Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૪૦૫] ૧૦. બકજાતકવણ્ણના
[405] 10. Bakajātakavaṇṇanā
દ્વાસત્તતીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો બકબ્રહ્માનં આરબ્ભ કથેસિ. તસ્સ હિ ‘‘ઇદં નિચ્ચં ધુવં સસ્સતં અચવનધમ્મં, ઇતો અઞ્ઞં લોકનિસ્સરણં નિબ્બાનં નામ નત્થી’’તિ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જિ. હેટ્ઠૂપપત્તિકો કિરેસ બ્રહ્મા પુબ્બે ઝાનં ભાવેત્વા વેહપ્ફલેસુ નિબ્બત્તો, તત્થ પઞ્ચકપ્પસતપરિમાણં આયું ખેપેત્વા સુભકિણ્હેસુ નિબ્બત્તિત્વા ચતુસટ્ઠિકપ્પં ખેપેત્વા તતો ચુતો અટ્ઠકપ્પાયુકેસુ આભસ્સરેસુ નિબ્બત્તિ, તત્રસ્સ એસા દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જિ. સો હિ નેવ ઉપરિબ્રહ્મલોકતો ચુતિં, ન તત્થ ઉપપત્તિં અનુસ્સરિ, તદુભયમ્પિ અપસ્સન્તો એવં દિટ્ઠિં ગણ્હિ. ભગવા તસ્સ ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો સમિઞ્જિતં વા બાહં પસારેય્ય, પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય, એવમેવ જેતવને અન્તરહિતો તસ્મિં બ્રહ્મલોકે પાતુરહોસિ. અથ બ્રહ્મા ભગવન્તં દિસ્વા ‘‘એહિ ખો, મારિસ, સ્વાગતં મારિસ, ચિરસ્સં ખો, મારિસ, ઇમં પરિયાયમકાસિ, યદિદં ઇધાગમનાય. ઇદઞ્હિ મારિસ, નિચ્ચં ઇદં ધુવં ઇદં સસ્સતં ઇદં કેવલં ઇદં અચવનધમ્મં, ઇદઞ્હિ ન ચ જાયતિ ન જીયતિ ન મીયતિ ન ચવતિ ન ઉપપજ્જતિ, ઇતો ચ પનઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં નત્થી’’તિ આહ.
Dvāsattatīti idaṃ satthā jetavane viharanto bakabrahmānaṃ ārabbha kathesi. Tassa hi ‘‘idaṃ niccaṃ dhuvaṃ sassataṃ acavanadhammaṃ, ito aññaṃ lokanissaraṇaṃ nibbānaṃ nāma natthī’’ti evaṃ diṭṭhi uppajji. Heṭṭhūpapattiko kiresa brahmā pubbe jhānaṃ bhāvetvā vehapphalesu nibbatto, tattha pañcakappasataparimāṇaṃ āyuṃ khepetvā subhakiṇhesu nibbattitvā catusaṭṭhikappaṃ khepetvā tato cuto aṭṭhakappāyukesu ābhassaresu nibbatti, tatrassa esā diṭṭhi uppajji. So hi neva uparibrahmalokato cutiṃ, na tattha upapattiṃ anussari, tadubhayampi apassanto evaṃ diṭṭhiṃ gaṇhi. Bhagavā tassa cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi. Atha brahmā bhagavantaṃ disvā ‘‘ehi kho, mārisa, svāgataṃ mārisa, cirassaṃ kho, mārisa, imaṃ pariyāyamakāsi, yadidaṃ idhāgamanāya. Idañhi mārisa, niccaṃ idaṃ dhuvaṃ idaṃ sassataṃ idaṃ kevalaṃ idaṃ acavanadhammaṃ, idañhi na ca jāyati na jīyati na mīyati na cavati na upapajjati, ito ca panaññaṃ uttari nissaraṇaṃ natthī’’ti āha.
