Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. બેલટ્ઠસીસત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Belaṭṭhasīsattheragāthāvaṇṇanā
યથાપિ ભદ્દો આજઞ્ઞોતિ આયસ્મતો બેલટ્ઠસીસત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તો ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા સમણધમ્મં કરોન્તો ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિયા અભાવેન વિસેસં નિબ્બત્તેતું નાસક્ખિ. વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પન બહું કુસલં ઉપચિનિત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇતો એકતિંસે કપ્પે વેસ્સભું ભગવન્તં પસ્સિત્વા પસન્નચિત્તો માતુલુઙ્ગફલં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવેસુ નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા સુગતિતો સુગતિં ઉપગચ્છન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તો ભગવતો અભિસમ્બોધિયા પુરેતરમેવ ઉરુવેલકસ્સપસ્સ સન્તિકે તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અગ્ગિં પરિચરન્તો ઉરુવેલકસ્સપદમને આદિત્તપરિયાયદેસનાય (મહાવ॰ ૫૪; સં॰ નિ॰ ૪.૨૮) પુરાણજટિલસહસ્સેન સદ્ધિં અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૧.૬૮-૭૩) –
Yathāpibhaddo ājaññoti āyasmato belaṭṭhasīsattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbatto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto upanissayasampattiyā abhāvena visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Vivaṭṭūpanissayaṃ pana bahuṃ kusalaṃ upacinitvā devamanussesu saṃsaranto ito ekatiṃse kappe vessabhuṃ bhagavantaṃ passitvā pasannacitto mātuluṅgaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devesu nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatito sugatiṃ upagacchanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatto bhagavato abhisambodhiyā puretarameva uruvelakassapassa santike tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā aggiṃ paricaranto uruvelakassapadamane ādittapariyāyadesanāya (mahāva. 54; saṃ. ni. 4.28) purāṇajaṭilasahassena saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.68-73) –
‘‘કણિકારંવ જોતન્તં, પુણ્ણમાયેવ ચન્દિમં;
‘‘Kaṇikāraṃva jotantaṃ, puṇṇamāyeva candimaṃ;
જલન્તં દીપરુક્ખંવ, અદ્દસં લોકનાયકં.
Jalantaṃ dīparukkhaṃva, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘માતુલુઙ્ગફલં ગય્હ, અદાસિં સત્થુનો અહં;
‘‘Mātuluṅgaphalaṃ gayha, adāsiṃ satthuno ahaṃ;
દક્ખિણેય્યસ્સ વીરસ્સ, પસન્નો સેહિ પાણિભિ.
Dakkhiṇeyyassa vīrassa, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
એવં અધિગતારહત્તો આયસ્મતો ધમ્મભણ્ડાગારિકસ્સ ઉપજ્ઝાયો અયં થેરો એકદિવસં ફલસમાપત્તિતો ઉટ્ઠાય તં સન્તં પણીતં નિરામિસં સુખં અત્તનો પુબ્બયોગઞ્ચ પચ્ચવેક્ખિત્વા પીતિવેગવસેન ‘‘યથાપિ ભદ્દો આજઞ્ઞો’’તિ ગાથં અભાસિ.
Evaṃ adhigatārahatto āyasmato dhammabhaṇḍāgārikassa upajjhāyo ayaṃ thero ekadivasaṃ phalasamāpattito uṭṭhāya taṃ santaṃ paṇītaṃ nirāmisaṃ sukhaṃ attano pubbayogañca paccavekkhitvā pītivegavasena ‘‘yathāpi bhaddo ājañño’’ti gāthaṃ abhāsi.
૧૬. તત્થ યથાપીતિ ઓપમ્મપટિપાદનત્થે નિપાતો. ભદ્દોતિ સુન્દરો થામબલસમત્થજવપરક્કમાદિસમ્પન્નો. આજઞ્ઞોતિ આજાનીયો જાતિમા કારણાકારણાનં આજાનનકો. સો તિવિધો ઉસભાજઞ્ઞો અસ્સાજઞ્ઞો હત્થાજઞ્ઞોતિ. તેસુ ઉસભાજઞ્ઞો ઇધાધિપ્પેતો. સો ચ ખો છેકકસનકિચ્ચે નિયુત્તો, તેનાહ ‘‘નઙ્ગલાવત્તની’’તિ. નઙ્ગલસ્સ ફાલસ્સ આવત્તનકો, નઙ્ગલં ઇતો ચિતો ચ આવત્તેત્વા ખેત્તે કસનકોતિ અત્થો. નઙ્ગલં વા આવત્તયતિ એત્થાતિ નઙ્ગલાવત્તં , ખેત્તે નઙ્ગલપથો, તસ્મિં નઙ્ગલાવત્તનિ. ગાથાસુખત્થઞ્હેત્થ ‘‘વત્તની’’તિ દીઘં કત્વા વુત્તં. સિખીતિ મત્થકે અવટ્ઠાનતો સિખાસદિસતાય સિખા, સિઙ્ગં. તદસ્સ અત્થીતિ સિખી. અપરે પન ‘‘કકુધં ઇધ ‘સિખા’તિ અધિપ્પેત’’ન્તિ વદન્તિ, ઉભયથાપિ પધાનઙ્ગકિત્તનમેતં ‘‘સિખી’’તિ. અપ્પકસિરેનાતિ અપ્પકિલમથેન. રત્તિન્દિવાતિ રત્તિયો દિવા ચ, એવં મમં અપ્પકસિરેન ગચ્છન્તીતિ યોજના. ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા ‘‘ભદ્દો ઉસભાજાનીયો કસને નિયુત્તો ઘનતિણમૂલાદિકેપિ નઙ્ગલપથે તં અગણેન્તો અપ્પકસિરેન ઇતો ચિતો ચ પરિવત્તેન્તો ગચ્છતિ, યાવ કસનતિણાનં પરિસ્સમં દસ્સેતિ, એવં મમં રત્તિન્દિવાપિ અપ્પકસિરેનેવ ગચ્છન્તિ અતિક્કમન્તી’’તિ. તત્થ કારણમાહ ‘‘સુખે લદ્ધે નિરામિસે’’તિ. યસ્મા કામામિસલોકામિસવટ્ટામિસેહિ અસમ્મિસ્સં સન્તં પણીતં ફલસમાપત્તિસુખં લદ્ધં, તસ્માતિ અત્થો. પચ્ચત્તે ચેતં ભુમ્મવચનં યથા ‘‘વનપ્પગુમ્બે’’ (ખુ॰ પા॰ ૬.૧૩; સુ॰ નિ॰ ૨૩૬) ‘‘તેન વત રે વત્તબ્બે’’તિ (કથા॰ ૧) ચ. અથ વા તતો પભુતિ રત્તિન્દિવા અપ્પકસિરેન ગચ્છન્તીતિ વિચારણાય આહ – ‘‘સુખે લદ્ધે નિરામિસે’’તિ, નિરામિસે સુખે લદ્ધે સતિ તસ્સ લદ્ધકાલતો પટ્ઠાયાતિ અત્થો.
16. Tattha yathāpīti opammapaṭipādanatthe nipāto. Bhaddoti sundaro thāmabalasamatthajavaparakkamādisampanno. Ājaññoti ājānīyo jātimā kāraṇākāraṇānaṃ ājānanako. So tividho usabhājañño assājañño hatthājaññoti. Tesu usabhājañño idhādhippeto. So ca kho chekakasanakicce niyutto, tenāha ‘‘naṅgalāvattanī’’ti. Naṅgalassa phālassa āvattanako, naṅgalaṃ ito cito ca āvattetvā khette kasanakoti attho. Naṅgalaṃ vā āvattayati etthāti naṅgalāvattaṃ , khette naṅgalapatho, tasmiṃ naṅgalāvattani. Gāthāsukhatthañhettha ‘‘vattanī’’ti dīghaṃ katvā vuttaṃ. Sikhīti matthake avaṭṭhānato sikhāsadisatāya sikhā, siṅgaṃ. Tadassa atthīti sikhī. Apare pana ‘‘kakudhaṃ idha ‘sikhā’ti adhippeta’’nti vadanti, ubhayathāpi padhānaṅgakittanametaṃ ‘‘sikhī’’ti. Appakasirenāti appakilamathena. Rattindivāti rattiyo divā ca, evaṃ mamaṃ appakasirena gacchantīti yojanā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ‘‘bhaddo usabhājānīyo kasane niyutto ghanatiṇamūlādikepi naṅgalapathe taṃ agaṇento appakasirena ito cito ca parivattento gacchati, yāva kasanatiṇānaṃ parissamaṃ dasseti, evaṃ mamaṃ rattindivāpi appakasireneva gacchanti atikkamantī’’ti. Tattha kāraṇamāha ‘‘sukhe laddhe nirāmise’’ti. Yasmā kāmāmisalokāmisavaṭṭāmisehi asammissaṃ santaṃ paṇītaṃ phalasamāpattisukhaṃ laddhaṃ, tasmāti attho. Paccatte cetaṃ bhummavacanaṃ yathā ‘‘vanappagumbe’’ (khu. pā. 6.13; su. ni. 236) ‘‘tena vata re vattabbe’’ti (kathā. 1) ca. Atha vā tato pabhuti rattindivā appakasirena gacchantīti vicāraṇāya āha – ‘‘sukhe laddhe nirāmise’’ti, nirāmise sukhe laddhe sati tassa laddhakālato paṭṭhāyāti attho.
બેલટ્ઠસીસત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Belaṭṭhasīsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. બેલટ્ઠસીસત્થેરગાથા • 6. Belaṭṭhasīsattheragāthā