Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૫. બાહિરમાતિકાવણ્ણના
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
૫. એવં ધાતુકથાય માતિકતો બહિ ઠપિતત્તાતિ ‘‘સબ્બાપિ…પે॰… માતિકા’’તિ એતેન ઠપનાકારેન બહિ પિટ્ઠિતો ઠપિતત્તાતિ અત્થો. એતેન વા ઠપનાકારેન કુસલાદીનં અરણન્તાનં ઇધ અટ્ઠપેત્વા ધાતુકથાય માતિકતો બહિ પકરણન્તરમાતિકાય ઇમસ્સ પકરણસ્સ માતિકાભાવેન ઠપિતત્તા તથા પકાસિતત્તાતિ અત્થો.
5. Evaṃ dhātukathāya mātikato bahi ṭhapitattāti ‘‘sabbāpi…pe… mātikā’’ti etena ṭhapanākārena bahi piṭṭhito ṭhapitattāti attho. Etena vā ṭhapanākārena kusalādīnaṃ araṇantānaṃ idha aṭṭhapetvā dhātukathāya mātikato bahi pakaraṇantaramātikāya imassa pakaraṇassa mātikābhāvena ṭhapitattā tathā pakāsitattāti attho.
સઙ્ગહો અસઙ્ગહોતિઆદીસુ સઙ્ગહો એકવિધોવ, સો કસ્મા ‘‘ચતુબ્બિધો’’તિ વુત્તોતિ? સઙ્ગહોતિ અત્થં અવત્વા અનિદ્ધારિતત્થસ્સ સદ્દસ્સેવ વુત્તત્તા. સઙ્ગહો અસઙ્ગહોતિઆદીસુ સદ્દેસુ સઙ્ગહસદ્દો તાવ અત્તનો અત્થવસેન ચતુબ્બિધોતિ અયઞ્હેત્થત્થો. અત્થોપિ વા અનિદ્ધારિતવિસેસો સામઞ્ઞેન ગહેતબ્બતં પત્તો ‘‘સઙ્ગહો અસઙ્ગહો’’તિઆદીસુ ‘‘સઙ્ગહો’’તિ વુત્તોતિ ન કોચિ દોસો. નિદ્ધારિતે હિ વિસેસે તસ્સ એકવિધતા સિયા, ન તતો પુબ્બેતિ. જાતિસદ્દસ્સ સાપેક્ખસદ્દત્તા ‘‘જાતિયા સઙ્ગહો’’તિ વુત્તે ‘‘અત્તનો જાતિયા’’તિ વિઞ્ઞાયતિ સમ્બન્ધારહસ્સ અઞ્ઞસ્સ અવુત્તત્તાતિ જાતિસઙ્ગહોતિ રૂપકણ્ડે વુત્તો સજાતિસઙ્ગહો વુત્તો હોતિ.
Saṅgaho asaṅgahotiādīsu saṅgaho ekavidhova, so kasmā ‘‘catubbidho’’ti vuttoti? Saṅgahoti atthaṃ avatvā aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā. Saṅgaho asaṅgahotiādīsu saddesu saṅgahasaddo tāva attano atthavasena catubbidhoti ayañhetthattho. Atthopi vā aniddhāritaviseso sāmaññena gahetabbataṃ patto ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’tiādīsu ‘‘saṅgaho’’ti vuttoti na koci doso. Niddhārite hi visese tassa ekavidhatā siyā, na tato pubbeti. Jātisaddassa sāpekkhasaddattā ‘‘jātiyā saṅgaho’’ti vutte ‘‘attano jātiyā’’ti viññāyati sambandhārahassa aññassa avuttattāti jātisaṅgahoti rūpakaṇḍe vutto sajātisaṅgaho vutto hoti.
એત્થ નયમાતિકાય ‘‘સઙ્ગહો અસઙ્ગહો, સમ્પયોગો વિપ્પયોગો’’તિ ઇમે દ્વે પુચ્છિતબ્બવિસ્સજ્જિતબ્બધમ્મવિસેસં અનિદ્ધારેત્વા સામઞ્ઞેન ધમ્માનં પુચ્છનવિસ્સજ્જનનયઉદ્દેસા, અવસેસા નિદ્ધારેત્વા. ‘‘સઙ્ગહિતેન અસઙ્ગહિત’’ન્તિ હિ ‘‘સઙ્ગહિતેન અસઙ્ગહિતં અસઙ્ગહિત’’ન્તિ વત્તબ્બે એકસ્સ અસઙ્ગહિતસદ્દસ્સ લોપો દટ્ઠબ્બો. તેન સઙ્ગહિતવિસેસવિસિટ્ઠો યો અસઙ્ગહિતો ધમ્મવિસેસો, તન્નિસ્સિતો અસઙ્ગહિતતાસઙ્ખાતો પુચ્છાવિસ્સજ્જનનયો ઉદ્દિટ્ઠો હોતિ, ‘‘સઙ્ગહિતેના’’તિ ચ વિસેસને કરણવચનં દટ્ઠબ્બં. એસ નયો તતિયાદીસુ દસમાવસાનેસુ નયુદ્દેસેસુ છટ્ઠવજ્જેસુ. તેસુપિ હિ વુત્તનયેન દ્વીહિ દ્વીહિ પદેહિ પુચ્છિતબ્બવિસ્સજ્જિતબ્બધમ્મવિસેસનિદ્ધારણં કત્વા તત્થ તત્થ અન્તિમપદસદિસેન તતિયપદેન પુચ્છનવિસ્સજ્જનનયા ઉદ્દિટ્ઠાતિ. તત્થ ચતુત્થપઞ્ચમેસુ કત્તુઅત્થે કરણનિદ્દેસો, સત્તમાદીસુ ચ ચતૂસુ સહયોગે દટ્ઠબ્બો, ન દુતિયતતિયેસુ વિય સમાનાધિકરણે વિસેસને. તત્થ હિ સભાવન્તરેન સભાવન્તરસ્સ વિસેસનં કતં, એતેસુ ધમ્મન્તરેન ધમ્મન્તરસ્સાતિ. એકાદસમાદીસુ પન ચતૂસુ આદિપદેનેવ ધમ્મવિસેસનિદ્ધારણં કત્વા ઇતરેહિ પુચ્છનવિસ્સજ્જનનયા ઉદ્દિટ્ઠા. વિસેસને એવ ચેત્થ કરણવચનં દટ્ઠબ્બં. પુચ્છાવિસ્સજ્જનાનઞ્હિ નિસ્સયભૂતા ધમ્મા સઙ્ગહિતતાદિવિસેસેન કરણભૂતેન સમ્પયુત્તવિપ્પયુત્તાદિભાવં અત્તનો વિસેસેન્તીતિ.
Ettha nayamātikāya ‘‘saṅgaho asaṅgaho, sampayogo vippayogo’’ti ime dve pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaṃ aniddhāretvā sāmaññena dhammānaṃ pucchanavissajjananayauddesā, avasesā niddhāretvā. ‘‘Saṅgahitena asaṅgahita’’nti hi ‘‘saṅgahitena asaṅgahitaṃ asaṅgahita’’nti vattabbe ekassa asaṅgahitasaddassa lopo daṭṭhabbo. Tena saṅgahitavisesavisiṭṭho yo asaṅgahito dhammaviseso, tannissito asaṅgahitatāsaṅkhāto pucchāvissajjananayo uddiṭṭho hoti, ‘‘saṅgahitenā’’ti ca visesane karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo tatiyādīsu dasamāvasānesu nayuddesesu chaṭṭhavajjesu. Tesupi hi vuttanayena dvīhi dvīhi padehi pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ katvā tattha tattha antimapadasadisena tatiyapadena pucchanavissajjananayā uddiṭṭhāti. Tattha catutthapañcamesu kattuatthe karaṇaniddeso, sattamādīsu ca catūsu sahayoge daṭṭhabbo, na dutiyatatiyesu viya samānādhikaraṇe visesane. Tattha hi sabhāvantarena sabhāvantarassa visesanaṃ kataṃ, etesu dhammantarena dhammantarassāti. Ekādasamādīsu pana catūsu ādipadeneva dhammavisesaniddhāraṇaṃ katvā itarehi pucchanavissajjananayā uddiṭṭhā. Visesane eva cettha karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Pucchāvissajjanānañhi nissayabhūtā dhammā saṅgahitatādivisesena karaṇabhūtena sampayuttavippayuttādibhāvaṃ attano visesentīti.
