭhamaṃ tāva ‘‘gomayaṃ nāma sabbamaṅgalesu vaṭṭatī’’ti sudhāparikammakatampi bhūmiṃ allagomayena opuñjāpetvā, parisukkhabhāvaṃ ñatvā, yathā akkantaṭṭhāne padaṃ paññāyati, evaṃ catujjātiyagandhehi limpāpetvā upari nānāvaṇṇakaṭasārake santharitvā tesaṃ upari mahāpiṭṭhikakojave ādiṃ katvā hatthattharaassattharasīhattharabyagghattharacandattharakasūriyattharakacittattharakādīhi nānāvaṇṇehi attharakehi santharitabbayuttakaṃ sabbokāsaṃ santharāpesuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvā’’ti.
આસનાનિ પઞ્ઞાપેત્વાતિ મજ્ઝટ્ઠાને તાવ મઙ્ગલથમ્ભં નિસ્સાય મહારહં બુદ્ધાસનં પઞ્ઞાપેત્વા, તત્થ તત્થ યં યં મુદુકઞ્ચ મનોરમઞ્ચ પચ્ચત્થરણં , તં તં પચ્ચત્થરિત્વા ઉભતોલોહિતકં મનુઞ્ઞદસ્સનં ઉપધાનં ઉપદહિત્વા ઉપરિ સુવણ્ણરજતતારકવિચિત્તવિતાનં બન્ધિત્વા ગન્ધદામપુપ્ફદામપત્તદામાદીહિ અલઙ્કરિત્વા સમન્તા દ્વાદસહત્થે ઠાને પુપ્ફજાલં કારેત્વા, તિંસહત્થમત્તં ઠાનં પટસાણિયા પરિક્ખિપાપેત્વા પચ્છિમભિત્તિં નિસ્સાય ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પલ્લઙ્કપીઠઅપસ્સયપીઠમુણ્ડપીઠાનિ પઞ્ઞાપેત્વા ઉપરિ સેતપચ્ચત્થરણેહિ પચ્ચત્થરાપેત્વા પાચીનભિત્તિં નિસ્સાય અત્તનો અત્તનો મહાપિટ્ઠિકકોજવે પઞ્ઞાપેત્વા મનોરમાનિ હંસલોમાદિપૂરિતાનિ ઉપધાનાનિ ઠપાપેસું ‘‘એવં અકિલમમાના સબ્બરત્તિં ધમ્મં સુણિસ્સામા’’તિ. ઇદં સન્ધાય વુત્તં ‘‘આસનાનિ પઞ્ઞાપેત્વા’’તિ.
Āsanāni paññāpetvāti majjhaṭṭhāne tāva maṅgalathambhaṃ nissāya mahārahaṃ buddhāsanaṃ paññāpetvā, tattha tattha yaṃ yaṃ mudukañca manoramañca paccattharaṇaṃ , taṃ taṃ paccattharitvā ubhatolohitakaṃ manuññadassanaṃ upadhānaṃ upadahitvā upari suvaṇṇarajatatārakavicittavitānaṃ bandhitvā gandhadāmapupphadāmapattadāmādīhi alaṅkaritvā samantā dvādasahatthe ṭhāne pupphajālaṃ kāretvā, tiṃsahatthamattaṃ ṭhānaṃ paṭasāṇiyā parikkhipāpetvā pacchimabhittiṃ nissāya bhikkhusaṅghassa pallaṅkapīṭhaapassayapīṭhamuṇḍapīṭhāni paññāpetvā upari setapaccattharaṇehi paccattharāpetvā pācīnabhittiṃ nissāya attano attano mahāpiṭṭhikakojave paññāpetvā manoramāni haṃsalomādipūritāni upadhānāni ṭhapāpesuṃ ‘‘evaṃ akilamamānā sabbarattiṃ dhammaṃ suṇissāmā’’ti. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘āsanāni paññāpetvā’’ti.
ઉદકમણિકં પતિટ્ઠાપેત્વાતિ મહાકુચ્છિકં ઉદકચાટિં પતિટ્ઠાપેત્વા ‘‘એવં ભગવા ચ ભિક્ખુસઙ્ઘો ચ યથારુચિયા હત્થે વા ધોવિસ્સન્તિ પાદે વા, મુખં વા વિક્ખાલેસ્સન્તી’’તિ તેસુ તેસુ ઠાનેસુ મણિવણ્ણસ્સ ઉદકસ્સ પૂરાપેત્વા વાસત્થાય નાનાપુપ્ફાનિ ચેવ ઉદકવાસચુણ્ણાનિ ચ પક્ખિપિત્વા કદલિપણ્ણેહિ પિદહિત્વા પતિટ્ઠાપેસું. ઇદં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ઉદકમણિકં પતિટ્ઠાપેત્વા’’તિ.
Udakamaṇikaṃ patiṭṭhāpetvāti mahākucchikaṃ udakacāṭiṃ patiṭṭhāpetvā ‘‘evaṃ bhagavā ca bhikkhusaṅgho ca yathāruciyā hatthe vā dhovissanti pāde vā, mukhaṃ vā vikkhālessantī’’ti tesu tesu ṭhānesu maṇivaṇṇassa udakassa pūrāpetvā vāsatthāya nānāpupphāni ceva udakavāsacuṇṇāni ca pakkhipitvā kadalipaṇṇehi pidahitvā patiṭṭhāpesuṃ. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘udakamaṇikaṃ patiṭṭhāpetvā’’ti.
તેલપ્પદીપં આરોપેત્વાતિ રજતસુવણ્ણાદિમયદણ્ડદીપિકાસુ યોનકરૂપકિરાતરૂપકાદીનં હત્થે ઠપિતસુવણ્ણરજતાદિમયકપલ્લિકાસુ ચ તેલપ્પદીપં જાલાપેત્વાતિ અત્થો. યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસૂતિ એત્થ પન તે સક્યરાજાનો ન કેવલં સન્થાગારમેવ, અથ ખો યોજનાવટ્ટે કપિલવત્થુસ્મિં નગરવીથિયોપિ સમ્મજ્જાપેત્વા ધજે ઉસ્સાપેત્વા ગેહદ્વારેસુ પુણ્ણઘટે ચ કદલિયો ચ ઠપાપેતેવા સકલનગરં દીપમાલાદીહિ વિપ્પકિણ્ણતારકં વિય કત્વા ‘‘ખીરૂપગે દારકે ખીરં પાયેથ, દહરે કુમારે લહું લહું ભોજેત્વા સયાપેથ, ઉચ્ચાસદ્દં મા કરિત્થ, અજ્જ એકરત્તિં સત્થા અન્તોગામે વસિસ્સતિ, બુદ્ધા નામ અપ્પસદ્દકામા હોન્તી’’તિ ભેરિં ચરાપેત્વા સયં દણ્ડદીપિકા આદાય યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ.
Telappadīpaṃ āropetvāti rajatasuvaṇṇādimayadaṇḍadīpikāsu yonakarūpakirātarūpakādīnaṃ hatthe ṭhapitasuvaṇṇarajatādimayakapallikāsu ca telappadīpaṃ jālāpetvāti attho. Yenabhagavā tenupasaṅkamiṃsūti ettha pana te sakyarājāno na kevalaṃ santhāgārameva, atha kho yojanāvaṭṭe kapilavatthusmiṃ nagaravīthiyopi sammajjāpetvā dhaje ussāpetvā gehadvāresu puṇṇaghaṭe ca kadaliyo ca ṭhapāpetevā sakalanagaraṃ dīpamālādīhi vippakiṇṇatārakaṃ viya katvā ‘‘khīrūpage dārake khīraṃ pāyetha, dahare kumāre lahuṃ lahuṃ bhojetvā sayāpetha, uccāsaddaṃ mā karittha, ajja ekarattiṃ satthā antogāme vasissati, buddhā nāma appasaddakāmā hontī’’ti bheriṃ carāpetvā sayaṃ daṇḍadīpikā ādāya yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu.
અથ ખો ભગવા નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સદ્ધિં ભિક્ખુસઙ્ઘેન યેન નવં સન્થાગારં તેનુપસઙ્કમીતિ ‘‘યસ્સ દાનિ, ભન્તે, ભગવા કાલં મઞ્ઞતી’’તિ એવં કિર કાલે આરોચિતે ભગવા લાખારસતિન્તરત્તકોવિળારપુપ્ફવણ્ણં રત્તદુપટ્ટં કત્તરિયા પદુમં કન્તેન્તો વિય, સંવિધાય તિમણ્ડલં પટિચ્છાદેન્તો નિવાસેત્વા સુવણ્ણપામઙ્ગેન પદુમકલાપં પરિક્ખિપન્તો વિય, વિજ્જુલતાસસ્સિરિકં કાયબન્ધનં બન્ધિત્વા રત્તકમ્બલેન ગજકુમ્ભં પરિયોનન્ધન્તો વિય, રતનસતુબ્બેધે સુવણ્ણગ્ઘિકે પવાળજાલં ખિપમાનો વિય સુવણ્ણચેતિયે રત્તકમ્બલકઞ્ચુકં પટિમુઞ્ચન્તો વિય, ગચ્છન્તં પુણ્ણચન્દં રત્તવણ્ણવલાહકેન પટિચ્છાદયમાનો વિય, કઞ્ચનપબ્બતમત્થકે સુપક્કલાખારસં પરિસિઞ્ચન્તો વિય, ચિત્તકૂટપબ્બતમત્થકં વિજ્જુલતાય પરિક્ખિપન્તો વિય ચ સચક્કવાળસિનેરુયુગન્ધરં મહાપથવિં સઞ્ચાલેત્વા ગહિતં નિગ્રોધપલ્લવસમાનવણ્ણં રત્તવરપંસુકૂલં પારુપિત્વા, ગન્ધકુટિદ્વારતો નિક્ખમિ કઞ્ચનગુહતો સીહો વિય ઉદયપબ્બતકૂટતો પુણ્ણચન્દો વિય ચ. નિક્ખમિત્વા પન ગન્ધકુટિપમુખે અટ્ઠાસિ.
Athakho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamīti ‘‘yassa dāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī’’ti evaṃ kira kāle ārocite bhagavā lākhārasatintarattakoviḷārapupphavaṇṇaṃ rattadupaṭṭaṃ kattariyā padumaṃ kantento viya, saṃvidhāya timaṇḍalaṃ paṭicchādento nivāsetvā suvaṇṇapāmaṅgena padumakalāpaṃ parikkhipanto viya, vijjulatāsassirikaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā rattakambalena gajakumbhaṃ pariyonandhanto viya, ratanasatubbedhe suvaṇṇagghike pavāḷajālaṃ khipamāno viya suvaṇṇacetiye rattakambalakañcukaṃ paṭimuñcanto viya, gacchantaṃ puṇṇacandaṃ rattavaṇṇavalāhakena paṭicchādayamāno viya, kañcanapabbatamatthake supakkalākhārasaṃ parisiñcanto viya, cittakūṭapabbatamatthakaṃ vijjulatāya parikkhipanto viya ca sacakkavāḷasineruyugandharaṃ mahāpathaviṃ sañcāletvā gahitaṃ nigrodhapallavasamānavaṇṇaṃ rattavarapaṃsukūlaṃ pārupitvā, gandhakuṭidvārato nikkhami kañcanaguhato sīho viya udayapabbatakūṭato puṇṇacando viya ca. Nikkhamitvā pana gandhakuṭipamukhe aṭṭhāsi.
અથસ્સ કાયતો મેઘમુખેહિ વિજ્જુકલાપા વિય રસ્મિયો નિક્ખમિત્વા સુવણ્ણરસધારાપરિસેકપિઞ્જરપત્તપુપ્ફફલવિટપે વિય આરામરુક્ખે કરિંસુ. તાવદેવ ચ અત્તનો અત્તનો પત્તચીવરમાદાય મહાભિક્ખુસઙ્ઘો ભગવન્તં પરિવારેસિ. તે પન પરિવારેત્વા ઠિતા ભિક્ખૂ એવરૂપા અહેસું – અપ્પિચ્છા સન્તુટ્ઠા પવિવિત્તા અસંસટ્ઠા આરદ્ધવીરિયા વત્તારો વચનક્ખમા ચોદકા પાપગરહિનો સીલસમ્પન્ના સમાધિસમ્પન્ના પઞ્ઞાવિમુત્તિવિમુત્તિઞાણદસ્સનસમ્પન્ના. તેહિ પરિવારિતો ભગવા રત્તકમ્બલપરિક્ખિત્તો વિય સુવણ્ણક્ખન્ધો, રત્તપદુમસણ્ડમજ્ઝગતા વિય સુવણ્ણનાવા, પવાળવેદિકાપરિક્ખિત્તો વિય સુવણ્ણપાસાદો વિરોચિત્થ. સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનાદયો મહાથેરાપિ નં મેઘવણ્ણં પંસુકૂલં પારુપિત્વા મણિવમ્મવમ્મિકા વિય મહાનાગા પરિવારયિંસુ વન્તરાગા ભિન્નકિલેસા વિજટિતજટા છિન્નબન્ધના કુલે વા ગણે વા અલગ્ગા.
Athassa kāyato meghamukhehi vijjukalāpā viya rasmiyo nikkhamitvā suvaṇṇarasadhārāparisekapiñjarapattapupphaphalaviṭape viya ārāmarukkhe kariṃsu. Tāvadeva ca attano attano pattacīvaramādāya mahābhikkhusaṅgho bhagavantaṃ parivāresi. Te pana parivāretvā ṭhitā bhikkhū evarūpā ahesuṃ – appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhavīriyā vattāro vacanakkhamā codakā pāpagarahino sīlasampannā samādhisampannā paññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannā. Tehi parivārito bhagavā rattakambalaparikkhitto viya suvaṇṇakkhandho, rattapadumasaṇḍamajjhagatā viya suvaṇṇanāvā, pavāḷavedikāparikkhitto viya suvaṇṇapāsādo virocittha. Sāriputtamoggallānādayo mahātherāpi naṃ meghavaṇṇaṃ paṃsukūlaṃ pārupitvā maṇivammavammikā viya mahānāgā parivārayiṃsu vantarāgā bhinnakilesā vijaṭitajaṭā chinnabandhanā kule vā gaṇe vā alaggā.
ઇતિ ભગવા સયં વીતરાગો વીતરાગેહિ, વીતદોસો વીતદોસેહિ, વીતમોહો વીતમોહેહિ , નિત્તણ્હો નિત્તણ્હેહિ, નિક્કિલેસો નિક્કિલેસેહિ, સયં બુદ્ધો બહુસ્સુતબુદ્ધેહિ પરિવારિતો પત્તપરિવારિતં વિય કેસરં, કેસરપરિવારિતા વિય કણ્ણિકા, અટ્ઠનાગસહસ્સપરિવારિતો વિય છદ્દન્તો નાગરાજા, નવુતિહંસસહસ્સપરિવારિતો વિય ધતરટ્ઠો હંસરાજા, સેનઙ્ગપરિવારિતો વિય ચક્કવત્તિરાજા, મરુગણપરિવારિતો વિય સક્કો દેવરાજા, બ્રહ્મગણપરિવારિતો વિય હારિતમહાબ્રહ્મા, તારાગણપરિવારિતો વિય પુણ્ણચન્દો અસમેન બુદ્ધવેસેન અપરિમાણેન બુદ્ધવિલાસેન કપિલવત્થુગામિમગ્ગં પટિપજ્જિ.
Iti bhagavā sayaṃ vītarāgo vītarāgehi, vītadoso vītadosehi, vītamoho vītamohehi , nittaṇho nittaṇhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaṃ buddho bahussutabuddhehi parivārito pattaparivāritaṃ viya kesaraṃ, kesaraparivāritā viya kaṇṇikā, aṭṭhanāgasahassaparivārito viya chaddanto nāgarājā, navutihaṃsasahassaparivārito viya dhataraṭṭho haṃsarājā, senaṅgaparivārito viya cakkavattirājā, marugaṇaparivārito viya sakko devarājā, brahmagaṇaparivārito viya hāritamahābrahmā, tārāgaṇaparivārito viya puṇṇacando asamena buddhavesena aparimāṇena buddhavilāsena kapilavatthugāmimaggaṃ paṭipajji.
અથસ્સ પુરત્થિમકાયતો સુવણ્ણવણ્ણા રસ્મિ ઉટ્ઠહિત્વા અસીતિહત્થટ્ઠાનં અગ્ગહેસિ પચ્છિમ-કાયતો, દક્ખિણહત્થતો, વામહત્થતો સુવણ્ણવણ્ણા રસ્મિ ઉટ્ઠહિત્વા અસીતિહત્થટ્ઠાનં અગ્ગહેસિ. ઉપરિ કેસન્તતો પટ્ઠાય સબ્બકેસાવટ્ટેહિ મોરગીવવણ્ણા રસ્મિ ઉટ્ઠહિત્વા ગગનતલે અસીતિહત્થટ્ઠાનં અગ્ગહેસિ. હેટ્ઠા પાદતલેહિ પવાળવણ્ણા રસ્મિ ઉટ્ઠહિત્વા ઘનપથવિં અસીતિહત્થટ્ઠાનં અગ્ગહેસિ. એવં સમન્તા અસીતિહત્થટ્ઠાનં છબ્બણ્ણા બુદ્ધરસ્મિયો વિજ્જોતમાના વિપ્ફન્દમાના કઞ્ચનદણ્ડદીપિકાહિ નિચ્છરિત્વા આકાસં પક્ખન્દજાલા વિય ચાતુદ્દીપિકમહામેઘતો નિક્ખન્તવિજ્જુલતા વિય વિધાવિંસુ. સબ્બદિસાભાગા સુવણ્ણચમ્પકપુપ્ફેહિ વિકિરિયમાના વિય, સુવણ્ણઘટતો નિક્ખન્તસુવણ્ણરસધારાહિ સિઞ્ચમાના વિય, પસારિતસુવણ્ણપટપરિક્ખિત્તા વિય, વેરમ્ભવાતસમુટ્ઠિતકિંસુકકણિકારપુપ્ફચુણ્ણસમોકિણ્ણા વિય વિપ્પભાસિંસુ.
Athassa puratthimakāyato suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi pacchima-kāyato, dakkhiṇahatthato, vāmahatthato suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi. Upari kesantato paṭṭhāya sabbakesāvaṭṭehi moragīvavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā gaganatale asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi. Heṭṭhā pādatalehi pavāḷavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā ghanapathaviṃ asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi. Evaṃ samantā asītihatthaṭṭhānaṃ chabbaṇṇā buddharasmiyo vijjotamānā vipphandamānā kañcanadaṇḍadīpikāhi niccharitvā ākāsaṃ pakkhandajālā viya cātuddīpikamahāmeghato nikkhantavijjulatā viya vidhāviṃsu. Sabbadisābhāgā suvaṇṇacampakapupphehi vikiriyamānā viya, suvaṇṇaghaṭato nikkhantasuvaṇṇarasadhārāhi siñcamānā viya, pasāritasuvaṇṇapaṭaparikkhittā viya, verambhavātasamuṭṭhitakiṃsukakaṇikārapupphacuṇṇasamokiṇṇā viya vippabhāsiṃsu.
ભગવતોપિ અસીતિઅનુબ્યઞ્જનબ્યામપ્પભાદ્વત્તિંસવરલક્ખણસમુજ્જલસરીરં સમુગ્ગતતારકં વિય ગગનતલં, વિકસિતમિવ પદુમવનં, સબ્બપાલિફુલ્લો વિય યોજનસતિકો પારિચ્છત્તકો, પટિપાટિયા ઠપિતાનં દ્વત્તિંસચન્દાનં દ્વત્તિંસસૂરિયાનં દ્વત્તિંસચક્કવત્તીનં દ્વત્તિંસદેવરાજાનં દ્વત્તિંસમહાબ્રહ્માનં સિરિયા સિરિં અભિભવમાનં વિય વિરોચિત્થ, યથા તં દસહિ પારમીહિ દસહિ ઉપપારમીહિ દસહિ પરમત્થપારમીહિ સમ્મદેવ પૂરિતાહિ સમતિંસપારમિતાહિ અલઙ્કતં. કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ દિન્નદાનં રક્ખિતસીલં કતકલ્યાણકમ્મં એકસ્મિં અત્તભાવે ઓતરિત્વા વિપાકં દાતું ઠાનં અલભમાનં સમ્બાધપત્તં વિય અહોસિ. નાવાસહસ્સભણ્ડં એકનાવં આરોપનકાલો વિય, સકટસહસ્સભણ્ડં એકસકટં આરોપનકાલો વિય, પઞ્ચવીસતિયા ગઙ્ગાનં ઓઘસ્સ સમ્ભિજ્જ મુખદ્વારે એકતો રાસિભૂતકાલો વિય અહોસિ.
Bhagavatopi asītianubyañjanabyāmappabhādvattiṃsavaralakkhaṇasamujjalasarīraṃ samuggatatārakaṃ viya gaganatalaṃ, vikasitamiva padumavanaṃ, sabbapāliphullo viya yojanasatiko pāricchattako, paṭipāṭiyā ṭhapitānaṃ dvattiṃsacandānaṃ dvattiṃsasūriyānaṃ dvattiṃsacakkavattīnaṃ dvattiṃsadevarājānaṃ dvattiṃsamahābrahmānaṃ siriyā siriṃ abhibhavamānaṃ viya virocittha, yathā taṃ dasahi pāramīhi dasahi upapāramīhi dasahi paramatthapāramīhi sammadeva pūritāhi samatiṃsapāramitāhi alaṅkataṃ. Kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dinnadānaṃ rakkhitasīlaṃ katakalyāṇakammaṃ ekasmiṃ attabhāve otaritvā vipākaṃ dātuṃ ṭhānaṃ alabhamānaṃ sambādhapattaṃ viya ahosi. Nāvāsahassabhaṇḍaṃ ekanāvaṃ āropanakālo viya, sakaṭasahassabhaṇḍaṃ ekasakaṭaṃ āropanakālo viya, pañcavīsatiyā gaṅgānaṃ oghassa sambhijja mukhadvāre ekato rāsibhūtakālo viya ahosi.
ઇમાય બુદ્ધસિરિયા ઓભાસમાનસ્સાપિ ચ ભગવતો પુરતો અનેકાનિ દણ્ડદીપિકાસહસ્સાનિ ઉક્ખિપિંસુ, તથા પચ્છતો, વામપસ્સે, દક્ખિણપસ્સે. જાતિસુમનચમ્પકવનમલ્લિકારત્તુપ્પલ-નીલુપ્પલ-બકુલસિન્દુવારપુપ્ફાનિ ચેવ નીલપીતાદિવણ્ણસુગન્ધગન્ધચુણ્ણાનિ ચ ચાતુદ્દીપિકમેઘવિસ્સટ્ઠા ઉદકવુટ્ઠિયો વિય વિપ્પકિરિયિંસુ. પઞ્ચઙ્ગિકતૂરિયનિગ્ઘોસા ચેવ બુદ્ધધમ્મસઙ્ઘગુણપટિસંયુત્તા થુતિઘોસા ચ સબ્બા દિસા પૂરયિંસુ. દેવમનુસ્સનાગસુપણ્ણગન્ધબ્બયક્ખાદીનં અક્ખીનિ અમતપાનં વિય લભિંસુ. ઇમસ્મિં પન ઠાને ઠત્વા પદસહસ્સેન ગમનવણ્ણં વત્તું વટ્ટતિ. તત્રિદં મુખમત્તં –
Imāya buddhasiriyā obhāsamānassāpi ca bhagavato purato anekāni daṇḍadīpikāsahassāni ukkhipiṃsu, tathā pacchato, vāmapasse, dakkhiṇapasse. Jātisumanacampakavanamallikārattuppala-nīluppala-bakulasinduvārapupphāni ceva nīlapītādivaṇṇasugandhagandhacuṇṇāni ca cātuddīpikameghavissaṭṭhā udakavuṭṭhiyo viya vippakiriyiṃsu. Pañcaṅgikatūriyanigghosā ceva buddhadhammasaṅghaguṇapaṭisaṃyuttā thutighosā ca sabbā disā pūrayiṃsu. Devamanussanāgasupaṇṇagandhabbayakkhādīnaṃ akkhīni amatapānaṃ viya labhiṃsu. Imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā padasahassena gamanavaṇṇaṃ vattuṃ vaṭṭati. Tatridaṃ mukhamattaṃ –
‘‘એવં સબ્બઙ્ગસમ્પન્નો, કમ્પયન્તો વસુન્ધરં;
‘‘Evaṃ sabbaṅgasampanno, kampayanto vasundharaṃ;
અહેઠયન્તો પાણાનિ, યાતિ લોકવિનાયકો.
Aheṭhayanto pāṇāni, yāti lokavināyako.
‘‘દક્ખિણં પઠમં પાદં, ઉદ્ધરન્તો નરાસભો
‘‘Dakkhiṇaṃ paṭhamaṃ pādaṃ, uddharanto narāsabho
ગચ્છન્તો સિરિસમ્પન્નો, સોભતે દ્વિપદુત્તમો.
Gacchanto sirisampanno, sobhate dvipaduttamo.
‘‘ગચ્છતો બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ, હેટ્ઠાપાદતલં મુદુ;
‘‘Gacchato buddhaseṭṭhassa, heṭṭhāpādatalaṃ mudu;
સમં સમ્ફુસતે ભૂમિં, રજસા નુપલિપ્પતિ.
Samaṃ samphusate bhūmiṃ, rajasā nupalippati.
‘‘નિન્નટ્ઠાનં ઉન્નમતિ, ગચ્છન્તે લોકનાયકે;
‘‘Ninnaṭṭhānaṃ unnamati, gacchante lokanāyake;
ઉન્નતઞ્ચ સમં હોતિ, પથવી ચ અચેતના.
Unnatañca samaṃ hoti, pathavī ca acetanā.
‘‘પાસાણા સક્ખરા ચેવ, કથલા ખાણુકણ્ટકા;
‘‘Pāsāṇā sakkharā ceva, kathalā khāṇukaṇṭakā;
સબ્બે મગ્ગા વિવજ્જન્તિ, ગચ્છન્તે લોકનાયકે.
Sabbe maggā vivajjanti, gacchante lokanāyake.
‘‘નાતિદૂરે ઉદ્ધરતિ, નચ્ચાસન્ને ચ નિક્ખિપં;
‘‘Nātidūre uddharati, naccāsanne ca nikkhipaṃ;
અઘટ્ટયન્તો નિય્યાતિ, ઉભો જાણૂ ચ ગોપ્ફકે.
Aghaṭṭayanto niyyāti, ubho jāṇū ca gopphake.
‘‘નાતિસીઘં પક્કમતિ, સમ્પન્નચરણો મુનિ;
‘‘Nātisīghaṃ pakkamati, sampannacaraṇo muni;
ન ચાપિ સણિકં યાતિ, ગચ્છમાનો સમાહિતો.
Na cāpi saṇikaṃ yāti, gacchamāno samāhito.
‘‘ઉદ્ધં અધો ચ તિરિયઞ્ચ, દિસઞ્ચ વિદિસં તથા;
‘‘Uddhaṃ adho ca tiriyañca, disañca vidisaṃ tathā;
ન પેક્ખમાનો સો યાતિ, યુગમત્તઞ્હિ પેક્ખતિ.
Na pekkhamāno so yāti, yugamattañhi pekkhati.
‘‘નાગવિક્કન્તચારો સો, ગમને સોભતે જિનો;
‘‘Nāgavikkantacāro so, gamane sobhate jino;
ચારું ગચ્છતિ લોકગ્ગો, હાસયન્તો સદેવકે.
Cāruṃ gacchati lokaggo, hāsayanto sadevake.
‘‘ઉળુરાજાવ સોભન્તો, ચતુચારીવ કેસરી;
‘‘Uḷurājāva sobhanto, catucārīva kesarī;
તોસયન્તો બહૂ સત્તે, પુરં સેટ્ઠં ઉપાગમી’’તિ.
Tosayanto bahū satte, puraṃ seṭṭhaṃ upāgamī’’ti.
વણ્ણકાલો નામ કિરેસ, એવંવિધેસુ કાલેસુ બુદ્ધસ્સ સરીરવણ્ણે વા ગુણવણ્ણે વા ધમ્મકથિકસ્સ થામોયેવ પમાણં. ચુણ્ણિયપદેહિ વા ગાથાબન્ધેન વા યત્તકં સક્કોતિ, તત્તકં વત્તબ્બં. દુક્કથિતન્તિ ન વત્તબ્બં. અપ્પમાણવણ્ણા હિ બુદ્ધા. તેસં બુદ્ધાપિ અનવસેસતો વણ્ણં વત્તું અસમત્થા, પગેવ ઇતરા પજાતિ. ઇમિના સિરિવિલાસેન અલઙ્કતપટિયત્તં સક્યરાજકુલં પવિસિત્વા ભગવા પસન્નચિત્તેન જનેન ગન્ધધૂમવાસચુણ્ણાદીહિ પૂજિયમાનો સન્થાગારં પાવિસિ. તેન વુત્તં ‘‘અથ ખો ભગવા નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સદ્ધિં ભિક્ખુસઙ્ઘેન યેન નવં સન્થાગારં તેનુપસઙ્કમી’’તિ.
Vaṇṇakālo nāma kiresa, evaṃvidhesu kālesu buddhassa sarīravaṇṇe vā guṇavaṇṇe vā dhammakathikassa thāmoyeva pamāṇaṃ. Cuṇṇiyapadehi vā gāthābandhena vā yattakaṃ sakkoti, tattakaṃ vattabbaṃ. Dukkathitanti na vattabbaṃ. Appamāṇavaṇṇā hi buddhā. Tesaṃ buddhāpi anavasesato vaṇṇaṃ vattuṃ asamatthā, pageva itarā pajāti. Iminā sirivilāsena alaṅkatapaṭiyattaṃ sakyarājakulaṃ pavisitvā bhagavā pasannacittena janena gandhadhūmavāsacuṇṇādīhi pūjiyamāno santhāgāraṃ pāvisi. Tena vuttaṃ ‘‘atha kho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamī’’ti.
ભગવન્તંયેવ પુરક્ખત્વાતિ ભગવન્તં પુરતો કત્વા. તત્થ ભગવા ભિક્ખૂનઞ્ચેવ ઉપાસકાનઞ્ચ મજ્ઝે નિસિન્નો ગન્ધોદકેન ન્હાપેત્વા દુકૂલચુમ્બટકેન વોદકં કત્વા જાતિહિઙ્ગુલકેન મજ્જિત્વા રત્તકમ્બલપલિવેઠિતે પીઠે ઠપિતરત્તસુવણ્ણઘનપટિમા વિય અતિવિરોચિત્થ. અયં પનેત્થ પોરાણાનં વણ્ણભણનમગ્ગો –
Bhagavantaṃyeva purakkhatvāti bhagavantaṃ purato katvā. Tattha bhagavā bhikkhūnañceva upāsakānañca majjhe nisinno gandhodakena nhāpetvā dukūlacumbaṭakena vodakaṃ katvā jātihiṅgulakena majjitvā rattakambalapaliveṭhite pīṭhe ṭhapitarattasuvaṇṇaghanapaṭimā viya ativirocittha. Ayaṃ panettha porāṇānaṃ vaṇṇabhaṇanamaggo –
‘‘ગન્ત્વાન મણ્ડલમાળં, નાગવિક્કન્તચારણો;
‘‘Gantvāna maṇḍalamāḷaṃ, nāgavikkantacāraṇo;
ઓભાસયન્તો લોકગ્ગો, નિસીદિ વરમાસને.
Obhāsayanto lokaggo, nisīdi varamāsane.
‘‘તહિં નિસિન્નો નરદમ્મસારથિ,
‘‘Tahiṃ nisinno naradammasārathi,
દેવાતિદેવો સતપુઞ્ઞલક્ખણો;
Devātidevo satapuññalakkhaṇo;
બુદ્ધાસને મજ્ઝગતો વિરોચતિ,
Buddhāsane majjhagato virocati,
સુવણ્ણનેક્ખં વિય પણ્ડુકમ્બલે.
Suvaṇṇanekkhaṃ viya paṇḍukambale.
‘‘નેક્ખં જમ્બોનદસ્સેવ, નિક્ખિત્તં પણ્ડુકમ્બલે;
‘‘Nekkhaṃ jambonadasseva, nikkhittaṃ paṇḍukambale;
વિરોચતિ વીતમલો, મણિવેરોચનો યથા.
Virocati vītamalo, maṇiverocano yathā.
‘‘મહાસાલોવ સમ્ફુલ્લો, નેરુરાજાવ’લઙ્કતો;
‘‘Mahāsālova samphullo, nerurājāva’laṅkato;
સુવણ્ણયૂપસઙ્કાસો, પદુમો કોકનદો યથા.
Suvaṇṇayūpasaṅkāso, padumo kokanado yathā.
‘‘જલન્તો દીપરુક્ખોવ, પબ્બતગ્ગે યથા સિખી;
‘‘Jalanto dīparukkhova, pabbatagge yathā sikhī;
દેવાનં પારિચ્છત્તોવ, સબ્બફુલ્લો વિરોચતી’’તિ.
Devānaṃ pāricchattova, sabbaphullo virocatī’’ti.
કાપિલવત્થવે સક્યે બહુદેવ રત્તિં ધમ્મિયા કથાયાતિ એત્થ ધમ્મકથા નામ સન્થાગારાનુમોદનાપટિસંયુત્તા પકિણ્ણકકથા વેદિતબ્બા. તદા હિ ભગવા આકાસગઙ્ગં ઓતારેન્તો વિય પથવોજં આકડ્ઢન્તો વિય મહાજમ્બું મત્થકે ગહેત્વા ચાલેન્તો વિય યોજનિકં મધુભણ્ડં ચક્કયન્તેન પીળેત્વા મધુપાનં પાયમાનો વિય કપિલવત્થુવાસીનં સક્યાનં હિતસુખાવહં પકિણ્ણકકથં કથેસિ. ‘‘આવાસદાનં નામેતં, મહારાજ, મહન્તં, તુમ્હાકં આવાસો મયા પરિભુત્તો, ભિક્ખુસઙ્ઘેન ચ પરિભુત્તો , મયા ચ ભિક્ખુસઙ્ઘેન ચ પરિભુત્તો પન ધમ્મરતનેન પરિભુત્તોયેવાતિ તીહિ રતનેહિ પરિભુત્તો નામ હોતિ. આવાસદાનસ્મિઞ્હિ દિન્ને સબ્બદાનં દિન્નમેવ હોતિ. ભુમ્મટ્ઠકપણ્ણસાલાય વા સાખામણ્ડપસ્સ વાપિ આનિસંસો નામ પરિચ્છિન્દિતું ન સક્કા. આવાસદાનાનુભાવેન હિ ભવે ભવે નિબ્બત્તસ્સાપિ સમ્બાધિતગબ્ભવાસો ન હોતિ, દ્વાદસહત્થો ઓવરકો વિય માતુકુચ્છિ અસમ્બાધોવ હોતી’’તિ. એવં નાનાનયવિચિત્તં બહું ધમ્મિં કથં કથેત્વા –
Kāpilavatthave sakye bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyāti ettha dhammakathā nāma santhāgārānumodanāpaṭisaṃyuttā pakiṇṇakakathā veditabbā. Tadā hi bhagavā ākāsagaṅgaṃ otārento viya pathavojaṃ ākaḍḍhanto viya mahājambuṃ matthake gahetvā cālento viya yojanikaṃ madhubhaṇḍaṃ cakkayantena pīḷetvā madhupānaṃ pāyamāno viya kapilavatthuvāsīnaṃ sakyānaṃ hitasukhāvahaṃ pakiṇṇakakathaṃ kathesi. ‘‘Āvāsadānaṃ nāmetaṃ, mahārāja, mahantaṃ, tumhākaṃ āvāso mayā paribhutto, bhikkhusaṅghena ca paribhutto , mayā ca bhikkhusaṅghena ca paribhutto pana dhammaratanena paribhuttoyevāti tīhi ratanehi paribhutto nāma hoti. Āvāsadānasmiñhi dinne sabbadānaṃ dinnameva hoti. Bhummaṭṭhakapaṇṇasālāya vā sākhāmaṇḍapassa vāpi ānisaṃso nāma paricchindituṃ na sakkā. Āvāsadānānubhāvena hi bhave bhave nibbattassāpi sambādhitagabbhavāso na hoti, dvādasahattho ovarako viya mātukucchi asambādhova hotī’’ti. Evaṃ nānānayavicittaṃ bahuṃ dhammiṃ kathaṃ kathetvā –
‘‘સીતં ઉણ્હં પટિહન્તિ, તતો વાળમિગાનિ ચ;
‘‘Sītaṃ uṇhaṃ paṭihanti, tato vāḷamigāni ca;
સિરીસપે ચ મકસે, સિસિરે ચાપિ વુટ્ઠિયો.
Sirīsape ca makase, sisire cāpi vuṭṭhiyo.
‘‘તતો વાતાતપો ઘોરો, સઞ્જાતો પટિહઞ્ઞતિ;
‘‘Tato vātātapo ghoro, sañjāto paṭihaññati;
લેણત્થઞ્ચ સુખત્થઞ્ચ, ઝાયિતુઞ્ચ વિપસ્સિતું.
Leṇatthañca sukhatthañca, jhāyituñca vipassituṃ.
‘‘વિહારદાનં સઙ્ઘસ્સ, અગ્ગં બુદ્ધેન વણ્ણિતં;
‘‘Vihāradānaṃ saṅghassa, aggaṃ buddhena vaṇṇitaṃ;
તસ્મા હિ પણ્ડિતો પોસો, સમ્પસ્સં અત્થમત્તનો.
Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ atthamattano.
‘‘વિહારે કારયે રમ્મે, વાસયેત્થ બહુસ્સુતે;
‘‘Vihāre kāraye ramme, vāsayettha bahussute;
તેસં અન્નઞ્ચ પાનઞ્ચ, વત્થસેનાસનાનિ ચ.
Tesaṃ annañca pānañca, vatthasenāsanāni ca.
‘‘દદેય્ય ઉજુભૂતેસુ, વિપ્પસન્નેન ચેતસા;
‘‘Dadeyya ujubhūtesu, vippasannena cetasā;
તે તસ્સ ધમ્મં દેસેન્તિ, સબ્બદુક્ખાપનૂદનં;
Te tassa dhammaṃ desenti, sabbadukkhāpanūdanaṃ;
યં સો ધમ્મં ઇધઞ્ઞાય, પરિનિબ્બાતિ અનાસવો’’તિ. (ચૂળવ॰ ૨૯૫) –
Yaṃ so dhammaṃ idhaññāya, parinibbāti anāsavo’’ti. (cūḷava. 295) –
એવં ‘‘અયમ્પિ આવાસે આનિસંસો, અયમ્પિ આવાસે આનિસંસો’’તિ બહુદેવ રત્તિં અતિરેકતરં દિયડ્ઢયામં આવાસાનિસંસકથં કથેસિ. તત્થ ઇમા તાવ ગાથાવ સઙ્ગહં આરુળ્હા, પકિણ્ણકધમ્મદેસના પન સઙ્ગહં નારોહતિ. સન્દસ્સેત્વાતિઆદીનિ વુત્તત્થાનેવ.
Evaṃ ‘‘ayampi āvāse ānisaṃso, ayampi āvāse ānisaṃso’’ti bahudeva rattiṃ atirekataraṃ diyaḍḍhayāmaṃ āvāsānisaṃsakathaṃ kathesi. Tattha imā tāva gāthāva saṅgahaṃ āruḷhā, pakiṇṇakadhammadesanā pana saṅgahaṃ nārohati. Sandassetvātiādīni vuttatthāneva.
અભિક્કન્તાતિ અતિક્કન્તા દ્વે યામા ગતા. યસ્સ દાનિ કાલં મઞ્ઞથાતિ યસ્સ તુમ્હે ગમનસ્સ કાલં મઞ્ઞથ, ગમનકાલો તુમ્હાકં, ગચ્છથાતિ વુત્તં હોતિ. કસ્મા પન ભગવા તે ઉય્યોજેસીતિ? અનુકમ્પાય. સુખુમાલા હિ તે, તિયામરત્તિં નિસીદિત્વા વીતિનામેન્તાનં સરીરે આબાધો ઉપ્પજ્જેય્ય. ભિક્ખુસઙ્ઘોપિ મહા, તસ્સ ઠાનનિસજ્જાનં ઓકાસો લદ્ધું વટ્ટતીતિ ઉભયાનુકમ્પાય ઉય્યોજેસિ.
Abhikkantāti atikkantā dve yāmā gatā. Yassa dāni kālaṃ maññathāti yassa tumhe gamanassa kālaṃ maññatha, gamanakālo tumhākaṃ, gacchathāti vuttaṃ hoti. Kasmā pana bhagavā te uyyojesīti? Anukampāya. Sukhumālā hi te, tiyāmarattiṃ nisīditvā vītināmentānaṃ sarīre ābādho uppajjeyya. Bhikkhusaṅghopi mahā, tassa ṭhānanisajjānaṃ okāso laddhuṃ vaṭṭatīti ubhayānukampāya uyyojesi.
વિગતથિનમિદ્ધોતિ તત્ર કિર ભિક્ખૂ યામદ્વયં ઠિતાપિ નિસિન્નાપિ અચાલયિંસુ, પચ્છિમયામે પન આહારો પરિણમતિ, તસ્સ પરિણતત્તા ભિક્ખુસઙ્ઘો વિગતથિનમિદ્ધો જાતોતિ અકારણમેતં. બુદ્ધાનઞ્હિ કથં સુણન્તસ્સ કાયિકચેતસિકદરથા ન હોન્તિ, કાયચિત્તલહુતાદયો ઉપ્પજ્જન્તિ, તેન તેસં દ્વે યામે ઠિતાનમ્પિ નિસિન્નાનમ્પિ ધમ્મં સુણન્તાનં થિનમિદ્ધં વિગતં, પચ્છિમયામેપિ સમ્પત્તે તથા વિગતમેવ જાતં. તેનાહ ‘‘વિગતથિનમિદ્ધો’’તિ.
Vigatathinamiddhoti tatra kira bhikkhū yāmadvayaṃ ṭhitāpi nisinnāpi acālayiṃsu, pacchimayāme pana āhāro pariṇamati, tassa pariṇatattā bhikkhusaṅgho vigatathinamiddho jātoti akāraṇametaṃ. Buddhānañhi kathaṃ suṇantassa kāyikacetasikadarathā na honti, kāyacittalahutādayo uppajjanti, tena tesaṃ dve yāme ṭhitānampi nisinnānampi dhammaṃ suṇantānaṃ thinamiddhaṃ vigataṃ, pacchimayāmepi sampatte tathā vigatameva jātaṃ. Tenāha ‘‘vigatathinamiddho’’ti.
પિટ્ઠિ મે આગિલાયતીતિ કસ્મા આગિલાયતિ? ભગવતો હિ છબ્બસ્સાનિ મહાપધાનં પદહન્તસ્સ મહન્તં કાયદુક્ખં અહોસિ, અથસ્સ અપરભાગે મહલ્લકકાલે પિટ્ઠિવાતો ઉપ્પજ્જીતિ. અકારણં વા એતં. પહોતિ હિ ભગવા ઉપ્પન્નં વેદનં વિક્ખમ્ભેત્વા એકમ્પિ દ્વેપિ સત્તાહાનિ એકપલ્લઙ્કેન નિસીદિતું. સન્થાગારસાલં પન ચતૂહિ ઇરિયાપથેહિ પરિભુઞ્જિતુકામો અહોસિ. તત્થ પાદધોવનટ્ઠાનતો યાવ ધમ્માસના અગમાસિ, એત્તકે ઠાને ગમનં નિપ્ફન્નં. ધમ્માસનં પત્તં થોકં ઠત્વા નિસીદિ, એત્તકે ઠાને ઠાનં નિપ્ફન્નં. દ્વેયામં ધમ્માસને નિસીદિ, એત્તકે ઠાને નિસજ્જા નિપ્ફન્ના. ઇદાનિ દક્ખિણેન પસ્સેન થોકં નિપન્ને સયનં નિપ્ફજ્જિસ્સતીતિ એવં ચતૂહિ ઇરિયાપથેહિ પરિભુઞ્જિતુકામો અહોસિ. ઉપાદિન્નકસરીરઞ્ચ નામ ‘‘નો આગિલાયતી’’તિ ન વત્તબ્બં, તસ્મા ચિરનિસજ્જાય સઞ્જાતં અપ્પકમ્પિ આગિલાયનં ગહેત્વા એવમાહ.
Piṭṭhime āgilāyatīti kasmā āgilāyati? Bhagavato hi chabbassāni mahāpadhānaṃ padahantassa mahantaṃ kāyadukkhaṃ ahosi, athassa aparabhāge mahallakakāle piṭṭhivāto uppajjīti. Akāraṇaṃ vā etaṃ. Pahoti hi bhagavā uppannaṃ vedanaṃ vikkhambhetvā ekampi dvepi sattāhāni ekapallaṅkena nisīdituṃ. Santhāgārasālaṃ pana catūhi iriyāpathehi paribhuñjitukāmo ahosi. Tattha pādadhovanaṭṭhānato yāva dhammāsanā agamāsi, ettake ṭhāne gamanaṃ nipphannaṃ. Dhammāsanaṃ pattaṃ thokaṃ ṭhatvā nisīdi, ettake ṭhāne ṭhānaṃ nipphannaṃ. Dveyāmaṃ dhammāsane nisīdi, ettake ṭhāne nisajjā nipphannā. Idāni dakkhiṇena passena thokaṃ nipanne sayanaṃ nipphajjissatīti evaṃ catūhi iriyāpathehi paribhuñjitukāmo ahosi. Upādinnakasarīrañca nāma ‘‘no āgilāyatī’’ti na vattabbaṃ, tasmā ciranisajjāya sañjātaṃ appakampi āgilāyanaṃ gahetvā evamāha.
સઙ્ઘાટિં પઞ્ઞાપેત્વાતિ સન્થાગારસ્સ કિર એકપસ્સે તે રાજાનો પટસાણિં પરિક્ખિપાપેત્વા કપ્પિયમઞ્ચકં પઞ્ઞાપેત્વા કપ્પિયપચ્ચત્થરણેન અત્થરિત્વા ઉપરિ સુવણ્ણતારકગન્ધમાલાદિદામપટિમણ્ડિતં વિતાનં બન્ધિત્વા ગન્ધતેલપ્પદીપં આરોપયિંસુ, ‘‘અપ્પેવ નામ સત્થા ધમ્માસનતો વુટ્ઠાય થોકં વિસ્સમન્તો ઇધ નિપજ્જેય્ય, એવં નો ઇમં સન્થાગારં ભગવતા ચતૂહિ ઇરિયાપથેહિ પરિભુત્તં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય ભવિસ્સતી’’તિ. સત્થાપિ તદેવ સન્ધાય તત્થ સઙ્ઘાટિં પઞ્ઞાપેત્વા નિપજ્જિ. ઉટ્ઠાનસઞ્ઞં મનસિ કરિત્વાતિ ‘‘એત્તકં કાલં અતિક્કમિત્વા વુટ્ઠહિસ્સામી’’તિ વુટ્ઠાનસઞ્ઞં ચિત્તે ઠપેત્વા, તઞ્ચ ખો અનિદ્દાયન્તોવ થેરસ્સ ધમ્મકથં સુણમાનો.
Saṅghāṭiṃ paññāpetvāti santhāgārassa kira ekapasse te rājāno paṭasāṇiṃ parikkhipāpetvā kappiyamañcakaṃ paññāpetvā kappiyapaccattharaṇena attharitvā upari suvaṇṇatārakagandhamālādidāmapaṭimaṇḍitaṃ vitānaṃ bandhitvā gandhatelappadīpaṃ āropayiṃsu, ‘‘appeva nāma satthā dhammāsanato vuṭṭhāya thokaṃ vissamanto idha nipajjeyya, evaṃ no imaṃ santhāgāraṃ bhagavatā catūhi iriyāpathehi paribhuttaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti. Satthāpi tadeva sandhāya tattha saṅghāṭiṃ paññāpetvā nipajji. Uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvāti ‘‘ettakaṃ kālaṃ atikkamitvā vuṭṭhahissāmī’’ti vuṭṭhānasaññaṃ citte ṭhapetvā, tañca kho aniddāyantova therassa dhammakathaṃ suṇamāno.
અવસ્સુતપરિયાયન્તિ અવસ્સુતસ્સ પરિયાયં, અવસ્સુતસ્સ કારણન્તિ અત્થો. અધિમુચ્ચતીતિ કિલેસાધિમુચ્ચનેન અધિમુચ્ચતિ, ગિદ્ધો હોતિ. બ્યાપજ્જતીતિ બ્યાપાદવસેન પૂતિચિત્તો હોતિ. ચક્ખુતોતિ ચક્ખુભાવેન. મારોતિ કિલેસમારોપિ દેવપુત્તમારોપિ. ઓતારન્તિ વિવરં. આરમ્મણન્તિ પચ્ચયં. નળાગારતિણાગારં વિય હિ સવિસેવનાનિ આયતનાનિ, તિણુક્કા વિય કિલેસુપ્પત્તિરહં આરમ્મણં, તિણુક્કાય ઠપિતઠપિતટ્ઠાને અઙ્ગારસ્સુજ્જલનં વિય આરમ્મણે આપાથમાગતે કિલેસાનં ઉપ્પત્તિ. તેન વુત્તં લભેથ મારો ઓતારન્તિ.
Avassutapariyāyanti avassutassa pariyāyaṃ, avassutassa kāraṇanti attho. Adhimuccatīti kilesādhimuccanena adhimuccati, giddho hoti. Byāpajjatīti byāpādavasena pūticitto hoti. Cakkhutoti cakkhubhāvena. Māroti kilesamāropi devaputtamāropi. Otāranti vivaraṃ. Ārammaṇanti paccayaṃ. Naḷāgāratiṇāgāraṃ viya hi savisevanāni āyatanāni, tiṇukkā viya kilesuppattirahaṃ ārammaṇaṃ, tiṇukkāya ṭhapitaṭhapitaṭṭhāne aṅgārassujjalanaṃ viya ārammaṇe āpāthamāgate kilesānaṃ uppatti. Tena vuttaṃ labhetha māro otāranti.
સુક્કપક્ખે બહલમત્તિકપિણ્ડાવલેપનં કૂટાગારં વિય નિબ્બિસેવનાનિ આયતનાનિ, તિણુક્કા વિય વુત્તપકારારમ્મણં, તિણુક્કાય ઠપિતઠપિતટ્ઠાને નિબ્બાપનં વિય નિબ્બિસેવનાનં આયતનાનં આરમ્મણે આપાથમાગતે કિલેસપરિળાહસ્સ અનુપ્પત્તિ. તેન વુત્તં નેવ લભેથ મારો ઓતારન્તિ.
Sukkapakkhe bahalamattikapiṇḍāvalepanaṃ kūṭāgāraṃ viya nibbisevanāni āyatanāni, tiṇukkā viya vuttapakārārammaṇaṃ, tiṇukkāya ṭhapitaṭhapitaṭṭhāne nibbāpanaṃ viya nibbisevanānaṃ āyatanānaṃ ārammaṇe āpāthamāgate kilesapariḷāhassa anuppatti. Tena vuttaṃ neva labhetha māro otāranti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૬. અવસ્સુતપરિયાયસુત્તં • 6. Avassutapariyāyasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૬. અવસ્સુતપરિયાયસુત્તવણ્ણના • 6. Avassutapariyāyasuttavaṇṇanā