Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૨. ભગુત્થેરગાથાવણ્ણના
2. Bhaguttheragāthāvaṇṇanā
અહં મિદ્ધેનાતિઆદિકા આયસ્મતો ભગુત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો સત્થરિ પરિનિબ્બુતે તસ્સ ધાતુયો પુપ્ફેહિ પૂજેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન નિમ્માનરતીસુ નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સક્યરાજકુલે નિબ્બત્તિત્વા ભગૂતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો અનુરુદ્ધકિમિલેહિ સદ્ધિં નિક્ખમિત્વા પબ્બજિત્વા બાલકલોણકગામે વસન્તો એકદિવસં થિનમિદ્ધાભિભવં વિનોદેતું વિહારતો નિક્ખમ્મ ચઙ્કમં અભિરુહન્તો પપતિત્વા તદેવ અઙ્કુસં કત્વા થિનમિદ્ધં વિનોદેત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૪૬.૪૯-૫૭) –
Ahaṃ middhenātiādikā āyasmato bhaguttherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa dhātuyo pupphehi pūjesi. So tena puññakammena nimmānaratīsu nibbattitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sakyarājakule nibbattitvā bhagūti laddhanāmo vayappatto anuruddhakimilehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbajitvā bālakaloṇakagāme vasanto ekadivasaṃ thinamiddhābhibhavaṃ vinodetuṃ vihārato nikkhamma caṅkamaṃ abhiruhanto papatitvā tadeva aṅkusaṃ katvā thinamiddhaṃ vinodetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.49-57) –
‘‘પરિનિબ્બુતે ભગવતિ, પદુમુત્તરે મહાયસે;
‘‘Parinibbute bhagavati, padumuttare mahāyase;
પુપ્ફવટંસકે કત્વા, સરીરમભિરોપયિં.
Pupphavaṭaṃsake katvā, sarīramabhiropayiṃ.
‘‘તત્થ ચિત્તં પસાદેત્વા, નિમ્માનં અગમાસહં;
‘‘Tattha cittaṃ pasādetvā, nimmānaṃ agamāsahaṃ;
દેવલોકગતો સન્તો, પુઞ્ઞકમ્મં સરામહં.
Devalokagato santo, puññakammaṃ sarāmahaṃ.
‘‘અમ્બરા પુપ્ફવસ્સો મે, સબ્બકાલં પવસ્સતિ;
‘‘Ambarā pupphavasso me, sabbakālaṃ pavassati;
સંસરામિ મનુસ્સે ચે, રાજા હોમિ મહાયસો.
Saṃsarāmi manusse ce, rājā homi mahāyaso.
‘‘તહિં કુસુમવસ્સો મે, અભિવસ્સતિ સબ્બદા;
‘‘Tahiṃ kusumavasso me, abhivassati sabbadā;
તસ્સેવ પુપ્ફપૂજાય, વાહસા સબ્બદસ્સિનો.
Tasseva pupphapūjāya, vāhasā sabbadassino.
‘‘અયં પચ્છિમકો મય્હં, ચરિમો વત્તતે ભવો;
‘‘Ayaṃ pacchimako mayhaṃ, carimo vattate bhavo;
અજ્જાપિ પુપ્ફવસ્સો મે, અભિવસ્સતિ સબ્બદા.
Ajjāpi pupphavasso me, abhivassati sabbadā.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિરોપયિં;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, દેહપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, dehapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા ફલસુખેન નિબ્બાનસુખેન ચ વીતિનામેન્તો સત્થારા એકવિહારં અનુમોદિતું ઉપગતેન – ‘‘કચ્ચિ ત્વં, ભિક્ખુ, અપ્પમત્તો વિહરસી’’તિ પુટ્ઠો અત્તનો અપ્પમાદવિહારં નિવેદેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā phalasukhena nibbānasukhena ca vītināmento satthārā ekavihāraṃ anumodituṃ upagatena – ‘‘kacci tvaṃ, bhikkhu, appamatto viharasī’’ti puṭṭho attano appamādavihāraṃ nivedento –
૨૭૧.
271.
‘‘અહં મિદ્ધેન પકતો, વિહારા ઉપનિક્ખમિં;
‘‘Ahaṃ middhena pakato, vihārā upanikkhamiṃ;
ચઙ્કમં અભિરુહન્તો, તત્થેવ પપતિં છમા.
Caṅkamaṃ abhiruhanto, tattheva papatiṃ chamā.
૨૭૨.
272.
‘‘ગત્તાનિ પરિમજ્જિત્વા, પુનપારુય્હ ચઙ્કમં;
‘‘Gattāni parimajjitvā, punapāruyha caṅkamaṃ;
ચઙ્કમે ચઙ્કમિં સોહં, અજ્ઝત્તં સુસમાહિતો.
Caṅkame caṅkamiṃ sohaṃ, ajjhattaṃ susamāhito.
૨૭૩.
273.
‘‘તતો મે મનસીકારો, યોનિસો ઉદપજ્જથ;
‘‘Tato me manasīkāro, yoniso udapajjatha;
આદીનવો પાતુરહુ, નિબ્બિદા સમતિટ્ઠથ.
Ādīnavo pāturahu, nibbidā samatiṭṭhatha.
૨૭૪.
274.
‘‘તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
‘‘Tato cittaṃ vimucci me, passa dhammasudhammataṃ;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ. –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ઇમા ચતસ્સો ગાથા અભાસિ.
Imā catasso gāthā abhāsi.
તત્થ મિદ્ધેન પકતોતિ કાયાલસિયસઙ્ખાતેન અસત્તિવિઘાતસભાવેન મિદ્ધેન અભિભૂતો. વિહારાતિ સેનાસનતો. ઉપનિક્ખમિન્તિ ચઙ્કમિતું નિક્ખમિં. તત્થેવ પપતિં છમાતિ તત્થેવ ચઙ્કમસોપાને નિદ્દાભિભૂતતાય ભૂમિયં નિપતિં. ગત્તાનિ પરિમજ્જિત્વાતિ ભૂમિયં પતનેન પંસુકિતાનિ અત્તનો સરીરાવયવાનિ અનુમજ્જિત્વા. પુનપારુય્હ ચઙ્કમન્તિ ‘‘પતિતો દાનાહ’’ન્તિ સઙ્કોચં અનાપજ્જિત્વા પુનપિ ચઙ્કમટ્ઠાનં આરુહિત્વા. અજ્ઝત્તં સુસમાહિતોતિ ગોચરજ્ઝત્તે કમ્મટ્ઠાને નીવરણવિક્ખમ્ભનેન સુટ્ઠુ સમાહિતો એકગ્ગચિત્તો હુત્વા ચઙ્કમિન્તિ યોજના. સેસં વુત્તનયમેવ. ઇદમેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસિ.
Tattha middhena pakatoti kāyālasiyasaṅkhātena asattivighātasabhāvena middhena abhibhūto. Vihārāti senāsanato. Upanikkhaminti caṅkamituṃ nikkhamiṃ. Tattheva papatiṃ chamāti tattheva caṅkamasopāne niddābhibhūtatāya bhūmiyaṃ nipatiṃ. Gattāni parimajjitvāti bhūmiyaṃ patanena paṃsukitāni attano sarīrāvayavāni anumajjitvā. Punapāruyha caṅkamanti ‘‘patito dānāha’’nti saṅkocaṃ anāpajjitvā punapi caṅkamaṭṭhānaṃ āruhitvā. Ajjhattaṃ susamāhitoti gocarajjhatte kammaṭṭhāne nīvaraṇavikkhambhanena suṭṭhu samāhito ekaggacitto hutvā caṅkaminti yojanā. Sesaṃ vuttanayameva. Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
ભગુત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Bhaguttheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૨. ભગુત્થેરગાથા • 2. Bhaguttheragāthā