Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ૪. ભયભેરવસુત્તવણ્ણના

    4. Bhayabheravasuttavaṇṇanā

    ૩૪. એવં મે સુતન્તિ ભયભેરવસુત્તં. તત્રાયં અપુબ્બપદવણ્ણના – અથાતિ અવિચ્છેદનત્થે નિપાતો. ખોતિ અવધારણત્થે, ભગવતો સાવત્થિયં વિહારે અવિચ્છિન્નેયેવાતિ વુત્તં હોતિ. જાણુસ્સોણીતિ નેતં તસ્સ માતાપિતૂહિ કતનામં, અપિચ ખો ઠાનન્તરપટિલાભલદ્ધં. જાણુસ્સોણિટ્ઠાનં કિર નામેતં પુરોહિતટ્ઠાનં, તં તસ્સ રઞ્ઞા દિન્નં, તસ્મા ‘‘જાનુસ્સોણી’’તિ વુચ્ચતિ. બ્રહ્મં અણતીતિ બ્રાહ્મણો, મન્તે સજ્ઝાયતીતિ અત્થો. ઇદમેવ હિ જાતિબ્રાહ્મણાનં નિરુત્તિવચનં. અરિયા પન બાહિતપાપત્તા બ્રાહ્મણાતિ વુચ્ચન્તિ.

    34.Evaṃme sutanti bhayabheravasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā – athāti avicchedanatthe nipāto. Khoti avadhāraṇatthe, bhagavato sāvatthiyaṃ vihāre avicchinneyevāti vuttaṃ hoti. Jāṇussoṇīti netaṃ tassa mātāpitūhi katanāmaṃ, apica kho ṭhānantarapaṭilābhaladdhaṃ. Jāṇussoṇiṭṭhānaṃ kira nāmetaṃ purohitaṭṭhānaṃ, taṃ tassa raññā dinnaṃ, tasmā ‘‘jānussoṇī’’ti vuccati. Brahmaṃ aṇatīti brāhmaṇo, mante sajjhāyatīti attho. Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ niruttivacanaṃ. Ariyā pana bāhitapāpattā brāhmaṇāti vuccanti.

    યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમીતિ યેનાતિ ભુમ્મત્થે કરણવચનં, તસ્મા યત્થ ભગવા, તત્થ ઉપસઙ્કમીતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. યેન વા કારણેન ભગવા દેવમનુસ્સેહિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો, તેન કારણેન ઉપસઙ્કમીતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. કેન ચ કારણેન ભગવા ઉપસઙ્કમિતબ્બો? નાનપ્પકારગુણવિસેસાધિગમાધિપ્પાયેન, સાદુફલૂપભોગાધિપ્પાયેન દિજગણેહિ નિચ્ચફલિતમહારુક્ખો વિય.

    Yenabhagavā tenupasaṅkamīti yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ, tasmā yattha bhagavā, tattha upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya.

    ઉપસઙ્કમીતિ ચ ગતોતિ વુત્તં હોતિ. ઉપસઙ્કમિત્વાતિ ઉપસઙ્કમનપરિયોસાનદીપનં. અથ વા એવં ગતો તતો આસન્નતરં ઠાનં ભગવતો સમીપસઙ્ખાતં ગન્ત્વાતિપિ વુત્તં હોતિ. ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદીતિ યથા ખમનીયાદીનિ પુચ્છન્તો ભગવા તેન, એવં સોપિ ભગવતા સદ્ધિં સમપ્પવત્તમોદો અહોસિ, સીતોદકં વિય ઉણ્હોદકેન સમ્મોદિતં એકીભાવં અગમાસિ. યાય ચ ‘‘કચ્ચિ તે, ભો ગોતમ, ખમનીયં, કચ્ચિ યાપનીયં, કચ્ચિ ભોતો ગોતમસ્સ ગોતમસાવકાનઞ્ચ અપ્પાબાધં અપ્પાતઙ્કં લહુટ્ઠાનં બલં ફાસુવિહારો’’તિઆદિકાય કથાય સમ્મોદિ, તં પીતિપામોજ્જસઙ્ખાતસમ્મોદજનનતો સમ્મોદિતું યુત્તભાવતો ચ સમ્મોદનીયં, અત્થબ્યઞ્જનમધુરતાય સુચિરમ્પિ કાલં સારેતું નિરન્તરં પવત્તેતું અરહરૂપતો સરિતબ્બભાવતો ચ સારાણીયં. સુય્યમાનસુખતો ચ સમ્મોદનીયં, અનુસ્સરિયમાનસુખતો ચ સારણીયં. તથા બ્યઞ્જનપરિસુદ્ધતાય સમ્મોદનીયં, અત્થપરિસુદ્ધતાય સારણીયન્તિ એવં અનેકેહિ પરિયાયેહિ સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા પરિયોસાપેત્વા નિટ્ઠાપેત્વા યેનત્થેન આગતો, તં પુચ્છિતુકામો એકમન્તં નિસીદિ.

    Upasaṅkamīti ca gatoti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti. Bhagavatā saddhiṃ sammodīti yathā khamanīyādīni pucchanto bhagavā tena, evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi, sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca ‘‘kacci te, bho gotama, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto gotamassa gotamasāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodi, taṃ pītipāmojjasaṅkhātasammodajananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ, atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sārāṇīyaṃ. Suyyamānasukhato ca sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato ca sāraṇīyaṃ. Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā yenatthena āgato, taṃ pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi.

    એકમન્તન્તિ ભાવનપુંસકનિદ્દેસો, ‘‘વિસમં ચન્દિમસૂરિયા પરિવત્તન્તી’’તિઆદીસુ (અ॰ નિ॰ ૪.૭૦) વિય. તસ્મા યથા નિસિન્નો એકમન્તં નિસિન્નો હોતિ, તથા નિસીદીતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ભુમ્મત્થે વા એતં ઉપયોગવચનં. નિસીદીતિ ઉપાવિસિ. પણ્ડિતા હિ પુરિસા ગરુટ્ઠાનિયં ઉપસઙ્કમિત્વા આસનકુસલતાય એકમન્તં નિસીદન્તિ, અયઞ્ચ નેસં અઞ્ઞતરો, તસ્મા એકમન્તં નિસીદિ.

    Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso, ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti, ayañca nesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.

    કથં નિસિન્નો પન એકમન્તં નિસિન્નો હોતીતિ. છ નિસજ્જદોસે વજ્જેત્વા. સેય્યથિદં, અતિદૂરં અચ્ચાસન્નં ઉપરિવાતં ઉન્નતપદેસં અતિસમ્મુખં અતિપચ્છાતિ. અતિદૂરે નિસિન્નો હિ સચે કથેતુકામો હોતિ, ઉચ્ચાસદ્દેન કથેતબ્બં હોતિ. અચ્ચાસન્ને નિસિન્નો સઙ્ઘટ્ટનં કરોતિ. ઉપરિવાતે નિસિન્નો સરીરગન્ધેન બાધતિ. ઉન્નતપ્પદેસે નિસિન્નો અગારવં પકાસેતિ. અતિસમ્મુખા નિસિન્નો સચે દટ્ઠુકામો હોતિ, ચક્ખુના ચક્ખું આહચ્ચ દટ્ઠબ્બં હોતિ. અતિપચ્છા નિસિન્નો સચે દટ્ઠુકામો હોતિ, ગીવં પસારેત્વા દટ્ઠબ્બં હોતિ. તસ્મા અયમ્પિ એતે છ નિસજ્જદોસે વજ્જેત્વા નિસીદિ, તેન વુત્તં ‘‘એકમન્તં નિસીદી’’તિ.

    Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti. Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ, atidūraṃ accāsannaṃ uparivātaṃ unnatapadesaṃ atisammukhaṃ atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi, tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.

    યેમેતિ યે ઇમે. કુલપુત્તાતિ દુવિધા કુલપુત્તા જાતિકુલપુત્તા આચારકુલપુત્તા. તત્થ ‘‘તેન ખો પન સમયેન રટ્ઠપાલો નામ કુલપુત્તો તસ્મિંયેવ થુલ્લકોટ્ઠિકે અગ્ગકુલસ્સ પુત્તો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૨૯૪) એવં આગતા ઉચ્ચાકુલપ્પસુતા જાતિકુલપુત્તા નામ. ‘‘યે તે કુલપુત્તા સદ્ધા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૭૮) એવં આગતા પન યત્થ કત્થચિ કુલે પસુતાપિ આચારસમ્પન્ના આચારકુલપુત્તા નામ. ઇધ પન દ્વીહિપિ કારણેહિ કુલપુત્તાયેવ.

    Yemeti ye ime. Kulaputtāti duvidhā kulaputtā jātikulaputtā ācārakulaputtā. Tattha ‘‘tena kho pana samayena raṭṭhapālo nāma kulaputto tasmiṃyeva thullakoṭṭhike aggakulassa putto’’ti (ma. ni. 2.294) evaṃ āgatā uccākulappasutā jātikulaputtā nāma. ‘‘Ye te kulaputtā saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā’’ti (ma. ni. 3.78) evaṃ āgatā pana yattha katthaci kule pasutāpi ācārasampannā ācārakulaputtā nāma. Idha pana dvīhipi kāraṇehi kulaputtāyeva.

    સદ્ધાતિ સદ્ધાય. અગારસ્માતિ અગારતો. અનગારિયન્તિ પબ્બજ્જં ભિક્ખુભાવઞ્ચ. પબ્બજ્જાપિ હિ નત્થેત્થ અગારિયન્તિ અનગારિયા, અગારસ્સ હિતં કસિગોરક્ખાદિકમ્મમેત્થ નત્થીતિ અત્થો. ભિક્ખુપિ નત્થેતસ્સ અગારન્તિ અનગારો, અનગારસ્સ ભાવો અનગારિયં. પબ્બજિતાતિ ઉપગતા, એવં સબ્બથાપિ અનગારિયસઙ્ખાતં પબ્બજ્જં ભિક્ખુભાવં વા ઉપગતાતિ વુત્તં હોતિ. પુબ્બઙ્ગમોતિ પુરતો ગામી નાયકો. બહુકારોતિ હિતકિરિયાય બહૂપકારો. ભવં તેસં ગોતમો સમાદપેતાતિ તે કુલપુત્તે ભવં ગોતમો અધિસીલાદીનિ ગાહેતા સિક્ખાપેતા. સા જનતાતિ સો જનસમૂહો. દિટ્ઠાનુગતિં આપજ્જતીતિ દસ્સનાનુગતિં પટિપજ્જતિ, યન્દિટ્ઠિકો ભવં ગોતમો યંખન્તિકો યંરુચિકો, તેપિ તન્દિટ્ઠિકા હોન્તિ તંખન્તિકા તંરુચિકાતિ અત્થો.

    Saddhāti saddhāya. Agārasmāti agārato. Anagāriyanti pabbajjaṃ bhikkhubhāvañca. Pabbajjāpi hi natthettha agāriyanti anagāriyā, agārassa hitaṃ kasigorakkhādikammamettha natthīti attho. Bhikkhupi natthetassa agāranti anagāro, anagārassa bhāvo anagāriyaṃ. Pabbajitāti upagatā, evaṃ sabbathāpi anagāriyasaṅkhātaṃ pabbajjaṃ bhikkhubhāvaṃ vā upagatāti vuttaṃ hoti. Pubbaṅgamoti purato gāmī nāyako. Bahukāroti hitakiriyāya bahūpakāro. Bhavaṃ tesaṃ gotamo samādapetāti te kulaputte bhavaṃ gotamo adhisīlādīni gāhetā sikkhāpetā. Sā janatāti so janasamūho. Diṭṭhānugatiṃ āpajjatīti dassanānugatiṃ paṭipajjati, yandiṭṭhiko bhavaṃ gotamo yaṃkhantiko yaṃruciko, tepi tandiṭṭhikā honti taṃkhantikā taṃrucikāti attho.

    કસ્મા પનાયં એવમાહાતિ? એસ કિર પુબ્બે અનેકે કુલપુત્તે અગારમજ્ઝે વસન્તે દેવપુત્તે વિય પઞ્ચહિ કામગુણેહિ પરિચારિયમાને અન્તો ચ બહિ ચ સુસંવિહિતારક્ખે દિસ્વા, તે અપરેન સમયેન ભગવતો મધુરરસં ધમ્મદેસનં સુત્વા સદ્ધાય ઘરા નિક્ખમ્મ પબ્બજિત્વા ઘાસચ્છાદનપરમતાય સન્તુટ્ઠે આરઞ્ઞકેસુ સેનાસનેસુ કેનચિ અરક્ખિયમાનેપિ અનુસ્સઙ્કિતાપરિસઙ્કિતે હટ્ઠપહટ્ઠે ઉદગ્ગુદગ્ગે અદ્દસ, દિસ્વા ચ ઇમેસં કુલપુત્તાનં ‘‘અયં ફાસુવિહારો કં નિસ્સાય ઉપ્પન્નો’’તિ ચિન્તેન્તો ‘‘સમણં ગોતમ’’ન્તિ ભગવતિ પસાદં અલત્થ. સો તં પસાદં નિવેદેતું ભગવતો સન્તિકં આગતો, તસ્મા એવમાહ.

    Kasmā panāyaṃ evamāhāti? Esa kira pubbe aneke kulaputte agāramajjhe vasante devaputte viya pañcahi kāmaguṇehi paricāriyamāne anto ca bahi ca susaṃvihitārakkhe disvā, te aparena samayena bhagavato madhurarasaṃ dhammadesanaṃ sutvā saddhāya gharā nikkhamma pabbajitvā ghāsacchādanaparamatāya santuṭṭhe āraññakesu senāsanesu kenaci arakkhiyamānepi anussaṅkitāparisaṅkite haṭṭhapahaṭṭhe udaggudagge addasa, disvā ca imesaṃ kulaputtānaṃ ‘‘ayaṃ phāsuvihāro kaṃ nissāya uppanno’’ti cintento ‘‘samaṇaṃ gotama’’nti bhagavati pasādaṃ alattha. So taṃ pasādaṃ nivedetuṃ bhagavato santikaṃ āgato, tasmā evamāha.

    અથસ્સ ભગવા તં વચનં સમ્પટિચ્છન્તો અબ્ભનુમોદન્તો ચ એવમેતં બ્રાહ્મણાતિઆદિમાહ. વચનસમ્પટિચ્છનાનુમોદનત્થોયેવ હિ એત્થ અયં એવન્તિ નિપાતો. મમં ઉદ્દિસ્સાતિ મં ઉદ્દિસ્સ. સદ્ધાતિ સદ્ધાયેવ. ન ઇણટ્ઠા ન ભયટ્ટાતિઆદીનિ સન્ધાયાહ. ઈદિસાનંયેવ હિ ભગવા પુબ્બઙ્ગમો, ન ઇતરેસં. દુરભિસમ્ભવાનિ હીતિ સમ્ભવિતું દુક્ખાનિ દુસ્સહાનિ, ન સક્કા અપ્પેસક્ખેહિ અજ્ઝોગાહિતુન્તિ વુત્તં હોતિ. અરઞ્ઞવનપત્થાનીતિ અરઞ્ઞાનિ ચ વનપત્થાનિ ચ. તત્થ કિઞ્ચાપિ અભિધમ્મે નિપ્પરિયાયેન, ‘‘નિક્ખમિત્વા બહિ ઇન્દખિલા સબ્બમેતં અરઞ્ઞ’’ન્તિ વુત્તં, તથાપિ યન્તં ‘‘પઞ્ચધનુસતિકં પચ્છિમ’’ન્તિ આરઞ્ઞિકઙ્ગનિપ્ફાદકં સેનાસનં વુત્તં, તદેવ અધિપ્પેતન્તિ વેદિતબ્બં.

    Athassa bhagavā taṃ vacanaṃ sampaṭicchanto abbhanumodanto ca evametaṃ brāhmaṇātiādimāha. Vacanasampaṭicchanānumodanatthoyeva hi ettha ayaṃ evanti nipāto. Mamaṃ uddissāti maṃ uddissa. Saddhāti saddhāyeva. Na iṇaṭṭhā na bhayaṭṭātiādīni sandhāyāha. Īdisānaṃyeva hi bhagavā pubbaṅgamo, na itaresaṃ. Durabhisambhavāni hīti sambhavituṃ dukkhāni dussahāni, na sakkā appesakkhehi ajjhogāhitunti vuttaṃ hoti. Araññavanapatthānīti araññāni ca vanapatthāni ca. Tattha kiñcāpi abhidhamme nippariyāyena, ‘‘nikkhamitvā bahi indakhilā sabbametaṃ arañña’’nti vuttaṃ, tathāpi yantaṃ ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti āraññikaṅganipphādakaṃ senāsanaṃ vuttaṃ, tadeva adhippetanti veditabbaṃ.

    વનપત્થન્તિ ગામન્તં અતિક્કમિત્વા મનુસ્સાનં અનુપચારટ્ઠાનં, યત્થ ન કસીયતિ ન વપીયતિ. વુત્તમ્પિ ચેતં ‘‘વનપત્થન્તિ દૂરાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચનં, વનપત્થન્તિ વનસણ્ડાનમેતં સેનાસનાનં, વનપત્થન્તિ ભિંસનકાનમેતં, વનપત્થન્તિ સલોમહંસાનમેતં, વનપત્થન્તિ પરિયન્તાનમેતં, વનપત્થન્તિ ન મનુસ્સૂપચારાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચન’’ન્તિ. એત્થ ચ પરિયન્તાનન્તિ ઇમમેકં પરિયાયં ઠપેત્વા સેસપરિયાયેહિ વનપત્થાનિ વેદિતબ્બાની. પન્તાનીતિ પરિયન્તાનિ અતિદૂરાનિ. દુક્કરં પવિવેકન્તિ કાયવિવેકં દુક્કરં. દુરભિરમન્તિ અભિરમિતું ન સુખં. એકત્તેતિ એકીભાવે. કિં દસ્સેતિ? કાયવિવેકે કતેપિ તત્થ ચિત્તં અભિરમાપેતું દુક્કરં. દ્વયંદ્વયારામો હિ અયં લોકોતિ. હરન્તિ મઞ્ઞેતિ હરન્તિ વિય ઘસન્તિ વિય. મનોતિ મનં. સમાધિં અલભમાનસ્સાતિ ઉપચારસમાધિં વા અપ્પનાસમાધિં વા અલભન્તસ્સ. કિં દસ્સેતિ? ઈદિસસ્સ ભિક્ખુનો તિણપણ્ણમિગાદિસદ્દેહિ વિવિધેહિ ચ ભિંસનકેહિ વનાનિ ચિત્તં વિક્ખિપન્તિ મઞ્ઞેતિ, સબ્બં બ્રાહ્મણો સદ્ધાપબ્બજિતાનં કુલપુત્તાનં અરઞ્ઞવાસે (વિભ॰ ૫૨૯) વિમ્હિતો આહ.

    Vanapatthanti gāmantaṃ atikkamitvā manussānaṃ anupacāraṭṭhānaṃ, yattha na kasīyati na vapīyati. Vuttampi cetaṃ ‘‘vanapatthanti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ, vanapatthanti vanasaṇḍānametaṃ senāsanānaṃ, vanapatthanti bhiṃsanakānametaṃ, vanapatthanti salomahaṃsānametaṃ, vanapatthanti pariyantānametaṃ, vanapatthanti na manussūpacārānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’nti. Ettha ca pariyantānanti imamekaṃ pariyāyaṃ ṭhapetvā sesapariyāyehi vanapatthāni veditabbānī. Pantānīti pariyantāni atidūrāni. Dukkaraṃ pavivekanti kāyavivekaṃ dukkaraṃ. Durabhiramanti abhiramituṃ na sukhaṃ. Ekatteti ekībhāve. Kiṃ dasseti? Kāyaviveke katepi tattha cittaṃ abhiramāpetuṃ dukkaraṃ. Dvayaṃdvayārāmo hi ayaṃ lokoti. Haranti maññeti haranti viya ghasanti viya. Manoti manaṃ. Samādhiṃ alabhamānassāti upacārasamādhiṃ vā appanāsamādhiṃ vā alabhantassa. Kiṃ dasseti? Īdisassa bhikkhuno tiṇapaṇṇamigādisaddehi vividhehi ca bhiṃsanakehi vanāni cittaṃ vikkhipanti maññeti, sabbaṃ brāhmaṇo saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ araññavāse (vibha. 529) vimhito āha.

    કાયકમ્મન્તવારકથા

    Kāyakammantavārakathā

    ૩૫. અથસ્સ ભગવા પુરિમનયેનેવ ‘‘એવમેતં બ્રાહ્મણા’’તિઆદીહિ તં તં વચનં સમ્પટિચ્છિત્વા અબ્ભનુમોદિત્વા ચ યસ્મા સોળસસુ ઠાનેસુ આરમ્મણપરિગ્ગહરહિતાનંયેવ તાદિસાનિ સેનાસનાનિ દુરભિસમ્ભવાનિ, ન તેસુ આરમ્મણપરિગ્ગાહયુત્તાનં, અત્તના ચ બોધિસત્તો સમાનો તાદિસો અહોસિ, તસ્મા અત્તનો તાદિસાનં સેનાસનાનં દુરભિસમ્ભવતં દસ્સેતું, મય્હમ્પિ ખોતિઆદિમાહ.

    35. Athassa bhagavā purimanayeneva ‘‘evametaṃ brāhmaṇā’’tiādīhi taṃ taṃ vacanaṃ sampaṭicchitvā abbhanumoditvā ca yasmā soḷasasu ṭhānesu ārammaṇapariggaharahitānaṃyeva tādisāni senāsanāni durabhisambhavāni, na tesu ārammaṇapariggāhayuttānaṃ, attanā ca bodhisatto samāno tādiso ahosi, tasmā attano tādisānaṃ senāsanānaṃ durabhisambhavataṃ dassetuṃ, mayhampi khotiādimāha.