એવં વુત્તે ભગવા બકં બ્રહ્માનં એતદવોચ ‘‘અવિજ્જાગતો વત ભો બકો બ્રહ્મા, અવિજ્જાગતો વત ભો બકો બ્રહ્મા, યત્ર હિ નામ અનિચ્ચઞ્ઞેવ સમાનં નિચ્ચન્તિ વક્ખતિ…પે॰… સન્તઞ્ચ પનઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં, નત્થઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણન્તિ વક્ખતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૫). તં સુત્વા બ્રહ્મા ‘‘ત્વં એવં કથેસિ, ત્વં એવં કથેસિ, ઇતિ મં એસ અનુયુઞ્જન્તો અનુબન્ધતી’’તિ ચિન્તેત્વા યથા નામ દુબ્બલો ચોરો કતિપયે પહારે લભિત્વા ‘‘કિં અહમેવ ચોરો, અસુકોપિ ચોરો અસુકોપિ ચોરો’’તિ સબ્બેપિ સહાયકે આચિક્ખતિ, તથેવ ભગવતો અનુયોગભયેન ભીતો અઞ્ઞેપિ અત્તનો સહાયકે આચિક્ખન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Evaṃ vutte bhagavā bakaṃ brahmānaṃ etadavoca ‘‘avijjāgato vata bho bako brahmā, avijjāgato vata bho bako brahmā, yatra hi nāma aniccaññeva samānaṃ niccanti vakkhati…pe… santañca panaññaṃ uttari nissaraṇaṃ, natthaññaṃ uttari nissaraṇanti vakkhatī’’ti (saṃ. ni. 1.175). Taṃ sutvā brahmā ‘‘tvaṃ evaṃ kathesi, tvaṃ evaṃ kathesi, iti maṃ esa anuyuñjanto anubandhatī’’ti cintetvā yathā nāma dubbalo coro katipaye pahāre labhitvā ‘‘kiṃ ahameva coro, asukopi coro asukopi coro’’ti sabbepi sahāyake ācikkhati, tatheva bhagavato anuyogabhayena bhīto aññepi attano sahāyake ācikkhanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૬૮.
68.
‘‘દ્વાસત્તતિ ગોતમ પુઞ્ઞકમ્મા, વસવત્તિનો જાતિજરં અતીતા;
‘‘Dvāsattati gotama puññakammā, vasavattino jātijaraṃ atītā;
અયમન્તિમા વેદગૂ બ્રહ્મપત્તિ, અસ્માભિજપ્પન્તિ જના અનેકા’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૫);
Ayamantimā vedagū brahmapatti, asmābhijappanti janā anekā’’ti. (saṃ. ni. 1.175);
તત્થ દ્વાસત્તતીતિ ન કેવલં ભો ગોતમ, અહમેવ, અથ ખો ઇમસ્મિં બ્રહ્મલોકે મયં દ્વાસત્તતિ જના પુઞ્ઞકમ્મા અઞ્ઞેસં ઉપરિ અત્થનો વસં વત્તનેન વસવત્તિનો જાતિઞ્ચ જરઞ્ચ અતીતા, અયં નો વેદેહિ ગતત્તા વેદગૂ, અયં ભો ગોતમ અન્તિમા બ્રહ્મપત્તિ, પચ્છિમકોટિપ્પત્તિ સેટ્ઠભાવપ્પત્તિ. અસ્માભિજપ્પન્તિ જના અનેકાતિ અમ્હે અઞ્ઞે બહૂ જના પઞ્જલિકા હુત્વા – ‘‘અયં ખો ભવં બ્રહ્મા મહાબ્રહ્મા’’તિઆદીનિ વદન્તા નમસ્સન્તિ પત્થેન્તિ પિહયન્તિ, ‘‘અહો વત મયમ્પિ એવરૂપા ભવેય્યામા’’તિ ઇચ્છન્તીતિ અત્થો.
Tattha dvāsattatīti na kevalaṃ bho gotama, ahameva, atha kho imasmiṃ brahmaloke mayaṃ dvāsattati janā puññakammā aññesaṃ upari atthano vasaṃ vattanena vasavattino jātiñca jarañca atītā, ayaṃ no vedehi gatattā vedagū, ayaṃ bho gotama antimā brahmapatti, pacchimakoṭippatti seṭṭhabhāvappatti. Asmābhijappanti janā anekāti amhe aññe bahū janā pañjalikā hutvā – ‘‘ayaṃ kho bhavaṃ brahmā mahābrahmā’’tiādīni vadantā namassanti patthenti pihayanti, ‘‘aho vata mayampi evarūpā bhaveyyāmā’’ti icchantīti attho.
તસ્સ વચનં સુત્વા સત્થા દુતિયં ગાથમાહ –
Tassa vacanaṃ sutvā satthā dutiyaṃ gāthamāha –
૬૯.
69.
‘‘અપ્પં હિ એતં ન હિ દીઘમાયુ, યં ત્વં બક મઞ્ઞસિ દીઘમાયું;
‘‘Appaṃ hi etaṃ na hi dīghamāyu, yaṃ tvaṃ baka maññasi dīghamāyuṃ;
સતં સહસ્સાનિ નિરબ્બુદાનં, આયું પજાનામિ તવાહ બ્રહ્મે’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૫);
Sataṃ sahassāni nirabbudānaṃ, āyuṃ pajānāmi tavāha brahme’’ti. (saṃ. ni. 1.175);
તત્થ સતં સહસ્સાનિ નિરબ્બુદાનન્તિ નિરબ્બુદસઙ્ખાતાનં ગણનાનં સતસહસ્સાનિ. વસ્સાનઞ્હિ દસદસકં સતં, દસ સતાનં સહસ્સં, સતં સહસ્સાનં સતસહસ્સં, સતં સતસહસ્સાનં કોટિ નામ, સતં કોટિસતસહસ્સાનં પકોટિ નામ, સતં પકોટિસતસહસ્સાનં કોટિપકોટિ નામ, સતં કોટિપકોટિસતસહસ્સાનં એકં નહુતં નામ, સતં નહુતસતસહસ્સાનં એકં નિન્નહુતં નામ. છેકો ગણકો એત્તકં ગણેતું સક્કોતિ, તતો પરં ગણના નામ બુદ્ધાનમેવ વિસયો. તત્થ સતં નિન્નહુતસતસહસ્સાનં એકં અબ્બુદં, વીસતિ અબ્બુદાનિ એકં નિરબ્બુદં, તેસં નિરબ્બુદસતસહસ્સાનં એકં અહહં નામ, એત્તકં બકસ્સ બ્રહ્મુનો તસ્મિં ભવે અવસિટ્ઠં આયુ, તં સન્ધાય ભગવા એવમાહ.
Tattha sataṃ sahassāni nirabbudānanti nirabbudasaṅkhātānaṃ gaṇanānaṃ satasahassāni. Vassānañhi dasadasakaṃ sataṃ, dasa satānaṃ sahassaṃ, sataṃ sahassānaṃ satasahassaṃ, sataṃ satasahassānaṃ koṭi nāma, sataṃ koṭisatasahassānaṃ pakoṭi nāma, sataṃ pakoṭisatasahassānaṃ koṭipakoṭi nāma, sataṃ koṭipakoṭisatasahassānaṃ ekaṃ nahutaṃ nāma, sataṃ nahutasatasahassānaṃ ekaṃ ninnahutaṃ nāma. Cheko gaṇako ettakaṃ gaṇetuṃ sakkoti, tato paraṃ gaṇanā nāma buddhānameva visayo. Tattha sataṃ ninnahutasatasahassānaṃ ekaṃ abbudaṃ, vīsati abbudāni ekaṃ nirabbudaṃ, tesaṃ nirabbudasatasahassānaṃ ekaṃ ahahaṃ nāma, ettakaṃ bakassa brahmuno tasmiṃ bhave avasiṭṭhaṃ āyu, taṃ sandhāya bhagavā evamāha.
તં સુત્વા બકો તતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā bako tatiyaṃ gāthamāha –
૭૦.
70.
‘‘અનન્તદસ્સી ભગવાહમસ્મિ, જાતિજ્જરં સોકમુપાતિવત્તો;
‘‘Anantadassī bhagavāhamasmi, jātijjaraṃ sokamupātivatto;
કિં મે પુરાણં વતસીલવત્તં, આચિક્ખ મે તં યમહં વિજઞ્ઞ’’ન્તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૫);
Kiṃ me purāṇaṃ vatasīlavattaṃ, ācikkha me taṃ yamahaṃ vijañña’’nti. (saṃ. ni. 1.175);
તત્થ ભગવાતિ ભગવા તુમ્હે ‘‘આયું પજાનામિ તવાહ’’ન્તિ વદન્તા ‘‘અહં અનન્તદસ્સી જાતિજરઞ્ચ સોકઞ્ચ ઉપાતિવત્તોસ્મી’’તિ વદથ. વતસીલવત્તન્તિ વતસમાદાનઞ્ચ સીલવત્તઞ્ચ. ઇદં વુત્તં હોતિ – યદિ તુમ્હે સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધા, એવં સન્તે કિં મય્હં પુરાણં વતઞ્ચ સીલવત્તઞ્ચ, આચિક્ખ મે તં, યમહં તયા આચિક્ખિતં યાથાવસરસતો વિજાનેય્યન્તિ.
Tattha bhagavāti bhagavā tumhe ‘‘āyuṃ pajānāmi tavāha’’nti vadantā ‘‘ahaṃ anantadassī jātijarañca sokañca upātivattosmī’’ti vadatha. Vatasīlavattanti vatasamādānañca sīlavattañca. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadi tumhe sabbaññubuddhā, evaṃ sante kiṃ mayhaṃ purāṇaṃ vatañca sīlavattañca, ācikkha me taṃ, yamahaṃ tayā ācikkhitaṃ yāthāvasarasato vijāneyyanti.
અથસ્સ ભગવા અતીતાનિ વત્થૂનિ આહરિત્વા આચિક્ખન્તો ચતસ્સો ગાથા અભાસિ –
Athassa bhagavā atītāni vatthūni āharitvā ācikkhanto catasso gāthā abhāsi –
૭૧.
71.
‘‘યં ત્વં અપાયેસિ બહૂ મનુસ્સે, પિપાસિતે ઘમ્મનિ સમ્પરેતે;
‘‘Yaṃ tvaṃ apāyesi bahū manusse, pipāsite ghammani samparete;
તં તે પુરાણં વતસીલવત્તં, સુત્તપ્પબુદ્ધોવ અનુસ્સરામિ.
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ, suttappabuddhova anussarāmi.
૭૨.
72.
‘‘યં એણિકૂલસ્મિ જનં ગહીતં, અમોચયી ગય્હક નીયમાનં;
‘‘Yaṃ eṇikūlasmi janaṃ gahītaṃ, amocayī gayhaka nīyamānaṃ;
તં તે પુરાણં વતસીલવત્તં, સુત્તપ્પબુદ્ધોવ અનુસ્સરામિ.
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ, suttappabuddhova anussarāmi.
૭૩.
73.
‘‘ગઙ્ગાય સોતસ્મિં ગહીતનાવં, લુદ્દેન નાગેન મનુસ્સકપ્પા;
‘‘Gaṅgāya sotasmiṃ gahītanāvaṃ, luddena nāgena manussakappā;
અમોચયિ ત્વં બલસા પસય્હ, તં તે પુરાણં વતસીલવત્તં;
Amocayi tvaṃ balasā pasayha, taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ;
સુત્તપ્પબુદ્ધોવ અનુસ્સરામિ.
Suttappabuddhova anussarāmi.
૭૪.
74.
‘‘કપ્પો ચ તે બદ્ધચરો અહોસિં, સમ્બુદ્ધિમન્તં વતિનં અમઞ્ઞં;
‘‘Kappo ca te baddhacaro ahosiṃ, sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññaṃ;
તં તે પુરાણં વતસીલવત્તં, સુત્તપ્પબુદ્ધોવ અનુસ્સરામી’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૫);
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ, suttappabuddhova anussarāmī’’ti. (saṃ. ni. 1.175);
તત્થ અપાયેસીતિ પાયેસિ. ઘમ્મનિ સમ્પરેતેતિ ઘમ્મેન સમ્પરેતે અતિવિય ફુટ્ઠે ઘમ્મકિલન્તે. સુત્તપ્પબુદ્ધોવાતિ પચ્ચૂસકાલે સુપન્તો સુપિનં પસ્સિત્વા તં સુપિનકં વિય અનુસ્સરામિ. સો કિર બકબ્રહ્મા એકસ્મિં કપ્પે તાપસો હુત્વા મરુકન્તારે વસન્તો બહૂનં કન્તારપટિપન્નાનં પાનીયં આહરિત્વા અદાસિ. અથેકદિવસં એકો સત્થવાહો પઞ્ચહિ સકટસતેહિ મરુકન્તારં પટિપજ્જિ. મનુસ્સા દિસા વવત્થપેતું અસક્કોન્તા સત્ત દિવસાનિ આહિણ્ડિત્વા ખીણદારુદકા નિરાહારા ઉણ્હાભિભૂતા ‘‘ઇદાનિ નો જીવિતં નત્થી’’તિ સકટે પરિવત્તેત્વા ગોણે મોચેત્વા હેટ્ઠાસકટેસુ નિપજ્જિંસુ. તદા તાપસો આવજ્જેન્તો તે દિસ્વા ‘‘મયિ પસ્સન્તે મા નસ્સિંસૂ’’તિ ચિન્તેત્વા અત્તનો ઇદ્ધાનુભાવેન ગઙ્ગાસોતં ઉબ્બત્તેત્વા સત્થવાહાભિમુખં અકાસિ, અવિદૂરે ચ એકં વનસણ્ડં માપેસિ. મનુસ્સા પાનીયં પિવિત્વા ન્હત્વા ગોણે સન્તપ્પેત્વા વનસણ્ડતો તિણં લાયિત્વા દારૂનિ ગહેત્વા દિસં સલ્લક્ખેત્વા અરોગા કન્તારં અતિક્કમિંસુ, તં સન્ધાયેતં વુત્તં.
Tattha apāyesīti pāyesi. Ghammani sampareteti ghammena samparete ativiya phuṭṭhe ghammakilante. Suttappabuddhovāti paccūsakāle supanto supinaṃ passitvā taṃ supinakaṃ viya anussarāmi. So kira bakabrahmā ekasmiṃ kappe tāpaso hutvā marukantāre vasanto bahūnaṃ kantārapaṭipannānaṃ pānīyaṃ āharitvā adāsi. Athekadivasaṃ eko satthavāho pañcahi sakaṭasatehi marukantāraṃ paṭipajji. Manussā disā vavatthapetuṃ asakkontā satta divasāni āhiṇḍitvā khīṇadārudakā nirāhārā uṇhābhibhūtā ‘‘idāni no jīvitaṃ natthī’’ti sakaṭe parivattetvā goṇe mocetvā heṭṭhāsakaṭesu nipajjiṃsu. Tadā tāpaso āvajjento te disvā ‘‘mayi passante mā nassiṃsū’’ti cintetvā attano iddhānubhāvena gaṅgāsotaṃ ubbattetvā satthavāhābhimukhaṃ akāsi, avidūre ca ekaṃ vanasaṇḍaṃ māpesi. Manussā pānīyaṃ pivitvā nhatvā goṇe santappetvā vanasaṇḍato tiṇaṃ lāyitvā dārūni gahetvā disaṃ sallakkhetvā arogā kantāraṃ atikkamiṃsu, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
એણિકૂલસ્મિન્તિ એણિયા નામ નદિયા કૂલે. ગય્હક નીયમાનન્તિ કરમરગાહં ગહેત્વા નીયમાનં. સો કિર તાપસો અપરસ્મિં કાલે એકં પચ્ચન્તગામં નિસ્સાય નદીતીરે વનસણ્ડે વિહાસિ. અથેકસ્મિં દિવસે પબ્બતતો ચોરા ઓતરિત્વા તં ગામં પહરિત્વા મહાજનં ગહેત્વા પબ્બતં આરોપેત્વા અન્તરામગ્ગે ચારકમનુસ્સે ઠપેત્વા પબ્બતબિલં પવિસિત્વા આહારં પચાપેન્તા નિસીદિંસુ. તાપસો ગોમહિંસાદીનઞ્ચેવ દારકદારિકાદીનઞ્ચ મહન્તં અટ્ટસ્સરં સુત્વા ‘‘મયિ પસ્સન્તે મા નસ્સિંસૂ’’તિ ઇદ્ધાનુભાવેન અત્તભાવં જહિત્વા ચતુરઙ્ગિનિયા સેનાય પરિવુતો રાજા હુત્વા યુદ્ધભેરિં આકોટાપેન્તો તં ઠાનં અગમાસિ. ચારકમનુસ્સા તં દિસ્વા ચોરાનં આરોચેસું. ચોરા ‘‘રઞ્ઞા સદ્ધિં વિગ્ગહો નામ ન યુત્તો’’તિ સબ્બં ગહિતગહિતં ભણ્ડકં છડ્ડેત્વા ભત્તં અભુઞ્જિત્વાવ પલાયિંસુ. તાપસો તે સબ્બે આનેત્વા સકગામેયેવ પતિટ્ઠાપેસિ, તં સન્ધાયેતં વુત્તં.
Eṇikūlasminti eṇiyā nāma nadiyā kūle. Gayhaka nīyamānanti karamaragāhaṃ gahetvā nīyamānaṃ. So kira tāpaso aparasmiṃ kāle ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya nadītīre vanasaṇḍe vihāsi. Athekasmiṃ divase pabbatato corā otaritvā taṃ gāmaṃ paharitvā mahājanaṃ gahetvā pabbataṃ āropetvā antarāmagge cārakamanusse ṭhapetvā pabbatabilaṃ pavisitvā āhāraṃ pacāpentā nisīdiṃsu. Tāpaso gomahiṃsādīnañceva dārakadārikādīnañca mahantaṃ aṭṭassaraṃ sutvā ‘‘mayi passante mā nassiṃsū’’ti iddhānubhāvena attabhāvaṃ jahitvā caturaṅginiyā senāya parivuto rājā hutvā yuddhabheriṃ ākoṭāpento taṃ ṭhānaṃ agamāsi. Cārakamanussā taṃ disvā corānaṃ ārocesuṃ. Corā ‘‘raññā saddhiṃ viggaho nāma na yutto’’ti sabbaṃ gahitagahitaṃ bhaṇḍakaṃ chaḍḍetvā bhattaṃ abhuñjitvāva palāyiṃsu. Tāpaso te sabbe ānetvā sakagāmeyeva patiṭṭhāpesi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
ગહીતનાવન્તિ નિગ્ગહિતનાવં. લુદ્દેનાતિ કક્ખળેન. મનુસ્સકપ્પાતિ મનુસ્સે વિનાસેતુકામતાય. બલસાતિ બલેન. પસય્હાતિ અભિભવિત્વા. અપરસ્મિં કાલે સો તાપસો ગઙ્ગાતીરે વિહાસિ. તદા મનુસ્સા દ્વે તયો નાવાસઙ્ઘાટે બન્ધિત્વા સઙ્ઘાટમત્થકે પુપ્ફમણ્ડપં કારેત્વા સઙ્ઘાટે નિસીદિત્વા ખાદન્તા પિવન્તા સમ્બન્ધકુલં ગચ્છન્તિ. તે પીતાવસેસં સુરં ભુત્તખાદિતાવસેસાનિ ભત્તમચ્છમંસતમ્બુલાદીનિ ગઙ્ગાયમેવ પાતેન્તિ. ગઙ્ગેય્યો નાગરાજા ‘‘ઇમે ઉચ્છિટ્ઠકં મમ ઉપરિ ખિપન્તી’’તિ કુજ્ઝિત્વા ‘‘સબ્બે તે જને ગહેત્વા ગઙ્ગાય ઓસીદાપેસ્સામી’’તિ મહન્તં એકદોણિકનાવપ્પમાણં અત્તભાવં માપેત્વા ઉદકં ભિન્દિત્વા ફણં ધારયમાનો તેસં અભિમુખો પાયાસિ. તે નાગરાજાનં દિસ્વા મરણભયતજ્જિતા એકપ્પહારેનેવ મહાસદ્દં કરિંસુ. તાપસો તેસં પરિદેવિતસદ્દં સુત્વા નાગરાજસ્સ ચ કુદ્ધભાવં ઞત્વા ‘‘મયિ પસ્સન્તે મા નસ્સિંસૂ’’તિ ખિપ્પનિસન્તિયા અત્તનો આનુભાવેન ખિપ્પં સુપણ્ણવણ્ણં અત્તાનં માપેત્વા અગમાસિ . નાગરાજા તં દિસ્વા મરણભયતજ્જિતો ઉદકે નિમુજ્જિ. મનુસ્સા સોત્થિભાવં પત્વા અગમંસુ, તં સન્ધાયેતં વુત્તં.
Gahītanāvanti niggahitanāvaṃ. Luddenāti kakkhaḷena. Manussakappāti manusse vināsetukāmatāya. Balasāti balena. Pasayhāti abhibhavitvā. Aparasmiṃ kāle so tāpaso gaṅgātīre vihāsi. Tadā manussā dve tayo nāvāsaṅghāṭe bandhitvā saṅghāṭamatthake pupphamaṇḍapaṃ kāretvā saṅghāṭe nisīditvā khādantā pivantā sambandhakulaṃ gacchanti. Te pītāvasesaṃ suraṃ bhuttakhāditāvasesāni bhattamacchamaṃsatambulādīni gaṅgāyameva pātenti. Gaṅgeyyo nāgarājā ‘‘ime ucchiṭṭhakaṃ mama upari khipantī’’ti kujjhitvā ‘‘sabbe te jane gahetvā gaṅgāya osīdāpessāmī’’ti mahantaṃ ekadoṇikanāvappamāṇaṃ attabhāvaṃ māpetvā udakaṃ bhinditvā phaṇaṃ dhārayamāno tesaṃ abhimukho pāyāsi. Te nāgarājānaṃ disvā maraṇabhayatajjitā ekappahāreneva mahāsaddaṃ kariṃsu. Tāpaso tesaṃ paridevitasaddaṃ sutvā nāgarājassa ca kuddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘mayi passante mā nassiṃsū’’ti khippanisantiyā attano ānubhāvena khippaṃ supaṇṇavaṇṇaṃ attānaṃ māpetvā agamāsi . Nāgarājā taṃ disvā maraṇabhayatajjito udake nimujji. Manussā sotthibhāvaṃ patvā agamaṃsu, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
બદ્ધચરોતિ અન્તેવાસિકો. સમ્બુદ્ધિમન્તં વતિનં અમઞ્ઞન્તિ બુદ્ધિસમ્પન્નો ચેવ વતસમ્પન્નો ચ તાપસોતિ તં મઞ્ઞમાનો. ઇમિના કિં દસ્સેતિ? મહાબ્રહ્મે અહં અતીતે તવ કેસવતાપસકાલે કપ્પો નામ અન્તેવાસિકો વેય્યાવચ્ચકરો હુત્વા તુય્હં નારદેન નામ અમચ્ચેન બારાણસિતો હિમવન્તં આનીતસ્સ રોગં વૂપસમેસિં. અથ નં નારદો દુતિયવારે આગન્ત્વા નિરોગં દિસ્વા ઇમં ગાથં અભાસિ –
Baddhacaroti antevāsiko. Sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññanti buddhisampanno ceva vatasampanno ca tāpasoti taṃ maññamāno. Iminā kiṃ dasseti? Mahābrahme ahaṃ atīte tava kesavatāpasakāle kappo nāma antevāsiko veyyāvaccakaro hutvā tuyhaṃ nāradena nāma amaccena bārāṇasito himavantaṃ ānītassa rogaṃ vūpasamesiṃ. Atha naṃ nārado dutiyavāre āgantvā nirogaṃ disvā imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘મનુસ્સિન્દં જહિત્વાન, સબ્બકામસમિદ્ધિનં;
‘‘Manussindaṃ jahitvāna, sabbakāmasamiddhinaṃ;
કથં નુ ભગવા કેસિ, કપ્પસ્સ રમતિ અસ્સમે’’તિ. (જા॰ ૧.૪.૧૮૧);
Kathaṃ nu bhagavā kesi, kappassa ramati assame’’ti. (jā. 1.4.181);
તમેનં ત્વં એતદવોચ –
Tamenaṃ tvaṃ etadavoca –
‘‘સાદૂનિ રમણીયાનિ, સન્તિ વક્ખા મનોરમા;
‘‘Sādūni ramaṇīyāni, santi vakkhā manoramā;
સુભાસિતાનિ કપ્પસ્સ, નારદ રમયન્તિ મ’’ન્તિ. (જા॰ ૧.૪.૧૮૨);
Subhāsitāni kappassa, nārada ramayanti ma’’nti. (jā. 1.4.182);
ઇતિસ્સ ભગવા ઇમં અત્તના અન્તેવાસિકેન હુત્વા રોગસ્સ વૂપસમિતભાવં દીપેન્તો એવમાહ. તઞ્ચ પન બ્રહ્મુના મનુસ્સલોકે કતકમ્મં સબ્બં મહાબ્રહ્માનં સલ્લક્ખાપેન્તોવ કથેસિ.
Itissa bhagavā imaṃ attanā antevāsikena hutvā rogassa vūpasamitabhāvaṃ dīpento evamāha. Tañca pana brahmunā manussaloke katakammaṃ sabbaṃ mahābrahmānaṃ sallakkhāpentova kathesi.
સો સત્થુ વચનેન અત્તના કતકમ્મં સરિત્વા તથાગતસ્સ થુતિં કરોન્તો ઓસાનગાથમાહ –
So satthu vacanena attanā katakammaṃ saritvā tathāgatassa thutiṃ karonto osānagāthamāha –
૭૫.
75.
‘‘અદ્ધા પજાનાસિ મમેતમાયું, અઞ્ઞમ્પિ જાનાસિ તથા હિ બુદ્ધો;
‘‘Addhā pajānāsi mametamāyuṃ, aññampi jānāsi tathā hi buddho;
તથા હિ તાયં જલિતાનુભાવો, ઓભાસયં તિટ્ઠતિ બ્રહ્મલોક’’ન્તિ.
Tathā hi tāyaṃ jalitānubhāvo, obhāsayaṃ tiṭṭhati brahmaloka’’nti.
તત્થ તથા હિ બુદ્ધોતિ તથા હિ ત્વં બુદ્ધો. બુદ્ધાનઞ્હિ અઞ્ઞાતં નામ નત્થિ, સબ્બધમ્માનં બુદ્ધત્તાયેવ હિ તે બુદ્ધા નામાતિ દસ્સેતિ. તથા હિ તાયન્તિ બુદ્ધત્તાયેવ ચ પન તવ અયં જલિતો સરીરપ્પભાનુભાવો. ઓભાસયં તિટ્ઠતીતિ ઇમં સકલમ્પિ બ્રહ્મલોકં ઓભાસેન્તો તિટ્ઠતિ.
Tattha tathā hi buddhoti tathā hi tvaṃ buddho. Buddhānañhi aññātaṃ nāma natthi, sabbadhammānaṃ buddhattāyeva hi te buddhā nāmāti dasseti. Tathā hi tāyanti buddhattāyeva ca pana tava ayaṃ jalito sarīrappabhānubhāvo. Obhāsayaṃ tiṭṭhatīti imaṃ sakalampi brahmalokaṃ obhāsento tiṭṭhati.
એવં સત્થા અત્તનો બુદ્ધગુણં જાનાપેન્તો ધમ્મં દેસેત્વા સચ્ચાનિ પકાસેસિ, સચ્ચપરિયોસાને સમ્પત્તાનં દસમત્તાનં બ્રહ્મસહસ્સાનં અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તાનિ વિમુચ્ચિંસુ. ઇતિ ભગવા બહૂનં બ્રહ્માનં અવસ્સયો હુત્વા બ્રહ્મલોકા જેતવનં આગન્ત્વા તત્થ કથિતનિયામેનેવ તં ધમ્મદેસનં ભિક્ખૂનં કથેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા કેસવતાપસો બકબ્રહ્મા અહોસિ, કપ્પમાણવો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Evaṃ satthā attano buddhaguṇaṃ jānāpento dhammaṃ desetvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne sampattānaṃ dasamattānaṃ brahmasahassānaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu. Iti bhagavā bahūnaṃ brahmānaṃ avassayo hutvā brahmalokā jetavanaṃ āgantvā tattha kathitaniyāmeneva taṃ dhammadesanaṃ bhikkhūnaṃ kathetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kesavatāpaso bakabrahmā ahosi, kappamāṇavo pana ahameva ahosi’’nti.
બકજાતકવણ્ણના દસમા.
Bakajātakavaṇṇanā dasamā.
કુક્કુવગ્ગો પઠમો.
Kukkuvaggo paṭhamo.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૦૫. બકજાતકં • 405. Bakajātakaṃ