વિકપ્પતોતિ વિવિધકપ્પનતો, વિભાગતોતિ અત્થો. સન્નિટ્ઠાનવસેનાતિ અધિમોક્ખસમ્પયોગવસેન. સન્નિટ્ઠાનવસેન વુત્તા ચ સબ્બે ચ ચિત્તુપ્પાદા સન્નિટ્ઠાનવસેન વુત્તસબ્બચિત્તુપ્પાદા, તેસં સાધારણવસેનાતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. અધિમોક્ખો હિ સન્નિટ્ઠાનવસેન વુત્તાનં ચિત્તુપ્પાદાનં સાધારણવસેન વુત્તો, ઇતરે સબ્બેસન્તિ. તત્થ સાધારણા પસટા પાકટા ચાતિ આદિતો પરિગ્ગહેતબ્બા, તસ્મા તેસં સઙ્ગહાદિપરિગ્ગહત્થં ઉદ્દેસો કતો, અસાધારણાપિ પન પરિગ્ગહેતબ્બાવાતિ તેસુ મહાવિસયેન અઞ્ઞેસમ્પિ સઙ્ગહાદિપરિગ્ગહં દસ્સેતું અધિમોક્ખો ઉદ્દિટ્ઠો. ‘‘સન્નિટ્ઠાનવસેન વુત્તા’’તિ ચ ધમ્મસઙ્ગહવણ્ણનાયં પટિચ્ચસમુપ્પાદવિભઙ્ગે ચ વચનં સન્ધાય વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. સન્નિટ્ઠાનવસેન યે વુત્તા, તેસં સબ્બેસં સાધારણતોતિ પન અત્થે સતિ સાધારણાસાધારણેસુ વત્તબ્બેસુ યો અસાધારણેસુ મહાવિસયો અધિમોક્ખો, તસ્સ વસેન વુત્તસબ્બચિત્તુપ્પાદસાધારણતો ફસ્સાદયો સબ્બસાધારણાતિ અધિમોક્ખો ચ અસાધારણેસુ મહાવિસયોતિ કત્વા વુત્તો અઞ્ઞસ્સ તાદિસસ્સ અભાવાતિ અયમધિપ્પાયો દટ્ઠબ્બો.
Vikappatoti vividhakappanato, vibhāgatoti attho. Sanniṭṭhānavasenāti adhimokkhasampayogavasena. Sanniṭṭhānavasena vuttā ca sabbe ca cittuppādā sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādā, tesaṃ sādhāraṇavasenāti evamettha attho daṭṭhabbo. Adhimokkho hi sanniṭṭhānavasena vuttānaṃ cittuppādānaṃ sādhāraṇavasena vutto, itare sabbesanti. Tattha sādhāraṇā pasaṭā pākaṭā cāti ādito pariggahetabbā, tasmā tesaṃ saṅgahādipariggahatthaṃ uddeso kato, asādhāraṇāpi pana pariggahetabbāvāti tesu mahāvisayena aññesampi saṅgahādipariggahaṃ dassetuṃ adhimokkho uddiṭṭho. ‘‘Sanniṭṭhānavasena vuttā’’ti ca dhammasaṅgahavaṇṇanāyaṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge ca vacanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Sanniṭṭhānavasena ye vuttā, tesaṃ sabbesaṃ sādhāraṇatoti pana atthe sati sādhāraṇāsādhāraṇesu vattabbesu yo asādhāraṇesu mahāvisayo adhimokkho, tassa vasena vuttasabbacittuppādasādhāraṇato phassādayo sabbasādhāraṇāti adhimokkho ca asādhāraṇesu mahāvisayoti katvā vutto aññassa tādisassa abhāvāti ayamadhippāyo daṭṭhabbo.
જીવિતિન્દ્રિયં પનેત્થ રૂપમિસ્સકત્તા ન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં, ચિત્તેકગ્ગતા પન અસમાધિસભાવા સામઞ્ઞસદ્દેનેવ સામઞ્ઞવિસેસસદ્દેહિ ચ સમાધિસભાવા વિસેસસદ્દવચનીયં અઞ્ઞં બ્યાપેતબ્બં નિવત્તેતબ્બઞ્ચ નત્થીતિ અનઞ્ઞબ્યાપકનિવત્તકસામઞ્ઞવિસેસદીપનતો તસ્સેવ ધમ્મસ્સ ભેદદીપકેહિ વત્તબ્બા, ન સુખાદિસભાવા વેદના વિય વુત્તલક્ખણવિપરીતેહિ સામઞ્ઞવિસેસસદ્દેહેવ, તસ્મા ‘‘ચિત્તેકગ્ગતા’’તિ અયં સામઞ્ઞસદ્દો સમાધિસભાવે વિસેસસદ્દનિરપેક્ખો પવત્તમાનો સયમેવ વિસેસસદ્દમાપજ્જિત્વા અસમાધિસભાવમેવ પકાસેય્ય, ઇતરો ચ સમાધિસભાવમેવાતિ દ્વિધા ભિન્ના ચિત્તેકગ્ગતા અસાધારણા ચેવ અપ્પવિસયા ચાતિ ઇધ ઉદ્દેસં ન અરહતિ. અભિન્નાપિ વા ફસ્સાદીનં વિય પાકટત્તાભાવતો અઞ્ઞધમ્મનિસ્સયેન વત્તબ્બતો ચ સા જીવિતઞ્ચ ન અરહતીતિ ન ઉદ્દિટ્ઠાતિ.
Jīvitindriyaṃ panettha rūpamissakattā na vuttanti veditabbaṃ, cittekaggatā pana asamādhisabhāvā sāmaññasaddeneva sāmaññavisesasaddehi ca samādhisabhāvā visesasaddavacanīyaṃ aññaṃ byāpetabbaṃ nivattetabbañca natthīti anaññabyāpakanivattakasāmaññavisesadīpanato tasseva dhammassa bhedadīpakehi vattabbā, na sukhādisabhāvā vedanā viya vuttalakkhaṇaviparītehi sāmaññavisesasaddeheva, tasmā ‘‘cittekaggatā’’ti ayaṃ sāmaññasaddo samādhisabhāve visesasaddanirapekkho pavattamāno sayameva visesasaddamāpajjitvā asamādhisabhāvameva pakāseyya, itaro ca samādhisabhāvamevāti dvidhā bhinnā cittekaggatā asādhāraṇā ceva appavisayā cāti idha uddesaṃ na arahati. Abhinnāpi vā phassādīnaṃ viya pākaṭattābhāvato aññadhammanissayena vattabbato ca sā jīvitañca na arahatīti na uddiṭṭhāti.
માતિકાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધાતુકથાપાળિ • Dhātukathāpāḷi / ૫. બાહિરમાતિકા • 5. Bāhiramātikā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ૫. બાહિરમાતિકાવણ્ણના • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૫. બાહિરમાતિકાવણ્ણના • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā