Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ૨. આયતનવિભઙ્ગો

    2. Āyatanavibhaṅgo

    ૧. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ૧૫૪. અસાધારણતોતિ આવેણિકતો. તં નેસં અસાધારણભાવં વિપક્ખવસેન પતિટ્ઠાપેતું સાધારણં ઉદાહરણવસેન દસ્સેતિ ‘‘આયતનસદ્દત્થો વિયા’’તિ. અથ વા ચક્ખાદિઅત્થો એવ ચક્ખાદિસદ્દવિસેસિતો આયતનત્થોતિ તં તાદિસં આયતનત્થં સન્ધાયાહ ‘‘આયતનસદ્દત્થો વિય અસાધારણતો’’તિ.

    154. Asādhāraṇatoti āveṇikato. Taṃ nesaṃ asādhāraṇabhāvaṃ vipakkhavasena patiṭṭhāpetuṃ sādhāraṇaṃ udāharaṇavasena dasseti ‘‘āyatanasaddattho viyā’’ti. Atha vā cakkhādiattho eva cakkhādisaddavisesito āyatanatthoti taṃ tādisaṃ āyatanatthaṃ sandhāyāha ‘‘āyatanasaddattho viya asādhāraṇato’’ti.

    યદિ વિસયસ્સાદનત્થો ચક્ખુ-સદ્દો, સોતાદીનમ્પિ અયં સમઞ્ઞા સિયાતિ અતિપ્પસઙ્ગં પરિહરન્તો ‘‘સતિપી’’તિઆદિમાહ. દુતિયે અત્થવિકપ્પે ચક્ખતીતિ વિઞ્ઞાણાધિટ્ઠિતં સમવિસમં આચિક્ખતિ, આચિક્ખન્તં વિય, વિભાવેન્તં વિય વા હોતીતિ અત્થો. રૂપમિવ ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યં વિય સવિગ્ગહમિવ સબિમ્બકં વિય વણ્ણવાચકો રૂપ-સદ્દો અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘વિત્થારણં વા રૂપસદ્દસ્સ અત્થો’’તિ.

    Yadi visayassādanattho cakkhu-saddo, sotādīnampi ayaṃ samaññā siyāti atippasaṅgaṃ pariharanto ‘‘satipī’’tiādimāha. Dutiye atthavikappe cakkhatīti viññāṇādhiṭṭhitaṃ samavisamaṃ ācikkhati, ācikkhantaṃ viya, vibhāventaṃ viya vā hotīti attho. Rūpamiva cakkhuviññeyyaṃ viya saviggahamiva sabimbakaṃ viya vaṇṇavācako rūpa-saddo adhippetoti āha ‘‘vitthāraṇaṃ vā rūpasaddassa attho’’ti.

    વચનમેવાતિ સવિઞ્ઞત્તિકસદ્દમેવ. ગમીયતીતિ ઉપનીયતિ. અજ્ઝોહરણસ્સ રસગ્ગહણમૂલતાવચનેન રસસ્સ પરમ્પરાય જીવિતહેતુતં દસ્સેતિ. રસનિમિત્તઞ્હિ રસગ્ગહણં, રસગ્ગહણનિમિત્તં અજ્ઝોહરણં, તંનિમિત્તં જીવિતન્તિ. રસગ્ગહણમૂલતા ચ અજ્ઝોહરણસ્સ યેભુય્યતો વેદિતબ્બા. દિસ્સતિ અપદિસ્સતિ એતેન ફલન્તિ દેસો, હેતૂતિ આહ ‘‘ઉપ્પત્તિદેસોતિ ઉપ્પત્તિકારણ’’ન્તિ. તથાતિ ચક્ખાયતનાદિપ્પકારેન. મનોગોચરભૂતાતિ મનસો એવ ગોચરભૂતા. સામઞ્ઞલક્ખણેનેવાતિ અનુભવનાદિવિસેસલક્ખણં અગ્ગહેત્વા ધમ્મભાવસઙ્ખાતસાધારણલક્ખણેનેવ . એકાયતનત્તં ઉપનેત્વા વુત્તા દ્વાદસ એકસભાવત્તા ભિન્દિત્વા વચને પયોજનાભાવા. દ્વારાલમ્બનવિભાગદસ્સનત્થા હિ આયતનદેસનાતિ.

    Vacanamevāti saviññattikasaddameva. Gamīyatīti upanīyati. Ajjhoharaṇassa rasaggahaṇamūlatāvacanena rasassa paramparāya jīvitahetutaṃ dasseti. Rasanimittañhi rasaggahaṇaṃ, rasaggahaṇanimittaṃ ajjhoharaṇaṃ, taṃnimittaṃ jīvitanti. Rasaggahaṇamūlatā ca ajjhoharaṇassa yebhuyyato veditabbā. Dissati apadissati etena phalanti deso, hetūti āha ‘‘uppattidesoti uppattikāraṇa’’nti. Tathāti cakkhāyatanādippakārena. Manogocarabhūtāti manaso eva gocarabhūtā. Sāmaññalakkhaṇenevāti anubhavanādivisesalakkhaṇaṃ aggahetvā dhammabhāvasaṅkhātasādhāraṇalakkhaṇeneva . Ekāyatanattaṃ upanetvā vuttā dvādasa ekasabhāvattā bhinditvā vacane payojanābhāvā. Dvārālambanavibhāgadassanatthā hi āyatanadesanāti.

    પુબ્બન્તતોતિ પુરિમભાગતો પાકભાવતો. પાકભાવો હિ સભાવધમ્માનં પુબ્બન્તો, વિદ્ધંસાભાવો અપરન્તો.

    Pubbantatoti purimabhāgato pākabhāvato. Pākabhāvo hi sabhāvadhammānaṃ pubbanto, viddhaṃsābhāvo aparanto.

    નિવાસટ્ઠાનાદીસુ આયતન-સદ્દો ન આયતનત્થાદીસુ વિય પદત્થવિવરણમુખેન પવત્તો, અથ ખો તસ્મિં તસ્મિં દેવઘરાદિકે નિરુળ્હતાય એવમત્થોતિ આહ ‘‘રુળ્હિવસેન આયતનસદ્દસ્સત્થં વત્તુ’’ન્તિ. મનોતિ દ્વારભૂતમનો . નિસ્સયભાવોતિ એત્થ નિસ્સયસદિસો નિસ્સયો, સદિસતા ચ ફલસ્સ તપ્પટિબદ્ધવુત્તિતાય દટ્ઠબ્બા. વચનીયત્થો ભાવત્થો.

    Nivāsaṭṭhānādīsu āyatana-saddo na āyatanatthādīsu viya padatthavivaraṇamukhena pavatto, atha kho tasmiṃ tasmiṃ devagharādike niruḷhatāya evamatthoti āha ‘‘ruḷhivasena āyatanasaddassatthaṃ vattu’’nti. Manoti dvārabhūtamano . Nissayabhāvoti ettha nissayasadiso nissayo, sadisatā ca phalassa tappaṭibaddhavuttitāya daṭṭhabbā. Vacanīyattho bhāvattho.

    તાવત્વતોતિ તત્તકતો. ઊનચોદનાતિ દ્વાદસતો ઊનાનિ કસ્મા ન વુત્તાનીતિ ચોદના. યદિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદીનં અસાધારણં ધમ્મજાતં ધમ્માયતનં, એવં સન્તે ચક્ખાદીનમ્પિ ધમ્માયતનભાવો સિયાતિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘સતિપી’’તિઆદિ. દ્વારારમ્મણભાવેહીતિ ન આરમ્મણભાવેનેવ અસાધારણં, અથ ખો દ્વારારમ્મણભાવેહિ અસાધારણં સમ્ભવતીતિ વચનસેસો.

    Tāvatvatoti tattakato. Ūnacodanāti dvādasato ūnāni kasmā na vuttānīti codanā. Yadi cakkhuviññāṇādīnaṃ asādhāraṇaṃ dhammajātaṃ dhammāyatanaṃ, evaṃ sante cakkhādīnampi dhammāyatanabhāvo siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘satipī’’tiādi. Dvārārammaṇabhāvehīti na ārammaṇabhāveneva asādhāraṇaṃ, atha kho dvārārammaṇabhāvehi asādhāraṇaṃ sambhavatīti vacanaseso.

    યેભુય્યસહુપ્પત્તિઆદીહીતિ યેભુય્યેન ચક્ખાયતનાદીનિ કસ્સચિ કદાચિ એકતો ઉપ્પજ્જન્તિ. ‘‘કામધાતુયા ઉપપત્તિક્ખણે કસ્સચિ એકાદસાયતનાનિ ઉપ્પજ્જન્તી’’તિ હિ વુત્તં. તસ્મા આયતનાનં ઉપ્પત્તિક્કમો તાવ ન યુજ્જતિ, ન પહાનક્કમો કુસલાબ્યાકતાનં અપ્પહાતબ્બતો, ન પટિપત્તિક્કમો અકુસલાનં, એકચ્ચઅબ્યાકતાનઞ્ચ અપ્પટિપજ્જનીયતો, ન ભૂમિક્કમો અડ્ઢેકાદસન્નં આયતનાનં એકન્તકામાવચરત્તા, ઇતરેસં ચતુભૂમિપરિયાપન્નત્તા, એકચ્ચસ્સ લોકુત્તરભાવતો ચ. એવં ઉપ્પત્તિક્કમાદિઅયુત્તિયોજના વેદિતબ્બા. યેસુ વિજ્જમાનેસુ અત્તભાવસ્સ પઞ્ઞાપના, તે ‘‘મય્હં ચક્ખુ’’ન્તિઆદિના અધિકસિનેહવત્થુભૂતા ચક્ખાદયો યથા અજ્ઝત્તિકતાય, એવં દસ્સનાદિકિચ્ચકરઇન્દ્રિયતા ચ પધાનાતિ આહ ‘‘અજ્ઝત્તિકભાવેન, વિસયિભાવેન ચા’’તિ. ઘાનાદિક્કમેનાતિ ઘાનં જિવ્હા કાયોતિ ઇમિના કમેન.

    Yebhuyyasahuppattiādīhīti yebhuyyena cakkhāyatanādīni kassaci kadāci ekato uppajjanti. ‘‘Kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni uppajjantī’’ti hi vuttaṃ. Tasmā āyatanānaṃ uppattikkamo tāva na yujjati, na pahānakkamo kusalābyākatānaṃ appahātabbato, na paṭipattikkamo akusalānaṃ, ekaccaabyākatānañca appaṭipajjanīyato, na bhūmikkamo aḍḍhekādasannaṃ āyatanānaṃ ekantakāmāvacarattā, itaresaṃ catubhūmipariyāpannattā, ekaccassa lokuttarabhāvato ca. Evaṃ uppattikkamādiayuttiyojanā veditabbā. Yesu vijjamānesu attabhāvassa paññāpanā, te ‘‘mayhaṃ cakkhu’’ntiādinā adhikasinehavatthubhūtā cakkhādayo yathā ajjhattikatāya, evaṃ dassanādikiccakaraindriyatā ca padhānāti āha ‘‘ajjhattikabhāvena, visayibhāvena cā’’ti. Ghānādikkamenāti ghānaṃ jivhā kāyoti iminā kamena.

    પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણત્તા વા ચક્ખાદીનિ પઠમં વુત્તાનિ, મનો પન કિઞ્ચિ પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણં , કિઞ્ચિ યાવનવત્તબ્બારમ્મણન્તિ પચ્છા વુત્તં. પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણેસુપિ ઉપાદારૂપારમ્મણાનિ ચત્તારિ પઠમં વુત્તાનિ, તતો ભૂતરૂપારમ્મણં. ઉપાદારૂપારમ્મણેસુપિ દૂરતરે દૂરે, સીઘતરં સીઘઞ્ચ આરમ્મણસમ્પટિચ્છનદીપનત્થં ચક્ખાદીનં દેસનાક્કમો. ચક્ખુસોતદ્વયઞ્હિ દૂરગોચરન્તિ પઠમં વુત્તં. તત્રાપિ ચક્ખુ દૂરતરગોચરન્તિ સબ્બપઠમં વુત્તં. પસ્સન્તોપિ હિ દૂરતરે નદિસોતં ન તસ્સ સદ્દં સુણાતિ. ઘાનજિવ્હાસુપિ ઘાનં સીઘતરવુત્તીતિ પઠમં વુત્તં. પુરતો ઠપિતમત્તસ્સ હિ ભોજનસ્સ ગન્ધો ગય્હતીતિ. યથાઠાનં વા તેસં દેસનાક્કમો. ઇમસ્મિઞ્હિ સરીરે સબ્બુપરિ ચક્ખુસ્સ અધિટ્ઠાનં, તસ્સ અધો સોતસ્સ, તસ્સ અધો ઘાનસ્સ, તસ્સ અધો જિવ્હાય, તથા કાયસ્સ યેભુય્યેન, મનો પન અરૂપીભાવતો સબ્બપચ્છા વુત્તો. તંતંગોચરત્તા તસ્સ તસ્સાનન્તરં બાહિરાયતનાનિ વુત્તાનીતિ વુત્તોવાયમત્થોતિ એવમ્પિ ઇમેસં કમો વેદિતબ્બો.

    Paccuppannārammaṇattā vā cakkhādīni paṭhamaṃ vuttāni, mano pana kiñci paccuppannārammaṇaṃ , kiñci yāvanavattabbārammaṇanti pacchā vuttaṃ. Paccuppannārammaṇesupi upādārūpārammaṇāni cattāri paṭhamaṃ vuttāni, tato bhūtarūpārammaṇaṃ. Upādārūpārammaṇesupi dūratare dūre, sīghataraṃ sīghañca ārammaṇasampaṭicchanadīpanatthaṃ cakkhādīnaṃ desanākkamo. Cakkhusotadvayañhi dūragocaranti paṭhamaṃ vuttaṃ. Tatrāpi cakkhu dūrataragocaranti sabbapaṭhamaṃ vuttaṃ. Passantopi hi dūratare nadisotaṃ na tassa saddaṃ suṇāti. Ghānajivhāsupi ghānaṃ sīghataravuttīti paṭhamaṃ vuttaṃ. Purato ṭhapitamattassa hi bhojanassa gandho gayhatīti. Yathāṭhānaṃ vā tesaṃ desanākkamo. Imasmiñhi sarīre sabbupari cakkhussa adhiṭṭhānaṃ, tassa adho sotassa, tassa adho ghānassa, tassa adho jivhāya, tathā kāyassa yebhuyyena, mano pana arūpībhāvato sabbapacchā vutto. Taṃtaṃgocarattā tassa tassānantaraṃ bāhirāyatanāni vuttānīti vuttovāyamatthoti evampi imesaṃ kamo veditabbo.

    તતોતિ હદયવત્થુભેદતો. યઞ્હિ હદયવત્થું નિસ્સાય એકં મનોવિઞ્ઞાણં પવત્તતિ, ન તદેવ નિસ્સાય અઞ્ઞં પવત્તતિ. નિદ્દેસવસેનાતિ સઙ્ખેપવિત્થારનિદ્દેસવસેન. યોજેતબ્બં ‘‘કુસલસમુટ્ઠાનં કુસલસમુટ્ઠાનસ્સ સભાગ’’ન્તિઆદિના.

    Tatoti hadayavatthubhedato. Yañhi hadayavatthuṃ nissāya ekaṃ manoviññāṇaṃ pavattati, na tadeva nissāya aññaṃ pavattati. Niddesavasenāti saṅkhepavitthāraniddesavasena. Yojetabbaṃ ‘‘kusalasamuṭṭhānaṃ kusalasamuṭṭhānassa sabhāga’’ntiādinā.

    સભાવોતિ વિસયિવિસયભાવો, તદભિનિબ્બત્તિયઞ્ચ યોગ્યતા. કારણસમત્થતાતિ કારણભૂતા સમત્થતા પચ્ચયભાવો. દ્વારાદિભાવોતિ દ્વારારમ્મણે દ્વારવુત્તિભાવો. ઇમસ્મિં અત્થેતિ અનન્તરં વુત્તઅત્થે. યસ્માતિ યાય ધમ્મતાય યેન દ્વારાદિભાવેન કારણભૂતેન. સમ્ભવનવિસેસનન્તિ કિરિયાય પરામસનમાહ. યં સમ્ભવનં, ધમ્મતાવેસાતિ અત્થો. રિત્તકાનેવાતિ ધુવાદિભાવરિત્તકાનેવ. વિસમાદીસુ અજ્ઝાસયો એતેસન્તિ વિસમાદિઅજ્ઝાસયાનિ, વિસમાદિઅજ્ઝાસયાનિ વિય હોન્તીતિ વિસમાદિઅજ્ઝાસયાનિ, ચક્ખાદીનિ. વિસમભાવ…પે॰… વનભાવેહીતિ વિસમભાવાદિસન્નિસ્સિતઅહિઆદિસદિસુપાદિન્નધમ્મેહિ ચક્ખાદીહિ, વનસન્નિસ્સિતમક્કટસદિસેન ચિત્તેન ચ અભિરમિતત્તા. વનભાવોતિ હિ વનજ્ઝાસયોતિ અત્થો.

    Sabhāvoti visayivisayabhāvo, tadabhinibbattiyañca yogyatā. Kāraṇasamatthatāti kāraṇabhūtā samatthatā paccayabhāvo. Dvārādibhāvoti dvārārammaṇe dvāravuttibhāvo. Imasmiṃ attheti anantaraṃ vuttaatthe. Yasmāti yāya dhammatāya yena dvārādibhāvena kāraṇabhūtena. Sambhavanavisesananti kiriyāya parāmasanamāha. Yaṃ sambhavanaṃ, dhammatāvesāti attho. Rittakānevāti dhuvādibhāvarittakāneva. Visamādīsu ajjhāsayo etesanti visamādiajjhāsayāni, visamādiajjhāsayāni viya hontīti visamādiajjhāsayāni, cakkhādīni. Visamabhāva…pe… vanabhāvehīti visamabhāvādisannissitaahiādisadisupādinnadhammehi cakkhādīhi, vanasannissitamakkaṭasadisena cittena ca abhiramitattā. Vanabhāvoti hi vanajjhāsayoti attho.

    પુરિમન્તવિવિત્તતાતિ પુબ્બભાગવિરહો. ઉપ્પાદતો પુરિમકોટ્ઠાસો હિ ઇધ પુરિમન્તો. અપરન્તેતિ અપરભાગે, ભઙ્ગતો ઉદ્ધન્તિ અત્થો. ઉદયબ્બયપરિચ્છિન્નો હિ સભાવધમ્મો. યં સન્ધાય વુત્તં ‘‘અનિધાનગતા ભગ્ગા, પુઞ્જો નત્થિ અનાગતે’’તિ (મહાનિ॰ ૧૦). સદા અભાવોતિ ન સદા અભાવપતિટ્ઠાપનં સબ્બકાલમ્પિ નત્થીતિ, અથ ખો ઉદયબ્બયપરિચ્છિન્નત્તા સદાભાવપટિક્ખેપોતિ આહ ‘‘અનિચ્ચલક્ખણ’’ન્તિ. સભાવવિજહનન્તિ ભઙ્ગપ્પત્તિમાહ . વિપરિવત્તનં ઉપ્પાદજરાવત્થાહિ સન્તાનં વિના ન વિકારાપત્તીતિ આહ ‘‘સન્તાનવિકારાપત્તિ વા’’તિ.

    Purimantavivittatāti pubbabhāgaviraho. Uppādato purimakoṭṭhāso hi idha purimanto. Aparanteti aparabhāge, bhaṅgato uddhanti attho. Udayabbayaparicchinno hi sabhāvadhammo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘anidhānagatā bhaggā, puñjo natthi anāgate’’ti (mahāni. 10). Sadā abhāvoti na sadā abhāvapatiṭṭhāpanaṃ sabbakālampi natthīti, atha kho udayabbayaparicchinnattā sadābhāvapaṭikkhepoti āha ‘‘aniccalakkhaṇa’’nti. Sabhāvavijahananti bhaṅgappattimāha . Viparivattanaṃ uppādajarāvatthāhi santānaṃ vinā na vikārāpattīti āha ‘‘santānavikārāpatti vā’’ti.

    જાતિધમ્મતાદીહીતિ જાતિજરાબ્યાધિમરણાદિસભાવતાહિ. અનિટ્ઠતાતિ ન ઇટ્ઠતા, દુક્ખતાતિ અત્થો. પુરિમં સામઞ્ઞલક્ખણન્તિ ‘‘પટિપીળનટ્ઠેના’’તિ પુબ્બે સામઞ્ઞતો વુત્તં દુક્ખલક્ખણં. પચ્ચયવસેન દુક્ખનાકારેન પવત્તમાનાનં સભાવધમ્માનં દુક્ખનં પુગ્ગલસ્સેવ વસેન દુક્ખમતાતિ આહ ‘‘પુગ્ગલસ્સ પીળનતો દુક્ખમ’’ન્તિ. દુક્ખવચનન્તિ ‘‘દુક્ખ’’ન્તિ સત્થુ વચનં.

    Jātidhammatādīhīti jātijarābyādhimaraṇādisabhāvatāhi. Aniṭṭhatāti na iṭṭhatā, dukkhatāti attho. Purimaṃ sāmaññalakkhaṇanti ‘‘paṭipīḷanaṭṭhenā’’ti pubbe sāmaññato vuttaṃ dukkhalakkhaṇaṃ. Paccayavasena dukkhanākārena pavattamānānaṃ sabhāvadhammānaṃ dukkhanaṃ puggalasseva vasena dukkhamatāti āha ‘‘puggalassa pīḷanato dukkhama’’nti. Dukkhavacananti ‘‘dukkha’’nti satthu vacanaṃ.

    ‘‘નત્થિ એતસ્સ વસવત્તકો’’તિ ઇમિના નત્થિ એતસ્સ અત્તાતિ અનત્તાતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ, ‘‘નાપિ ઇદં વસવત્તક’’ન્તિ ઇમિના પન ન અત્તાતિ અનત્તાતિ. અત્તનોતિ નિયકજ્ઝત્તં સન્ધાય વદતિ. પરસ્મિન્તિ તતો અઞ્ઞસ્મિં. પરસ્સ ચ અત્તનીતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. તં એતસ્સ નત્થીતિ તં યથાવુત્તપરપરિકપ્પિતં વસવત્તકં એતસ્સ ચક્ખાદિનો નત્થિ, એતેન ચતુકોટિકસુઞ્ઞતાય સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. ‘‘સુઞ્ઞં તં તેન વસવત્તનાકારેના’’તિ ઇમિના ઉભયથાપિ અવસવત્તનટ્ઠે દસ્સિતબ્બે તત્થ તાવ એકં દસ્સેતું ‘‘પરસ્સા’’તિઆદિં વત્વા પુન ‘‘અથ વા’’તિઆદિના ઇતરં દસ્સેતિ. સામિ એવ સામિકો, ન સામિકો અસ્સામિકોતિ એવં અત્થે ગય્હમાને ‘‘અસ્સામિકતો’’તિ પદસ્સ સુઞ્ઞવિસેસનતાય પયોજનં નત્થિ. કામકારિયન્તિ યથાકામકરણીયં. અવસવત્તનત્થં વિસેસેત્વા દસ્સેતિ સમાસદ્વયત્થસઙ્ગહતો.

    ‘‘Natthi etassa vasavattako’’ti iminā natthi etassa attāti anattāti imamatthaṃ dasseti, ‘‘nāpi idaṃ vasavattaka’’nti iminā pana na attāti anattāti. Attanoti niyakajjhattaṃ sandhāya vadati. Parasminti tato aññasmiṃ. Parassa ca attanīti etthāpi eseva nayo. Taṃ etassa natthīti taṃ yathāvuttaparaparikappitaṃ vasavattakaṃ etassa cakkhādino natthi, etena catukoṭikasuññatāya saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Suññaṃ taṃ tena vasavattanākārenā’’ti iminā ubhayathāpi avasavattanaṭṭhe dassitabbe tattha tāva ekaṃ dassetuṃ ‘‘parassā’’tiādiṃ vatvā puna ‘‘atha vā’’tiādinā itaraṃ dasseti. Sāmi eva sāmiko, na sāmiko assāmikoti evaṃ atthe gayhamāne ‘‘assāmikato’’ti padassa suññavisesanatāya payojanaṃ natthi. Kāmakāriyanti yathākāmakaraṇīyaṃ. Avasavattanatthaṃ visesetvā dasseti samāsadvayatthasaṅgahato.

    સસન્તાને ધમ્માનં વિસદિસુપ્પત્તિ ઇધ ભાવસઙ્કન્તિગમનં નામાતિ આહ ‘‘સન્તતિયં ભાવન્તરુપ્પત્તિયેવા’’તિ. તથા વિસદિસુપ્પત્તિયં પુરિમાકારવિગમો પકતિભાવવિજહનન્તિ આહ ‘‘સન્તતિયા યથાપવત્તાકારવિજહન’’ન્તિ. ભવતીતિ વા ભાવો, અવત્થાવિસેસો, તસ્સ સઙ્કમનં ભાવસઙ્કન્તિ. સભાવધમ્મો હિ ઉપ્પાદક્ખણં ઠિતિક્ખણઞ્ચ પત્વા ભિજ્જતીતિ ઉપ્પાદાવત્થાય જરાવત્થં, તતો ભઙ્ગાવત્થં સઙ્કમતીતિ વુચ્ચતિ. તથા સઙ્કમતો ચ અત્તલાભક્ખણતો ઉદ્ધં જરામરણેહિ તંસભાવપરિચ્ચાગો પકતિભાવવિજહનન્તિ ખણવસેન ચેતં યોજેતબ્બં. પુબ્બાપરવસેનાતિ ચ ખણાનં પુબ્બાપરવસેનાતિ અત્થો સમ્ભવતિ. એકત્થત્તાતિ સમાનાધિકરણત્તા, ન પન વિસેસનવિસેસિતબ્બભાવાનં એકત્તા. ‘‘ચક્ખું અનિચ્ચ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘અનિચ્ચં ચક્ખુ’’ન્તિપિ વુત્તમેવ હોતીતિ ‘‘યં ચક્ખુ, તં અનિચ્ચં, યં અનિચ્ચં, તં ચક્ખુ’’ન્તિ આપન્નમેવાતિ આહ ‘‘અનિચ્ચાનં સેસધમ્માનમ્પિ ચક્ખુભાવો આપજ્જતી’’તિ.

    Sasantāne dhammānaṃ visadisuppatti idha bhāvasaṅkantigamanaṃ nāmāti āha ‘‘santatiyaṃ bhāvantaruppattiyevā’’ti. Tathā visadisuppattiyaṃ purimākāravigamo pakatibhāvavijahananti āha ‘‘santatiyā yathāpavattākāravijahana’’nti. Bhavatīti vā bhāvo, avatthāviseso, tassa saṅkamanaṃ bhāvasaṅkanti. Sabhāvadhammo hi uppādakkhaṇaṃ ṭhitikkhaṇañca patvā bhijjatīti uppādāvatthāya jarāvatthaṃ, tato bhaṅgāvatthaṃ saṅkamatīti vuccati. Tathā saṅkamato ca attalābhakkhaṇato uddhaṃ jarāmaraṇehi taṃsabhāvapariccāgo pakatibhāvavijahananti khaṇavasena cetaṃ yojetabbaṃ. Pubbāparavasenāti ca khaṇānaṃ pubbāparavasenāti attho sambhavati. Ekatthattāti samānādhikaraṇattā, na pana visesanavisesitabbabhāvānaṃ ekattā. ‘‘Cakkhuṃ anicca’’nti vutte ‘‘aniccaṃ cakkhu’’ntipi vuttameva hotīti ‘‘yaṃ cakkhu, taṃ aniccaṃ, yaṃ aniccaṃ, taṃ cakkhu’’nti āpannamevāti āha ‘‘aniccānaṃ sesadhammānampi cakkhubhāvo āpajjatī’’ti.

    તેહિ ચ અનિચ્ચદુક્ખલક્ખણેહિ ચ અનત્તલક્ખણમેવ વિસેસેન દસ્સિતં ‘‘યદનિચ્ચં, તં દુક્ખં, યં દુક્ખં, તદનત્તા’’તિઆદીસુ (સં॰ નિ॰ ૩.૧૫, ૪૫, ૭૬, ૮૫; ૨.૪.૧, ૨; પટિ॰ મ॰ ૨.૧૦) વિય. દોસલક્ખણાકારનિદસ્સનત્થોતિ દોસસ્સ લક્ખિતબ્બાકારનિદસ્સનત્થો. એવં દુક્ખેનાતિ એવં નાનપ્પકારેન અક્ખિરોગાદિદુક્ખેન આબાધતાય. અનત્તલક્ખણદીપકાનન્તિ અનત્તતાપઞ્ઞાપનસ્સ જોતકાનં ઉપાયભૂતાનં. ન હિ ઘટભેદકણ્ટકવેધાદિવસેન લબ્ભમાના અનિચ્ચદુક્ખતા સત્તાનં એકન્તતો અનત્તતાધિગમહેતૂ હોન્તિ. પચ્ચયપટિબદ્ધતાઅભિણ્હસમ્પટિપીળનાદિવસેન પન લબ્ભમાના હોન્તિ. તથા હિ ચક્ખાદીનિ કમ્માદિમહાભૂતાદિપચ્ચયપટિબદ્ધવુત્તીનિ, તતો એવ અહુત્વા સમ્ભવન્તિ, હુત્વા પટિવેન્તીતિ અનિચ્ચાનિ, અભિણ્હસમ્પટિપીળિતત્તા દુક્ખાનિ, એવંભૂતાનિ ચ અવસવત્તનતો અનત્તકાનીતિ પરિગ્ગહે ઠિતેહિ સમુપચિતઞાણસમ્ભારેહિ પસ્સિતું સક્કા.

    Tehi ca aniccadukkhalakkhaṇehi ca anattalakkhaṇameva visesena dassitaṃ ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10) viya. Dosalakkhaṇākāranidassanatthoti dosassa lakkhitabbākāranidassanattho. Evaṃ dukkhenāti evaṃ nānappakārena akkhirogādidukkhena ābādhatāya. Anattalakkhaṇadīpakānanti anattatāpaññāpanassa jotakānaṃ upāyabhūtānaṃ. Na hi ghaṭabhedakaṇṭakavedhādivasena labbhamānā aniccadukkhatā sattānaṃ ekantato anattatādhigamahetū honti. Paccayapaṭibaddhatāabhiṇhasampaṭipīḷanādivasena pana labbhamānā honti. Tathā hi cakkhādīni kammādimahābhūtādipaccayapaṭibaddhavuttīni, tato eva ahutvā sambhavanti, hutvā paṭiventīti aniccāni, abhiṇhasampaṭipīḷitattā dukkhāni, evaṃbhūtāni ca avasavattanato anattakānīti pariggahe ṭhitehi samupacitañāṇasambhārehi passituṃ sakkā.

    કથં પનેતેસં હુત્વા અભાવો જાનિતબ્બોતિ? ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તદસ્સનતો. તં કથં ઞાયતીતિ? યુત્તિતો. કા પનેત્થ યુત્તીતિ? વિસેસગ્ગહણં. યદિ ચક્ખાદીનં ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં ન સિયા, બહિપચ્ચયભેદે યદિદં પચ્છા વિસેસગ્ગહણં, તં ન સિયા. યસ્સ હિ તાદિસં ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં નત્થિ, તસ્સ અસતિ બહિપચ્ચયવિસેસે કથં પચ્છા વિસેસગ્ગહણં ભવેય્ય, ભવતિ ચ વિસેસગ્ગહણં. તસ્મા અત્થિ નેસં ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં યં સણિકં સણિકં વડ્ઢેન્તં પચ્છા પાકટતરં જાયતીતિ. તથા હિ સરીરસ્સ તાવ આનાપાનાનં અનવત્થાનતો પરિસ્સમતો ચ વિસેસગ્ગહણં. અનવત્થિતા હિ અસ્સાસપસ્સાસા વાતા વારેન વારેન પવત્તનતો. યદિ હિ અસ્સસિતે વા પસ્સસ્સિતે વા સરીરસ્સ કોચિ પચ્છા વિસેસો ન સિયા, ન નેસં કોચિ ભેદો સિયા, દિટ્ઠો ચ સો. તસ્મા અસ્સસિતં સરીરં અઞ્ઞથા હોન્તં કમેન તાદિસં અવત્થં પાપુણાતિ. યા પસ્સાસસ્સ પચ્ચયો હોતિ, પસ્સસિતે ચ પુન તથેવ અસ્સાસસ્સ પચ્ચયો હોતીતિ આનાપાનાનં અનવત્થાનતોપિ સરીરસ્સ વિસેસગ્ગહણં અઞ્ઞથત્તસિદ્ધિ. તથા પરિસ્સમોપિ અસતિ વિસેસે પચ્છા સરીરસ્સ ન સિયા, યેનાયં ઇરિયાપથન્તરાદીનિ સેવનેન પરિસ્સમવિનોદનં કરોતિ.

    Kathaṃ panetesaṃ hutvā abhāvo jānitabboti? Khaṇe khaṇe aññathattadassanato. Taṃ kathaṃ ñāyatīti? Yuttito. Kā panettha yuttīti? Visesaggahaṇaṃ. Yadi cakkhādīnaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ na siyā, bahipaccayabhede yadidaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ, taṃ na siyā. Yassa hi tādisaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ natthi, tassa asati bahipaccayavisese kathaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ bhaveyya, bhavati ca visesaggahaṇaṃ. Tasmā atthi nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ yaṃ saṇikaṃ saṇikaṃ vaḍḍhentaṃ pacchā pākaṭataraṃ jāyatīti. Tathā hi sarīrassa tāva ānāpānānaṃ anavatthānato parissamato ca visesaggahaṇaṃ. Anavatthitā hi assāsapassāsā vātā vārena vārena pavattanato. Yadi hi assasite vā passassite vā sarīrassa koci pacchā viseso na siyā, na nesaṃ koci bhedo siyā, diṭṭho ca so. Tasmā assasitaṃ sarīraṃ aññathā hontaṃ kamena tādisaṃ avatthaṃ pāpuṇāti. Yā passāsassa paccayo hoti, passasite ca puna tatheva assāsassa paccayo hotīti ānāpānānaṃ anavatthānatopi sarīrassa visesaggahaṇaṃ aññathattasiddhi. Tathā parissamopi asati visese pacchā sarīrassa na siyā, yenāyaṃ iriyāpathantarādīni sevanena parissamavinodanaṃ karoti.

    અથ વા રૂપાદિભેદતોપિ વિસેસગ્ગહણં. રૂપગન્ધરસફસ્સાદીનઞ્હિ વિસેસેન યો સરીરે અનિન્દ્રિયબદ્ધેસુ ચ ખીરૂદકવત્થપુપ્ફફલોસધિધઞ્ઞાદીનં પચ્છા વિસેસો ગય્હતિ, સો અસતિ બહિપચ્ચયવિસેસે નેસં જરાદિઅવત્થાસુ વણ્ણબલાદિભેદો, રસવીરિયવિપાકાનુભાવભેદો ચ ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં વિના કથમુપલબ્ભેય્ય. યં પન તં ધમ્મતારૂપં સિલાદિ, તત્થ કથન્તિ? તસ્સાપિ સીતુણ્હસમ્ફસ્સભેદતો અત્થેવ વિસેસગ્ગહણં. તં ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં વિના ન યુજ્જતીતિ. સતિ ચ રૂપાદિભેદે સિદ્ધોવ તંનિસ્સયમહાભૂતભેદોપિ. ન હિ નિસ્સયમહાભૂતભેદેન વિના નિસ્સિતભેદો સમ્ભવતીતિ. એવં તાવ રૂપધમ્માનં વિસેસગ્ગહણતો ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં, તતો ચ હુત્વા અભાવસિદ્ધિ.

    Atha vā rūpādibhedatopi visesaggahaṇaṃ. Rūpagandharasaphassādīnañhi visesena yo sarīre anindriyabaddhesu ca khīrūdakavatthapupphaphalosadhidhaññādīnaṃ pacchā viseso gayhati, so asati bahipaccayavisese nesaṃ jarādiavatthāsu vaṇṇabalādibhedo, rasavīriyavipākānubhāvabhedo ca khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā kathamupalabbheyya. Yaṃ pana taṃ dhammatārūpaṃ silādi, tattha kathanti? Tassāpi sītuṇhasamphassabhedato attheva visesaggahaṇaṃ. Taṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā na yujjatīti. Sati ca rūpādibhede siddhova taṃnissayamahābhūtabhedopi. Na hi nissayamahābhūtabhedena vinā nissitabhedo sambhavatīti. Evaṃ tāva rūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato ca hutvā abhāvasiddhi.

    અરૂપધમ્માનં પન આરમ્મણાદિભેદેન વિસેસગ્ગહણં. યત્થ યત્થ હિ આરમ્મણે અરૂપધમ્મા ઉપ્પજ્જન્તિ, તત્થ તત્થેવ તે ભિજ્જન્તિ, ન અઞ્ઞં સઙ્કમન્તિ, આરમ્મણધમ્મા ચ યથાસકં ખણતો ઉદ્ધં ન તિટ્ઠન્તીતિ. સ્વાયમત્થો પદીપાદિઉદાહરણેન વેદિતબ્બો. અઞ્ઞે એવ હિ ખણે ખણે રૂપાદયો પદીપજાલાય, તથા ખીરધારાદીસુ પતન્તીસુ, વાયુમ્હિ ચ પહરન્તે સમ્ફસ્સાનિ. યથા ચેતેસં ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં, કિમઙ્ગં પન ચિત્તચેતસિકાનં. કિઞ્ચ સદ્દભેદતો, સદ્દવિસેસતોપિ તન્નિમિત્તાનં ચિત્તચેતસિકાનં ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં, તતો વિસેસગ્ગહણં. પગુણઞ્હિ ગન્થં સીઘં પરિવત્તેન્તસ્સ ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં સદ્દાનં ભેદો દિટ્ઠો. ન હિ કારણભેદેન વિના ફલભેદો અત્થિ. યથા તં વાદિતસદ્દાનં, એવં આરમ્મણભેદેન અરૂપધમ્માનં વિસેસગ્ગહણં. તેનેવ નેસં ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તં વેદિતબ્બં. જાતિભૂમિસમ્પયુત્તધમ્મભેદેન વિસેસગ્ગહણેપિ એસેવ નયો. એવં રૂપારૂપધમ્માનં વિસેસગ્ગહણતો ખણે ખણે અઞ્ઞથત્તસિદ્ધિ. યતો હુત્વા અભાવતો ચક્ખાદીનિ અનિચ્ચાનીતિ સિદ્ધાનિ, અનિચ્ચત્તા એવ અભિણ્હસમ્પટિપીળનતો દુક્ખાનિ, તતો ચ અવસવત્તનતો અનત્તકાનિ. તેનાહ ભગવા ‘‘યદનિચ્ચં, તં દુક્ખં, યં દુક્ખં, તદનત્તા’’તિ (સં॰ નિ॰ ૩.૧૫, ૪૫, ૭૬, ૮૫; ૨.૪.૧, ૨; પટિ॰ મ॰ ૨.૧૦).

    Arūpadhammānaṃ pana ārammaṇādibhedena visesaggahaṇaṃ. Yattha yattha hi ārammaṇe arūpadhammā uppajjanti, tattha tattheva te bhijjanti, na aññaṃ saṅkamanti, ārammaṇadhammā ca yathāsakaṃ khaṇato uddhaṃ na tiṭṭhantīti. Svāyamattho padīpādiudāharaṇena veditabbo. Aññe eva hi khaṇe khaṇe rūpādayo padīpajālāya, tathā khīradhārādīsu patantīsu, vāyumhi ca paharante samphassāni. Yathā cetesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, kimaṅgaṃ pana cittacetasikānaṃ. Kiñca saddabhedato, saddavisesatopi tannimittānaṃ cittacetasikānaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato visesaggahaṇaṃ. Paguṇañhi ganthaṃ sīghaṃ parivattentassa cittasamuṭṭhānānaṃ saddānaṃ bhedo diṭṭho. Na hi kāraṇabhedena vinā phalabhedo atthi. Yathā taṃ vāditasaddānaṃ, evaṃ ārammaṇabhedena arūpadhammānaṃ visesaggahaṇaṃ. Teneva nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ veditabbaṃ. Jātibhūmisampayuttadhammabhedena visesaggahaṇepi eseva nayo. Evaṃ rūpārūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattasiddhi. Yato hutvā abhāvato cakkhādīni aniccānīti siddhāni, aniccattā eva abhiṇhasampaṭipīḷanato dukkhāni, tato ca avasavattanato anattakāni. Tenāha bhagavā ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10).

    નિરન્તરં પવત્તમાનસ્સાતિ અભિણ્હસદ્દત્થં વિસેસેત્વા વદતિ. ધાતુમત્તતાયાતિ ધાતુમત્તભાવેન. સમૂહતોતિ સસમ્ભારચક્ખાદિપિણ્ડતો. ‘‘ચક્ખાદીન’’ન્તિ ઇદં ‘‘સમૂહતો’’તિ પદં અપેક્ખિત્વા સમ્બન્ધે સામિવચનં, ‘‘વિનિબ્ભુજન’’ન્તિ પદં અપેક્ખિત્વા કમ્મત્થેતિ વેદિતબ્બં. ચત્તારિપિ ઘનાનીતિ સન્તતિસમૂહકિચ્ચારમ્મણઘનાનિ. પવત્તરૂપાદિગ્ગહણતોતિ રુપ્પનાદિવસેન પવત્તઞ્ચ તં રૂપાદિગ્ગહણઞ્ચાતિ પવત્તરૂપાદિગ્ગહણં, તતોતિ યોજેતબ્બં. અનિચ્ચાદિગ્ગહણસ્સ સબ્ભાવાતિ રૂપવેદનાદિઞાણતો ભિન્નસ્સ અનિચ્ચાદિઞાણસ્સ લબ્ભમાનત્તા. તેન સતિપિ રૂપાદિઅત્થાનં અનિચ્ચાદિભાવે રુપ્પનાદિભાવતો અનિચ્ચાદિભાવસ્સ ભેદમાહ. ઇદાનિ તમેવ ભેદં ઞાતતીરણપરિઞ્ઞાવિસયતાય પાકટં કાતું ‘‘ન હી’’તિઆદિમાહ. નાતિધાવિતુન્તિ ઇધ લક્ખણલક્ખણવન્તા ભિન્ના વુત્તા. તત્થ લક્ખણારમ્મણિકવિપસ્સનાય ખન્ધારમ્મણતાવચનેન અભિન્નાતિ અઞ્ઞમઞ્ઞવિરોધાપાદનેન અતિધાવિતું ન યુત્તં. કસ્માતિ ચે? વુત્તં ‘‘તે પનાકારા’’તિઆદિ. અધિપ્પાયોપિ ચેત્થ લક્ખણાનં રૂપાદિઆકારમત્તતાવિભાવનન્તિ દટ્ઠબ્બો. ‘‘અનિચ્ચં દુક્ખં અનત્તા’’તિ હિ સઙ્ખારે સભાવતો સલ્લક્ખેન્તોયેવ લક્ખણાનિ ચ સલ્લક્ખેતીતિ. યથા અનિચ્ચાદિતો અનિચ્ચતાદીનં વુત્તનયેન ભેદો, એવં અનિચ્ચતાદીનમ્પિ સતિપિ લક્ખણભાવસામઞ્ઞે નાનાઞાણગોચરતાય, નાનાપટિપક્ખતાય, નાનિન્દ્રિયાધિકતાય ચ વિમોક્ખમુખત્તયભૂતાનં અઞ્ઞમઞ્ઞભેદોતિ દસ્સેન્તો ‘‘અનિચ્ચન્તિ ચ ગણ્હન્તો’’તિઆદિમાહ. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    Nirantaraṃpavattamānassāti abhiṇhasaddatthaṃ visesetvā vadati. Dhātumattatāyāti dhātumattabhāvena. Samūhatoti sasambhāracakkhādipiṇḍato. ‘‘Cakkhādīna’’nti idaṃ ‘‘samūhato’’ti padaṃ apekkhitvā sambandhe sāmivacanaṃ, ‘‘vinibbhujana’’nti padaṃ apekkhitvā kammattheti veditabbaṃ. Cattāripi ghanānīti santatisamūhakiccārammaṇaghanāni. Pavattarūpādiggahaṇatoti ruppanādivasena pavattañca taṃ rūpādiggahaṇañcāti pavattarūpādiggahaṇaṃ, tatoti yojetabbaṃ. Aniccādiggahaṇassa sabbhāvāti rūpavedanādiñāṇato bhinnassa aniccādiñāṇassa labbhamānattā. Tena satipi rūpādiatthānaṃ aniccādibhāve ruppanādibhāvato aniccādibhāvassa bhedamāha. Idāni tameva bhedaṃ ñātatīraṇapariññāvisayatāya pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘na hī’’tiādimāha. Nātidhāvitunti idha lakkhaṇalakkhaṇavantā bhinnā vuttā. Tattha lakkhaṇārammaṇikavipassanāya khandhārammaṇatāvacanena abhinnāti aññamaññavirodhāpādanena atidhāvituṃ na yuttaṃ. Kasmāti ce? Vuttaṃ ‘‘te panākārā’’tiādi. Adhippāyopi cettha lakkhaṇānaṃ rūpādiākāramattatāvibhāvananti daṭṭhabbo. ‘‘Aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti hi saṅkhāre sabhāvato sallakkhentoyeva lakkhaṇāni ca sallakkhetīti. Yathā aniccādito aniccatādīnaṃ vuttanayena bhedo, evaṃ aniccatādīnampi satipi lakkhaṇabhāvasāmaññe nānāñāṇagocaratāya, nānāpaṭipakkhatāya, nānindriyādhikatāya ca vimokkhamukhattayabhūtānaṃ aññamaññabhedoti dassento ‘‘aniccanti ca gaṇhanto’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.

    સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૨. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ૧૫૫. પચ્ચયયુગળવસેનાતિ અજ્ઝત્તિકબાહિરપચ્ચયદ્વયવસેન. અજ્ઝત્તિકબાહિરવસેન અબ્બોકારતોતિ અજ્ઝત્તિકવસેન ચેવ બાહિરવસેન ચ અસઙ્કરતો.

    155. Paccayayugaḷavasenāti ajjhattikabāhirapaccayadvayavasena. Ajjhattikabāhiravasena abbokāratoti ajjhattikavasena ceva bāhiravasena ca asaṅkarato.

    ૧૬૭. વિસઙ્ખારનિન્નસ્સાતિ નિબ્બાનપોણસ્સ. વિનિમુત્તસઙ્ખારસ્સાતિ સમુચ્છેદપટિપસ્સદ્ધિવિમુત્તીહિ સમુખેન, તપ્પટિબદ્ધછન્દરાગપ્પહાનેન ચ સુટ્ઠુ વિનિમુત્તસઙ્ખારસ્સ પરમસ્સાસભાવેન, ગતિભાવેન ચ પતિટ્ઠાનભૂતે. ‘‘નિબ્બાનં અરહતો ગતી’’તિ (પટિ॰ ૩૩૯) હિ વુત્તં. ઠિતિભાવેનાતિ ચ પાઠો. તંસચ્છિકરણાભાવેતિ તસ્સ નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકરણાભાવે. નીતોતિ પાપિતો, પકાસિતોતિ અત્થો.

    167. Visaṅkhāraninnassāti nibbānapoṇassa. Vinimuttasaṅkhārassāti samucchedapaṭipassaddhivimuttīhi samukhena, tappaṭibaddhachandarāgappahānena ca suṭṭhu vinimuttasaṅkhārassa paramassāsabhāvena, gatibhāvena ca patiṭṭhānabhūte. ‘‘Nibbānaṃ arahato gatī’’ti (paṭi. 339) hi vuttaṃ. Ṭhitibhāvenāti ca pāṭho. Taṃsacchikaraṇābhāveti tassa nibbānassa sacchikaraṇābhāve. Nītoti pāpito, pakāsitoti attho.

    ચુણ્ણિતન્તિ ભેદિતં. ત્વમેવ કિં ન જાનાસીતિ કિં ત્વં ન જાનાસિયેવાતિ અત્થો. ‘‘કિં ત્વં એકં નાનં જાનાસિ, કિં ત્વં ન જાનાસિ એવા’’તિ એવં વિક્ખેપં કરોન્તં પરવાદિં ‘‘નનુ ઞાતે’’તિઆદિના સકવાદી નિબન્ધતિ. વિભજિત્વાતિ ‘‘રાગાદીનં ખીણન્તે ઉપ્પન્નત્તા’’તિ ભાવત્થં વિભજિત્વા. રાગાદીનં ખયા ન હોન્તીતિ યોજના. સસભાવતા ચ નિબ્બાનસ્સ આપન્ના હોતીતિ સમ્બન્ધો.

    Cuṇṇitanti bheditaṃ. Tvameva kiṃ na jānāsīti kiṃ tvaṃ na jānāsiyevāti attho. ‘‘Kiṃ tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsi, kiṃ tvaṃ na jānāsi evā’’ti evaṃ vikkhepaṃ karontaṃ paravādiṃ ‘‘nanu ñāte’’tiādinā sakavādī nibandhati. Vibhajitvāti ‘‘rāgādīnaṃ khīṇante uppannattā’’ti bhāvatthaṃ vibhajitvā. Rāgādīnaṃ khayā na hontīti yojanā. Sasabhāvatā ca nibbānassa āpannā hotīti sambandho.

    નિબ્બાનારમ્મણકરણેન કારણભૂતેન. હેતુઅત્થે હિ ઇદં કરણવચનં. કિલેસક્ખયમત્તતં વા નિબ્બાનસ્સ ઇચ્છતો કિલેસક્ખયેન ભવિતબ્બન્તિ યોજના.

    Nibbānārammaṇakaraṇena kāraṇabhūtena. Hetuatthe hi idaṃ karaṇavacanaṃ. Kilesakkhayamattataṃ vā nibbānassa icchato kilesakkhayena bhavitabbanti yojanā.

    એવં કિલેસક્ખયમત્તે નિબ્બાને ખેપેતબ્બા કિલેસા બહુવિધા નાનપ્પકારા, મગ્ગો ચ ઓધિસો કિલેસે ખેપેતિ. સ્વાયં ‘‘કતમં કિલેસક્ખયં નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા કતમે કિલેસે ખેપેતી’’તિ પુરિમપુચ્છાદ્વયમેવ વદતિ. તદેવાતિ યં ‘‘અવિજ્જાતણ્હાનં કિઞ્ચિ એકદેસમત્તમ્પી’’તિ વુત્તં, તદેવ.

    Evaṃ kilesakkhayamatte nibbāne khepetabbā kilesā bahuvidhā nānappakārā, maggo ca odhiso kilese khepeti. Svāyaṃ ‘‘katamaṃ kilesakkhayaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā katame kilese khepetī’’ti purimapucchādvayameva vadati. Tadevāti yaṃ ‘‘avijjātaṇhānaṃ kiñci ekadesamattampī’’ti vuttaṃ, tadeva.

    એત્થ ચ યાયં ‘‘કિલેસક્ખયોવ નિબ્બાન’’ન્તિ નિબ્બાનસ્સ અભાવતાચોદના, તત્રાયં આગમતો યુત્તિતો ચસ્સ ભાવાભાવવિભાવના. તઞ્હિ ભગવતા –

    Ettha ca yāyaṃ ‘‘kilesakkhayova nibbāna’’nti nibbānassa abhāvatācodanā, tatrāyaṃ āgamato yuttito cassa bhāvābhāvavibhāvanā. Tañhi bhagavatā –

    ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખત’’ન્તિ (ઉદા॰ ૭૩; ઇતિવુ॰ ૪૩).

    ‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43).

    ‘‘અત્થિ , ભિક્ખવે, તદાયતનં, યત્થ નેવ પથવી ન આપો ન તેજો ન વાયો’’તિ (ઉદા॰ ૭૧) –

    ‘‘Atthi , bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo’’ti (udā. 71) –

    ચ આદિના, તથા –

    Ca ādinā, tathā –

    ‘‘ગમ્ભીરો દુદ્દસો દુરનુબોધો સન્તો પણીતો અતક્કાવચરો નિપુણો પણ્ડિતવેદનીયો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૩૩૭; સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૨; મહાવ॰ ૭-૮) –

    ‘‘Gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo’’ti (ma. ni. 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7-8) –

    ‘‘અસઙ્ખતઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ અસઙ્ખતગામિનિઞ્ચ પટિપદં, અનતં, અનાસવં, સચ્ચં, પારં, નિપુણં, સુદુદ્દસં, અજજ્જરં, ધુવં, અપલોકિતં, અનિદસ્સનં, નિપ્પપઞ્ચં, સન્તં, અમતં, પણીતં, સિવં, ખેમં, તણ્હાક્ખયં, અચ્છરિયં, અબ્ભુતં, અનીતિકં, અનીતિકધમ્મં, નિબ્બાનં, અબ્યાબજ્ઝં, વિરાગં, સુદ્ધિં, મુત્તિં, અનાલયં, દીપં, લેણં, તાણં, સરણં, પરાયણઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ પરાયણગામિનિઞ્ચ પટિપદ’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૭૭) –

    ‘‘Asaṅkhatañca vo, bhikkhave, desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipadaṃ, anataṃ, anāsavaṃ, saccaṃ, pāraṃ, nipuṇaṃ, sududdasaṃ, ajajjaraṃ, dhuvaṃ, apalokitaṃ, anidassanaṃ, nippapañcaṃ, santaṃ, amataṃ, paṇītaṃ, sivaṃ, khemaṃ, taṇhākkhayaṃ, acchariyaṃ, abbhutaṃ, anītikaṃ, anītikadhammaṃ, nibbānaṃ, abyābajjhaṃ, virāgaṃ, suddhiṃ, muttiṃ, anālayaṃ, dīpaṃ, leṇaṃ, tāṇaṃ, saraṇaṃ, parāyaṇañca vo, bhikkhave, desessāmi parāyaṇagāminiñca paṭipada’’nti (saṃ. ni. 4.377) –

    એવમાદીહિ ચ સુત્તપદેહિ ‘‘અપ્પચ્ચયા ધમ્મા, અસઙ્ખતા ધમ્મા (ધ॰ સ॰ દુકમાતિકા ૭), સબ્બઞ્ચ રૂપં અસઙ્ખતા ચ ધાતૂ’’તિઆદીહિ (ધ॰ સ॰ ૧૧૯૨, ૧૧૯૮, ૧૨૦૦) અભિધમ્મપદેસેહિ ચ પરમત્થભાવેનેવ દેસિતં. ન હિ સભાવવિરહિતસ્સ અભાવમત્તસ્સ ગમ્ભીરાસઙ્ખતાદિભાવો અબ્યાકતધમ્માદિભાવો ચ યુત્તો, વુત્તો ચ સો. તસ્મા ન અભાવમત્તં નિબ્બાનં.

    Evamādīhi ca suttapadehi ‘‘appaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā (dha. sa. dukamātikā 7), sabbañca rūpaṃ asaṅkhatā ca dhātū’’tiādīhi (dha. sa. 1192, 1198, 1200) abhidhammapadesehi ca paramatthabhāveneva desitaṃ. Na hi sabhāvavirahitassa abhāvamattassa gambhīrāsaṅkhatādibhāvo abyākatadhammādibhāvo ca yutto, vutto ca so. Tasmā na abhāvamattaṃ nibbānaṃ.

    અપિ ચાયં અભાવવાદી એવં પુચ્છિતબ્બો – યદિ કિલેસાભાવો નિબ્બાનં, સ્વાયમભાવો એકો વા સિયા અનેકો વા? યદિ એકો, એકેનેવ મગ્ગેન કતો સચ્છિકતો ચ હોતીતિ ઉપરિમાનં મગ્ગાનં નિરત્થકતા આપજ્જતિ. ન હિ એકં અનેકેહિ કમ્મપ્પવત્તેહિ સાધેતબ્બં દિટ્ઠં. અથ સિયા એકોવ સો કિલેસાભાવો, ન પન મગ્ગેહિ કાતબ્બો, અથ ખો સચ્છિકાતબ્બોતિ. એવં સતિ સુટ્ઠુતરં મગ્ગસ્સ નિરત્થકતા આપજ્જતિ કિલેસાનં અપ્પહાનતો. અકરોન્તો ચ મગ્ગો કિલેસાભાવં તસ્સ સચ્છિકિરિયાય કમત્થં સાધેય્ય, અથ મગ્ગાનં સંયોજનત્તયપ્પહાનાદિપટિનિયતકિચ્ચતાય પહાયકવિભાગેન કિલેસાભાવભેદો, એવં સતિ વિના સભાવભેદં બહુભાવો નત્થીતિ બહુભાવતાપદેસેનસ્સ સસભાવતા આપન્ના. અથાપિ સિયા ‘‘યેસં અભાવો, તેસં બહુભાવેન બહુભાવોપચારો’’તિ, એવં સતિ યેસં અભાવો, તેસં સભાવતાય સસભાવોપચારોપિ સિયા. તથા તેસં કિલેસસઙ્ખતાદિતાય કિલેસસઙ્ખતાદિભાવા ચ સિયું, ન ચેતં યુત્તન્તિ ન તેસં બહુભાવોપચારો યુત્તો. એકભાવોપિ ચસ્સ અસભાવતાય એવ વત્તું ન સક્કાતિ ચે? ન, અભાવસામઞ્ઞતો, અભાવસામઞ્ઞેન અભેદસમઞ્ઞાય એકત્તનિદ્દેસો. સતિ ચ એકત્તે પુબ્બે વુત્તદોસાનતિવત્તિ.

    Api cāyaṃ abhāvavādī evaṃ pucchitabbo – yadi kilesābhāvo nibbānaṃ, svāyamabhāvo eko vā siyā aneko vā? Yadi eko, ekeneva maggena kato sacchikato ca hotīti uparimānaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. Na hi ekaṃ anekehi kammappavattehi sādhetabbaṃ diṭṭhaṃ. Atha siyā ekova so kilesābhāvo, na pana maggehi kātabbo, atha kho sacchikātabboti. Evaṃ sati suṭṭhutaraṃ maggassa niratthakatā āpajjati kilesānaṃ appahānato. Akaronto ca maggo kilesābhāvaṃ tassa sacchikiriyāya kamatthaṃ sādheyya, atha maggānaṃ saṃyojanattayappahānādipaṭiniyatakiccatāya pahāyakavibhāgena kilesābhāvabhedo, evaṃ sati vinā sabhāvabhedaṃ bahubhāvo natthīti bahubhāvatāpadesenassa sasabhāvatā āpannā. Athāpi siyā ‘‘yesaṃ abhāvo, tesaṃ bahubhāvena bahubhāvopacāro’’ti, evaṃ sati yesaṃ abhāvo, tesaṃ sabhāvatāya sasabhāvopacāropi siyā. Tathā tesaṃ kilesasaṅkhatāditāya kilesasaṅkhatādibhāvā ca siyuṃ, na cetaṃ yuttanti na tesaṃ bahubhāvopacāro yutto. Ekabhāvopi cassa asabhāvatāya eva vattuṃ na sakkāti ce? Na, abhāvasāmaññato, abhāvasāmaññena abhedasamaññāya ekattaniddeso. Sati ca ekatte pubbe vuttadosānativatti.

    બહુભાવે ચ સસભાવતા સિદ્ધા. યદિપિ સિયા યથા બહુભાવો સસભાવતં, એવં સામઞ્ઞેન સસભાવતા બહુભાવં ન બ્યભિચરેય્યાતિ સસભાવપક્ખેપિ નિબ્બાનસ્સ બહુભાવો આપજ્જતીતિ? તં ન, કસ્મા? તથા સામઞ્ઞાભેદતો. ન હિ એવં વત્તું લબ્ભા યથા ખરભાવો સસભાવતં ન બ્યભિચરતિ, એવં સસભાવતાપિ ખરભાવં ન બ્યભિચરેય્યાતિ. એવઞ્હિ સતિ તદઞ્ઞસબ્બધમ્માભાવપ્પસઙ્ગો સિયા, તસ્મા બહુભાવો સસભાવતાપેક્ખો, ન સસભાવતા બહુભાવાપેક્ખાતિ ન સસભાવસ્સ નિબ્બાનસ્સ બહુભાવાપત્તિ. ‘‘એકઞ્હિ સચ્ચં ન દુતીયમત્થિ (સુ॰ નિ॰ ૮૯૦; મહાનિ॰ ૧૧૯), એકા નિટ્ઠા ન પુથુનિટ્ઠા’’તિઆદિવચનતો.

    Bahubhāve ca sasabhāvatā siddhā. Yadipi siyā yathā bahubhāvo sasabhāvataṃ, evaṃ sāmaññena sasabhāvatā bahubhāvaṃ na byabhicareyyāti sasabhāvapakkhepi nibbānassa bahubhāvo āpajjatīti? Taṃ na, kasmā? Tathā sāmaññābhedato. Na hi evaṃ vattuṃ labbhā yathā kharabhāvo sasabhāvataṃ na byabhicarati, evaṃ sasabhāvatāpi kharabhāvaṃ na byabhicareyyāti. Evañhi sati tadaññasabbadhammābhāvappasaṅgo siyā, tasmā bahubhāvo sasabhāvatāpekkho, na sasabhāvatā bahubhāvāpekkhāti na sasabhāvassa nibbānassa bahubhāvāpatti. ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi (su. ni. 890; mahāni. 119), ekā niṭṭhā na puthuniṭṭhā’’tiādivacanato.

    અપિ ચેત્થ કિલેસાભાવો નામ રાગાદીનં સમુચ્છેદો અચ્ચન્તપ્પહાનં અનુપ્પાદનિરોધો. તસ્સ ચ એકત્તે એકેનેવ મગ્ગેન સાધેતબ્બતા કિચ્ચવિસેસાભાવતોતિ દસ્સનાદિમગ્ગવિભાગો ન સિયા. ઇચ્છિતો ચ સો ઓધિસોવ કિલેસાનં પહાતબ્બત્તા. સો ચ મગ્ગવિભાગો સદ્ધાદીનં ઇન્દ્રિયાનં નાતિતિક્ખતિક્ખતિક્ખતરતિક્ખતમભાવેન એકસ્મિમ્પિ સમુચ્છેદપ્પહાનયોગ્યભાવે સચ્છિકિરિયાવિસેસેન હોતીતિ નિબ્બાનસ્સ સસભાવતાયયેવ યુત્તો. અભાવો પન કિલેસાનં મગ્ગેન કાતબ્બો સિયા ‘‘મા મગ્ગસ્સ નિરત્થકતા અહોસી’’તિ, ન સચ્છિકાતબ્બો. કો હિ તસ્સ સભાવો, યો તેન સચ્છિકરિયેય્ય. સો ચ કિલેસાભાવો એકેનેવ મગ્ગેન સાધેતબ્બો સિયા, ન ચતૂહિ ‘‘મા ચતુભાવનિબ્બાનતાપત્તિ, નિબ્બાનવિસેસાપત્તિ ચ અહોસી’’તિ. તતો દસ્સનાદિમગ્ગવિભાગો ન સિયાતિ સબ્બં આવત્તતિ.

    Api cettha kilesābhāvo nāma rāgādīnaṃ samucchedo accantappahānaṃ anuppādanirodho. Tassa ca ekatte ekeneva maggena sādhetabbatā kiccavisesābhāvatoti dassanādimaggavibhāgo na siyā. Icchito ca so odhisova kilesānaṃ pahātabbattā. So ca maggavibhāgo saddhādīnaṃ indriyānaṃ nātitikkhatikkhatikkhataratikkhatamabhāvena ekasmimpi samucchedappahānayogyabhāve sacchikiriyāvisesena hotīti nibbānassa sasabhāvatāyayeva yutto. Abhāvo pana kilesānaṃ maggena kātabbo siyā ‘‘mā maggassa niratthakatā ahosī’’ti, na sacchikātabbo. Ko hi tassa sabhāvo, yo tena sacchikariyeyya. So ca kilesābhāvo ekeneva maggena sādhetabbo siyā, na catūhi ‘‘mā catubhāvanibbānatāpatti, nibbānavisesāpatti ca ahosī’’ti. Tato dassanādimaggavibhāgo na siyāti sabbaṃ āvattati.

    યદિ ચ અભાવો ભાવસ્સ સિયાતિ તસ્સ ભાવધમ્મતા ઇચ્છિતા, એવં સતિ યથા સઙ્ખતધમ્મસ્સ તસ્સ જરામરણાદીનં વિય સઙ્ખતધમ્મતાપિ આપન્ના, એવં બહૂનં કિલેસાનં ધમ્મસ્સ તસ્સ બહુભાવાદિપ્પસઙ્ગોપિ દુન્નિવારોતિ અતંસભાવસ્સ અસઙ્ખતસ્સેકસ્સ સસભાવસ્સ નિબ્બાનભાવો વેદિતબ્બો.

    Yadi ca abhāvo bhāvassa siyāti tassa bhāvadhammatā icchitā, evaṃ sati yathā saṅkhatadhammassa tassa jarāmaraṇādīnaṃ viya saṅkhatadhammatāpi āpannā, evaṃ bahūnaṃ kilesānaṃ dhammassa tassa bahubhāvādippasaṅgopi dunnivāroti ataṃsabhāvassa asaṅkhatassekassa sasabhāvassa nibbānabhāvo veditabbo.

    યદિ એવં કસ્મા ‘‘રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયો’’તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૧૫, ૩૩૦) વુત્તન્તિ? ખયેન અધિગન્તબ્બત્તા. ખયો હિ અરિયમગ્ગો. યથાહ ‘‘ખયે ઞાણં, અનુપ્પાદે ઞાણ’’ન્તિ (ધ॰ સ॰ દુકમાતિકા ૧૪૨). તેન રાગાદિક્ખયપરિયાયેન અરિયમગ્ગેન અધિગન્તબ્બતો ‘‘પરમત્થં ગમ્ભીરં નિપુણં દુદ્દસં દુરનુબોધં નિબ્બાનં રાગાદિક્ખયો’’તિ વુત્તં. રાગાદિપ્પહાનમુખેન વા તથા પત્તબ્બતો, યથા અઞ્ઞત્થાપિ વુત્તં ‘‘મદનિમ્મદ્દનો પિપાસવિનયો’’તિઆદિ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૪; ઇતિવુ॰ ૯૦).

    Yadi evaṃ kasmā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330) vuttanti? Khayena adhigantabbattā. Khayo hi ariyamaggo. Yathāha ‘‘khaye ñāṇaṃ, anuppāde ñāṇa’’nti (dha. sa. dukamātikā 142). Tena rāgādikkhayapariyāyena ariyamaggena adhigantabbato ‘‘paramatthaṃ gambhīraṃ nipuṇaṃ duddasaṃ duranubodhaṃ nibbānaṃ rāgādikkhayo’’ti vuttaṃ. Rāgādippahānamukhena vā tathā pattabbato, yathā aññatthāpi vuttaṃ ‘‘madanimmaddano pipāsavinayo’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).

    અપિચ યથા પરિઞ્ઞેય્યતાય સઉત્તરાનં કામાનં રૂપાનઞ્ચ પટિપક્ખભૂતં તબ્બિધુરસભાવં નિસ્સરણં પઞ્ઞાયતિ, એવં સસભાવાનં સબ્બેસમ્પિ સઙ્ખતધમ્માનં પટિપક્ખભૂતેન તબ્બિધુરસભાવેન નિસ્સરણેન ભવિતબ્બં. યઞ્ચ તન્નિસ્સરણં, સા અસઙ્ખતા ધાતુ. કિઞ્ચ ભિય્યો – સઙ્ખતધમ્મારમ્મણં વિપસ્સનાઞાણં અપિ અનુલોમઞાણં કિલેસે તદઙ્ગવસેન પજહતિ, ન સમુચ્છેદવસેન પજહિતું સક્કોતિ. તથા સમ્મુતિસચ્ચારમ્મણં પઠમજ્ઝાનાદીસુ ઞાણં વિક્ખમ્ભનવસેનેવ કિલેસે પજહતિ, ન સમુચ્છેદવસેન. ઇતિ સઙ્ખતધમ્મારમ્મણસ્સ, સમ્મુતિસચ્ચારમ્મણસ્સ ચ ઞાણસ્સ કિલેસાનં સમુચ્છેદપ્પહાને અસમત્થભાવતો તેસં સમુચ્છેદપ્પહાનકરસ્સ અરિયમગ્ગઞાણસ્સ તદુભયવિપરીતસભાવેન આરમ્મણેન ભવિતબ્બં, સા અસઙ્ખતા ધાતુ. તથા ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખત’’ન્તિ (ઉદા॰ ૭૩; ઇતિવુ॰ ૪૩) ઇદં નિબ્બાનસ્સ પરમત્થતો અત્થિભાવજોતકં વચનં અવિપરીતત્થં ભગવતા ભાસિતત્તા. યઞ્હિ ભગવતા ભાસિતં, તં અવિપરીતત્થં યથા તં ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા, સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા, સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ (ધ॰ પ॰ ૨૭૭-૨૭૯; થેરગા॰ ૬૭૬-૬૭૮; નેત્તિ॰ ૫), તથા નિબ્બાન-સદ્દો કત્થચિ વિસયે યથાભૂતપરમત્થવિસયો ઉપચારવુત્તિસબ્ભાવતો સેય્યથાપિ સીહ-સદ્દો. અથ વા અત્થેવ પરમત્થતો અસઙ્ખતા ધાતુ ઇતરતબ્બિપરીતવિમુત્તિસભાવત્તા સેય્યથાપિ ‘‘પથવીધાતુ વેદના ચા’’તિ એવમાદીહિ નયેહિ યુત્તિતોપિ અસઙ્ખતાય ધાતુયા પરમત્થતો અત્થિભાવો વેદિતબ્બો.

    Apica yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpānañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ sasabhāvānaṃ sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhurasabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ. Yañca tannissaraṇaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo – saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ api anulomañāṇaṃ kilese tadaṅgavasena pajahati, na samucchedavasena pajahituṃ sakkoti. Tathā sammutisaccārammaṇaṃ paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanavaseneva kilese pajahati, na samucchedavasena. Iti saṅkhatadhammārammaṇassa, sammutisaccārammaṇassa ca ñāṇassa kilesānaṃ samucchedappahāne asamatthabhāvato tesaṃ samucchedappahānakarassa ariyamaggañāṇassa tadubhayaviparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Tathā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43) idaṃ nibbānassa paramatthato atthibhāvajotakaṃ vacanaṃ aviparītatthaṃ bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279; theragā. 676-678; netti. 5), tathā nibbāna-saddo katthaci visaye yathābhūtaparamatthavisayo upacāravuttisabbhāvato seyyathāpi sīha-saddo. Atha vā attheva paramatthato asaṅkhatā dhātu itaratabbiparītavimuttisabhāvattā seyyathāpi ‘‘pathavīdhātu vedanā cā’’ti evamādīhi nayehi yuttitopi asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvo veditabbo.

    અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૩. પઞ્હપુચ્છકવણ્ણના

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ૧૬૮. કિઞ્ચીતિ કિઞ્ચિ આરમ્મણં. આલમ્બનતોતિ આરમ્મણકરણતો.

    168. Kiñcīti kiñci ārammaṇaṃ. Ālambanatoti ārammaṇakaraṇato.

    પઞ્હપુચ્છકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    આયતનવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Āyatanavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi / ૨. આયતનવિભઙ્ગો • 2. Āyatanavibhaṅgo

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ૧. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ૨. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
    ૩. પઞ્હાપુચ્છકવણ્ણના • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૨. આયતનવિભઙ્ગો • 2. Āyatanavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact