Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૩. બન્ધુરત્થેરગાથાવણ્ણના
3. Bandhurattheragāthāvaṇṇanā
નાહં એતેન અત્થિકોતિ આયસ્મતો બન્ધુરત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો સિદ્ધત્થસ્સ ભગવતો કાલે અઞ્ઞતરસ્સ રઞ્ઞો અન્તેપુરે ગોપકો હુત્વા એકદિવસં ભગવન્તં સપરિસં રાજઙ્ગણેન ગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નચિત્તો કણવેરપુપ્ફાનિ ગહેત્વા સસઙ્ઘં લોકનાયકં પૂજેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સીલવતીનગરે સેટ્ઠિપુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, બન્ધુરોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વિઞ્ઞુતં પત્તો કેનચિદેવ કરણીયેન સાવત્થિયં ગતો ઉપાસકેહિ સદ્ધિં વિહારં ગતો સત્થુ ધમ્મદેસનં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા ઞાણસ્સ પરિપાકત્તા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૭.૭-૧૨) –
Nāhaṃ etena atthikoti āyasmato bandhurattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro siddhatthassa bhagavato kāle aññatarassa rañño antepure gopako hutvā ekadivasaṃ bhagavantaṃ saparisaṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ disvā pasannacitto kaṇaverapupphāni gahetvā sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ pūjesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sīlavatīnagare seṭṭhiputto hutvā nibbatti, bandhurotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto kenacideva karaṇīyena sāvatthiyaṃ gato upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gato satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā ñāṇassa paripākattā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.17.7-12) –
‘‘સિદ્ધત્થો નામ ભગવા, લોકજેટ્ઠો નરાસભો;
‘‘Siddhattho nāma bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
પુરક્ખતો સાવકેહિ, નગરં પટિપજ્જથ.
Purakkhato sāvakehi, nagaraṃ paṭipajjatha.
‘‘રઞ્ઞો અન્તેપુરે આસિં, ગોપકો અભિસમ્મતો;
‘‘Rañño antepure āsiṃ, gopako abhisammato;
પાસાદે ઉપવિટ્ઠોહં, અદ્દસં લોકનાયકં.
Pāsāde upaviṭṭhohaṃ, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘કણવેરં ગહેત્વાન, ભિક્ખુસઙ્ઘે સમોકિરિં;
‘‘Kaṇaveraṃ gahetvāna, bhikkhusaṅghe samokiriṃ;
બુદ્ધસ્સ વિસું કત્વાન, તતો ભિય્યો સમોકિરિં.
Buddhassa visuṃ katvāna, tato bhiyyo samokiriṃ.
‘‘ચતુન્નવુતિતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિપૂજયિં;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘સત્તાસીતિમ્હિતો કપ્પે, ચતુરાસું મહિદ્ધિકા;
‘‘Sattāsītimhito kappe, caturāsuṃ mahiddhikā;
સત્તરતનસમ્પન્ના, ચક્કવત્તી મહબ્બલા.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા કતઞ્ઞુભાવે ઠત્વા અત્તનો ઉપકારસ્સ રઞ્ઞો પચ્ચુપકારં કાતું સીલવતીનગરં ગન્ત્વા રઞ્ઞો ધમ્મં દેસેન્તો સચ્ચાનિ પકાસેસિ. રાજા સચ્ચપરિયોસાને સોતાપન્નો હુત્વા અત્તનો નગરે સુદસ્સનં નામ મહન્તં વિહારં કારેત્વા થેરસ્સ નિય્યાતેસિ. મહાલાભસક્કારો અહોસિ. થેરો વિહારં સબ્બઞ્ચ લાભસક્કારં સઙ્ઘસ્સ નિય્યાતેત્વા સયં પુરિમનિયામેનેવ પિણ્ડાય ચરિત્વા યાપેન્તો કતિપાહં તત્થ વસિત્વા સાવત્થિં ગન્તુકામો અહોસિ. ભિક્ખૂ, ‘‘ભન્તે, તુમ્હે ઇધેવ વસથ, સચે પચ્ચયેહિ વેકલ્લં, મયં તં પરિપૂરેસ્સામા’’તિ આહંસુ. થેરો, ‘‘ન મય્હં, આવુસો, ઉળારેહિ પચ્ચયેહિ અત્થો અત્થિ, ઇતરીતરેહિ પચ્ચયેહિ યાપેમિ, ધમ્મરસેનેવમ્હિ તિત્તો’’તિ દસ્સેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā kataññubhāve ṭhatvā attano upakārassa rañño paccupakāraṃ kātuṃ sīlavatīnagaraṃ gantvā rañño dhammaṃ desento saccāni pakāsesi. Rājā saccapariyosāne sotāpanno hutvā attano nagare sudassanaṃ nāma mahantaṃ vihāraṃ kāretvā therassa niyyātesi. Mahālābhasakkāro ahosi. Thero vihāraṃ sabbañca lābhasakkāraṃ saṅghassa niyyātetvā sayaṃ purimaniyāmeneva piṇḍāya caritvā yāpento katipāhaṃ tattha vasitvā sāvatthiṃ gantukāmo ahosi. Bhikkhū, ‘‘bhante, tumhe idheva vasatha, sace paccayehi vekallaṃ, mayaṃ taṃ paripūressāmā’’ti āhaṃsu. Thero, ‘‘na mayhaṃ, āvuso, uḷārehi paccayehi attho atthi, itarītarehi paccayehi yāpemi, dhammarasenevamhi titto’’ti dassento –
૧૦૩.
103.
‘‘નાહં એતેન અત્થિકો, સુખિતો ધમ્મરસેન તપ્પિતો;
‘‘Nāhaṃ etena atthiko, sukhito dhammarasena tappito;
પિત્વા રસગ્ગમુત્તમં, ન ચ કાહામિ વિસેન સન્થવ’’ન્તિ. –
Pitvā rasaggamuttamaṃ, na ca kāhāmi visena santhava’’nti. –
ગાથં અભાસિ.
Gāthaṃ abhāsi.
તત્થ નાહં એતેન અત્થિકોતિ યેન મં તુમ્હે તપ્પેતુકામા ‘‘પરિપૂરેસ્સામા’’તિ વદથ, એતેન આમિસલાભેન પચ્ચયામિસરસેન નાહં અત્થિકો, મય્હં એતેન અત્થો નત્થિ, સન્તુટ્ઠિ પરમં સુખન્તિ ઇતરીતરેહેવ પચ્ચયેહિ યાપેમીતિ અત્થો. ઇદાનિ તેન અનત્થિકભાવે પધાનકારણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સુખિતો ધમ્મરસેન તપ્પિતો’’તિ. સત્તતિંસબોધિપક્ખિયધમ્મરસેન ચેવ નવવિધલોકુત્તરધમ્મરસેન ચ તપ્પિતો પીણિતો સુખિતો ઉત્તમેન સુખેન સુહિતોતિ અત્થો. પિત્વા રસગ્ગમુત્તમન્તિ સબ્બરસેસુ અગ્ગં સેટ્ઠં તતોયેવ ઉત્તમં યથાવુત્તં ધમ્મરસં પિવિત્વા ઠિતો, તેનાહ – ‘‘સબ્બરસં ધમ્મરસો જિનાતી’’તિ (ધ॰ પ॰ ૩૫૪). ન ચ કાહામિ વિસેન સન્થવન્તિ એવરૂપં રસુત્તમં ધમ્મરસં પિવિત્વા ઠિતો વિસેન વિસસદિસેન વિસરસેન સન્થવં સંસગ્ગં ન કરિસ્સામિ, તથાકરણસ્સ કારણં નત્થીતિ અત્થો.
Tattha nāhaṃ etena atthikoti yena maṃ tumhe tappetukāmā ‘‘paripūressāmā’’ti vadatha, etena āmisalābhena paccayāmisarasena nāhaṃ atthiko, mayhaṃ etena attho natthi, santuṭṭhi paramaṃ sukhanti itarītareheva paccayehi yāpemīti attho. Idāni tena anatthikabhāve padhānakāraṇaṃ dassento āha ‘‘sukhito dhammarasena tappito’’ti. Sattatiṃsabodhipakkhiyadhammarasena ceva navavidhalokuttaradhammarasena ca tappito pīṇito sukhito uttamena sukhena suhitoti attho. Pitvā rasaggamuttamanti sabbarasesu aggaṃ seṭṭhaṃ tatoyeva uttamaṃ yathāvuttaṃ dhammarasaṃ pivitvā ṭhito, tenāha – ‘‘sabbarasaṃ dhammaraso jinātī’’ti (dha. pa. 354). Na ca kāhāmi visena santhavanti evarūpaṃ rasuttamaṃ dhammarasaṃ pivitvā ṭhito visena visasadisena visarasena santhavaṃ saṃsaggaṃ na karissāmi, tathākaraṇassa kāraṇaṃ natthīti attho.
બન્ધુરત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Bandhurattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૩. બન્ધુરત્થેરગાથા • 3. Bandhurattheragāthā