Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૩. ભદ્દત્થેરગાથાવણ્ણના
3. Bhaddattheragāthāvaṇṇanā
એકપુત્તોતિઆદિકા આયસ્મતો ભદ્દત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરં ભગવન્તં ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ સતસહસ્સપરિમાણં ચીવરાદીહિ ચતૂહિ પચ્ચયેહિ પૂજેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં સેટ્ઠિકુલે નિબ્બત્તિ. નિબ્બત્તમાનો ચ અપુત્તકેસુ માતાપિતૂસુ દેવતાયાચનાદીનિ કત્વાપિ અલભન્તેસુ સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘સચે, ભન્તે, મયં એકં પુત્તં લચ્છામ, તં તુમ્હાકં દાસત્થાય દસ્સામા’’તિ વત્વા આયાચિત્વા ગતેસુ સત્થુ અધિપ્પાયં ઞત્વા અઞ્ઞતરો દેવપુત્તો ખીણાયુકો હુત્વા ઠિતો સક્કેન દેવરઞ્ઞા ‘‘અમુકસ્મિં કુલે નિબ્બત્તાહી’’તિ આણત્તો તત્થ નિબ્બત્તિ, ભદ્દોતિસ્સ નામં અકંસુ. તં સત્તવસ્સુદ્દેસિકં જાતં માતાપિતરો અલઙ્કરિત્વા ભગવતો સન્તિકં નેત્વા ‘‘અયં સો, ભન્તે, તુમ્હે આયાચિત્વા લદ્ધદારકો, ઇમં તુમ્હાકં નિય્યાતેમા’’તિ આહંસુ. સત્થા આનન્દત્થેરં આણાપેસિ – ‘‘ઇમં પબ્બાજેહી’’તિ. આણાપેત્વા ચ ગન્ધકુટિં પાવિસિ. થેરો તં પબ્બાજેત્વા સઙ્ખેપેન વિપસ્સનામુખં આચિક્ખિ. સો ઉપનિસ્સયસમ્પન્નત્તા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો સૂરિયે અનોગ્ગતેયેવ ભાવનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૫.૫૪-૬૯) –
Ekaputtotiādikā āyasmato bhaddattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttaraṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca satasahassaparimāṇaṃ cīvarādīhi catūhi paccayehi pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule nibbatti. Nibbattamāno ca aputtakesu mātāpitūsu devatāyācanādīni katvāpi alabhantesu satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘sace, bhante, mayaṃ ekaṃ puttaṃ lacchāma, taṃ tumhākaṃ dāsatthāya dassāmā’’ti vatvā āyācitvā gatesu satthu adhippāyaṃ ñatvā aññataro devaputto khīṇāyuko hutvā ṭhito sakkena devaraññā ‘‘amukasmiṃ kule nibbattāhī’’ti āṇatto tattha nibbatti, bhaddotissa nāmaṃ akaṃsu. Taṃ sattavassuddesikaṃ jātaṃ mātāpitaro alaṅkaritvā bhagavato santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ so, bhante, tumhe āyācitvā laddhadārako, imaṃ tumhākaṃ niyyātemā’’ti āhaṃsu. Satthā ānandattheraṃ āṇāpesi – ‘‘imaṃ pabbājehī’’ti. Āṇāpetvā ca gandhakuṭiṃ pāvisi. Thero taṃ pabbājetvā saṅkhepena vipassanāmukhaṃ ācikkhi. So upanissayasampannattā vipassanāya kammaṃ karonto sūriye anoggateyeva bhāvanaṃ ussukkāpetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.5.54-69) –
‘‘પદુમુત્તરસમ્બુદ્ધં, મેત્તચિત્તં મહામુનિં;
‘‘Padumuttarasambuddhaṃ, mettacittaṃ mahāmuniṃ;
ઉપેતિ જનતા સબ્બા, સબ્બલોકગ્ગનાયકં.
Upeti janatā sabbā, sabbalokagganāyakaṃ.
‘‘સત્તુકઞ્ચ બદ્ધકઞ્ચ, આમિસં પાનભોજનં;
‘‘Sattukañca baddhakañca, āmisaṃ pānabhojanaṃ;
દદન્તિ સત્થુનો સબ્બે, પુઞ્ઞક્ખેત્તે અનુત્તરે.
Dadanti satthuno sabbe, puññakkhette anuttare.
‘‘અહમ્પિ દાનં દસ્સામિ, દેવદેવસ્સ તાદિનો;
‘‘Ahampi dānaṃ dassāmi, devadevassa tādino;
બુદ્ધસેટ્ઠં નિમન્તેત્વા, સઙ્ઘમ્પિ ચ અનુત્તરં.
Buddhaseṭṭhaṃ nimantetvā, saṅghampi ca anuttaraṃ.
‘‘ઉય્યોજિતા મયા ચેતે, નિમન્તેસું તથાગતં;
‘‘Uyyojitā mayā cete, nimantesuṃ tathāgataṃ;
કેવલં ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ, પુઞ્ઞક્ખેત્તં અનુત્તરં.
Kevalaṃ bhikkhusaṅghañca, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
‘‘સતસહસ્સપલ્લઙ્કં, સોવણ્ણં ગોનકત્થતં;
‘‘Satasahassapallaṅkaṃ, sovaṇṇaṃ gonakatthataṃ;
તૂલિકાપટલિકાય, ખોમકપ્પાસિકેહિ ચ;
Tūlikāpaṭalikāya, khomakappāsikehi ca;
મહારહં પઞ્ઞાપયિં, આસનં બુદ્ધયુત્તકં.
Mahārahaṃ paññāpayiṃ, āsanaṃ buddhayuttakaṃ.
‘‘પદુમુત્તરો લોકવિદૂ, દેવદેવો નરાસભો;
‘‘Padumuttaro lokavidū, devadevo narāsabho;
ભિક્ખુસઙ્ઘપરિબ્યૂળ્હો, મમ દ્વારમુપાગમિ.
Bhikkhusaṅghaparibyūḷho, mama dvāramupāgami.
‘‘પચ્ચુગ્ગન્ત્વાન સમ્બુદ્ધં, લોકનાથં યસસ્સિનં;
‘‘Paccuggantvāna sambuddhaṃ, lokanāthaṃ yasassinaṃ;
પસન્નચિત્તો સુમનો, અભિનામયિં સઙ્ઘરં.
Pasannacitto sumano, abhināmayiṃ saṅgharaṃ.
‘‘ભિક્ખૂનં સતસહસ્સં, બુદ્ધઞ્ચ લોકનાયકં;
‘‘Bhikkhūnaṃ satasahassaṃ, buddhañca lokanāyakaṃ;
પસન્નચિત્તો સુમનો, પરમન્નેન તપ્પયિં.
Pasannacitto sumano, paramannena tappayiṃ.
‘‘પદુમુત્તરો લોકવિદૂ, આહુતીનં પટિગ્ગહો;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, ઇમા ગાથા અભાસથ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘યેનિદં આસનં દિન્નં, સોવણ્ણં ગોનકત્થતં;
‘‘Yenidaṃ āsanaṃ dinnaṃ, sovaṇṇaṃ gonakatthataṃ;
તમહં કિત્તયિસ્સામિ, સુણાથ મમ ભાસતો.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ચતુસત્તતિક્ખત્તું સો, દેવરજ્જં કરિસ્સતિ;
‘‘Catusattatikkhattuṃ so, devarajjaṃ karissati;
અનુભોસ્સતિ સમ્પત્તિં, અચ્છરાહિ પુરક્ખતો.
Anubhossati sampattiṃ, accharāhi purakkhato.
‘‘પદેસરજ્જં સહસ્સં, વસુધં આવસિસ્સતિ;
‘‘Padesarajjaṃ sahassaṃ, vasudhaṃ āvasissati;
એકપઞ્ઞાસક્ખત્તુઞ્ચ, ચક્કવત્તી ભવિસ્સતિ.
Ekapaññāsakkhattuñca, cakkavattī bhavissati.
‘‘સબ્બાસુ ભવયોનીસુ, ઉચ્ચાકુલી ભવિસ્સતિ;
‘‘Sabbāsu bhavayonīsu, uccākulī bhavissati;
સો ચ પચ્છા પબ્બજિત્વા, સુક્કમૂલેન ચોદિતો;
So ca pacchā pabbajitvā, sukkamūlena codito;
ભદ્દિયો નામ નામેન, હેસ્સતિ સત્થુ સાવકો.
Bhaddiyo nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘વિવેકમનુયુત્તોમ્હિ, પન્તસેનનિવાસહં;
‘‘Vivekamanuyuttomhi, pantasenanivāsahaṃ;
ફલઞ્ચાધિગતં સબ્બં, ચત્તક્લેસોમ્હિ અજ્જહં.
Phalañcādhigataṃ sabbaṃ, cattaklesomhi ajjahaṃ.
‘‘મમ સબ્બં અભિઞ્ઞાય, સબ્બઞ્ઞૂ લોકનાયકો;
‘‘Mama sabbaṃ abhiññāya, sabbaññū lokanāyako;
ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, એતદગ્ગે ઠપેસિ મં.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘પટિસમ્ભિદા ચતસ્સો, વિમોક્ખાપિ ચ અટ્ઠિમે;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
છળભિઞ્ઞા સચ્છિકતા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
તસ્સ ભગવા છળભિઞ્ઞુપ્પત્તિં ઞત્વા ‘‘એહિ, ભદ્દા’’તિ આહ. સો તાવદેવ સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા પઞ્જલિકો સત્થુ સમીપે અટ્ઠાસિ, સા એવ ચસ્સ ઉપસમ્પદા અહોસિ. બુદ્ધૂપસમ્પદા નામ કિરેસા. થેરો જાતિતો પટ્ઠાય અત્તનો પવત્તિયા કથનમુખેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Tassa bhagavā chaḷabhiññuppattiṃ ñatvā ‘‘ehi, bhaddā’’ti āha. So tāvadeva satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā pañjaliko satthu samīpe aṭṭhāsi, sā eva cassa upasampadā ahosi. Buddhūpasampadā nāma kiresā. Thero jātito paṭṭhāya attano pavattiyā kathanamukhena aññaṃ byākaronto –
૪૭૩.
473.
‘‘એકપુત્તો અહં આસિં, પિયો માતુ પિયો પિતુ;
‘‘Ekaputto ahaṃ āsiṃ, piyo mātu piyo pitu;
બહૂહિ વતચરિયાહિ, લદ્ધો આયાચનાહિ ચ.
Bahūhi vatacariyāhi, laddho āyācanāhi ca.
૪૭૪.
474.
‘‘તે ચ મં અનુકમ્પાય, અત્થકામા હિતેસિનો;
‘‘Te ca maṃ anukampāya, atthakāmā hitesino;
ઉભો પિતા ચ માતા ચ, બુદ્ધસ્સ ઉપનામયું.
Ubho pitā ca mātā ca, buddhassa upanāmayuṃ.
૪૭૫.
475.
‘‘કિચ્છા લદ્ધો અયં પુત્તો, સુખુમાલો સુખેધિતો;
‘‘Kicchā laddho ayaṃ putto, sukhumālo sukhedhito;
ઇમં દદામ તે નાથ, જિનસ્સ પરિચારકં.
Imaṃ dadāma te nātha, jinassa paricārakaṃ.
૪૭૬.
476.
‘‘સત્થા ચ મં પટિગ્ગય્હ, આનન્દં એતદબ્રવિ;
‘‘Satthā ca maṃ paṭiggayha, ānandaṃ etadabravi;
પબ્બાજેહિ ઇમં ખિપ્પં, હેસ્સત્યાજાનિયો અયં.
Pabbājehi imaṃ khippaṃ, hessatyājāniyo ayaṃ.
૪૭૭.
477.
‘‘પબ્બાજેત્વાન મં સત્થા, વિહારં પાવિસી જિનો;
‘‘Pabbājetvāna maṃ satthā, vihāraṃ pāvisī jino;
અનોગ્ગતસ્મિં સૂરિયસ્મિં, તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે.
Anoggatasmiṃ sūriyasmiṃ, tato cittaṃ vimucci me.
૪૭૮.
478.
‘‘તતો સત્થા નિરાકત્વા, પટિસલ્લાનવુટ્ઠિતો;
‘‘Tato satthā nirākatvā, paṭisallānavuṭṭhito;
એહિ ભદ્દાતિ મં આહ, સા મે આસૂપસમ્પદા.
Ehi bhaddāti maṃ āha, sā me āsūpasampadā.
૪૭૯.
479.
‘‘જાતિયા સત્તવસ્સેન, લદ્ધા મે ઉપસમ્પદા;
‘‘Jātiyā sattavassena, laddhā me upasampadā;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, અહો ધમ્મસુધમ્મતા’’તિ. –
Tisso vijjā anuppattā, aho dhammasudhammatā’’ti. –
ઇમા ગાથા અભાસિ.
Imā gāthā abhāsi.
તત્થ વતચરિયાહીતિ, ‘‘એવં કત્વા પુત્તં લભિસ્સથા’’તિ વુત્તં સમણબ્રાહ્મણાનં વચનં સુત્વા, ખીરં પાયિત્વા, અનસનાદિવતચરણેહિ. આયાચનાહીતિ દેવતાયાચનાહિ સત્થુઆયાચનાય ચ, ઇદમેવ ચેત્થ કારણં, ઇતરં થેરો માતાપિતૂનં પટિપત્તિદસ્સનત્થઞ્ચેવ કિચ્છલદ્ધભાવદસ્સનત્થઞ્ચ વદતિ.
Tattha vatacariyāhīti, ‘‘evaṃ katvā puttaṃ labhissathā’’ti vuttaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vacanaṃ sutvā, khīraṃ pāyitvā, anasanādivatacaraṇehi. Āyācanāhīti devatāyācanāhi satthuāyācanāya ca, idameva cettha kāraṇaṃ, itaraṃ thero mātāpitūnaṃ paṭipattidassanatthañceva kicchaladdhabhāvadassanatthañca vadati.
તેતિ માતાપિતરો. ઉપનામયુન્તિ ઉપનામેસું.
Teti mātāpitaro. Upanāmayunti upanāmesuṃ.
સુખેધિતોતિ સુખસંવડ્ઢિતો. તેતિ તુય્હં. પરિચારકન્તિ કિંકારં.
Sukhedhitoti sukhasaṃvaḍḍhito. Teti tuyhaṃ. Paricārakanti kiṃkāraṃ.
હેસ્સત્યાજાનિયો અયન્તિ અયં દારકો મમ સાસને આજાનીયો ભવિસ્સતિ. તસ્મા ખિપ્પં અજ્જેવ પબ્બાજેહીતિ એતં અબ્રવિ, આહ.
Hessatyājāniyo ayanti ayaṃ dārako mama sāsane ājānīyo bhavissati. Tasmā khippaṃ ajjeva pabbājehīti etaṃ abravi, āha.
પબ્બાજેત્વાનાતિ આનન્દત્થેરેન પબ્બાજેત્વા. વિહારન્તિ ગન્ધકુટિં. અનોગ્ગતસ્મિં સૂરિયસ્મિન્તિ સૂરિયે અનત્થઙ્ગતેયેવ. તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મેતિ તતો વિપસ્સનારમ્ભતો પરં ન ચિરેનેવ ખણેન સબ્બાસવેહિ મે ચિત્તં વિમુચ્ચિ, ખીણાસવો અહોસિં.
Pabbājetvānāti ānandattherena pabbājetvā. Vihāranti gandhakuṭiṃ. Anoggatasmiṃ sūriyasminti sūriye anatthaṅgateyeva. Tato cittaṃ vimucci meti tato vipassanārambhato paraṃ na cireneva khaṇena sabbāsavehi me cittaṃ vimucci, khīṇāsavo ahosiṃ.
તતોતિ મમ આસવક્ખયતો પચ્છા. નિરાકત્વાતિ અત્તના સમાપન્નં ફલસમાપત્તિં અપ્પેત્વા તતો વુટ્ઠાય. તેનાહ ‘‘પટિસલ્લાનવુટ્ઠિતો’’તિ. સા મે આસૂપસમ્પદાતિ યા મં ઉદ્દિસ્સ ‘‘એહિ, ભદ્દા’’તિ સત્થુ વાચા પવત્તા, સા એવ મે મય્હં ઉપસમ્પદા આસિ. એવં જાતિયા સત્તવસ્સેન, લદ્ધા મે ઉપસમ્પદાતિ સાતિસયં સત્થારા અત્તનો કતં અનુગ્ગહં સાસનસ્સ ચ નિય્યાનિકતં દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘અહો ધમ્મસુધમ્મતા’’તિ.
Tatoti mama āsavakkhayato pacchā. Nirākatvāti attanā samāpannaṃ phalasamāpattiṃ appetvā tato vuṭṭhāya. Tenāha ‘‘paṭisallānavuṭṭhito’’ti. Sā me āsūpasampadāti yā maṃ uddissa ‘‘ehi, bhaddā’’ti satthu vācā pavattā, sā eva me mayhaṃ upasampadā āsi. Evaṃ jātiyā sattavassena, laddhā me upasampadāti sātisayaṃ satthārā attano kataṃ anuggahaṃ sāsanassa ca niyyānikataṃ dasseti. Tenāha ‘‘aho dhammasudhammatā’’ti.
એત્થ ચ ‘‘ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે’’તિ ખીણાસવભાવં પકાસેત્વાપિ પુન ‘‘તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા’’તિ લોકિયાભિઞ્ઞેકદેસદસ્સનં છળભિઞ્ઞભાવવિભાવનત્થં. તેનાહ અપદાને ‘‘છળભિઞ્ઞા સચ્છિકતા’’તિ.
Ettha ca ‘‘cittaṃ vimucci me’’ti khīṇāsavabhāvaṃ pakāsetvāpi puna ‘‘tisso vijjā anuppattā’’ti lokiyābhiññekadesadassanaṃ chaḷabhiññabhāvavibhāvanatthaṃ. Tenāha apadāne ‘‘chaḷabhiññā sacchikatā’’ti.
ભદ્દત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Bhaddattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૩. ભદ્દત્થેરગાથા • 3. Bhaddattheragāthā