    તત્થ પુબ્બેવ સમ્બોધાતિ સમ્બોધતો પુબ્બેવ, અરિયમગ્ગપ્પત્તિતો અપરભાગેયેવાતિ વુત્તં હોતિ. અનભિસમ્બુદ્ધસ્સાતિ અપ્પટિવિદ્ધચતુસચ્ચસ્સ. બોધિસત્તસ્સેવ સતોતિ બુજ્ઝનકસત્તસ્સેવ સમ્માસમ્બોધિં અધિગન્તું અરહસત્તસ્સેવ સતો, બોધિયા વા સત્તસ્સેવ લગ્ગસ્સેવ સતો. દીપઙ્કરસ્સ હિ ભગવતો પાદમૂલે અટ્ઠધમ્મસમોધાનેન અભિનીહારસમિદ્ધિતો પભુતિ તથાગતો બોધિયા સત્તો લગ્ગો ‘‘પત્તબ્બા મયા એસા’’તિ તદધિગમાય પરક્કમં અમુઞ્ચન્તોયેવ આગતો, તસ્મા બોધિસત્તોતિ વુચ્ચતિ. તસ્સ મય્હન્તિ તસ્સ એવં બોધિસત્તસ્સેવ સતો મય્હં. યે ખો કેચિ સમણા વા બ્રાહ્મણા વાતિ યે કેચિ પબ્બજ્જૂપગતા વા ભોવાદિનો વા.

    Tattha pubbeva sambodhāti sambodhato pubbeva, ariyamaggappattito aparabhāgeyevāti vuttaṃ hoti. Anabhisambuddhassāti appaṭividdhacatusaccassa. Bodhisattasseva satoti bujjhanakasattasseva sammāsambodhiṃ adhigantuṃ arahasattasseva sato, bodhiyā vā sattasseva laggasseva sato. Dīpaṅkarassa hi bhagavato pādamūle aṭṭhadhammasamodhānena abhinīhārasamiddhito pabhuti tathāgato bodhiyā satto laggo ‘‘pattabbā mayā esā’’ti tadadhigamāya parakkamaṃ amuñcantoyeva āgato, tasmā bodhisattoti vuccati. Tassa mayhanti tassa evaṃ bodhisattasseva sato mayhaṃ. Ye kho keci samaṇā vā brāhmaṇā vāti ye keci pabbajjūpagatā vā bhovādino vā.

    અપરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તાતિ અપરિસુદ્ધેન પાણાતિપાતાદિના કાયકમ્મન્તેન સમન્નાગતા. અપરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તસન્દોસહેતૂતિ અપરિસુદ્ધસ્સ કાયકમ્મન્તસઙ્ખાતસ્સ અત્તનો દોસસ્સ હેતુ, અપરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તકારણાતિ વુત્તં હોતિ. હવેતિ એકંસવચને નિપાતો. અકુસલન્તિ સાવજ્જં અક્ખેમઞ્ચ. ભયભેરવન્તિ ભયઞ્ચ ભેરવઞ્ચ. ચિત્તુત્રાસસ્સ ચ ભયાનકારમ્મણસ્સ ચેતં અધિવચનં. તત્ર ભયં સાવજ્જટ્ઠેન અકુસલં, ભેરવં અક્ખેમટ્ઠેનાતિ વેદિતબ્બં. અવ્હાયન્તીતિ પક્કોસન્તિ. કથં? તે હિ પાણાતિપાતાદીનિ કત્વા ‘‘મયં અયુત્તમકમ્હા, સચે નો તે જાનેય્યું, યેસં અપરજ્ઝિમ્હા, ઇદાનિ અનુબન્ધિત્વા અનયબ્યસનં આપાદેય્યુ’’ન્તિ અરઞ્ઞં પવિસિત્વા ગચ્છન્તરે વા ગુમ્બન્તરે વા નિસીદન્તિ. તે ‘‘અપ્પમત્તકમ્પિ તિણસદ્દં વા પણ્ણસદ્દં વા સુત્વા, ઇદાનિમ્હા નટ્ઠા’’તિ તસન્તિ વિત્તસન્તિ, આગન્ત્વા પરેહિ પરિવારિતા વિય બદ્ધા વધિતા વિય ચ હોન્તિ. એવં તં ભયભેરવં અત્તનિ સમારોપનટ્ઠેન અવ્હાયન્તિ પક્કોસન્તિ.

    Aparisuddhakāyakammantāti aparisuddhena pāṇātipātādinā kāyakammantena samannāgatā. Aparisuddhakāyakammantasandosahetūti aparisuddhassa kāyakammantasaṅkhātassa attano dosassa hetu, aparisuddhakāyakammantakāraṇāti vuttaṃ hoti. Haveti ekaṃsavacane nipāto. Akusalanti sāvajjaṃ akkhemañca. Bhayabheravanti bhayañca bheravañca. Cittutrāsassa ca bhayānakārammaṇassa cetaṃ adhivacanaṃ. Tatra bhayaṃ sāvajjaṭṭhena akusalaṃ, bheravaṃ akkhemaṭṭhenāti veditabbaṃ. Avhāyantīti pakkosanti. Kathaṃ? Te hi pāṇātipātādīni katvā ‘‘mayaṃ ayuttamakamhā, sace no te jāneyyuṃ, yesaṃ aparajjhimhā, idāni anubandhitvā anayabyasanaṃ āpādeyyu’’nti araññaṃ pavisitvā gacchantare vā gumbantare vā nisīdanti. Te ‘‘appamattakampi tiṇasaddaṃ vā paṇṇasaddaṃ vā sutvā, idānimhā naṭṭhā’’ti tasanti vittasanti, āgantvā parehi parivāritā viya baddhā vadhitā viya ca honti. Evaṃ taṃ bhayabheravaṃ attani samāropanaṭṭhena avhāyanti pakkosanti.

    ખો પનાહં…પે॰… પટિસેવામીતિ અહં ખો પન અપરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તો હુત્વા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ ન પટિસેવામિ. યે હિ વોતિ એત્થ વોતિ નિપાતમત્તં. અરિયા વુચ્ચન્તિ બુદ્ધા ચ બુદ્ધસાવકા ચ. પરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તાતિ ઈદિસા હુત્વા. તેસમહં અઞ્ઞતરોતિ તેસં અહમ્પિ એકો અઞ્ઞતરો. બોધિસત્તો હિ ગહટ્ઠોપિ પબ્બજિતોપિ પરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તોવ હોતિ. ભિય્યોતિ અતિરેકત્થે નિપાતો. પલ્લોમન્તિ પન્નલોમતં, ખેમં સોત્થિભાવન્તિ અત્થો. આપાદિન્તિ આપજ્જિં, અતિરેકં સોત્થિભાવં અતિરેકેન વા સોત્થિભાવમાપજ્જિન્તિ વુત્તં હોતિ. અરઞ્ઞે વિહારાયાતિ અરઞ્ઞે વિહારત્થાય.

    Nakho panāhaṃ…pe… paṭisevāmīti ahaṃ kho pana aparisuddhakāyakammanto hutvā araññavanapatthāni pantāni senāsanāni na paṭisevāmi. Ye hi voti ettha voti nipātamattaṃ. Ariyā vuccanti buddhā ca buddhasāvakā ca. Parisuddhakāyakammantāti īdisā hutvā. Tesamahaṃ aññataroti tesaṃ ahampi eko aññataro. Bodhisatto hi gahaṭṭhopi pabbajitopi parisuddhakāyakammantova hoti. Bhiyyoti atirekatthe nipāto. Pallomanti pannalomataṃ, khemaṃ sotthibhāvanti attho. Āpādinti āpajjiṃ, atirekaṃ sotthibhāvaṃ atirekena vā sotthibhāvamāpajjinti vuttaṃ hoti. Araññe vihārāyāti araññe vihāratthāya.

    કાયકમ્મન્તવારકથા નિટ્ઠિતા.

    Kāyakammantavārakathā niṭṭhitā.

    વચીકમ્મન્તવારાદિવણ્ણના

    Vacīkammantavārādivaṇṇanā

    ૩૬. એસ નયો સબ્બત્થ. અયં પન વિસેસો, વચીકમ્મન્તવારે તાવ અપરિસુદ્ધવચીકમ્મન્તાતિ અપરિસુદ્ધેન મુસાવાદાદિના વચીકમ્મન્તેન સમન્નાગતા. તે કથં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ? તે મુસાવાદેન પરસ્સ અત્થં ભઞ્જિત્વા, પિસુણવાચાય મિત્તભેદં કત્વા ફરુસવાચાય પરેસં પરિસમજ્ઝે મમ્માનિ તુદિત્વા નિરત્થકવાચાય પરસત્તાનં કમ્મન્તે નાસેત્વા ‘‘મયં અયુત્તમકમ્હા, સચે નો તે જાનેય્યું, યેસં અપરજ્ઝિમ્હા, ઇદાનિ અનુબન્ધિત્વા અનયબ્યસનં પાપેય્યુ’’ન્તિ અરઞ્ઞં પવિસિત્વા ગચ્છન્તરે વા ગુમ્બન્તરે વા નિસીદન્તિ. તે ‘‘અપ્પમત્તકમ્પિ તિણસદ્દં વા પણ્ણસદ્દં વા સુત્વા ઇદાનિમ્હા નટ્ઠા’’તિ તસન્તિ વિત્તસન્તિ આગન્ત્વા પરેહિ પરિવારિતા વિય બદ્ધા વધિતા વિય ચ હોન્તિ. એવં તં ભયભેરવં અત્તનિ સમારોપનટ્ઠેન અવ્હાયન્તિ, પક્કોસન્તિ.

    36. Esa nayo sabbattha. Ayaṃ pana viseso, vacīkammantavāre tāva aparisuddhavacīkammantāti aparisuddhena musāvādādinā vacīkammantena samannāgatā. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te musāvādena parassa atthaṃ bhañjitvā, pisuṇavācāya mittabhedaṃ katvā pharusavācāya paresaṃ parisamajjhe mammāni tuditvā niratthakavācāya parasattānaṃ kammante nāsetvā ‘‘mayaṃ ayuttamakamhā, sace no te jāneyyuṃ, yesaṃ aparajjhimhā, idāni anubandhitvā anayabyasanaṃ pāpeyyu’’nti araññaṃ pavisitvā gacchantare vā gumbantare vā nisīdanti. Te ‘‘appamattakampi tiṇasaddaṃ vā paṇṇasaddaṃ vā sutvā idānimhā naṭṭhā’’ti tasanti vittasanti āgantvā parehi parivāritā viya baddhā vadhitā viya ca honti. Evaṃ taṃ bhayabheravaṃ attani samāropanaṭṭhena avhāyanti, pakkosanti.

    મનોકમ્મન્તવારે અપરિસુદ્ધમનોકમ્મન્તાતિ અપરિસુદ્ધેન અભિજ્ઝાદિના મનોકમ્મન્તેન સમન્નાગતા. તે કથં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ? તે પરેસં રક્ખિતગોપિતેસુ ભણ્ડેસુ અભિજ્ઝાવિસમલોભં ઉપ્પાદેત્વા પરસ્સ કુજ્ઝિત્વા પરસત્તે મિચ્છાદસ્સનં ગાહાપેત્વા મયં અયુત્તમકમ્હા…પે॰… અત્તનિ સમારોપનટ્ઠેન અવ્હાયન્તિ પક્કોસન્તિ.

    Manokammantavāre aparisuddhamanokammantāti aparisuddhena abhijjhādinā manokammantena samannāgatā. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te paresaṃ rakkhitagopitesu bhaṇḍesu abhijjhāvisamalobhaṃ uppādetvā parassa kujjhitvā parasatte micchādassanaṃ gāhāpetvā mayaṃ ayuttamakamhā…pe… attani samāropanaṭṭhena avhāyanti pakkosanti.

    આજીવવારે અપરિસુદ્ધાજીવાતિ અપરિસુદ્ધેન વેજ્જકમ્મદૂતકમ્મવડ્ઢિપયોગાદિના એકવીસતિઅનેસનભેદેન આજીવેન સમન્નાગતા. તે કથં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ? તે એવં જીવિકં કપ્પેત્વા સુણન્તિ – ‘‘સાસનસોધકા કિર તેપિટકા ભિક્ખૂ સાસનં સોધેતું નિક્ખન્તા, અજ્જ વા સ્વે વા ઇધાગમિસ્સન્તી’’તિ અરઞ્ઞં પવિસિત્વા ગચ્છન્તરે વા…પે॰… તસન્તિ વિત્તસન્તિ. તે હિ આગન્ત્વા પરિવારેત્વા ગહિતા વિય ઓદાતવત્થનિવાસિતા વિય ચ હોન્તીતિ. સેસં તાદિસમેવ.

    Ājīvavāre aparisuddhājīvāti aparisuddhena vejjakammadūtakammavaḍḍhipayogādinā ekavīsatianesanabhedena ājīvena samannāgatā. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te evaṃ jīvikaṃ kappetvā suṇanti – ‘‘sāsanasodhakā kira tepiṭakā bhikkhū sāsanaṃ sodhetuṃ nikkhantā, ajja vā sve vā idhāgamissantī’’ti araññaṃ pavisitvā gacchantare vā…pe… tasanti vittasanti. Te hi āgantvā parivāretvā gahitā viya odātavatthanivāsitā viya ca hontīti. Sesaṃ tādisameva.

    ૩૭. ઇતો પરં અભિજ્ઝાલૂતિઆદીસુ કિઞ્ચાપિ અભિજ્ઝાબ્યાપાદા મનોકમ્મન્તેન સઙ્ગહિતા તથાપિ નીવરણવસેન પુન વુત્તાતિ વેદિતબ્બા. તત્થ અભિજ્ઝાલૂતિ પરભણ્ડાદિઅભિજ્ઝાયનસીલા. કામેસુ તિબ્બસારાગાતિ વત્થુકામેસુ બહલકિલેસરાગા, તે કથં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ? તે અવવત્થિતારમ્મણા હોન્તિ, તેસં અવવત્થિતારમ્મણાનં અરઞ્ઞે વિહરન્તાનં દિવા દિટ્ઠં રત્તિં ભયભેરવં હુત્વા ઉપટ્ઠાતિ – ‘‘તે આકુલચિત્તા અપ્પમત્તકેનપિ તસન્તિ વિત્તસન્તિ, રજ્જું વા લતં વા દિસ્વા સપ્પસઞ્ઞિનો હોન્તિ, ખાણું દિસ્વા યક્ખસઞ્ઞિનો, થલં વા પબ્બતં વા દિસ્વા હત્થિસઞ્ઞિનો સપ્પાદીહિ અનયબ્યસનં આપાદિતા વિય હોન્તી’’તિ. સેસં તાદિસમેવ.

    37. Ito paraṃ abhijjhālūtiādīsu kiñcāpi abhijjhābyāpādā manokammantena saṅgahitā tathāpi nīvaraṇavasena puna vuttāti veditabbā. Tattha abhijjhālūti parabhaṇḍādiabhijjhāyanasīlā. Kāmesu tibbasārāgāti vatthukāmesu bahalakilesarāgā, te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te avavatthitārammaṇā honti, tesaṃ avavatthitārammaṇānaṃ araññe viharantānaṃ divā diṭṭhaṃ rattiṃ bhayabheravaṃ hutvā upaṭṭhāti – ‘‘te ākulacittā appamattakenapi tasanti vittasanti, rajjuṃ vā lataṃ vā disvā sappasaññino honti, khāṇuṃ disvā yakkhasaññino, thalaṃ vā pabbataṃ vā disvā hatthisaññino sappādīhi anayabyasanaṃ āpāditā viya hontī’’ti. Sesaṃ tādisameva.

    ૩૮. બ્યાપન્નચિત્તાતિ પકતિભાવવિજહનેન વિપન્નચિત્તા. કિલેસાનુગતઞ્હિ ચિત્તં પકતિભાવં વિજહતિ, પુરાણભત્તબ્યઞ્જનં વિય પૂતિકં હોતિ. પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પાતિ પદુટ્ઠચિત્તસઙ્કપ્પા, અભદ્રકેન પરેસં અનત્થજનકેન ચિત્તસઙ્કપ્પેન સમન્નાગતાતિ વુત્તં હોતિ. તે કથં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ? ભયભેરવાવ્હાયનં ઇતો પભુતિ અભિજ્ઝાલુવારે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. યત્થ પન વિસેસો ભવિસ્સતિ, તત્થ વક્ખામ. ન ખો પનાહં બ્યાપન્નચિત્તોતિ એત્થ પન મેત્તચિત્તો અહં હિતચિત્તોતિ દસ્સેતિ, ઈદિસા હિ બોધિસત્તા હોન્તિ. એવં સબ્બત્થ વુત્તદોસપટિપક્ખવસેન બોધિસત્તસ્સ ગુણા વણ્ણેતબ્બા.

    38.Byāpannacittāti pakatibhāvavijahanena vipannacittā. Kilesānugatañhi cittaṃ pakatibhāvaṃ vijahati, purāṇabhattabyañjanaṃ viya pūtikaṃ hoti. Paduṭṭhamanasaṅkappāti paduṭṭhacittasaṅkappā, abhadrakena paresaṃ anatthajanakena cittasaṅkappena samannāgatāti vuttaṃ hoti. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Bhayabheravāvhāyanaṃ ito pabhuti abhijjhāluvāre vuttanayeneva veditabbaṃ. Yattha pana viseso bhavissati, tattha vakkhāma. Na kho panāhaṃ byāpannacittoti ettha pana mettacitto ahaṃ hitacittoti dasseti, īdisā hi bodhisattā honti. Evaṃ sabbattha vuttadosapaṭipakkhavasena bodhisattassa guṇā vaṇṇetabbā.

    ૩૯. થિનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતાતિ ચિત્તગેલઞ્ઞભૂતેન થિનેન સેસનામકાયગેલઞ્ઞભૂતેન મિદ્ધેન ચ પરિયુટ્ઠિતા, અભિભૂતા ગહિતાતિ વુત્તં હોતિ. તે નિદ્દાબહુલા હોન્તિ.

    39.Thinamiddhapariyuṭṭhitāti cittagelaññabhūtena thinena sesanāmakāyagelaññabhūtena middhena ca pariyuṭṭhitā, abhibhūtā gahitāti vuttaṃ hoti. Te niddābahulā honti.

    ૪૦. ઉદ્ધતાતિ ઉદ્ધચ્ચપકતિકા વિપ્ફન્દમાનચિત્તા, ઉદ્ધચ્ચેન હિ એકારમ્મણે ચિત્તં વિપ્ફન્દતિ ધજયટ્ઠિયં વાતેન પટાકા વિય. અવૂપસન્તચિત્તાતિ અનિબ્બુતચિત્તા, ઇધ કુક્કુચ્ચં ગહેતું વટ્ટતિ.

    40.Uddhatāti uddhaccapakatikā vipphandamānacittā, uddhaccena hi ekārammaṇe cittaṃ vipphandati dhajayaṭṭhiyaṃ vātena paṭākā viya. Avūpasantacittāti anibbutacittā, idha kukkuccaṃ gahetuṃ vaṭṭati.

    ૪૧. કઙ્ખી વિચિકિચ્છીતિ એત્થ એકમેવિદં પઞ્ચમં નીવરણં. કિં નુ ખો ઇદન્તિ આરમ્મણં કઙ્ખનતો કઙ્ખા, ઇદમેવિદન્તિ નિચ્છેતું અસમત્થભાવતો વિચિકિચ્છાતિ વુચ્ચતિ, તેન સમન્નાગતા સમણબ્રાહ્મણા ‘‘કઙ્ખી વિચિકિચ્છી’’તિ વુત્તા.

    41.Kaṅkhī vicikicchīti ettha ekamevidaṃ pañcamaṃ nīvaraṇaṃ. Kiṃ nu kho idanti ārammaṇaṃ kaṅkhanato kaṅkhā, idamevidanti nicchetuṃ asamatthabhāvato vicikicchāti vuccati, tena samannāgatā samaṇabrāhmaṇā ‘‘kaṅkhī vicikicchī’’ti vuttā.

    ૪૨. અત્તુક્કંસનકા પરવમ્ભીતિ યે અત્તાનં ઉક્કંસેન્તિ ઉક્ખિપન્તિ, ઉચ્ચે ઠાને ઠપેન્તિ, પરઞ્ચ વમ્ભેન્તિ ગરહન્તિ નિન્દન્તિ, નીચે ઠાને ઠપેન્તિ, તેસમેતં અધિવચનં. તે કથં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ? તે પરેહિ ‘‘અસુકો ચ કિર અસુકો ચ અત્તાનં ઉક્કંસેન્તિ, અમ્હે ગરહન્તિ, દાસે વિય કરોન્તિ, ગણ્હથ ને’’તિ અનુબદ્ધા પલાયિત્વા અરઞ્ઞં પવિસિત્વા ગચ્છન્તરે વા ગુમ્બન્તરે વાતિ કાયકમ્મન્તસદિસં વિત્થારેતબ્બં.

    42.Attukkaṃsanakā paravambhīti ye attānaṃ ukkaṃsenti ukkhipanti, ucce ṭhāne ṭhapenti, parañca vambhenti garahanti nindanti, nīce ṭhāne ṭhapenti, tesametaṃ adhivacanaṃ. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te parehi ‘‘asuko ca kira asuko ca attānaṃ ukkaṃsenti, amhe garahanti, dāse viya karonti, gaṇhatha ne’’ti anubaddhā palāyitvā araññaṃ pavisitvā gacchantare vā gumbantare vāti kāyakammantasadisaṃ vitthāretabbaṃ.

    ૪૩. છમ્ભીતિ કાયથમ્ભનલોમહંસનકરેન થમ્ભેન સમન્નાગતા. ભીરુકજાતિકાતિ ભીરુકપકતિકા, ગામદારકા વિય ભયબહુલા અસૂરા કાતરાતિ વુત્તં હોતિ.

    43.Chambhīti kāyathambhanalomahaṃsanakarena thambhena samannāgatā. Bhīrukajātikāti bhīrukapakatikā, gāmadārakā viya bhayabahulā asūrā kātarāti vuttaṃ hoti.

    ૪૪. લાભસક્કારસિલોકન્તિ એત્થ લબ્ભતીતિ લાભો, ચતુન્નં પચ્ચયાનમેતં અધિવચનં. સક્કારોતિ સુન્દરકારો, પચ્ચયા એવ હિ પણીતપણીતા સુન્દરસુન્દરા ચ અભિસઙ્ખરિત્વા કતા સક્કારાતિ વુચ્ચન્તિ. યા ચ પરેહિ અત્તનો ગારવકિરિયા પુપ્ફાદીહિ વા પૂજા. સિલોકોતિ વણ્ણભણનં એતં , લાભઞ્ચ સક્કારઞ્ચ સિલોકઞ્ચ લાભસક્કારસિલોકં. નિકામયમાનાતિ પત્થયમાના. ભયભેરવાવ્હાયનં અભિજ્ઝાલુવારસદિસમેવ. તદત્થદીપકં પનેત્થ પિયગામિકવત્થું કથેન્તિ –

    44.Lābhasakkārasilokanti ettha labbhatīti lābho, catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ. Sakkāroti sundarakāro, paccayā eva hi paṇītapaṇītā sundarasundarā ca abhisaṅkharitvā katā sakkārāti vuccanti. Yā ca parehi attano gāravakiriyā pupphādīhi vā pūjā. Silokoti vaṇṇabhaṇanaṃ etaṃ , lābhañca sakkārañca silokañca lābhasakkārasilokaṃ. Nikāmayamānāti patthayamānā. Bhayabheravāvhāyanaṃ abhijjhāluvārasadisameva. Tadatthadīpakaṃ panettha piyagāmikavatthuṃ kathenti –

    એકો કિર પિયગામિકો નામ ભિક્ખુ સમાદિન્નધુતઙ્ગાનં ભિક્ખૂનં લાભં દિસ્વા ‘‘અહમ્પિ ધુતઙ્ગં સમાદિયિત્વા લાભં ઉપ્પાદેમી’’તિ ચિન્તેત્વા સોસાનિકઙ્ગં સમાદાય સુસાને વસતિ. અથેકદિવસં એકો કમ્મમુત્તો જરગ્ગવો દિવા ગોચરે ચરિત્વા રત્તિં તસ્મિં સુસાને પુપ્ફગુમ્બે સીસં કત્વા રોમન્થયમાનો અટ્ઠાસિ. પિયગામિકો રત્તિં ચઙ્કમના નિક્ખન્તો તસ્સ હનુસદ્દં સુત્વા ચિન્તેસિ ‘‘અદ્ધા મં લાભગિદ્ધો એસ સુસાને વસતીતિ ઞત્વા દેવરાજા વિહેઠેતું આગતો’’તિ, સો જરગ્ગવસ્સ પુરતો અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘સપ્પુરિસ દેવરાજ અજ્જ મે એકરત્તિં ખમ, સ્વે પટ્ઠાય ન એવં કરિસ્સામી’’તિ નમસ્સમાનો સબ્બરત્તિં યાચન્તો અટ્ઠાસિ. તતો સૂરિયે ઉટ્ઠિતે તં દિસ્વા કત્તરયટ્ઠિયા પહરિત્વા પલાપેસિ ‘‘સબ્બરત્તિં મં ભિંસાપેસી’’તિ.

    Eko kira piyagāmiko nāma bhikkhu samādinnadhutaṅgānaṃ bhikkhūnaṃ lābhaṃ disvā ‘‘ahampi dhutaṅgaṃ samādiyitvā lābhaṃ uppādemī’’ti cintetvā sosānikaṅgaṃ samādāya susāne vasati. Athekadivasaṃ eko kammamutto jaraggavo divā gocare caritvā rattiṃ tasmiṃ susāne pupphagumbe sīsaṃ katvā romanthayamāno aṭṭhāsi. Piyagāmiko rattiṃ caṅkamanā nikkhanto tassa hanusaddaṃ sutvā cintesi ‘‘addhā maṃ lābhagiddho esa susāne vasatīti ñatvā devarājā viheṭhetuṃ āgato’’ti, so jaraggavassa purato añjaliṃ paggahetvā ‘‘sappurisa devarāja ajja me ekarattiṃ khama, sve paṭṭhāya na evaṃ karissāmī’’ti namassamāno sabbarattiṃ yācanto aṭṭhāsi. Tato sūriye uṭṭhite taṃ disvā kattarayaṭṭhiyā paharitvā palāpesi ‘‘sabbarattiṃ maṃ bhiṃsāpesī’’ti.

    ૪૫. કુસીતાતિ કોસજ્જાનુગતા. હીનવીરિયાતિ હીના વીરિયેન વિરહિતા વિયુત્તા, નિબ્બીરિયાતિ વુત્તં હોતિ. તત્થ કુસીતા કાયિકવીરિયારમ્ભવિરહિતા હોન્તિ, હીનવીરિયા ચેતસિકવીરિયારમ્ભવિરહિતા. તે આરમ્મણવવત્થાનમત્તમ્પિ કાતું ન સક્કોન્તિ. તેસં અવવત્થિતારમ્મણાનન્તિ સબ્બં પુબ્બસદિસમેવ.

    45.Kusītāti kosajjānugatā. Hīnavīriyāti hīnā vīriyena virahitā viyuttā, nibbīriyāti vuttaṃ hoti. Tattha kusītā kāyikavīriyārambhavirahitā honti, hīnavīriyā cetasikavīriyārambhavirahitā. Te ārammaṇavavatthānamattampi kātuṃ na sakkonti. Tesaṃ avavatthitārammaṇānanti sabbaṃ pubbasadisameva.

    ૪૬. મુટ્ઠસ્સતીતિ નટ્ઠસ્સતી. અસમ્પજાનાતિ પઞ્ઞારહિતા, ઇમસ્સ ચ પટિપક્ખે ‘‘ઉપટ્ઠિતસ્સતીહમસ્મી’’તિ વચનતો સતિભાજનિયમેવેતં. પઞ્ઞા પનેત્થ સતિદુબ્બલ્યદીપનત્થં વુત્તા. દુવિધા હિ સતિ પઞ્ઞાસમ્પયુત્તા પઞ્ઞાવિપ્પયુત્તા ચ. તત્થ પઞ્ઞાસમ્પયુત્તા બલવતી, વિપ્પયુત્તા દુબ્બલા, તસ્મા યદાપિ તેસં સતિ હોતિ, તદાપિ અસમ્પજાનન્તા મુટ્ઠસ્સતીયેવ તે, દુબ્બલાય સતિયા સતિકિચ્ચાભાવતોતિ એતમત્થં દીપેતું ‘‘અસમ્પજાના’’તિ વુત્તં. તે એવં મુટ્ઠસ્સતી અસમ્પજાના આરમ્મણવવત્થાનમત્તમ્પિ કાતું ન સક્કોન્તીતિ સબ્બં પુબ્બસદિસમેવ.

    46.Muṭṭhassatīti naṭṭhassatī. Asampajānāti paññārahitā, imassa ca paṭipakkhe ‘‘upaṭṭhitassatīhamasmī’’ti vacanato satibhājaniyamevetaṃ. Paññā panettha satidubbalyadīpanatthaṃ vuttā. Duvidhā hi sati paññāsampayuttā paññāvippayuttā ca. Tattha paññāsampayuttā balavatī, vippayuttā dubbalā, tasmā yadāpi tesaṃ sati hoti, tadāpi asampajānantā muṭṭhassatīyeva te, dubbalāya satiyā satikiccābhāvatoti etamatthaṃ dīpetuṃ ‘‘asampajānā’’ti vuttaṃ. Te evaṃ muṭṭhassatī asampajānā ārammaṇavavatthānamattampi kātuṃ na sakkontīti sabbaṃ pubbasadisameva.

    ૪૭. અસમાહિતાતિ ઉપચારપ્પનાસમાધિવિરહિતા. વિબ્ભન્તચિત્તાતિ ઉબ્ભન્તચિત્તા. સમાધિવિરહેન લદ્ધોકાસેન ઉદ્ધચ્ચેન તેસં સમાધિવિરહાનં ચિત્તં નાનારમ્મણેસુ પરિબ્ભમતિ, વનમક્કટો વિય વનસાખાસુ ઉદ્ધચ્ચેન એકારમ્મણે વિપ્ફન્દતિ. પુબ્બે વુત્તનયેનેન તે એવં અસમાહિતા વિબ્ભન્તચિત્તા આરમ્મણવવત્થાનમત્તમ્પિ કાતું ન સક્કોન્તીતિ સબ્બં પુબ્બસદિસમેવ.

    47.Asamāhitāti upacārappanāsamādhivirahitā. Vibbhantacittāti ubbhantacittā. Samādhivirahena laddhokāsena uddhaccena tesaṃ samādhivirahānaṃ cittaṃ nānārammaṇesu paribbhamati, vanamakkaṭo viya vanasākhāsu uddhaccena ekārammaṇe vipphandati. Pubbe vuttanayenena te evaṃ asamāhitā vibbhantacittā ārammaṇavavatthānamattampi kātuṃ na sakkontīti sabbaṃ pubbasadisameva.

    ૪૮. દુપ્પઞ્ઞાતિ નિપ્પઞ્ઞાનમેતં અધિવચનં. પઞ્ઞા પન દુટ્ઠા નામ નત્થિ. એળમૂગાતિ એલમુખા, ખ-કારસ્સ ગ-કારો કતો. લાલમુખાતિ વુત્તં હોતિ. દુપ્પઞ્ઞાનઞ્હિ કથેન્તાનં લાલા મુખતો ગલતિ, લાલા ચ એલાતિ વુચ્ચતિ. યથાહ ‘‘પસ્સેલમૂગં ઉરગં દુજ્જિવ્હ’’ન્તિ. તસ્મા તે ‘‘એળમૂગા’’તિ વુચ્ચન્તિ. ‘‘એલમુખા’’તિપિ પાઠો. ‘‘એલમુગા’’તિ કેચિ પઠન્તિ, અપરે ‘‘એલમુકા’’તિપિ, સબ્બત્થ ‘‘એલમુખા’’તિ અત્થો. તે કથં ભયભેરવં અવ્હાયન્તિ? તે દુપ્પઞ્ઞા એળમૂગા આરમ્મણવવત્થાનમત્તમ્પિ કાતું ન સક્કોન્તિ. તેસં અવવત્થિતારમ્મણાનં અરઞ્ઞે વિહરન્તાનં દિવા દિટ્ઠં રત્તિં ભયભેરવં હુત્વા ઉપટ્ઠાતિ ‘‘તે આકુલચિત્તા અપ્પમત્તકેનપિ તસન્તિ વિત્તસન્તિ, રજ્જું વા લતં વા દિસ્વા સપ્પસઞ્ઞિનો હોન્તિ, ખાણું દિસ્વા યક્ખસઞ્ઞિનો, થલં વા પબ્બતં વા દિસ્વા હત્થિસઞ્ઞિનો સપ્પાદીહિ અનયવ્યસનં આપાદિતા વિય હોન્તી’’તિ. એવં તં ભયભેરવં અત્તનિ સમારોપનટ્ઠેન અવ્હાયન્તિ પક્કોસન્તિ. પઞ્ઞાસમ્પન્નોહમસ્મીતિ એત્થ પઞ્ઞાસમ્પન્નોતિ પઞ્ઞાય સમ્પન્નો સમન્નાગતો, નો ચ ખો વિપસ્સનાપઞ્ઞાય, ન મગ્ગપઞ્ઞાય, અપિચ ખો પન ઇમેસુ સોળસસુ ઠાનેસુ આરમ્મણવવત્થાનપઞ્ઞાયાતિ અત્થો. સેસં સબ્બત્થ વુત્તનયમેવાતિ.

    48.Duppaññāti nippaññānametaṃ adhivacanaṃ. Paññā pana duṭṭhā nāma natthi. Eḷamūgāti elamukhā, kha-kārassa ga-kāro kato. Lālamukhāti vuttaṃ hoti. Duppaññānañhi kathentānaṃ lālā mukhato galati, lālā ca elāti vuccati. Yathāha ‘‘passelamūgaṃ uragaṃ dujjivha’’nti. Tasmā te ‘‘eḷamūgā’’ti vuccanti. ‘‘Elamukhā’’tipi pāṭho. ‘‘Elamugā’’ti keci paṭhanti, apare ‘‘elamukā’’tipi, sabbattha ‘‘elamukhā’’ti attho. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te duppaññā eḷamūgā ārammaṇavavatthānamattampi kātuṃ na sakkonti. Tesaṃ avavatthitārammaṇānaṃ araññe viharantānaṃ divā diṭṭhaṃ rattiṃ bhayabheravaṃ hutvā upaṭṭhāti ‘‘te ākulacittā appamattakenapi tasanti vittasanti, rajjuṃ vā lataṃ vā disvā sappasaññino honti, khāṇuṃ disvā yakkhasaññino, thalaṃ vā pabbataṃ vā disvā hatthisaññino sappādīhi anayavyasanaṃ āpāditā viya hontī’’ti. Evaṃ taṃ bhayabheravaṃ attani samāropanaṭṭhena avhāyanti pakkosanti. Paññāsampannohamasmīti ettha paññāsampannoti paññāya sampanno samannāgato, no ca kho vipassanāpaññāya, na maggapaññāya, apica kho pana imesu soḷasasu ṭhānesu ārammaṇavavatthānapaññāyāti attho. Sesaṃ sabbattha vuttanayamevāti.

    વચીકમ્મન્તવારાદિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Vacīkammantavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    સોળસટ્ઠાનારમ્મણપરિગ્ગહો નિટ્ઠિતો.

    Soḷasaṭṭhānārammaṇapariggaho niṭṭhito.

    ભયભેરવસેનાસનાદિવણ્ણના

    Bhayabheravasenāsanādivaṇṇanā

    ૪૯. તસ્સ મય્હન્તિ કો અનુસન્ધિ? બોધિસત્તો કિર ઇમાનિ સોળસારમ્મણાનિ પરિગ્ગણ્હન્તો ચ ભયભેરવં અદિસ્વા ભયભેરવં નામ એવરૂપાસુ રત્તીસુ એવરૂપે સેનાસને ચ પઞ્ઞાયતિ, હન્દ નં તત્થાપિ ગવેસિસ્સામીતિ ભયભેરવગવેસનમકાસિ, એતમત્થં ભગવા ઇદાનિ બ્રાહ્મણસ્સ દસ્સેન્તો તસ્સ મય્હન્તિઆદિમાહ.

    49.Tassamayhanti ko anusandhi? Bodhisatto kira imāni soḷasārammaṇāni pariggaṇhanto ca bhayabheravaṃ adisvā bhayabheravaṃ nāma evarūpāsu rattīsu evarūpe senāsane ca paññāyati, handa naṃ tatthāpi gavesissāmīti bhayabheravagavesanamakāsi, etamatthaṃ bhagavā idāni brāhmaṇassa dassento tassa mayhantiādimāha.

    તત્થ યા તાતિ ઉભયમેતં રત્તીનંયેવ ઉદ્દેસનિદ્દેસવચનં. અભિઞ્ઞાતાતિ એત્થ અભીતિ લક્ખણત્થે ઉપસગ્ગો. તસ્મા અભિઞ્ઞાતાતિ ચન્દપારિપૂરિયા ચન્દપરિક્ખયેનાતિ એવમાદીહિ લક્ખણેહિ ઞાતાતિ વેદિતબ્બા. અભિલક્ખિતાતિ એત્થ ઉપસગ્ગમત્તમેવ, તસ્મા અભિલક્ખિતાતિ લક્ખણીયા ઇચ્ચેવ અત્થો, ઉપોસથસમાદાનધમ્મસ્સવનપૂજાસક્કારાદિકરણત્થં લક્ખેતબ્બા સલ્લક્ખેતબ્બા ઉપલક્ખેતબ્બાતિ વુત્તં હોતિ.

    Tattha yā tāti ubhayametaṃ rattīnaṃyeva uddesaniddesavacanaṃ. Abhiññātāti ettha abhīti lakkhaṇatthe upasaggo. Tasmā abhiññātāti candapāripūriyā candaparikkhayenāti evamādīhi lakkhaṇehi ñātāti veditabbā. Abhilakkhitāti ettha upasaggamattameva, tasmā abhilakkhitāti lakkhaṇīyā icceva attho, uposathasamādānadhammassavanapūjāsakkārādikaraṇatthaṃ lakkhetabbā sallakkhetabbā upalakkhetabbāti vuttaṃ hoti.

    ચાતુદ્દસીતિ પક્ખસ્સ પઠમદિવસતો પભુતિ ચતુદ્દસન્નં પૂરણી એકા રત્તિ. એવં પઞ્ચદસી અટ્ઠમી ચ. પક્ખસ્સાતિ સુક્કપક્ખસ્સ કણ્હપક્ખસ્સ ચ. એતા તિસ્સો તિસ્સો કત્વા છ રત્તિયો, તસ્મા સબ્બત્થ પક્ખવચનં યોજેતબ્બં ‘‘પક્ખસ્સ ચાતુદ્દસી પક્ખસ્સ પઞ્ચદસી પક્ખસ્સ અટ્ઠમી’’તિ. અથ પઞ્ચમી કસ્મા ન ગહિતાતિ? અસબ્બકાલિકત્તા. બુદ્ધે કિર ભગવતિ અનુપ્પન્નેપિ ઉપ્પજ્જિત્વા અપરિનિબ્બુતેપિ પઞ્ચમી અનભિલક્ખિતાયેવ, પરિનિબ્બુતે પન ધમ્મસઙ્ગાહકત્થેરા ચિન્તેસું ‘‘ધમ્મસ્સવનં ચિરેન હોતી’’તિ. તતો સમ્મન્નિત્વા પઞ્ચમીતિ ધમ્મસ્સવનદિવસં ઠપેસું, તતો પભુતિ સા અભિલક્ખિતા જાતા, એવં અસબ્બકાલિકત્તા એત્થ ન ગહિતાતિ.

    Cātuddasīti pakkhassa paṭhamadivasato pabhuti catuddasannaṃ pūraṇī ekā ratti. Evaṃ pañcadasī aṭṭhamī ca. Pakkhassāti sukkapakkhassa kaṇhapakkhassa ca. Etā tisso tisso katvā cha rattiyo, tasmā sabbattha pakkhavacanaṃ yojetabbaṃ ‘‘pakkhassa cātuddasī pakkhassa pañcadasī pakkhassa aṭṭhamī’’ti. Atha pañcamī kasmā na gahitāti? Asabbakālikattā. Buddhe kira bhagavati anuppannepi uppajjitvā aparinibbutepi pañcamī anabhilakkhitāyeva, parinibbute pana dhammasaṅgāhakattherā cintesuṃ ‘‘dhammassavanaṃ cirena hotī’’ti. Tato sammannitvā pañcamīti dhammassavanadivasaṃ ṭhapesuṃ, tato pabhuti sā abhilakkhitā jātā, evaṃ asabbakālikattā ettha na gahitāti.

    તથારૂપાસૂતિ તથાવિધાસુ. આરામચેતિયાનીતિ પુપ્ફારામફલારામાદયો આરામા એવ આરામચેતિયાનિ. ચિત્તીકતટ્ઠેન હિ ચેતિયાનીતિ વુચ્ચન્તિ, પૂજનીયટ્ઠેનાતિ વુત્તં હોતિ. વનચેતિયાનીતિ બલિહરણવનસણ્ડસુભગવનદેવસાલવનાદીનિ વનાનિયેવ વનચેતિયાનિ. રુક્ખચેતિયાનીતિ ગામનિગમાદિદ્વારેસુ પૂજનીયરુક્ખાયેવ રુક્ખચેતિયાનિ. લોકિયા હિ દિબ્બાધિવત્થાતિ વા મઞ્ઞમાના તેસુયેવ વા દિબ્બસઞ્ઞિનો હુત્વા આરામવનરુક્ખે ચિત્તીકરોન્તિ , પૂજેન્તિ, તેન તે સબ્બેપિ ચેતિયાનીતિ વુચ્ચન્તિ. ભિંસનકાનીતિ ભયજનકાનિ, પસ્સતોપિ સુણતોપિ ભયં જનેન્તિ. સલોમહંસાનીતિ સહેવ લોમહંસેન વત્તન્તિ, પવિસમાનસ્સેવ લોમહંસજનનતો. અપ્પેવ નામ પસ્સેય્યન્તિ અપિ નામ તં ભયભેરવં પસ્સેય્યમેવ. અપરેન સમયેનાતિ, ‘‘એતદહોસિ યંનૂનાહ’’ન્તિ એવં ચિન્તિતકાલતો પટ્ઠાય અઞ્ઞેન કાલેન.

    Tathārūpāsūti tathāvidhāsu. Ārāmacetiyānīti pupphārāmaphalārāmādayo ārāmā eva ārāmacetiyāni. Cittīkataṭṭhena hi cetiyānīti vuccanti, pūjanīyaṭṭhenāti vuttaṃ hoti. Vanacetiyānīti baliharaṇavanasaṇḍasubhagavanadevasālavanādīni vanāniyeva vanacetiyāni. Rukkhacetiyānīti gāmanigamādidvāresu pūjanīyarukkhāyeva rukkhacetiyāni. Lokiyā hi dibbādhivatthāti vā maññamānā tesuyeva vā dibbasaññino hutvā ārāmavanarukkhe cittīkaronti , pūjenti, tena te sabbepi cetiyānīti vuccanti. Bhiṃsanakānīti bhayajanakāni, passatopi suṇatopi bhayaṃ janenti. Salomahaṃsānīti saheva lomahaṃsena vattanti, pavisamānasseva lomahaṃsajananato. Appeva nāma passeyyanti api nāma taṃ bhayabheravaṃ passeyyameva. Aparena samayenāti, ‘‘etadahosi yaṃnūnāha’’nti evaṃ cintitakālato paṭṭhāya aññena kālena.

    તત્થ ચ મે બ્રાહ્મણ વિહરતોતિ તથારૂપેસુ સેનાસનેસુ યં યં મનુસ્સાનં આયાચનઉપહારકરણારહં યક્ખટ્ઠાનં પુપ્ફધૂપમંસરુહિરવસામેદપિહકપપ્ફાસસુરામેરયાદીહિ ઓકિણ્ણકિલિન્નધરણિતલં એકનિપાતં વિય યક્ખરક્ખસપિસાચાનં, યં દિવાપિ પસ્સન્તાનં હદયં મઞ્ઞે ફલતિ, તં ઠાનં સન્ધાયાહ ‘‘તત્થ ચ મે, બ્રાહ્મણ, વિહરતો’’તિ. મગો વા આગચ્છતીતિ સિઙ્ગાનિ વા ખુરાનિ વા કોટ્ટેન્તો ગોકણ્ણખગ્ગદીપિવરાહાદિભેદો મગો વા આગચ્છતિ, સબ્બચતુપ્પદાનઞ્હિ ઇધ મગોતિ નામં. કત્થચિ પન કાળસિઙ્ગાલોપિ વુચ્ચતિ. યથાહ –

    Tattha ca me brāhmaṇa viharatoti tathārūpesu senāsanesu yaṃ yaṃ manussānaṃ āyācanaupahārakaraṇārahaṃ yakkhaṭṭhānaṃ pupphadhūpamaṃsaruhiravasāmedapihakapapphāsasurāmerayādīhi okiṇṇakilinnadharaṇitalaṃ ekanipātaṃ viya yakkharakkhasapisācānaṃ, yaṃ divāpi passantānaṃ hadayaṃ maññe phalati, taṃ ṭhānaṃ sandhāyāha ‘‘tattha ca me, brāhmaṇa, viharato’’ti. Mago vā āgacchatīti siṅgāni vā khurāni vā koṭṭento gokaṇṇakhaggadīpivarāhādibhedo mago vā āgacchati, sabbacatuppadānañhi idha magoti nāmaṃ. Katthaci pana kāḷasiṅgālopi vuccati. Yathāha –

    ‘‘ઉસભસ્સેવ તે ખન્ધો, સીહસ્સેવ વિજમ્ભિતં;

    ‘‘Usabhasseva te khandho, sīhasseva vijambhitaṃ;

    મગરાજ નમો ત્યત્થુ, અપિ કિઞ્ચિ લભામસે’’તિ. (જા॰ ૧.૩.૧૩૩);

    Magarāja namo tyatthu, api kiñci labhāmase’’ti. (jā. 1.3.133);

    મોરો વા કટ્ઠં પાતેતીતિ મોરો વા સુક્ખકટ્ઠં રુક્ખતો ચાલેત્વા પાતેતિ. મોરગ્ગહણેન ચ ઇધ સબ્બપક્ખિગ્ગહણં અધિપ્પેતં, તેન યો કોચિ પક્ખીતિ વુત્તં હોતિ. અથ વા મોરો વાતિ વા સદ્દેન અઞ્ઞો વા કોચિ પક્ખીતિ. એસ નયો પુરિમે મગગ્ગહણેપિ. વાતો વા પણ્ણકસટં એરેતીતિ વાતો વા પણ્ણકચવરં ઘટ્ટેતિ. એતં નૂન તં ભયભેરવં આગચ્છતીતિ યમેતં આગચ્છતિ, તં ભયભેરવં નૂનાતિ. ઇતો પભુતિ ચ આરમ્મણમેવ ભયભેરવન્તિ વેદિતબ્બં. પરિત્તસ્સ ચ અધિમત્તસ્સ ચ ભયસ્સ આરમ્મણત્તા સુખારમ્મણં રૂપં સુખમિવ. કિં નુ ખો અહં અઞ્ઞદત્થુ ભયપટિકઙ્ખી વિહરામીતિ અહં ખો કિં કારણં એકંસેનેવ ભયં આકઙ્ખમાનો ઇચ્છમાનો હુત્વા વિહરામિ.

    Moro vā kaṭṭhaṃ pātetīti moro vā sukkhakaṭṭhaṃ rukkhato cāletvā pāteti. Moraggahaṇena ca idha sabbapakkhiggahaṇaṃ adhippetaṃ, tena yo koci pakkhīti vuttaṃ hoti. Atha vā moro vāti vā saddena añño vā koci pakkhīti. Esa nayo purime magaggahaṇepi. Vāto vā paṇṇakasaṭaṃ eretīti vāto vā paṇṇakacavaraṃ ghaṭṭeti. Etaṃ nūna taṃ bhayabheravaṃ āgacchatīti yametaṃ āgacchati, taṃ bhayabheravaṃ nūnāti. Ito pabhuti ca ārammaṇameva bhayabheravanti veditabbaṃ. Parittassa ca adhimattassa ca bhayassa ārammaṇattā sukhārammaṇaṃ rūpaṃ sukhamiva. Kiṃ nu kho ahaṃ aññadatthu bhayapaṭikaṅkhī viharāmīti ahaṃ kho kiṃ kāraṇaṃ ekaṃseneva bhayaṃ ākaṅkhamāno icchamāno hutvā viharāmi.

    યથાભૂતં યથાભૂતસ્સાતિ યેન યેન ઇરિયાપથેન ભૂતસ્સ ભવિતસ્સ સતો વત્તમાનસ્સ સમઙ્ગીભૂતસ્સ વા. મેતિ મમ સન્તિકે. તથાભૂતં તથાભૂતો વાતિ તેન તેનેવ ઇરિયાપથેન ભૂતો ભવિતો સન્તો વત્તમાનો સમઙ્ગીભૂતો વાતિ અત્થો. સો ખો અહં…પે॰… પટિવિનેમીતિ બોધિસત્તસ્સ કિર ચઙ્કમન્તસ્સ તસ્મિં મગસિઙ્ગખુરસદ્દાદિભેદે ભયભેરવારમ્મણે આગતે નેવ મહાસત્તો તિટ્ઠતિ, ન નિસીદતિ ન સયતિ, અથ ખો ચઙ્કમન્તોવ પરિવીમંસન્તો પરિવિચિનન્તો ભયભેરવં ન પસ્સતિ, મગસિઙ્ગખુરસદ્દાદિમત્તમેવ ચેતં હોતિ, સો તં ઞત્વા ઇદં નામેતં, ન ભયભેરવન્તિ તતો તિટ્ઠતિ વા નિસીદતિ વા સયતિ વા. એતમત્થં દસ્સેન્તો ‘‘સો ખો અહ’’ન્તિઆદિમાહ. એસ નયો સબ્બપેય્યાલેસુ. ઇતો પરઞ્ચ ઇરિયાપથપટિપાટિયા અવત્વા આસન્નપટિપાટિયા ઇરિયાપથા વુત્તાતિ વેદિતબ્બા, ચઙ્કમન્તસ્સ હિ ભયભેરવે આગતે ન ઠિતો ન નિસિન્નો ન નિપન્નો ઠિતસ્સાપિ આગતે ન ચઙ્કમીતિ એવં તસ્સ આસન્નપટિપાટિયા વુત્તાતિ.

    Yathābhūtaṃ yathābhūtassāti yena yena iriyāpathena bhūtassa bhavitassa sato vattamānassa samaṅgībhūtassa vā. Meti mama santike. Tathābhūtaṃ tathābhūto vāti tena teneva iriyāpathena bhūto bhavito santo vattamāno samaṅgībhūto vāti attho. So kho ahaṃ…pe… paṭivinemīti bodhisattassa kira caṅkamantassa tasmiṃ magasiṅgakhurasaddādibhede bhayabheravārammaṇe āgate neva mahāsatto tiṭṭhati, na nisīdati na sayati, atha kho caṅkamantova parivīmaṃsanto parivicinanto bhayabheravaṃ na passati, magasiṅgakhurasaddādimattameva cetaṃ hoti, so taṃ ñatvā idaṃ nāmetaṃ, na bhayabheravanti tato tiṭṭhati vā nisīdati vā sayati vā. Etamatthaṃ dassento ‘‘so kho aha’’ntiādimāha. Esa nayo sabbapeyyālesu. Ito parañca iriyāpathapaṭipāṭiyā avatvā āsannapaṭipāṭiyā iriyāpathā vuttāti veditabbā, caṅkamantassa hi bhayabherave āgate na ṭhito na nisinno na nipanno ṭhitassāpi āgate na caṅkamīti evaṃ tassa āsannapaṭipāṭiyā vuttāti.

    ભયભેરવસેનાસનાદિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Bhayabheravasenāsanādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    અસમ્મોહવિહારવણ્ણના

    Asammohavihāravaṇṇanā

    ૫૦. એવં ભિંસનકેસુપિ ઠાનેસુ અત્તનો ભયભેરવાભાવં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ઝાયીનં સમ્મોહટ્ઠાનેસુ અત્તનો અસમ્મોહવિહારં દસ્સેતું સન્તિ ખો પન, બ્રાહ્મણાતિઆદિમાહ.

    50. Evaṃ bhiṃsanakesupi ṭhānesu attano bhayabheravābhāvaṃ dassetvā idāni jhāyīnaṃ sammohaṭṭhānesu attano asammohavihāraṃ dassetuṃ santi kho pana, brāhmaṇātiādimāha.

    તત્થ સન્તીતિ અત્થિ સંવિજ્જન્તિ ઉપલબ્ભન્તિ. રત્તિંયેવ સમાનન્તિ રત્તિંયેવ સન્તં, દિવાતિ સઞ્જાનન્તીતિ ‘‘દિવસો અય’’ન્તિ સઞ્જાનન્તિ. દિવાયેવ સમાનન્તિ દિવસંયેવ સન્તં. રત્તીતિ સઞ્જાનન્તીતિ ‘‘રત્તિ અય’’ન્તિ સઞ્જાનન્તિ. કસ્મા પનેતે એવંસઞ્ઞિનો હોન્તીતિ. વુટ્ઠાનકોસલ્લાભાવતો વા સકુણરુતતો વા. કથં? ઇધેકચ્ચો ઓદાતકસિણલાભી દિવા પરિકમ્મં કત્વા દિવા સમાપન્નો દિવાયેવ વુટ્ઠહામીતિ મનસિકારં ઉપ્પાદેતિ, નો ચ ખો અદ્ધાનપરિચ્છેદે કુસલો હોતિ. સો દિવસં અતિક્કમિત્વા રત્તિભાગે વુટ્ઠાતિ. ઓદાતકસિણફરણવસેન ચસ્સ વિસદં હોતિ વિભૂતં સુવિભૂતં. સો, દિવા વુટ્ઠહામીતિ ઉપ્પાદિતમનસિકારતાય ઓદાતકસિણફરણવિસદવિભૂતતાય ચ રત્તિંયેવ સમાનં દિવાતિ સઞ્જાનાતિ. ઇધ પનેકચ્ચો નીલકસિણલાભી રત્તિં પરિકમ્મં કત્વા રત્તિં સમાપન્નો રત્તિંયેવ વુટ્ઠહામીતિ મનસિકારં ઉપ્પાદેતિ, નો ચ ખો અદ્ધાનપરિચ્છેદે કુસલો હોતિ. સો રત્તિં અતિક્કમિત્વા દિવસભાગે વુટ્ઠાતિ. નીલકસિણફરણવસેન ચસ્સ અવિસદં હોતિ અવિભૂતં. સો રત્તિં વુટ્ઠહામીતિ ઉપ્પાદિતમનસિકારતાય નીલકસિણફરણાવિસદાવિભૂતતાય ચ દિવાયેવ સમાનં રત્તીતિ સઞ્જાનાતિ. એવં તાવ વુટ્ઠાનકોસલ્લાભાવતો એવંસઞ્ઞિનો હોન્તિ.

    Tattha santīti atthi saṃvijjanti upalabbhanti. Rattiṃyeva samānanti rattiṃyeva santaṃ, divāti sañjānantīti ‘‘divaso aya’’nti sañjānanti. Divāyeva samānanti divasaṃyeva santaṃ. Rattīti sañjānantīti ‘‘ratti aya’’nti sañjānanti. Kasmā panete evaṃsaññino hontīti. Vuṭṭhānakosallābhāvato vā sakuṇarutato vā. Kathaṃ? Idhekacco odātakasiṇalābhī divā parikammaṃ katvā divā samāpanno divāyeva vuṭṭhahāmīti manasikāraṃ uppādeti, no ca kho addhānaparicchede kusalo hoti. So divasaṃ atikkamitvā rattibhāge vuṭṭhāti. Odātakasiṇapharaṇavasena cassa visadaṃ hoti vibhūtaṃ suvibhūtaṃ. So, divā vuṭṭhahāmīti uppāditamanasikāratāya odātakasiṇapharaṇavisadavibhūtatāya ca rattiṃyeva samānaṃ divāti sañjānāti. Idha panekacco nīlakasiṇalābhī rattiṃ parikammaṃ katvā rattiṃ samāpanno rattiṃyeva vuṭṭhahāmīti manasikāraṃ uppādeti, no ca kho addhānaparicchede kusalo hoti. So rattiṃ atikkamitvā divasabhāge vuṭṭhāti. Nīlakasiṇapharaṇavasena cassa avisadaṃ hoti avibhūtaṃ. So rattiṃ vuṭṭhahāmīti uppāditamanasikāratāya nīlakasiṇapharaṇāvisadāvibhūtatāya ca divāyeva samānaṃ rattīti sañjānāti. Evaṃ tāva vuṭṭhānakosallābhāvato evaṃsaññino honti.

    સકુણરુતતો પન ઇધેકચ્ચો અન્તોસેનાસને નિસિન્નો હોતિ. અથ દિવા રવનકસકુણા કાકાદયો ચન્દાલોકેન દિવાતિ મઞ્ઞમાના રત્તિં રવન્તિ, અઞ્ઞેહિ વા કારણેહિ. સો તેસં સદ્દં સુત્વા રત્તિંયેવ સમાનં દિવાતિ સઞ્જાનાતિ. ઇધ પનેકચ્ચો પબ્બતન્તરે ગમ્ભીરાય ઘનવનપ્પટિચ્છન્નાય ગિરિગુહાય સત્તાહવદ્દલિકાય વત્તમાનાય અન્તરહિતસૂરિયાલોકે કાલે નિસિન્નો હોતિ. અથ રત્તિં રવનકસકુણા ઉલૂકાદયો મજ્ઝન્હિકસમયેપિ તત્થ તત્થ સમન્ધકારે નિલીના રત્તિસઞ્ઞાય વા અઞ્ઞેહિ વા કારણેહિ રવન્તિ. સો તેસં સદ્દં સુત્વા દિવાયેવ સમાનં રત્તીતિ સઞ્જાનાતિ. એવં સકુણરુતતો એવંસઞ્ઞિનો હોન્તીતિ. ઇદમહન્તિ ઇદં અહં એવં સઞ્જાનનં . સમ્મોહવિહારસ્મિં વદામીતિ સમ્મોહવિહારપરિયાપન્નં અન્તોગધં, સમ્મોહવિહારાનં અઞ્ઞતરં વદામીતિ વુત્તં હોતિ.

    Sakuṇarutato pana idhekacco antosenāsane nisinno hoti. Atha divā ravanakasakuṇā kākādayo candālokena divāti maññamānā rattiṃ ravanti, aññehi vā kāraṇehi. So tesaṃ saddaṃ sutvā rattiṃyeva samānaṃ divāti sañjānāti. Idha panekacco pabbatantare gambhīrāya ghanavanappaṭicchannāya giriguhāya sattāhavaddalikāya vattamānāya antarahitasūriyāloke kāle nisinno hoti. Atha rattiṃ ravanakasakuṇā ulūkādayo majjhanhikasamayepi tattha tattha samandhakāre nilīnā rattisaññāya vā aññehi vā kāraṇehi ravanti. So tesaṃ saddaṃ sutvā divāyeva samānaṃ rattīti sañjānāti. Evaṃ sakuṇarutato evaṃsaññino hontīti. Idamahanti idaṃ ahaṃ evaṃ sañjānanaṃ . Sammohavihārasmiṃ vadāmīti sammohavihārapariyāpannaṃ antogadhaṃ, sammohavihārānaṃ aññataraṃ vadāmīti vuttaṃ hoti.

    અહં ખો પન બ્રાહ્મણ…પે॰… સઞ્જાનામીતિ પાકટો બોધિસત્તસ્સ રત્તિન્દિવપરિચ્છેદો સત્તાહવદ્દલેપિ ચન્દિમસૂરિયેસુ અદિસ્સમાનેસુપિ જાનાતિયેવ ‘‘એત્તકં પુરેભત્તકાલો ગતો, એત્તકં પચ્છાભત્તકાલો, એત્તકં પઠમયામો, એત્તકં મજ્ઝિમયામો, એત્તકં પચ્છિમયામો’’તિ, તસ્મા એવમાહ. અનચ્છરિયઞ્ચેતં યં પૂરિતપારમી બોધિસત્તો એવં જાનાતિ. પદેસઞાણે ઠિતાનં સાવકાનમ્પિ હિ રત્તિન્દિવપરિચ્છેદો પાકટો હોતિ.

    Ahaṃ kho pana brāhmaṇa…pe… sañjānāmīti pākaṭo bodhisattassa rattindivaparicchedo sattāhavaddalepi candimasūriyesu adissamānesupi jānātiyeva ‘‘ettakaṃ purebhattakālo gato, ettakaṃ pacchābhattakālo, ettakaṃ paṭhamayāmo, ettakaṃ majjhimayāmo, ettakaṃ pacchimayāmo’’ti, tasmā evamāha. Anacchariyañcetaṃ yaṃ pūritapāramī bodhisatto evaṃ jānāti. Padesañāṇe ṭhitānaṃ sāvakānampi hi rattindivaparicchedo pākaṭo hoti.

    કલ્યાણિયમહાવિહારે કિર ગોદત્તત્થેરો દ્વઙ્ગુલકાલે ભત્તં ગહેત્વા અઙ્ગુલકાલે ભુઞ્જતિ. સૂરિયે અદિસ્સમાનેપિ પાતોયેવ સેનાસનં પવિસિત્વા તાય વેલાય નિક્ખમતિ. એકદિવસં આરામિકા ‘‘સ્વે થેરસ્સ નિક્ખમનકાલે પસ્સામા’’તિ ભત્તં સમ્પાદેત્વા કાલત્થમ્ભમૂલે નિસીદિંસુ. થેરો દ્વઙ્ગુલકાલેયેવ નિક્ખમતિ. તતો પભુતિ કિર સૂરિયે અદિસ્સમાનેપિ થેરસ્સ નિક્ખમનસઞ્ઞાય એવ ભેરિં આકોટેન્તિ.

    Kalyāṇiyamahāvihāre kira godattatthero dvaṅgulakāle bhattaṃ gahetvā aṅgulakāle bhuñjati. Sūriye adissamānepi pātoyeva senāsanaṃ pavisitvā tāya velāya nikkhamati. Ekadivasaṃ ārāmikā ‘‘sve therassa nikkhamanakāle passāmā’’ti bhattaṃ sampādetvā kālatthambhamūle nisīdiṃsu. Thero dvaṅgulakāleyeva nikkhamati. Tato pabhuti kira sūriye adissamānepi therassa nikkhamanasaññāya eva bheriṃ ākoṭenti.

    અજગરવિહારેપિ કાળદેવત્થેરો અન્તોવસ્સે યામગણ્ડિકં પહરતિ, આચિણ્ણમેતં થેરસ્સ. ન ચ યામયન્તનાળિકં પયોજેતિ, અઞ્ઞે ભિક્ખૂ પયોજેન્તિ. અથ નિક્ખન્તે પઠમે યામે થેરે મુગ્ગરં ગહેત્વા ઠિતમત્તેયેવ એકં દ્વે વારે પહરન્તેયેવ વા યામયન્તં પતતિ, એવં તીસુ યામેસુ સમણધમ્મં કત્વા થેરો પાતોયેવ ગામં પવિસિત્વા પિણ્ડપાતં આદાય વિહારં આગન્ત્વા ભોજનવેલાય પત્તં ગહેત્વા દિવા વિહારટ્ઠાનં ગન્ત્વા સમણધમ્મં કરોતિ. ભિક્ખૂ કાલત્થમ્ભં દિસ્વા થેરસ્સ અદિસ્વા આગમનત્થાય પેસેન્તિ. સો ભિક્ખુ થેરં દિવા વિહારટ્ઠાના નિક્ખમન્તમેવ વા અન્તરામગ્ગે વા પસ્સતિ. એવં પદેસઞાણે ઠિતાનં સાવકાનમ્પિ રત્તિન્દિવપરિચ્છેદો પાકટો હોતિ, કિમઙ્ગં પન બોધિસત્તાનન્તિ.

    Ajagaravihārepi kāḷadevatthero antovasse yāmagaṇḍikaṃ paharati, āciṇṇametaṃ therassa. Na ca yāmayantanāḷikaṃ payojeti, aññe bhikkhū payojenti. Atha nikkhante paṭhame yāme there muggaraṃ gahetvā ṭhitamatteyeva ekaṃ dve vāre paharanteyeva vā yāmayantaṃ patati, evaṃ tīsu yāmesu samaṇadhammaṃ katvā thero pātoyeva gāmaṃ pavisitvā piṇḍapātaṃ ādāya vihāraṃ āgantvā bhojanavelāya pattaṃ gahetvā divā vihāraṭṭhānaṃ gantvā samaṇadhammaṃ karoti. Bhikkhū kālatthambhaṃ disvā therassa adisvā āgamanatthāya pesenti. So bhikkhu theraṃ divā vihāraṭṭhānā nikkhamantameva vā antarāmagge vā passati. Evaṃ padesañāṇe ṭhitānaṃ sāvakānampi rattindivaparicchedo pākaṭo hoti, kimaṅgaṃ pana bodhisattānanti.

    યં ખો તં બ્રાહ્મણ…પે॰… વદેય્યાતિ એત્થ પન ‘‘યં ખો તં, બ્રાહ્મણ, અસમ્મોહધમ્મો સત્તો લોકે ઉપ્પન્નો…પે॰… સુખાય દેવમનુસ્સાન’’ન્તિ વચનં વદમાનો કોચિ સમ્મા વદેય્ય, સમ્મા વદમાનો સિયા, ન વિતથવાદી અસ્સ. મમેવ તં વચનં વદમાનો સમ્મા વદેય્ય, સમ્મા વદમાનો સિયા, ન વિતથવાદી અસ્સાતિ એવં પદસમ્બન્ધો વેદિતબ્બો.

    Yaṃ kho taṃ brāhmaṇa…pe… vadeyyāti ettha pana ‘‘yaṃ kho taṃ, brāhmaṇa, asammohadhammo satto loke uppanno…pe… sukhāya devamanussāna’’nti vacanaṃ vadamāno koci sammā vadeyya, sammā vadamāno siyā, na vitathavādī assa. Mameva taṃ vacanaṃ vadamāno sammā vadeyya, sammā vadamāno siyā, na vitathavādī assāti evaṃ padasambandho veditabbo.

    તત્થ અસમ્મોહધમ્મોતિ અસમ્મોહસભાવો. લોકેતિ મનુસ્સલોકે. બહુજનહિતાયાતિ બહુજનસ્સ હિતત્થાય, પઞ્ઞાસમ્પત્તિયા દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકહિતૂપદેસકોતિ. બહુજનસુખાયાતિ બહુજનસ્સ સુખત્થાય, ચાગસમ્પત્તિયા ઉપકરણસુખસ્સ દાયકોતિ. લોકાનુકમ્પાયાતિ લોકસ્સ અનુકમ્પત્થાય, મેત્તાકરુણાસમ્પત્તિયા માતાપિતરો વિય લોકસ્સ રક્ખિતા ગોપયિતાતિ. અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનન્તિ ઇધ દેવમનુસ્સગ્ગહણેન ચ ભબ્બપુગ્ગલવેનેય્યસત્તેયેવ ગહેત્વા તેસં નિબ્બાનમગ્ગફલાધિગમાય અત્તનો ઉપ્પત્તિં દસ્સેતીતિ વેદિતબ્બો. અત્થાયાતિ હિ વુત્તે પરમત્થત્થાય નિબ્બાનાયાતિ વુત્તં હોતિ. હિતાયાતિ વુત્તે તં સમ્પાપકમગ્ગત્થાયાતિ વુત્તં હોતિ, નિબ્બાનસમ્પાપકમગ્ગતો હિ ઉત્તરિ હિતં નામ નત્થિ. સુખાયાતિ વુત્તે ફલસમાપત્તિસુખત્થાયાતિ વુત્તં હોતિ, તતો ઉત્તરિ સુખાભાવતો. વુત્તઞ્ચેતં ‘‘અયં સમાધિ પચ્ચુપ્પન્નસુખો ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૫૫; અ॰ નિ॰ ૫.૨૭; વિભ॰ ૮૦૪).

    Tattha asammohadhammoti asammohasabhāvo. Loketi manussaloke. Bahujanahitāyāti bahujanassa hitatthāya, paññāsampattiyā diṭṭhadhammikasamparāyikahitūpadesakoti. Bahujanasukhāyāti bahujanassa sukhatthāya, cāgasampattiyā upakaraṇasukhassa dāyakoti. Lokānukampāyāti lokassa anukampatthāya, mettākaruṇāsampattiyā mātāpitaro viya lokassa rakkhitā gopayitāti. Atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti idha devamanussaggahaṇena ca bhabbapuggalaveneyyasatteyeva gahetvā tesaṃ nibbānamaggaphalādhigamāya attano uppattiṃ dassetīti veditabbo. Atthāyāti hi vutte paramatthatthāya nibbānāyāti vuttaṃ hoti. Hitāyāti vutte taṃ sampāpakamaggatthāyāti vuttaṃ hoti, nibbānasampāpakamaggato hi uttari hitaṃ nāma natthi. Sukhāyāti vutte phalasamāpattisukhatthāyāti vuttaṃ hoti, tato uttari sukhābhāvato. Vuttañcetaṃ ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804).

    અસમ્મોહવિહારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Asammohavihāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    પુબ્બભાગપટિપદાદિવણ્ણના

    Pubbabhāgapaṭipadādivaṇṇanā

    ૫૧. એવં ભગવા બુદ્ધગુણપટિલાભાવસાનં અત્તનો અસમ્મોહવિહારં બ્રાહ્મણસ્સ દસ્સેત્વા ઇદાનિ યાય પટિપદાય તં કોટિપ્પત્તં અસમ્મોહવિહારં અધિગતો, તં પુબ્બભાગતો પભુતિ દસ્સેતું આરદ્ધં ખો પન મે બ્રાહ્મણાતિઆદિમાહ.

    51. Evaṃ bhagavā buddhaguṇapaṭilābhāvasānaṃ attano asammohavihāraṃ brāhmaṇassa dassetvā idāni yāya paṭipadāya taṃ koṭippattaṃ asammohavihāraṃ adhigato, taṃ pubbabhāgato pabhuti dassetuṃ āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇātiādimāha.

    કેચિ પનાહુ ‘‘ઇમં અસમ્મોહવિહારં સુત્વા બ્રાહ્મણસ્સ ચિત્તમેવં ઉપ્પન્નં ‘કાય નુ ખો પટિપદાય ઇમં પત્તો’તિ, તસ્સ ચિત્તમઞ્ઞાય ઇમાયાહં પટિપદાય ઇમં ઉત્તમં અસમ્મોહવિહારં પત્તોતિ દસ્સેન્તો એવમાહા’’તિ.

    Keci panāhu ‘‘imaṃ asammohavihāraṃ sutvā brāhmaṇassa cittamevaṃ uppannaṃ ‘kāya nu kho paṭipadāya imaṃ patto’ti, tassa cittamaññāya imāyāhaṃ paṭipadāya imaṃ uttamaṃ asammohavihāraṃ pattoti dassento evamāhā’’ti.

    તત્થ આરદ્ધં ખો પન મે, બ્રાહ્મણ, વીરિયં અહોસીતિ, બ્રાહ્મણ, ન મયા અયં ઉત્તમો અસમ્મોહવિહારો કુસીતેન મુટ્ઠસ્સતિના સારદ્ધકાયેન વિક્ખિત્તચિત્તેન વા અધિગતો, અપિચ ખો તદધિગમાય આરદ્ધં ખો પન મે વીરિયં અહોસિ, બોધિમણ્ડે નિસિન્નેન મયા ચતુરઙ્ગવીરિયં આરદ્ધં અહોસિ, પગ્ગહિતં અસિથિલપ્પવત્તિતન્તિ વુત્તં હોતિ. આરદ્ધત્તાયેવ ચ મેતં અસલ્લીનં અહોસિ.

    Tattha āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇa, vīriyaṃ ahosīti, brāhmaṇa, na mayā ayaṃ uttamo asammohavihāro kusītena muṭṭhassatinā sāraddhakāyena vikkhittacittena vā adhigato, apica kho tadadhigamāya āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ ahosi, bodhimaṇḍe nisinnena mayā caturaṅgavīriyaṃ āraddhaṃ ahosi, paggahitaṃ asithilappavattitanti vuttaṃ hoti. Āraddhattāyeva ca metaṃ asallīnaṃ ahosi.

    ઉપટ્ઠિતા સતિ અસમ્મુટ્ઠાતિ ન કેવલઞ્ચ વીરિયમેવ, સતિપિ મે આરમ્મણાભિમુખીભાવેન ઉપટ્ઠિતા અહોસિ. ઉપટ્ઠિતત્તાયેવ ચ અસમ્મુટ્ઠા. પસ્સદ્ધો કાયોતિ કાયચિત્તપ્પસ્સદ્ધિસમ્ભવેન કાયોપિ મે પસ્સદ્ધો અહોસિ. તત્થ યસ્મા નામકાયે પસ્સદ્ધે રૂપકાયોપિ પસ્સદ્ધોયેવ હોતિ, તસ્મા નામકાયો રૂપકાયોતિ અવિસેસેત્વાવ પસ્સદ્ધો કાયોતિ વુત્તં. અસારદ્ધોતિ સો ચ ખો પસ્સદ્ધત્તાયેવ અસારદ્ધો, વિગતદરથોતિ વુત્તં હોતિ. સમાહિતં ચિત્તં એકગ્ગન્તિ ચિત્તમ્પિ મે સમ્મા આહિતં સુટ્ઠુ ઠપિતં અપ્પિતં વિય અહોસિ. સમાહિતત્તા એવ ચ એકગ્ગં અચલં નિપ્ફન્દનન્તિ, એત્તાવતા ઝાનસ્સ પુબ્બભાગપટિપદા કથિતા હોતિ.

    Upaṭṭhitā sati asammuṭṭhāti na kevalañca vīriyameva, satipi me ārammaṇābhimukhībhāvena upaṭṭhitā ahosi. Upaṭṭhitattāyeva ca asammuṭṭhā. Passaddho kāyoti kāyacittappassaddhisambhavena kāyopi me passaddho ahosi. Tattha yasmā nāmakāye passaddhe rūpakāyopi passaddhoyeva hoti, tasmā nāmakāyo rūpakāyoti avisesetvāva passaddho kāyoti vuttaṃ. Asāraddhoti so ca kho passaddhattāyeva asāraddho, vigatadarathoti vuttaṃ hoti. Samāhitaṃ cittaṃ ekagganti cittampi me sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ appitaṃ viya ahosi. Samāhitattā eva ca ekaggaṃ acalaṃ nipphandananti, ettāvatā jhānassa pubbabhāgapaṭipadā kathitā hoti.

    ઇદાનિ ઇમાય પટિપદાય અધિગતં પઠમજ્ઝાનં આદિં કત્વા વિજ્જાત્તયપરિયોસાનં વિસેસં દસ્સેન્તો સો ખો અહન્તિઆદિમાહ. તત્થ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… ચતુત્થજ્ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહાસિન્તિ એત્થ તાવ યં વત્તબ્બં સિયા, તં સબ્બં વિસુદ્ધિમગ્ગે પથવીકસિણકથાયં વુત્તં. કેવલઞ્હિ તત્થ ‘‘ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’’તિ આગતં, ઇધ ‘‘વિહાસિ’’ન્તિ, અયમેવ વિસેસો. કિં કત્વા પન ભગવા ઇમાનિ ઝાનાનિ ઉપસમ્પજ્જ વિહાસીતિ, કમ્મટ્ઠાનં ભાવેત્વા. કતરં? આનાપાનસ્સતિકમ્મટ્ઠાનં.

    Idāni imāya paṭipadāya adhigataṃ paṭhamajjhānaṃ ādiṃ katvā vijjāttayapariyosānaṃ visesaṃ dassento so kho ahantiādimāha. Tattha vivicceva kāmehi…pe… catutthajjhānaṃ upasampajjavihāsinti ettha tāva yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge pathavīkasiṇakathāyaṃ vuttaṃ. Kevalañhi tattha ‘‘upasampajja viharatī’’ti āgataṃ, idha ‘‘vihāsi’’nti, ayameva viseso. Kiṃ katvā pana bhagavā imāni jhānāni upasampajja vihāsīti, kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā. Kataraṃ? Ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ.

    ઇમાનિ ચ પન ચત્તારિ ઝાનાનિ કેસઞ્ચિ ચિત્તેકગ્ગતત્થાનિ હોન્તિ, કેસઞ્ચિ વિપસ્સનાપાદકાનિ, કેસઞ્ચિ અભિઞ્ઞાપાદકાનિ, કેસઞ્ચિ નિરોધપાદકાનિ, કેસઞ્ચિ ભવોક્કમનત્થાનિ. તત્થ ખીણાસવાનં ચિત્તેકગ્ગતત્થાનિ હોન્તિ. તે હિ સમાપજ્જિત્વા એકગ્ગચિત્તા સુખં દિવસં વિહરિસ્સામાતિ ઇચ્ચેવં કસિણપરિકમ્મં કત્વા અટ્ઠ સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેન્તિ. સેક્ખપુથુજ્જનાનં સમાપત્તિતો વુટ્ઠાય સમાહિતેન ચિત્તેન વિપસ્સિસ્સામાતિ નિબ્બત્તેન્તાનં વિપસ્સનાપાદકાનિ હોન્તિ. યે પન અટ્ઠ સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેત્વા અભિઞ્ઞાપાદકજ્ઝાનં સમાપજ્જિત્વા સમાપત્તિતો વુટ્ઠાય ‘‘એકોપિ હુત્વા બહુધા હોતી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૨૩૮; પટિ॰ મ॰ ૧.૧૦૨) વુત્તનયા અભિઞ્ઞાયો પત્થેન્તા નિબ્બત્તેન્તિ, તેસં અભિઞ્ઞાપાદકાનિ હોન્તિ. યે પન અટ્ઠ સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેત્વા નિરોધસમાપત્તિં સમાપજ્જિત્વા સત્તાહં અચિત્તા હુત્વા દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિરોધં નિબ્બાનં પત્વા સુખં વિહરિસ્સામાતિ નિબ્બત્તેન્તિ, તેસં નિરોધપાદકાનિ હોન્તિ. યે પન અટ્ઠ સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેત્વા અપરિહીનજ્ઝાના બ્રહ્મલોકે ઉપ્પજ્જિસ્સામાતિ નિબ્બત્તેન્તિ, તેસં ભવોક્કમનત્થાનિ હોન્તિ.

    Imāni ca pana cattāri jhānāni kesañci cittekaggatatthāni honti, kesañci vipassanāpādakāni, kesañci abhiññāpādakāni, kesañci nirodhapādakāni, kesañci bhavokkamanatthāni. Tattha khīṇāsavānaṃ cittekaggatatthāni honti. Te hi samāpajjitvā ekaggacittā sukhaṃ divasaṃ viharissāmāti iccevaṃ kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbattenti. Sekkhaputhujjanānaṃ samāpattito vuṭṭhāya samāhitena cittena vipassissāmāti nibbattentānaṃ vipassanāpādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya ‘‘ekopi hutvā bahudhā hotī’’ti (dī. ni. 1.238; paṭi. ma. 1.102) vuttanayā abhiññāyo patthentā nibbattenti, tesaṃ abhiññāpādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā sattāhaṃ acittā hutvā diṭṭheva dhamme nirodhaṃ nibbānaṃ patvā sukhaṃ viharissāmāti nibbattenti, tesaṃ nirodhapādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā aparihīnajjhānā brahmaloke uppajjissāmāti nibbattenti, tesaṃ bhavokkamanatthāni honti.

    ભગવતા પનિદં ચતુત્થજ્ઝાનં બોધિરુક્ખમૂલે નિબ્બત્તિતં, તં તસ્સ વિપસ્સનાપાદકઞ્ચેવ અહોસિ અભિઞ્ઞાપાદકઞ્ચ સબ્બકિચ્ચસાધકઞ્ચ, સબ્બલોકિયલોકુત્તરગુણદાયકન્તિ વેદિતબ્બં.

    Bhagavatā panidaṃ catutthajjhānaṃ bodhirukkhamūle nibbattitaṃ, taṃ tassa vipassanāpādakañceva ahosi abhiññāpādakañca sabbakiccasādhakañca, sabbalokiyalokuttaraguṇadāyakanti veditabbaṃ.

    પુબ્બભાગપટિપદાદિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Pubbabhāgapaṭipadādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    પુબ્બેનિવાસકથાવણ્ણના

    Pubbenivāsakathāvaṇṇanā

    ૫૨. યેસઞ્ચ ગુણાનં દાયકં અહોસિ, તેસં એકદેસં દસ્સેન્તો સો એવં સમાહિતે ચિત્તેતિઆદિમાહ. તત્થ દ્વિન્નં વિજ્જાનં અનુપદવણ્ણના ચેવ ભાવનાનયો ચ વિસુદ્ધિમગ્ગે વિત્થારિતો. કેવલઞ્હિ તત્થ ‘‘સો એવં સમાહિતે ચિત્તે…પે॰… અભિનિન્નામેતી’’તિ વુત્તં, ઇધ ‘‘અભિનિન્નામેસિ’’ન્તિ. અયં ખો મે બ્રાહ્મણાતિ અયઞ્ચ અપ્પનાવારો તત્થ અનાગતોતિ અયમેવ વિસેસો. તત્થ સોતિ સો અહં. અભિનિન્નામેસિન્તિ અભિનીહરિં. અભિનિન્નામેસિન્તિ ચ વચનતો સોતિ એત્થ સો અહન્તિ એવમત્થો વેદિતબ્બો.

    52. Yesañca guṇānaṃ dāyakaṃ ahosi, tesaṃ ekadesaṃ dassento so evaṃ samāhite cittetiādimāha. Tattha dvinnaṃ vijjānaṃ anupadavaṇṇanā ceva bhāvanānayo ca visuddhimagge vitthārito. Kevalañhi tattha ‘‘so evaṃ samāhite citte…pe… abhininnāmetī’’ti vuttaṃ, idha ‘‘abhininnāmesi’’nti. Ayaṃ kho me brāhmaṇāti ayañca appanāvāro tattha anāgatoti ayameva viseso. Tattha soti so ahaṃ. Abhininnāmesinti abhinīhariṃ. Abhininnāmesinti ca vacanato soti ettha so ahanti evamattho veditabbo.

    યસ્મા ચિદં ભગવતો વસેન પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણં આગતં, તસ્મા ‘‘સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નો’’તિ એત્થ એવં યોજના વેદિતબ્બા. એત્થ હિ સો તતો ચુતોતિ પટિનિવત્તન્તસ્સ પચ્ચવેક્ખણં. તસ્મા ઇધૂપપન્નોતિ ઇમિસ્સા ઇધૂપપત્તિયા અનન્તરં. અમુત્ર ઉદપાદિન્તિ તુસિતભવનં સન્ધાયાહાતિ વેદિતબ્બો. તત્રાપાસિં એવંનામોતિ તત્રાપિ તુસિતભવને સેતકેતુ નામ દેવપુત્તો અહોસિં. એવંગોત્તોતિ તાહિ દેવતાહિ સદ્ધિં એકગોત્તો. એવંવણ્ણોતિ સુવણ્ણવણ્ણો. એવમાહારોતિ દિબ્બસુધાહારો. એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદીતિ એવં દિબ્બસુખપટિસંવેદી. દુક્ખં પન સઙ્ખારદુક્ખમત્તમેવ . એવમાયુપરિયન્તોતિ એવં સત્તપઞ્ઞાસવસ્સકોટિસટ્ઠિવસ્સસતસહસ્સાયુપરિયન્તો. સો તતો ચુતોતિ સો અહં તતો તુસિતભવનતો ચુતો. ઇધૂપપન્નોતિ ઇધ મહામાયાય દેવિયા કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તો.

    Yasmā cidaṃ bhagavato vasena pubbenivāsānussatiñāṇaṃ āgataṃ, tasmā ‘‘so tato cuto idhūpapanno’’ti ettha evaṃ yojanā veditabbā. Ettha hi so tato cutoti paṭinivattantassa paccavekkhaṇaṃ. Tasmā idhūpapannoti imissā idhūpapattiyā anantaraṃ. Amutra udapādinti tusitabhavanaṃ sandhāyāhāti veditabbo. Tatrāpāsiṃ evaṃnāmoti tatrāpi tusitabhavane setaketu nāma devaputto ahosiṃ. Evaṃgottoti tāhi devatāhi saddhiṃ ekagotto. Evaṃvaṇṇoti suvaṇṇavaṇṇo. Evamāhāroti dibbasudhāhāro. Evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedīti evaṃ dibbasukhapaṭisaṃvedī. Dukkhaṃ pana saṅkhāradukkhamattameva . Evamāyupariyantoti evaṃ sattapaññāsavassakoṭisaṭṭhivassasatasahassāyupariyanto. Sotato cutoti so ahaṃ tato tusitabhavanato cuto. Idhūpapannoti idha mahāmāyāya deviyā kucchimhi nibbatto.

    અયં ખો મે બ્રાહ્મણાતિઆદીસુ મેતિ મયા. વિજ્જાતિ વિદિતકરણટ્ઠેન વિજ્જા. કિં વિદિતં કરોતિ? પુબ્બેનિવાસં. અવિજ્જાતિ તસ્સેવ પુબ્બેનિવાસસ્સ અવિદિતકરણટ્ઠેન તપ્પટિચ્છાદકો મોહો વુચ્ચતિ. તમોતિ સ્વેવ મોહો પટિચ્છાદકટ્ઠેન ‘‘તમો’’તિ વુચ્ચતિ. આલોકોતિ સાયેવ વિજ્જા ઓભાસકરણટ્ઠેન ‘‘આલોકો’’તિ વુચ્ચતિ. એત્થ ચ વિજ્જા અધિગતાતિ અયં અત્થો, સેસં પસંસાવચનં. યોજના પનેત્થ અયં ખો મે વિજ્જા અધિગતા, તસ્સ મે અધિગતવિજ્જસ્સ અવિજ્જા વિહતા, વિનટ્ઠાતિ અત્થો. કસ્મા? યસ્મા વિજ્જા ઉપ્પન્ના. એસ નયો ઇતરસ્મિમ્પિ પદદ્વયે.

    Ayaṃ kho me brāhmaṇātiādīsu meti mayā. Vijjāti viditakaraṇaṭṭhena vijjā. Kiṃ viditaṃ karoti? Pubbenivāsaṃ. Avijjāti tasseva pubbenivāsassa aviditakaraṇaṭṭhena tappaṭicchādako moho vuccati. Tamoti sveva moho paṭicchādakaṭṭhena ‘‘tamo’’ti vuccati. Ālokoti sāyeva vijjā obhāsakaraṇaṭṭhena ‘‘āloko’’ti vuccati. Ettha ca vijjā adhigatāti ayaṃ attho, sesaṃ pasaṃsāvacanaṃ. Yojanā panettha ayaṃ kho me vijjā adhigatā, tassa me adhigatavijjassa avijjā vihatā, vinaṭṭhāti attho. Kasmā? Yasmā vijjā uppannā. Esa nayo itarasmimpi padadvaye.

    યથા ન્તિ એત્થ યથાતિ ઓપમ્મે. ન્તિ નિપાતો. સતિયા અવિપ્પવાસેન અપ્પમત્તસ્સ. વીરિયાતાપેન આતાપિનો. કાયે ચ જીવિતે ચ અનપેક્ખતાય પહિતત્તસ્સ, પેસિતત્તસ્સાતિ અત્થો. ઇદં વુત્તં હોતિ ‘‘યથા અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો અવિજ્જા વિહઞ્ઞેય્ય, વિજ્જા ઉપ્પજ્જેય્ય. તમો વિહઞ્ઞેય્ય, આલોકો ઉપ્પજ્જેય્ય. એવમેવ મમ અવિજ્જા વિહતા, વિજ્જા ઉપ્પન્ના. તમો વિહતો, આલોકો ઉપ્પન્નો. એતસ્સ મે પધાનાનુયોગસ્સ અનુરૂપમેવ ફલં લદ્ધ’’ન્તિ.

    Yathātanti ettha yathāti opamme. Tanti nipāto. Satiyā avippavāsena appamattassa. Vīriyātāpena ātāpino. Kāye ca jīvite ca anapekkhatāya pahitattassa, pesitattassāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘yathā appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avijjā vihaññeyya, vijjā uppajjeyya. Tamo vihaññeyya, āloko uppajjeyya. Evameva mama avijjā vihatā, vijjā uppannā. Tamo vihato, āloko uppanno. Etassa me padhānānuyogassa anurūpameva phalaṃ laddha’’nti.

    પુબ્બેનિવાસકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Pubbenivāsakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    દિબ્બચક્ખુઞાણકથાવણ્ણના

    Dibbacakkhuñāṇakathāvaṇṇanā

    ૫૩. ચુતૂપપાતકથાયં યસ્મા ઇધ ભગવતો વસેન પાળિ આગતા, તસ્મા ‘‘પસ્સામિ પજાનામી’’તિ વુત્તં, અયં વિસેસો. સેસં વિસુદ્ધિમગ્ગે વુત્તસદિસમેવ.

    53. Cutūpapātakathāyaṃ yasmā idha bhagavato vasena pāḷi āgatā, tasmā ‘‘passāmi pajānāmī’’ti vuttaṃ, ayaṃ viseso. Sesaṃ visuddhimagge vuttasadisameva.

    એત્થ પન વિજ્જાતિ દિબ્બચક્ખુઞાણવિજ્જા. અવિજ્જાતિ સત્તાનં ચુતિપટિસન્ધિપટિચ્છાદિકા અવિજ્જા. સેસં વુત્તનયમેવાતિ. યસ્મા ચ પૂરિતપારમીનં મહાસત્તાનં પરિકમ્મકિચ્ચં નામ નત્થિ. તે હિ ચિત્તે અભિનિન્નામિતમત્તેયેવ અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરન્તિ, દિબ્બેન ચક્ખુના સત્તે પસ્સન્તિ. તસ્મા યો તત્થ પરિકમ્મં આદિં કત્વા ભાવનાનયો વુત્તો, ન તેન ઇધ અત્થોતિ.

    Ettha pana vijjāti dibbacakkhuñāṇavijjā. Avijjāti sattānaṃ cutipaṭisandhipaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayamevāti. Yasmā ca pūritapāramīnaṃ mahāsattānaṃ parikammakiccaṃ nāma natthi. Te hi citte abhininnāmitamatteyeva anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussaranti, dibbena cakkhunā satte passanti. Tasmā yo tattha parikammaṃ ādiṃ katvā bhāvanānayo vutto, na tena idha atthoti.

    દિબ્બચક્ખુઞાણકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dibbacakkhuñāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    આસવક્ખયઞાણકથાવણ્ણના

    Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā

    ૫૪. તતિયવિજ્જાય સો એવં સમાહિતે ચિત્તેતિ વિપસ્સનાપાદકં ચતુત્થજ્ઝાનચિત્તં વેદિતબ્બં. આસવાનં ખયઞાણાયાતિ અરહત્તમગ્ગઞાણત્થાય. અરહત્તમગ્ગો હિ આસવવિનાસનતો આસવાનં ખયોતિ વુચ્ચતિ, તત્ર ચેતં ઞાણં, તપ્પરિયાપન્નત્તાતિ. ચિત્તં અભિનિન્નામેસિન્તિ વિપસ્સનાચિત્તં અભિનીહરિં. સો ઇદં દુક્ખન્તિ એવમાદીસુ ‘‘એત્તકં દુક્ખં, ન ઇતો ભિય્યો’’તિ સબ્બમ્પિ દુક્ખસચ્ચં સરસલક્ખણપટિવેધેન યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં જાનિં પટિવિજ્ઝિં. તસ્સ ચ દુક્ખસ્સ નિબ્બત્તિકં તણ્હં અયં દુક્ખસમુદયોતિ. તદુભયમ્પિ યં ઠાનં પત્વા નિરુજ્ઝતિ, તં તેસં અપ્પવત્તિં નિબ્બાનં અયં દુક્ખનિરોધોતિ. તસ્સ સમ્પાપકં અરિયમગ્ગં અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદાતિ સરસલક્ખણપટિવેધેન યથાભૂતં અબ્ભઞ્ઞાસિં જાનિં પટિવિજ્ઝિન્તિ એવમત્થો વેદિતબ્બો.

    54. Tatiyavijjāya so evaṃ samāhite citteti vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabbaṃ. Āsavānaṃ khayañāṇāyāti arahattamaggañāṇatthāya. Arahattamaggo hi āsavavināsanato āsavānaṃ khayoti vuccati, tatra cetaṃ ñāṇaṃ, tappariyāpannattāti. Cittaṃ abhininnāmesinti vipassanācittaṃ abhinīhariṃ. So idaṃ dukkhanti evamādīsu ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbampi dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ jāniṃ paṭivijjhiṃ. Tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ ayaṃ dukkhasamudayoti. Tadubhayampi yaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhati, taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ ayaṃ dukkhanirodhoti. Tassa sampāpakaṃ ariyamaggaṃ ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ jāniṃ paṭivijjhinti evamattho veditabbo.

    એવં સરૂપતો સચ્ચાનિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ કિલેસવસેન પરિયાયતો દસ્સેન્તો ઇમે આસવાતિઆદિમાહ. તસ્સ મે એવં જાનતો એવં પસ્સતોતિ તસ્સ મય્હં એવં જાનન્તસ્સ એવં પસ્સન્તસ્સ. સહ વિપસ્સનાય કોટિપ્પત્તં મગ્ગં કથેતિ. કામાસવાતિ કામાસવતો. વિમુચ્ચિત્થાતિ ઇમિના ફલક્ખણં દસ્સેતિ, મગ્ગક્ખણે હિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, ફલક્ખણે વિમુત્તં હોતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણન્તિ ઇમિના પચ્ચવેક્ખણઞાણં દસ્સેતિ. ખીણા જાતીતિઆદીહિ તસ્સ ભૂમિં, તેન હિ ઞાણેન ભગવા પચ્ચવેક્ખન્તો ‘‘ખીણા જાતી’’તિઆદીનિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. કતમા પન ભગવતો જાતિ ખીણા, કથઞ્ચ નં અબ્ભઞ્ઞાસીતિ? ન તાવસ્સ અતીતા જાતિ ખીણા, પુબ્બેવ ખીણત્તા, ન અનાગતા, અનાગતે વાયામાભાવતો, ન પચ્ચુપ્પન્ના, વિજ્જમાનત્તા. યા પન મગ્ગસ્સ અભાવિતત્તા ઉપ્પજ્જેય્ય એકચતુપઞ્ચવોકારભવેસુ એકચતુપઞ્ચક્ખન્ધભેદા જાતિ, સા મગ્ગસ્સ ભાવિતત્તા અનુપ્પાદધમ્મતં આપજ્જનેન ખીણા, તં સો મગ્ગભાવનાય પહીનકિલેસે પચ્ચવેક્ખિત્વા ‘‘કિલેસાભાવે વિજ્જમાનમ્પિ કમ્મં આયતિં અપ્પટિસન્ધિકં હોતી’’તિ જાનન્તો અબ્ભઞ્ઞાસિ.

    Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha. Tassa me evaṃ jānato evaṃ passatoti tassa mayhaṃ evaṃ jānantassa evaṃ passantassa. Saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ katheti. Kāmāsavāti kāmāsavato. Vimuccitthāti iminā phalakkhaṇaṃ dasseti, maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hoti. Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇanti iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dasseti. Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ, tena hi ñāṇena bhagavā paccavekkhanto ‘‘khīṇā jātī’’tiādīni abbhaññāsi. Katamā pana bhagavato jāti khīṇā, kathañca naṃ abbhaññāsīti? Na tāvassa atītā jāti khīṇā, pubbeva khīṇattā, na anāgatā, anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā, vijjamānattā. Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā, taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā ‘‘kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotī’’ti jānanto abbhaññāsi.

    વુસિતન્તિ વુત્થં પરિવુત્થં, કતં ચરિતં નિટ્ઠિતન્તિ અત્થો. બ્રહ્મચરિયન્તિ મગ્ગબ્રહ્મચરિયં, પુથુજ્જનકલ્યાણકેન હિ સદ્ધિં સત્તસેક્ખા બ્રહ્મચરિયવાસં વસન્તિ નામ, ખીણાસવો વુત્થવાસો. તસ્મા ભગવા અત્તનો બ્રહ્મચરિયવાસં પચ્ચવેક્ખન્તો ‘‘વુસિતં બ્રહ્મચરિય’’ન્તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. કતં કરણીયન્તિ ચતૂસુ સચ્ચેસુ ચતૂહિ મગ્ગેહિ પરિઞ્ઞાપહાનસચ્છિકિરિયાભાવનાવસેન સોળસવિધમ્પિ કિચ્ચં નિટ્ઠાપિતન્તિ અત્થો. પુથુજ્જનકલ્યાણકાદયો હિ તં કિચ્ચં કરોન્તિ, ખીણાસવો કતકરણીયો. તસ્મા ભગવા અત્તનો કરણીયં પચ્ચવેક્ખન્તો ‘‘કતં કરણીય’’ન્તિ અબ્ભઞ્ઞાસિ.

    Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ, puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ sattasekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma, khīṇāsavo vutthavāso. Tasmā bhagavā attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto ‘‘vusitaṃ brahmacariya’’nti abbhaññāsi. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti, khīṇāsavo katakaraṇīyo. Tasmā bhagavā attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto ‘‘kataṃ karaṇīya’’nti abbhaññāsi.

    નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ ઇદાનિ પુન ઇત્થભાવાય એવંસોળસકિચ્ચભાવાય, કિલેસક્ખયાય વા મગ્ગભાવનાકિચ્ચં મે નત્થીતિ અબ્ભઞ્ઞાસિ. અથ વા ઇત્થત્તાયાતિ ઇત્થભાવતો ઇમસ્મા એવંપકારા ઇદાનિ વત્તમાનક્ખન્ધસન્તાના અપરં ખન્ધસન્તાનં મય્હં નત્થિ. ઇમે પન પઞ્ચક્ખન્ધા પરિઞ્ઞાતા તિટ્ઠન્તિ છિન્નમૂલકા રુક્ખા વિય. તે ચરિમકવિઞ્ઞાણનિરોધેન અનુપાદાનો વિય જાતવેદો નિબ્બાયિસ્સન્તીતિ અબ્ભઞ્ઞાસિ.

    Nāparaṃitthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃsoḷasakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ me natthīti abbhaññāsi. Atha vā itthattāyāti itthabhāvato imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ natthi. Ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlakā rukkhā viya. Te carimakaviññāṇanirodhena anupādāno viya jātavedo nibbāyissantīti abbhaññāsi.

    ઇદાનિ એવં પચ્ચવેક્ખણઞાણપરિગ્ગહિતં આસવાનં ખયઞાણાધિગમં બ્રાહ્મણસ્સ દસ્સેન્તો, અયં ખો મે બ્રાહ્મણાતિઆદિમાહ. તત્થ વિજ્જાતિ અરહત્તમગ્ગઞાણવિજ્જા. અવિજ્જાતિ ચતુસચ્ચપટિચ્છાદિકા અવિજ્જા. સેસં વુત્તનયમેવ. એત્તાવતા ચ પુબ્બેનિવાસઞાણેન અતીતંસઞાણં, દિબ્બચક્ખુના પચ્ચુપ્પન્નાનાગતંસઞાણં, આસવક્ખયેન સકલલોકિયલોકુત્તરગુણન્તિ એવં તીહિ વિજ્જાહિ સબ્બેપિ સબ્બઞ્ઞુગુણે સઙ્ગહેત્વા પકાસેન્તો અત્તનો અસમ્મોહવિહારં બ્રાહ્મણસ્સ દસ્સેસિ.

    Idāni evaṃ paccavekkhaṇañāṇapariggahitaṃ āsavānaṃ khayañāṇādhigamaṃ brāhmaṇassa dassento, ayaṃ kho me brāhmaṇātiādimāha. Tattha vijjāti arahattamaggañāṇavijjā. Avijjāti catusaccapaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayameva. Ettāvatā ca pubbenivāsañāṇena atītaṃsañāṇaṃ, dibbacakkhunā paccuppannānāgataṃsañāṇaṃ, āsavakkhayena sakalalokiyalokuttaraguṇanti evaṃ tīhi vijjāhi sabbepi sabbaññuguṇe saṅgahetvā pakāsento attano asammohavihāraṃ brāhmaṇassa dassesi.

    આસવક્ખયઞાણકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    અરઞ્ઞવાસકારણવણ્ણના

    Araññavāsakāraṇavaṇṇanā

    ૫૫. એવં વુત્તે કિર બ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ – ‘‘સમણો ગોતમો સબ્બઞ્ઞુતં પટિજાનાતિ, અજ્જાપિ ચ અરઞ્ઞવાસં ન વિજહતિ, અત્થિ નુ ખ્વસ્સ અઞ્ઞમ્પિ કિઞ્ચિ કરણીય’’ન્તિ. અથસ્સ ભગવા અજ્ઝાસયં વિદિત્વા ઇમિના અજ્ઝાસયાનુસન્ધિના, સિયા ખો પન તેતિઆદિમાહ. તત્થ સિયા ખો પન તે, બ્રાહ્મણ, એવમસ્સાતિ, બ્રાહ્મણ, કદાચિ તુય્હં એવં ભવેય્ય. ન ખો પનેતં બ્રાહ્મણ એવં દટ્ઠબ્બન્તિ એતં ખો પન, બ્રાહ્મણ, તયા મય્હં પન્તસેનાસનપટિસેવનં અવીતરાગાદિતાયાતિ એવં ન દટ્ઠબ્બં. એવં પન્તસેનાસનપટિસેવને અકારણં પટિક્ખિપિત્વા કારણં દસ્સેન્તો દ્વે ખો અહન્તિઆદિમાહ. તત્થ અત્થોયેવ અત્થવસો. તસ્મા દ્વે ખો અહં, બ્રાહ્મણ, અત્થવસેતિ અહં ખો, બ્રાહ્મણ, દ્વે અત્થે દ્વે કારણાનિ સમ્પસ્સમાનોતિ વુત્તં હોતિ. અત્તનો ચ દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારન્તિ એત્થ દિટ્ઠધમ્મો નામ અયં પચ્ચક્ખો અત્તભાવો. સુખવિહારો નામ ચતુન્નમ્પિ ઇરિયાપથવિહારાનં ફાસુતા, એકકસ્સ હિ અરઞ્ઞે અન્તમસો ઉચ્ચારપસ્સાવકિચ્ચં ઉપાદાય સબ્બેવ ઇરિયાપથા ફાસુકા હોન્તિ, તસ્મા દિટ્ઠધમ્મસ્સ સુખવિહારન્તિ અયમત્થો વેદિતબ્બો. પચ્છિમઞ્ચ જનતં અનુકમ્પમાનોતિ કથં અરઞ્ઞવાસેન પચ્છિમા જનતા અનુકમ્પિતા હોતિ? સદ્ધાપબ્બજિતા હિ કુલપુત્તા ભગવતો અરઞ્ઞવાસં દિસ્વા ભગવાપિ નામ અરઞ્ઞસેનાસનાનિ ન મુઞ્ચતિ, યસ્સ નેવત્થિ પરિઞ્ઞાતબ્બં ન પહાતબ્બં ન ભાવેતબ્બં ન સચ્છિકાતબ્બં, કિમઙ્ગં પન મયન્તિ ચિન્તેત્વા તત્થ વસિતબ્બમેવ મઞ્ઞિસ્સન્તિ. એવં ખિપ્પમેવ દુક્ખસ્સન્તકરા ભવિસ્સન્તિ. એવં પચ્છિમા જનતા અનુકમ્પિતા હોતિ. એતમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પચ્છિમઞ્ચ જનતં અનુકમ્પમાનો’’તિ.

    55. Evaṃ vutte kira brāhmaṇo cintesi – ‘‘samaṇo gotamo sabbaññutaṃ paṭijānāti, ajjāpi ca araññavāsaṃ na vijahati, atthi nu khvassa aññampi kiñci karaṇīya’’nti. Athassa bhagavā ajjhāsayaṃ viditvā iminā ajjhāsayānusandhinā, siyā kho pana tetiādimāha. Tattha siyā kho pana te, brāhmaṇa, evamassāti, brāhmaṇa, kadāci tuyhaṃ evaṃ bhaveyya. Na kho panetaṃ brāhmaṇa evaṃ daṭṭhabbanti etaṃ kho pana, brāhmaṇa, tayā mayhaṃ pantasenāsanapaṭisevanaṃ avītarāgāditāyāti evaṃ na daṭṭhabbaṃ. Evaṃ pantasenāsanapaṭisevane akāraṇaṃ paṭikkhipitvā kāraṇaṃ dassento dve kho ahantiādimāha. Tattha atthoyeva atthavaso. Tasmā dve kho ahaṃ, brāhmaṇa, atthavaseti ahaṃ kho, brāhmaṇa, dve atthe dve kāraṇāni sampassamānoti vuttaṃ hoti. Attano ca diṭṭhadhammasukhavihāranti ettha diṭṭhadhammo nāma ayaṃ paccakkho attabhāvo. Sukhavihāro nāma catunnampi iriyāpathavihārānaṃ phāsutā, ekakassa hi araññe antamaso uccārapassāvakiccaṃ upādāya sabbeva iriyāpathā phāsukā honti, tasmā diṭṭhadhammassa sukhavihāranti ayamattho veditabbo. Pacchimañca janataṃ anukampamānoti kathaṃ araññavāsena pacchimā janatā anukampitā hoti? Saddhāpabbajitā hi kulaputtā bhagavato araññavāsaṃ disvā bhagavāpi nāma araññasenāsanāni na muñcati, yassa nevatthi pariññātabbaṃ na pahātabbaṃ na bhāvetabbaṃ na sacchikātabbaṃ, kimaṅgaṃ pana mayanti cintetvā tattha vasitabbameva maññissanti. Evaṃ khippameva dukkhassantakarā bhavissanti. Evaṃ pacchimā janatā anukampitā hoti. Etamatthaṃ dassento āha ‘‘pacchimañca janataṃ anukampamāno’’ti.

    અરઞ્ઞવાસકારણવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Araññavāsakāraṇavaṇṇanā niṭṭhitā.

    દેસનાનુમોદનાવણ્ણના

    Desanānumodanāvaṇṇanā

    ૫૬. તં સુત્વા અત્તમનો બ્રાહ્મણો અનુકમ્પિતરૂપાતિઆદિમાહ. તત્થ અનુકમ્પિતરૂપાતિ અનુકમ્પિતજાતિકા અનુકમ્પિતસભાવા. જનતાતિ જનસમૂહો. યથા તં અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેનાતિ યથા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો અનુકમ્પેય્ય, તથેવ અનુકમ્પિતરૂપાતિ.

    56. Taṃ sutvā attamano brāhmaṇo anukampitarūpātiādimāha. Tattha anukampitarūpāti anukampitajātikā anukampitasabhāvā. Janatāti janasamūho. Yathā taṃ arahatā sammāsambuddhenāti yathā arahaṃ sammāsambuddho anukampeyya, tatheva anukampitarūpāti.

    એવઞ્ચ પન વત્વા પુન તં ભગવતો ધમ્મદેસનં અબ્ભનુમોદમાનો ભગવન્તં એતદવોચ અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં, ભો ગોતમાતિ. તત્થાયં અભિક્કન્તસદ્દો ખયસુન્દરાભિરૂપઅબ્ભનુમોદનેસુ દિસ્સતિ. ‘‘અભિક્કન્તા, ભન્તે, રત્તિ, નિક્ખન્તો પઠમો યામો, ચિરનિસિન્નો ભિક્ખુસઙ્ઘો’’તિઆદીસુ (ચૂળવ॰ ૩૮૩; અ॰ નિ॰ ૮.૨૦) હિ ખયે દિસ્સતિ. ‘‘અયં ઇમેસં ચતુન્નં પુગ્ગલાનં અભિક્કન્તતરો ચ પણીતતરો ચા’’તિઆદીસુ (અ॰ નિ॰ ૪.૧૦૦) સુન્દરે.

    Evañca pana vatvā puna taṃ bhagavato dhammadesanaṃ abbhanumodamāno bhagavantaṃ etadavoca abhikkantaṃ, bho gotama, abhikkantaṃ, bho gotamāti. Tatthāyaṃ abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanesu dissati. ‘‘Abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho’’tiādīsu (cūḷava. 383; a. ni. 8.20) hi khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’tiādīsu (a. ni. 4.100) sundare.

    ‘‘કો મે વન્દતિ પાદાનિ, ઇદ્ધિયા યસસા જલં;

    ‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;

    અભિક્કન્તેન વણ્ણેન, સબ્બા ઓભાસયં દિસા’’તિ. –

    Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –

    આદીસુ (વિ॰ વ॰ ૮૫૭) અભિરૂપે. ‘‘અભિક્કન્તં, ભન્તે’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૧.૨૫૦; પારા॰ ૧૫) અબ્ભનુમોદને . ઇધાપિ અબ્ભનુમોદનેયેવ. યસ્મા ચ અબ્ભનુમોદને, તસ્મા સાધુ સાધુ ભો, ગોતમાતિ વુત્તં હોતીતિ વેદિતબ્બં.

    Ādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ, bhante’’tiādīsu (dī. ni. 1.250; pārā. 15) abbhanumodane . Idhāpi abbhanumodaneyeva. Yasmā ca abbhanumodane, tasmā sādhu sādhu bho, gotamāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.

    ‘‘ભયે કોધે પસંસાયં, તુરિતે કોતૂહલચ્છરે;

    ‘‘Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhalacchare;

    હાસે સોકે પસાદે ચ, કરે આમેડિતં બુધો’’તિ. –

    Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho’’ti. –

    ઇમિના ચ લક્ખણેન ઇધ પસાદવસેન પસંસાવસેન ચાયં દ્વિક્ખત્તું વુત્તોતિ વેદિતબ્બો. અથ વા અભિક્કન્તન્તિ અભિકન્તં. અતિઇટ્ઠં અતિમનાપં, અતિસુન્દરન્તિ વુત્તં હોતિ.

    Iminā ca lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ vuttoti veditabbo. Atha vā abhikkantanti abhikantaṃ. Atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ, atisundaranti vuttaṃ hoti.

    તત્થ એકેન અભિક્કન્તસદ્દેન દેસનં થોમેતિ, એકેન અત્તનો પસાદં. અયઞ્હેત્થ અધિપ્પાયો – અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, યદિદં ભોતો ગોતમસ્સ ધમ્મદેસના, અભિક્કન્તં યદિદં ભોતો ગોતમસ્સ ધમ્મદેસનં આગમ્મ મમ પસાદોતિ. ભગવતોયેવ વા વચનં દ્વે દ્વે અત્થે સન્ધાય થોમેતિ – ભોતો ગોતમસ્સ વચનં અભિક્કન્તં દોસનાસનતો, અભિક્કન્તં ગુણાધિગમનતો, તથા સદ્ધાજનનતો, પઞ્ઞાજનનતો, સાત્થતો, સબ્યઞ્જનતો, ઉત્તાનપદતો, ગમ્ભીરત્થતો, કણ્ણસુખતો, હદયઙ્ગમતો, અનત્તુક્કંસનતો, અપરવમ્ભનતો, કરુણાસીતલતો, પઞ્ઞાવદાતતો, આપાથરમણીયતો, વિમદ્દક્ખમતો, સુય્યમાનસુખતો, વીમંસીયમાનહિતતોતિ એવમાદીહિ યોજેતબ્બં.

    Tattha ekena abhikkantasaddena desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ. Ayañhettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bho gotama, yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā, abhikkantaṃ yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavatoyeva vā vacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi – bhoto gotamassa vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato, tathā saddhājananato, paññājananato, sātthato, sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsīyamānahitatoti evamādīhi yojetabbaṃ.

    તતો પરમ્પિ ચતૂહિ ઉપમાહિ દેસનંયેવ થોમેતિ. તત્થ નિક્કુજ્જિતન્તિ અધોમુખઠપિતં, હેટ્ઠામુખજાતં વા. ઉક્કુજ્જેય્યાતિ ઉપરિ મુખં કરેય્ય. પટિચ્છન્નન્તિ તિણપણ્ણાદિચ્છાદિતં. વિવરેય્યાતિ ઉગ્ઘાટેય્ય. મૂળ્હસ્સાતિ દિસામૂળ્હસ્સ. મગ્ગં આચિક્ખેય્યાતિ હત્થે ગહેત્વા ‘‘એસ મગ્ગો’’તિ વદેય્ય. અન્ધકારેતિ કાળપક્ખચાતુદ્દસીઅડ્ઢરત્તઘનવનસણ્ડમેઘપટલેહિ ચતુરઙ્ગે તમે, અયં તાવ અનુત્તાનપદત્થો.

    Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti upari mukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādicchāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti vadeyya. Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasīaḍḍharattaghanavanasaṇḍameghapaṭalehi caturaṅge tame, ayaṃ tāva anuttānapadattho.

    અયં પન અધિપ્પાયયોજના – યથા કોચિ નિક્કુજ્જિતં ઉક્કુજ્જેય્ય, એવં સદ્ધમ્મવિમુખં અસદ્ધમ્મે પતિતં મં અસદ્ધમ્મા વુટ્ઠાપેન્તેન, યથા પટિચ્છન્નં વિવરેય્ય . એવં કસ્સપસ્સ ભગવતો સાસનન્તરધાનતો પભુતિ મિચ્છાદિટ્ઠિગહનપટિચ્છન્નં સાસનં વિવરન્તેન, યથા મૂળ્હસ્સ મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, એવં કુમ્મગ્ગમિચ્છામગ્ગપ્પટિપન્નસ્સ મે સગ્ગમોક્ખમગ્ગં આચિક્ખન્તેન, યથા અન્ધકારે તેલપજ્જોતં ધારેય્ય, એવં મોહન્ધકારે નિમુગ્ગસ્સ મે બુદ્ધાદિરતનરૂપાનિ અપસ્સતો તપ્પટિચ્છાદકમોહન્ધકારવિદ્ધંસકદેસનાપજ્જોતધારણેન મય્હં ભોતા ગોતમેન એતેહિ પરિયાયેહિ પકાસિતત્તા અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતોતિ.

    Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya . Evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggappaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ ācikkhantena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotadhāraṇena mayhaṃ bhotā gotamena etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsitoti.

    દેસનાનુમોદનાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Desanānumodanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    પસન્નાકારવણ્ણના

    Pasannākāravaṇṇanā

    એવં દેસનં થોમેત્વા ઇમાય દેસનાય રતનત્તયપસન્નચિત્તો પસન્નાકારં કરોન્તો એસાહન્તિઆદિમાહ. તત્થ એસાહન્તિ એસો અહં. ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામીતિ ભવં મે ગોતમો સરણં પરાયણં, અઘસ્સ તાતા , હિતસ્સ ચ વિધાતાતિ ઇમિના અધિપ્પાયેન ભવન્તં ગોતમં ગચ્છામિ, ભજામિ, સેવામિ, પયિરુપાસામિ, એવં વા જાનામિ, બુજ્ઝામીતિ. યેસઞ્હિ ધાતૂનં ગતિઅત્થો, બુદ્ધિપિ તેસં અત્થો. તસ્મા ગચ્છામીતિ ઇમસ્સ જાનામિ, બુજ્ઝામીતિ અયમત્થો વુત્તો. ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચાતિ એત્થ પન અધિગતમગ્ગે સચ્છિકતનિરોધે યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જમાને ચ અપાયેસુ અપતમાને ધારેતીતિ ધમ્મો, સો અત્થતો અરિયમગ્ગો ચેવ નિબ્બાનઞ્ચ. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, ધમ્મા સઙ્ખતા, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો તેસં અગ્ગમક્ખાયતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૪) વિત્થારો. ન કેવલઞ્ચ અરિયમગ્ગો ચેવ નિબ્બાનઞ્ચ, અપિચ ખો અરિયફલેહિ સદ્ધિં પરિયત્તિધમ્મોપિ. વુત્તઞ્હેતં છત્તમાણવકવિમાને –

    Evaṃ desanaṃ thometvā imāya desanāya ratanattayapasannacitto pasannākāraṃ karonto esāhantiādimāha. Tattha esāhanti eso ahaṃ. Bhavantaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhavaṃ me gotamo saraṇaṃ parāyaṇaṃ, aghassa tātā , hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena bhavantaṃ gotamaṃ gacchāmi, bhajāmi, sevāmi, payirupāsāmi, evaṃ vā jānāmi, bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho, buddhipi tesaṃ attho. Tasmā gacchāmīti imassa jānāmi, bujjhāmīti ayamattho vutto. Dhammañca bhikkhusaṅghañcāti ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne ca apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo, so atthato ariyamaggo ceva nibbānañca. Vuttañhetaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34) vitthāro. Na kevalañca ariyamaggo ceva nibbānañca, apica kho ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttañhetaṃ chattamāṇavakavimāne –

    ‘‘રાગવિરાગમનેજમસોકં, ધમ્મમસઙ્ખતમપ્પટિકૂલં;

    ‘‘Rāgavirāgamanejamasokaṃ, dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ;

    મધુરમિમં પગુણં સુવિભત્તં, ધમ્મમિમં સરણત્થમુપેહી’’તિ. (વિ॰ વ॰ ૮૮૭);

    Madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ, dhammamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 887);

    એત્થ રાગવિરાગોતિ મગ્ગો કથિતો. અનેજમસોકન્તિ ફલં. ધમ્મમસઙ્ખતન્તિ નિબ્બાનં. અપ્પટિકૂલં મધુરમિમં પગુણં સુવિભત્તન્તિ પિટકત્તયેન વિભત્તા સબ્બધમ્મક્ખન્ધાતિ. દિટ્ઠિસીલસઙ્ઘાતેન સંહતોતિ સઙ્ઘો, સો અત્થતો અટ્ઠ અરિયપુગ્ગલસમૂહો. વુત્તઞ્હેતં તસ્મિંયેવ વિમાને.

    Ettha rāgavirāgoti maggo kathito. Anejamasokanti phalaṃ. Dhammamasaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattanti piṭakattayena vibhattā sabbadhammakkhandhāti. Diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatoti saṅgho, so atthato aṭṭha ariyapuggalasamūho. Vuttañhetaṃ tasmiṃyeva vimāne.

    ‘‘યત્થ ચ દિન્નમહપ્ફલમાહુ, ચતૂસુ સુચીસુ પુરિસયુગેસુ;

    ‘‘Yattha ca dinnamahapphalamāhu, catūsu sucīsu purisayugesu;

    અટ્ઠ ચ પુગ્ગલ ધમ્મદસા તે, સઙ્ઘમિમં સરણત્થમુપેહી’’તિ. (વિ॰ વ॰ ૮૮૮);

    Aṭṭha ca puggala dhammadasā te, saṅghamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 888);

    ભિક્ખૂનં સઙ્ઘો ભિક્ખુસઙ્ઘો. એત્તાવતા બ્રાહ્મણો તીણિ સરણગમનાનિ પટિવેદેસિ.

    Bhikkhūnaṃ saṅgho bhikkhusaṅgho. Ettāvatā brāhmaṇo tīṇi saraṇagamanāni paṭivedesi.

    પસન્નાકારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Pasannākāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    સરણગમનકથાવણ્ણના

    Saraṇagamanakathāvaṇṇanā

    ઇદાનિ તેસુ સરણગમનેસુ કોસલ્લત્થં સરણં, સરણગમનં. યો ચ સરણં ગચ્છતિ, સરણગમનપ્પભેદો , સરણગમનસ્સ ફલં, સંકિલેસો, ભેદોતિ અયં વિધિ વેદિતબ્બો. સેય્યથિદં – પદત્થતો તાવ હિંસતીતિ સરણં, સરણગતાનં તેનેવ સરણગમનેન ભયં સન્તાસં દુક્ખં દુગ્ગતિપરિકિલેસં હનતિ વિનાસેતીતિ અત્થો, રતનત્તયસ્સેવેતં અધિવચનં.

    Idāni tesu saraṇagamanesu kosallatthaṃ saraṇaṃ, saraṇagamanaṃ. Yo ca saraṇaṃ gacchati, saraṇagamanappabhedo , saraṇagamanassa phalaṃ, saṃkileso, bhedoti ayaṃ vidhi veditabbo. Seyyathidaṃ – padatthato tāva hiṃsatīti saraṇaṃ, saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiparikilesaṃ hanati vināsetīti attho, ratanattayassevetaṃ adhivacanaṃ.

    અથ વા હિતે પવત્તનેન અહિતા ચ નિવત્તનેન સત્તાનં ભયં હિંસતિ બુદ્ધો. ભવકન્તારા ઉત્તારણેન અસ્સાસદાનેન ચ ધમ્મો. અપ્પકાનમ્પિ કારાનં વિપુલફલપટિલાભકરણેન સઙ્ઘો. તસ્મા ઇમિનાપિ પરિયાયેન રતનત્તયં સરણં. તપ્પસાદતગ્ગરુતાહિ વિહતકિલેસો તપ્પરાયણતાકારપ્પવત્તો ચિત્તુપ્પાદો સરણગમનં. તંસમઙ્ગિસત્તો સરણં ગચ્છતિ, વુત્તપ્પકારેન ચિત્તુપ્પાદેન એતાનિ મે તીણિ સરણાનિ સરણં, એતાનિ પરાયણન્તિ એવં ઉપેતીતિ અત્થો. એવં તાવ સરણં સરણગમનં યો ચ સરણં ગચ્છતીતિ ઇદં તયં વેદિતબ્બં.

    Atha vā hite pavattanena ahitā ca nivattanena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsati buddho. Bhavakantārā uttāraṇena assāsadānena ca dhammo. Appakānampi kārānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇena saṅgho. Tasmā imināpi pariyāyena ratanattayaṃ saraṇaṃ. Tappasādataggarutāhi vihatakileso tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgisatto saraṇaṃ gacchati, vuttappakārena cittuppādena etāni me tīṇi saraṇāni saraṇaṃ, etāni parāyaṇanti evaṃ upetīti attho. Evaṃ tāva saraṇaṃ saraṇagamanaṃ yo ca saraṇaṃ gacchatīti idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.

    સરણગમનપ્પભેદે પન દુવિધં સરણગમનં લોકુત્તરં લોકિયઞ્ચ. તત્થ લોકુત્તરં દિટ્ઠસચ્ચાનં મગ્ગક્ખણે સરણગમનુપક્કિલેસસમુચ્છેદેન આરમ્મણતો નિબ્બાનારમ્મણં હુત્વા કિચ્ચતો સકલેપિ રતનત્તયે ઇજ્ઝતિ. લોકિયં પુથુજ્જનાનં સરણગમનુપક્કિલેસવિક્ખમ્ભનેન આરમ્મણતો બુદ્ધાદિગુણારમ્મણં હુત્વા ઇજ્ઝતિ, તં અત્થતો બુદ્ધાદીસુ વત્થૂસુ સદ્ધાપટિલાભો, સદ્ધામૂલિકા ચ સમ્માદિટ્ઠિ દસસુ પુઞ્ઞકિરિયવત્થૂસુ દિટ્ઠિજુકમ્મન્તિ વુચ્ચતિ.

    Saraṇagamanappabhede pana duvidhaṃ saraṇagamanaṃ lokuttaraṃ lokiyañca. Tattha lokuttaraṃ diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe saraṇagamanupakkilesasamucchedena ārammaṇato nibbānārammaṇaṃ hutvā kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyaṃ puthujjanānaṃ saraṇagamanupakkilesavikkhambhanena ārammaṇato buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā ijjhati, taṃ atthato buddhādīsu vatthūsu saddhāpaṭilābho, saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhi dasasu puññakiriyavatthūsu diṭṭhijukammanti vuccati.

    તયિદં ચતુધા પવત્તતિ અત્તસન્નિય્યાતનેન તપ્પરાયણતાય સિસ્સભાવૂપગમનેન પણિપાતેનાતિ. તત્થ અત્તસન્નિય્યાતનં નામ ‘‘અજ્જ આદિં કત્વા અહં અત્તાનં બુદ્ધસ્સ નિય્યાતેમિ, ધમ્મસ્સ, સઙ્ઘસ્સા’’તિ એવં બુદ્ધાદીનં અત્તપરિચ્ચજનં. તપ્પરાયણતા નામ ‘‘અજ્જ આદિં કત્વા અહં બુદ્ધપરાયણો, ધમ્મપરાયણો, સઙ્ઘપરાયણો ઇતિ મં ધારેથા’’તિ એવં તપ્પરાયણભાવો. સિસ્સભાવૂપગમનં નામ ‘‘અજ્જ આદિં કત્વા અહં બુદ્ધસ્સ અન્તેવાસિકો, ધમ્મસ્સ, સઙ્ઘસ્સાતિ મં ધારેથા’’તિ એવં સિસ્સભાવૂપગમો. પણિપાતો નામ ‘‘અજ્જ આદિં કત્વા અહં અભિવાદનપચ્ચુટ્ઠાનઅઞ્જલિકમ્મસામીચિકમ્મં બુદ્ધાદીનંયેવ તિણ્ણં વત્થૂનં કરોમિ, ઇતિ મં ધારેથા’’તિ એવં બુદ્ધાદીસુ પરમનિપચ્ચકારો. ઇમેસઞ્હિ ચતુન્નં આકારાનં અઞ્ઞતરમ્પિ કરોન્તેન ગહિતંયેવ હોતિ સરણગમનં.

    Tayidaṃ catudhā pavattati attasanniyyātanena tapparāyaṇatāya sissabhāvūpagamanena paṇipātenāti. Tattha attasanniyyātanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ attānaṃ buddhassa niyyātemi, dhammassa, saṅghassā’’ti evaṃ buddhādīnaṃ attapariccajanaṃ. Tapparāyaṇatā nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhaparāyaṇo, dhammaparāyaṇo, saṅghaparāyaṇo iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ tapparāyaṇabhāvo. Sissabhāvūpagamanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhassa antevāsiko, dhammassa, saṅghassāti maṃ dhārethā’’ti evaṃ sissabhāvūpagamo. Paṇipāto nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammaṃ buddhādīnaṃyeva tiṇṇaṃ vatthūnaṃ karomi, iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ buddhādīsu paramanipaccakāro. Imesañhi catunnaṃ ākārānaṃ aññatarampi karontena gahitaṃyeva hoti saraṇagamanaṃ.

    અપિચ ભગવતો અત્તાનં પરિચ્ચજામિ, ધમ્મસ્સ, સઙ્ઘસ્સ અત્તાનં પરિચ્ચજામિ. જીવિતં પરિચ્ચજામિ, પરિચ્ચત્તોયેવ મે અત્તા, પરિચ્ચત્તંયેવ મે જીવિતં, જીવિતપરિયન્તિકં બુદ્ધં સરણં ગચ્છામિ, બુદ્ધો મે સરણં લેણં તાણન્તિ એવમ્પિ અત્તસન્નિય્યાતનં વેદિતબ્બં. ‘‘સત્થારઞ્ચ વતાહં પસ્સેય્યં ભગવન્તમેવ પસ્સેય્યં, સુગતઞ્ચ વતાહં પસ્સેય્યં ભગવન્તમેવ પસ્સેય્યં, સમ્માસમ્બુદ્ધઞ્ચ વતાહં પસ્સેય્યં ભગવન્તમેવ પસ્સેય્ય’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૧૫૪) એવમ્પિ મહાકસ્સપસ્સ સરણગમનં વિય સિસ્સભાવૂપગમનં દટ્ઠબ્બં.

    Apica bhagavato attānaṃ pariccajāmi, dhammassa, saṅghassa attānaṃ pariccajāmi. Jīvitaṃ pariccajāmi, pariccattoyeva me attā, pariccattaṃyeva me jīvitaṃ, jīvitapariyantikaṃ buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, buddho me saraṇaṃ leṇaṃ tāṇanti evampi attasanniyyātanaṃ veditabbaṃ. ‘‘Satthārañca vatāhaṃ passeyyaṃ bhagavantameva passeyyaṃ, sugatañca vatāhaṃ passeyyaṃ bhagavantameva passeyyaṃ, sammāsambuddhañca vatāhaṃ passeyyaṃ bhagavantameva passeyya’’nti (saṃ. ni. 2.154) evampi mahākassapassa saraṇagamanaṃ viya sissabhāvūpagamanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘સો અહં વિચરિસ્સામિ, ગામા ગામં પુરા પુરં;

    ‘‘So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;

    નમસ્સમાનો સમ્બુદ્ધં, ધમ્મસ્સ ચ સુધમ્મત’’ન્તિ. (સુ॰ નિ॰ ૧૯૪; સં॰ નિ॰ ૧.૨૪૬) –

    Namassamāno sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammata’’nti. (su. ni. 194; saṃ. ni. 1.246) –

    એવમ્પિ આળવકાદીનં સરણગમનં વિય તપ્પરાયણતા વેદિતબ્બા. ‘‘અથ ખો બ્રહ્માયુ બ્રાહ્મણો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા ભગવતો પાદેસુ સિરસા નિપતિત્વા ભગવતો પાદાનિ મુખેન ચ પરિચુમ્બતિ, પાણીહિ ચ પરિસમ્બાહતિ, નામઞ્ચ સાવેતિ બ્રહ્માયુ અહં, ભો ગોતમ, બ્રાહ્મણો, બ્રહ્માયુ અહં, ભો ગોતમ, બ્રાહ્મણો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૩૯૪) એવમ્પિ પણિપાતો દટ્ઠબ્બો.

    Evampi āḷavakādīnaṃ saraṇagamanaṃ viya tapparāyaṇatā veditabbā. ‘‘Atha kho brahmāyu brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā bhagavato pādāni mukhena ca paricumbati, pāṇīhi ca parisambāhati, nāmañca sāveti brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo, brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo’’ti (ma. ni. 2.394) evampi paṇipāto daṭṭhabbo.

    સો પનેસ ઞાતિભયાચરિયદક્ખિણેય્યવસેન ચતુબ્બિધો હોતિ. તત્થ દક્ખિણેય્યપણિપાતેન સરણગમનં હોતિ, ન ઇતરેહિ. સેટ્ઠવસેનેવ હિ સરણં ગય્હતિ, સેટ્ઠવસેન ભિજ્જતિ, તસ્મા યો સાકિયો વા કોલિયો વા ‘‘બુદ્ધો અમ્હાકં ઞાતકો’’તિ વન્દતિ, અગ્ગહિતમેવ હોતિ સરણં. યો વા ‘‘સમણો ગોતમો રાજપૂજિતો મહાનુભાવો, અવન્દિયમાનો અનત્થમ્પિ કરેય્યા’’તિ ભયેન વન્દતિ, અગ્ગહિતમેવ હોતિ સરણં. યો વા બોધિસત્તકાલે ભગવતો સન્તિકે કિઞ્ચિ ઉગ્ગહિતં સરમાનો બુદ્ધકાલે વા –

    So panesa ñātibhayācariyadakkhiṇeyyavasena catubbidho hoti. Tattha dakkhiṇeyyapaṇipātena saraṇagamanaṃ hoti, na itarehi. Seṭṭhavaseneva hi saraṇaṃ gayhati, seṭṭhavasena bhijjati, tasmā yo sākiyo vā koliyo vā ‘‘buddho amhākaṃ ñātako’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā ‘‘samaṇo gotamo rājapūjito mahānubhāvo, avandiyamāno anatthampi kareyyā’’ti bhayena vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā bodhisattakāle bhagavato santike kiñci uggahitaṃ saramāno buddhakāle vā –

    ‘‘એકેન ભોગે ભુઞ્જેય્ય, દ્વીહિ કમ્મં પયોજયે;

    ‘‘Ekena bhoge bhuñjeyya, dvīhi kammaṃ payojaye;

    ચતુત્થઞ્ચ નિધાપેય્ય, આપદાસુ ભવિસ્સતી’’તિ. (દી॰ નિ॰ ૩.૨૬૫) –

    Catutthañca nidhāpeyya, āpadāsu bhavissatī’’ti. (dī. ni. 3.265) –

    એવરૂપં અનુસાસનિં ઉગ્ગહેત્વા ‘‘આચરિયો મે’’તિ વન્દતિ, અગ્ગહિતમેવ હોતિ સરણં. યો પન ‘‘અયં લોકે અગ્ગદક્ખિણેય્યો’’તિ વન્દતિ, તેનેવ ગહિતં હોતિ સરણં.

    Evarūpaṃ anusāsaniṃ uggahetvā ‘‘ācariyo me’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo pana ‘‘ayaṃ loke aggadakkhiṇeyyo’’ti vandati, teneva gahitaṃ hoti saraṇaṃ.

    એવં ગહિતસરણસ્સ ચ ઉપાસકસ્સ વા ઉપાસિકાય વા અઞ્ઞતિત્થિયેસુ પબ્બજિતમ્પિ ઞાતિં ‘‘ઞાતકો મે અય’’ન્તિ વન્દતો સરણગમનં ન ભિજ્જતિ, પગેવ અપબ્બજિતં. તથા રાજાનં ભયવસેન વન્દતો, સો હિ રટ્ઠપૂજિતત્તા અવન્દિયમાનો અનત્થમ્પિ કરેય્યાતિ. તથા યંકિઞ્ચિ સિપ્પં સિક્ખાપકં તિત્થિયં ‘‘આચરિયો મે અય’’ન્તિ વન્દતોપિ ન ભિજ્જતીતિ એવં સરણગમનપ્પભેદો વેદિતબ્બો.

    Evaṃ gahitasaraṇassa ca upāsakassa vā upāsikāya vā aññatitthiyesu pabbajitampi ñātiṃ ‘‘ñātako me aya’’nti vandato saraṇagamanaṃ na bhijjati, pageva apabbajitaṃ. Tathā rājānaṃ bhayavasena vandato, so hi raṭṭhapūjitattā avandiyamāno anatthampi kareyyāti. Tathā yaṃkiñci sippaṃ sikkhāpakaṃ titthiyaṃ ‘‘ācariyo me aya’’nti vandatopi na bhijjatīti evaṃ saraṇagamanappabhedo veditabbo.

    એત્થ ચ લોકુત્તરસ્સ સરણગમનસ્સ ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ વિપાકફલં, સબ્બદુક્ખક્ખયો આનિસંસફલં. વુત્તઞ્હેતં –

    Ettha ca lokuttarassa saraṇagamanassa cattāri sāmaññaphalāni vipākaphalaṃ, sabbadukkhakkhayo ānisaṃsaphalaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘યો ચ બુદ્ધઞ્ચ ધમ્મઞ્ચ, સઙ્ઘઞ્ચ સરણં ગતો;

    ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;

    ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ, સમ્મપ્પઞ્ઞાય પસ્સતિ.

    Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati.

    દુક્ખં દુક્ખસમુપ્પાદં, દુક્ખસ્સ ચ અતિક્કમં;

    Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;

    અરિયઞ્ચટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં, દુક્ખૂપસમગામિનં.

    Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.

    એતં ખો સરણં ખેમં, એતં સરણમુત્તમં;

    Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;

    એતં સરણમાગમ્મ, સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતી’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૧૯૦-૧૯૨);

    Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 190-192);

    અપિચ નિચ્ચતો અનુપગમનાદિવસેન પેતસ્સ આનિસંસફલં વેદિતબ્બં. વુત્તઞ્હેતં, ‘‘અટ્ઠાનમેતં, ભિક્ખવે, અનવકાસો, યં દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો કઞ્ચિ સઙ્ખારં નિચ્ચતો ઉપગચ્છેય્ય, સુખતો ઉપગચ્છેય્ય, કઞ્ચિ ધમ્મં અત્તતો ઉપગચ્છેય્ય, માતરં જીવિતા વોરોપેય્ય, પિતરં અરહન્તં જીવિતા વોરોપેય્ય, દુટ્ઠચિત્તો તથાગતસ્સ લોહિતં ઉપ્પાદેય્ય, સઙ્ઘં ભિન્દેય્ય, અઞ્ઞં સત્થારં ઉદ્દિસેય્ય, નેતં ઠાનં વિજ્જતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૧૨૮; અ॰ નિ॰ ૧.૨૬૮-૨૭૬).

    Apica niccato anupagamanādivasena petassa ānisaṃsaphalaṃ veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ, ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, sukhato upagaccheyya, kañci dhammaṃ attato upagaccheyya, mātaraṃ jīvitā voropeyya, pitaraṃ arahantaṃ jīvitā voropeyya, duṭṭhacitto tathāgatassa lohitaṃ uppādeyya, saṅghaṃ bhindeyya, aññaṃ satthāraṃ uddiseyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (ma. ni. 3.128; a. ni. 1.268-276).

    લોકિયસ્સ પન સરણગમનસ્સ ભવસમ્પદાપિ ભોગસમ્પદાપિ ફલમેવ. વુત્તઞ્હેતં –

    Lokiyassa pana saraṇagamanassa bhavasampadāpi bhogasampadāpi phalameva. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘યેકેચિ બુદ્ધં સરણં ગતાસે,

    ‘‘Yekeci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse,

    ન તે ગમિસ્સન્તિ અપાયભૂમિં;

    Na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

    પહાય માનુસં દેહં,

    Pahāya mānusaṃ dehaṃ,

    દેવકાયં પરિપૂરેસ્સન્તી’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૩૭);

    Devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (saṃ. ni. 1.37);

    અપરમ્પિ વુત્તં ‘‘અથ ખો સક્કો દેવાનમિન્દો અસીતિયા દેવતાસહસ્સેહિ સદ્ધિં યેનાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો, તેનુપસઙ્કમિ…પે॰… એકમન્તં ઠિતં ખો સક્કં દેવાનમિન્દં આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો એતદવોચ ‘સાધુ ખો દેવાનમિન્દ બુદ્ધં સરણગમનં હોતિ, બુદ્ધં સરણગમનહેતુ ખો દેવાનમિન્દ એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જન્તી’તિ. તે અઞ્ઞે દેવે દસહિ ઠાનેહિ અધિગણ્હન્તિ દિબ્બેન આયુના દિબ્બેન વણ્ણેન સુખેન યસેન આધિપતેય્યેન દિબ્બેહિ રૂપેહિ સદ્દેહિ ગન્ધેહિ રસેહિ ફોટ્ઠબ્બેહી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૪૧). એસ નયો ધમ્મે સઙ્ઘે ચ. અપિચ વેલામસુત્તાદિવસેનાપિ (અ॰ નિ॰ ૯.૨૦) સરણગમનસ્સ ફલવિસેસો વેદિતબ્બો. એવં સરણગમનફલં વેદિતબ્બં.

    Aparampi vuttaṃ ‘‘atha kho sakko devānamindo asītiyā devatāsahassehi saddhiṃ yenāyasmā mahāmoggallāno, tenupasaṅkami…pe… ekamantaṃ ṭhitaṃ kho sakkaṃ devānamindaṃ āyasmā mahāmoggallāno etadavoca ‘sādhu kho devānaminda buddhaṃ saraṇagamanaṃ hoti, buddhaṃ saraṇagamanahetu kho devānaminda evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantī’ti. Te aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhanti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena sukhena yasena ādhipateyyena dibbehi rūpehi saddehi gandhehi rasehi phoṭṭhabbehī’’ti (saṃ. ni. 4.341). Esa nayo dhamme saṅghe ca. Apica velāmasuttādivasenāpi (a. ni. 9.20) saraṇagamanassa phalaviseso veditabbo. Evaṃ saraṇagamanaphalaṃ veditabbaṃ.

    તત્થ લોકિયસરણગમનં તીસુ વત્થૂસુ અઞ્ઞાણસંસયમિચ્છાઞાણાદીહિ સંકિલિસ્સતિ, ન મહાજુતિકં હોતિ, ન મહાવિપ્ફારં. લોકુત્તરસ્સ નત્થિ સંકિલેસો. લોકિયસ્સ ચ સરણગમનસ્સ દુવિધો ભેદો સાવજ્જો અનવજ્જો ચ. તત્થ સાવજ્જો અઞ્ઞસત્થારાદીસુ અત્તસન્નિય્યાતનાદીહિ હોતિ, સો અનિટ્ઠફલો. અનવજ્જો કાલં કિરિયાય, સો અવિપાકત્તા અફલો. લોકુત્તરસ્સ પન નેવત્થિ ભેદો. ભવન્તરેપિ હિ અરિયસાવકો અઞ્ઞસત્થારં ન ઉદ્દિસતીતિ એવં સરણગમનસ્સ સંકિલેસો ચ ભેદો ચ વેદિતબ્બોતિ. ઉપાસકં મં ભવં ગોતમો ધારેતૂતિ મં ભવં ગોતમો ‘‘ઉપાસકો અય’’ન્તિ એવં ધારેતુ, જાનાતૂતિ અત્થો.

    Tattha lokiyasaraṇagamanaṃ tīsu vatthūsu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇādīhi saṃkilissati, na mahājutikaṃ hoti, na mahāvipphāraṃ. Lokuttarassa natthi saṃkileso. Lokiyassa ca saraṇagamanassa duvidho bhedo sāvajjo anavajjo ca. Tattha sāvajjo aññasatthārādīsu attasanniyyātanādīhi hoti, so aniṭṭhaphalo. Anavajjo kālaṃ kiriyāya, so avipākattā aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasāvako aññasatthāraṃ na uddisatīti evaṃ saraṇagamanassa saṃkileso ca bhedo ca veditabboti. Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretūti maṃ bhavaṃ gotamo ‘‘upāsako aya’’nti evaṃ dhāretu, jānātūti attho.

    સરણગમનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Saraṇagamanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ઉપાસકવિધિકથાવણ્ણના

    Upāsakavidhikathāvaṇṇanā

    ઉપાસકવિધિકોસલ્લત્થં પનેત્થ કો ઉપાસકો, કસ્મા ઉપાસકોતિ વુચ્ચતિ, કિમસ્સ સીલં, કો આજીવો, કા વિપત્તિ, કા સમ્પત્તીતિ ઇદં પકિણ્ણકં વેદિતબ્બં.

    Upāsakavidhikosallatthaṃ panettha ko upāsako, kasmā upāsakoti vuccati, kimassa sīlaṃ, ko ājīvo, kā vipatti, kā sampattīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ.

    તત્થ કો ઉપાસકોતિ યો કોચિ તિસરણગતો ગહટ્ઠો. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘યતો ખો મહાનામ ઉપાસકો બુદ્ધં સરણં ગતો હોતિ, ધમ્મં સરણં ગતો હોતિ, સઙ્ઘં સરણં ગતો હોતિ. એત્તાવતા ખો મહાનામ ઉપાસકો હોતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૩૩).

    Tattha ko upāsakoti yo koci tisaraṇagato gahaṭṭho. Vuttañhetaṃ – ‘‘yato kho mahānāma upāsako buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti. Ettāvatā kho mahānāma upāsako hotī’’ti (saṃ. ni. 5.1033).

    કસ્મા ઉપાસકોતિ રતનત્તયસ્સ ઉપાસનતો. સો હિ બુદ્ધં ઉપાસતીતિ ઉપાસકો. ધમ્મં, સઙ્ઘં ઉપાસતીતિ ઉપાસકો.

    Kasmā upāsakoti ratanattayassa upāsanato. So hi buddhaṃ upāsatīti upāsako. Dhammaṃ, saṅghaṃ upāsatīti upāsako.

    કિમસ્સ સીલન્તિ પઞ્ચ વેરમણિયો. યથાહ ‘‘યતો ખો મહાનામ ઉપાસકો પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ અદિન્નાદાના , કામેસુ મિચ્છાચારા, મુસાવાદા, સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના પટિવિરતો હોતિ. એત્તાવતા ખો મહાનામ ઉપાસકો સીલવા હોતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૩૩).

    Kimassasīlanti pañca veramaṇiyo. Yathāha ‘‘yato kho mahānāma upāsako pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnādānā , kāmesu micchācārā, musāvādā, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Ettāvatā kho mahānāma upāsako sīlavā hotī’’ti (saṃ. ni. 5.1033).

    કો આજીવોતિ પઞ્ચ મિચ્છાવણિજ્જા પહાય ધમ્મેન સમેન જીવિતકપ્પનં. વુત્તઞ્હેતં ‘‘પઞ્ચિમા, ભિક્ખવે, વણિજ્જા ઉપાસકેન અકરણીયા. કતમા પઞ્ચ? સત્થવણિજ્જા, સત્તવણિજ્જા, મંસવણિજ્જા, મજ્જવણિજ્જા, વિસવણિજ્જા. ઇમા ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ વણિજ્જા ઉપાસકેન અકરણીયા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૫.૧૭૭).

    Ko ājīvoti pañca micchāvaṇijjā pahāya dhammena samena jīvitakappanaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘pañcimā, bhikkhave, vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā. Katamā pañca? Satthavaṇijjā, sattavaṇijjā, maṃsavaṇijjā, majjavaṇijjā, visavaṇijjā. Imā kho, bhikkhave, pañca vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā’’ti (a. ni. 5.177).

    કા વિપત્તીતિ યા તસ્સેવ સીલસ્સ ચ આજીવસ્સ ચ વિપત્તિ, અયમસ્સ વિપત્તિ. અપિચ યાય એસ ચણ્ડાલો ચેવ હોતિ મલઞ્ચ પતિકુટ્ઠો ચ. સાપિસ્સ વિપત્તીતિ વેદિતબ્બા. તે ચ અત્થતો અસ્સદ્ધિયાદયો પઞ્ચ ધમ્મા હોન્તિ. યથાહ ‘‘પઞ્ચહિ, ભિક્ખવે, ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ઉપાસકો ઉપાસકચણ્ડાલો ચ હોતિ ઉપાસકમલઞ્ચ ઉપાસકપતિકુટ્ઠો ચ. કતમેહિ પઞ્ચહિ? અસ્સદ્ધો હોતિ, દુસ્સીલો હોતિ, કોતૂહલમઙ્ગલિકો હોતિ, મઙ્ગલં પચ્ચેતિ નો કમ્મં, ઇતો ચ બહિદ્ધા દક્ખિણેય્યં પરિયેસતિ તત્થ ચ પુબ્બકારં કરોતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૫.૧૭૫).

    Kā vipattīti yā tasseva sīlassa ca ājīvassa ca vipatti, ayamassa vipatti. Apica yāya esa caṇḍālo ceva hoti malañca patikuṭṭho ca. Sāpissa vipattīti veditabbā. Te ca atthato assaddhiyādayo pañca dhammā honti. Yathāha ‘‘pañcahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato upāsako upāsakacaṇḍālo ca hoti upāsakamalañca upāsakapatikuṭṭho ca. Katamehi pañcahi? Assaddho hoti, dussīlo hoti, kotūhalamaṅgaliko hoti, maṅgalaṃ pacceti no kammaṃ, ito ca bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ pariyesati tattha ca pubbakāraṃ karotī’’ti (a. ni. 5.175).

    કા સમ્પત્તીતિ યા ચસ્સ સીલસમ્પદા ચ આજીવસમ્પદા ચ, સા સમ્પત્તિ. યે ચસ્સ રતનભાવાદિકરા સદ્ધાદયો પઞ્ચ ધમ્મા. યથાહ ‘‘પઞ્ચહિ, ભિક્ખવે, ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ઉપાસકો ઉપાસકરતનઞ્ચ હોતિ ઉપાસકપદુમઞ્ચ ઉપાસકપુણ્ડરીકઞ્ચ. કતમેહિ પઞ્ચહિ? સદ્ધો હોતિ, સીલવા હોતિ, ન કોતૂહલમઙ્ગલિકો હોતિ, કમ્મં પચ્ચેતિ નો મઙ્ગલં, ન ઇતો બહિદ્ધા દક્ખિણેય્યં ગવેસતિ, ઇધ ચ પુબ્બકારં કરોતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૫.૧૭૫).

    sampattīti yā cassa sīlasampadā ca ājīvasampadā ca, sā sampatti. Ye cassa ratanabhāvādikarā saddhādayo pañca dhammā. Yathāha ‘‘pañcahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato upāsako upāsakaratanañca hoti upāsakapadumañca upāsakapuṇḍarīkañca. Katamehi pañcahi? Saddho hoti, sīlavā hoti, na kotūhalamaṅgaliko hoti, kammaṃ pacceti no maṅgalaṃ, na ito bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ gavesati, idha ca pubbakāraṃ karotī’’ti (a. ni. 5.175).

    અજ્જતગ્ગેતિ એત્થ અયં અગ્ગસદ્દો આદિકોટિકોટ્ઠાસસેટ્ઠેસુ દિસ્સતિ. ‘‘અજ્જતગ્ગે, સમ્મ દોવારિક, આવરામિ દ્વારં નિગણ્ઠાનં નિગણ્ઠીન’’ન્તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૨.૭૦) હિ આદિમ્હિ દિસ્સતિ. ‘‘તેનેવ અઙ્ગુલગ્ગેન તં અઙ્ગુલગ્ગં પરામસેય્ય, (કથા॰ ૪૪૧) ઉચ્છગ્ગં વેળગ્ગ’’ન્તિઆદીસુ કોટિયં. ‘‘અમ્બિલગ્ગં વા મધુરગ્ગં વા તિત્તકગ્ગં વા (સં॰ નિ॰ ૫.૩૭૪), અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, વિહારગ્ગેન વા પરિવેણગ્ગેન વા ભાજેતુ’’ન્તિઆદીસુ (ચૂળવ॰ ૩૧૮) કોટ્ઠાસે. ‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા…પે॰… તથાગતો તેસં અગ્ગમક્ખાયતી’’તિઆદીસુ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૪) સેટ્ઠે. ઇધ પનાયં આદિમ્હિ દટ્ઠબ્બો. તસ્મા અજ્જતગ્ગેતિ અજ્જતં આદિં કત્વા, એવમેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. અજ્જતન્તિ અજ્જભાવં. અજ્જદગ્ગેતિ વા પાઠો, દ-કારો પદસન્ધિકરો, અજ્જ અગ્ગં કત્વાતિ અત્થો.

    Ajjataggeti ettha ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu dissati. ‘‘Ajjatagge, samma dovārika, āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.70) hi ādimhi dissati. ‘‘Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya, (kathā. 441) ucchaggaṃ veḷagga’’ntiādīsu koṭiyaṃ. ‘‘Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittakaggaṃ vā (saṃ. ni. 5.374), anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetu’’ntiādīsu (cūḷava. 318) koṭṭhāse. ‘‘Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādīsu (a. ni. 4.34) seṭṭhe. Idha panāyaṃ ādimhi daṭṭhabbo. Tasmā ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvā, evamettha attho veditabbo. Ajjatanti ajjabhāvaṃ. Ajjadaggeti vā pāṭho, da-kāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti attho.

    પાણુપેતન્તિ પાણેહિ ઉપેતં, યાવ મે જીવિતં પવત્તતિ, તાવ ઉપેતં. અનઞ્ઞસત્થુકં તીહિ સરણગમનેહિ સરણં ગતં ઉપાસકં કપ્પિયકારકં મં ભવં ગોતમો ધારેતુ જાનાતુ. અહઞ્હિ સચેપિ મે તિખિણેન અસિના સીસં છિન્દેય્ય, નેવ બુદ્ધં ‘‘ન બુદ્ધો’’તિ વા ધમ્મં ‘‘ન ધમ્મો’’તિ વા, સઙ્ઘં ‘‘ન સઙ્ઘો’’તિ વા વદેય્યન્તિ. એવં અત્તસન્નિય્યાતનેન સરણં ગન્ત્વા ચતૂહિ ચ પચ્ચયેહિ પવારેત્વા ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા તિક્ખત્તું પદક્ખિણં કત્વા પક્કામીતિ.

    Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ. Anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu jānātu. Ahañhi sacepi me tikhiṇena asinā sīsaṃ chindeyya, neva buddhaṃ ‘‘na buddho’’ti vā dhammaṃ ‘‘na dhammo’’ti vā, saṅghaṃ ‘‘na saṅgho’’ti vā vadeyyanti. Evaṃ attasanniyyātanena saraṇaṃ gantvā catūhi ca paccayehi pavāretvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti.

    ઉપાસકવિધિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Upāsakavidhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    ભયભેરવસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Bhayabheravasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૪. ભયભેરવસુત્તં • 4. Bhayabheravasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૪. ભયભેરવસુત્તવણ્ણના • 4. Bhayabheravasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact